n VerGİ İŞİ UOT 336.22 (479.24) Göze Öztürk Yüksek Lisans Öğrencisi Hacettepe Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Hacettepe Üniversitesi, Beytepe Kampüsü, Öğrenci Evleri, n Blok, no:311, Çankaya/Ankara. gozeozturk@gmail.com n Ümummilli lider Heydər Əliyevin 91 illik yubileyi münasibətilə «Vergitutmada müasir meyillər: dünya təcrübəsi və Azərbaycanda tətbiqi imkanları» mövzusunda magistrantlar arasında referat yazılışı üzrə keçirilmiş beynəlxalq müsabiqənin qalibi II yer VerGİ SİStemLerİnDe kayitli elektronik posta SİStemİnİn UyGULanmaSI Ve elektronik VerGİLenDİrme səh. 149-160 Özet Araştırmanın amacı Kayıtlı Elektronik Posta Sistemi nin Azerbaycan vergi sistemine uygulanmasıyla, vergilendirmede etkinliğin sağlanması ve dolayısıyla vergi kayıplarının ve vergi kaçakçılığının önüne geçilmesinin önemini vurgulamaktır. Araştırmanın yöntemi mukayeseli tahlil. Temel sonuçlar 1) KEP sistemi ile resmî, özel ve ticarî her türlü belge veya yazı, kurumlar ve şahıslar arasında elektronik posta ile gönderilip alınabilmekte, yasal olarak geçerli elektronik yazışma ve bildirim (beyanname, başvuru, bildirim, ihtar, ihbar, vb.) yapılabilmektedir. 2) Sistemin kullanılmasıyla kâğıt, arşiv, postalama ve işlem maliyetlerinin azalması sağlanmakta ve zaman kayıpları minimuma indirilerek işlemler daha hızlı yürütülebilmektedir. 3) Çevrenin korunmasına büyük ölçüde katkı sağlanmaktadır. Araştırmanın sınırlılıkları konu ile ilgili yasal düzenlemelerdeki altyapı eksikliği ve konu ile ilgili yeterli çalışmaların olmaması. Pratik yararları konu ile ilgili araştırma yapan kişi ve/veya birimlere katkıda bulunmak. Bilimsel değeri vergi uygulamaları açısından önem arz eden Kayıtlı Elektronik Posta Sisteminin ve sistemin uygulanabilirliği için gerekli hukuki altyapıyı sağlamanın öneminin belirlenmesi. Anahtar Kelimeler: Kayıtlı Elektronik Posta (KEP) Sistemi, Kayıtlı Elektronik Posta Hizmet Sağlayıcısı, elektronik vergilendirme, elektronik beyanname, elektronik tebligat. 149 PDF processed with CutePDF evaluation edition www.cutepdf.com
1. Giriş Günümüzde bilişim teknolojilerinde görülen hızlı değişim elektronik vergilendirme uygulamalarının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu uygulamanın kullanımına olanak sağlayan ve yeni bir uygulama olan Kayıtlı Elektronik Posta Sistemi de birçok ülkede hızla uygulamaya konulan ve gelişmiş ve özellikle gelişmekte olan ülkeler için oldukça önem arz eden bir sistemdir. Bu uygulamanın vergi sistemlerinde kullanılması vergilendirme süreçlerinden olan verginin tarhı ve tahakkuku aşamalarında etkinliğin arttırılması ve böylece yolsuzluk, vergi kaçak - çılığı ve vergiden kaçınmanın önüne geçilerek, vatandaş açısından zaman maliye - tinde tasarruf ve vergi ödemede kolaylık sağlanmasına neden olacaktır. Dolayısıyla, kamu gelirlerinin toplanmasında meydana gelen aksaklıkların giderilerek verimli - liğin arttırılması, vergi sistemlerinde elektronik hizmetlerin uygulanması yoluyla mümkün olabilecektir. Ülkeler, genellikle, vergi sistemlerindeki noksanlıkları gidermek için mevcut vergi sistemlerindeki kurallar üzerinde bir takım düzenlemeler yapmakla yetinmektedirler. Oysaki yapılması gereken, sadece kendi vergi sistemine odaklanarak kendi içinde var olan eksiklikleri gidermeye çalışmak değil, diğer ülkelerdeki vergi sistemlerini inceleyerek mevcut vergi düzenine, günümüz teknolojisine uygun yenilik ve gelişmeler getirmektir. Sürekli olarak daha önce uygulanmış eski yöntemler terk edilmeli ve sadece kendi mevcut vergi sistemine odaklanma yoluyla noksanlıkları gidermeye çalışarak içine girilmiş olunan kısır döngüden çıkılmalıdır. Çalışmada ilk olarak Verginin Tarihsel Gelişimi ve Vergi Reformunun Önemi üzerinde durulacaktır. Gelişme bölümünde sırasıyla, Azerbaycan Vergi Sistemi, Türkiye ve Avrupa da Uygulanan Vergi Sistemleri, Kayıtlı Elektronik Posta Sistemi, Türkiye Kayıtlı Elektronik Posta Sistemi Uygulamaları ve Dünya Örnekleri, Elektronik Vergilendirme, Elektronik Beyanname ve Elektronik Tebligat Uygulamaları konuları incelenecektir. Çalışma ile yeni bir uygulama olan Kayıtlı Elektronik Posta Sisteminin vergi sistemlerinde kullanımının önemi üzerinde durulacaktır. Sonuç ve öneriler kısmında sistemin uygulanması için gerekli hukuki altyapının oluşturulmasına yönelik çözüm önerileri getirilerek çalışma sonlandırılacaktır. 2. Verginin tarihsel gelişimi ve vergi reformunun önemi Vergi, devletle vatandaş arasında kuvvetli bir bağdır. Vergi, devletin vazgeçemeyeceği önemli bir gelir kaynağıdır. Vergi olmadan bir devletin ayakta kalmasına ve bir halkın siyasal bir topluluk haline gelmesine imkân yoktur. Vergi, devletle vatandaşlar arasında önemli ihtilaflara çekişmelere ve kavgalara neden olmuştur [4]. Verginin tarihsel gelişimi, teoride verginin gelişimi ve uygulamada verginin gelişimi olmak üzere iki şekilde incelenebilir. 150
2.1. Teoride Verginin Gelişimi Vergi teorileri devletin vergiyi kimlerden, ne kadar, nasıl ve niçin alacağını açıklamaya çalışan bilimsel disiplinlerdir. Vergiyi açıklamaya çalışan iki tür vergiden bahsedilebilir. Bunlar, İstifade Teorisi ve İktidar Teorisidir. 2.1.1. İstifade Teorisi Bu teorinin üzerinde kurulduğu temel düşünceye göre, devletle vatandaşlar arasında karşılıklı bir istifade ya da yararlanma söz konusudur. 18.yy. da hâkim olan bu teoriye göre devletin görevi kişilerin mal ve canını korumak, kişilerin görevi ise devletin yaptığı hizmetlere karşılık, devlete vergi vermektir. Kişilerin elde ettiği yarar, mal ve canlarının korunmasıdır. Teoriye göre kişilerin ödediği vergiler ise elde ettikleri istifade karşılığıdır. Bu istifade de devlet faaliyetlerinden sağlanır. Burada korunan can ve mal ile vergi arasında doğru bir orantı söz konusudur (Kayan, 2000, s.81). 2.1.2. İktidar teorisi İktidar teorisine göre kişilerin vergi vermesiyle kamu hizmetlerinden istifade etmesi arasında doğrudan hiçbir bağ yoktur. Kişiler, kamu harcamalarına, kamu hizmetlerinden istifade etmekten bağımsız olarak katılmak zorundadır. Ancak kişilerin kamu harcamalarına katılması iktisadi güçleri oranında olmalıdır. Kişilerin iktisadi gücünü ise kişilerin geliri, serveti ve harcaması belirler. İktidar teorisine göre devlet kendi vatandaşlarına vergi koyma hakkına sahiptir. Vatandaşların devlete karşı vergi ödevleri vardır. Durum böyle olunca vergilerin vatandaşlar arasında nasıl dağıtılacağı konusu gündeme gelmektedir. Devlet egemenlik gücüne dayanarak vergi koyduğuna göre aynı zamanda vergi adaletini de sağlamalıdır. Vergi yükümlüleri, kamu harcamalarına, iktisadi gücüne göre katılırsa vergi yükü toplum için en az fedakârlıkla yerine getirilmiş olur [4, s.81] 2.2. Uygulamada verginin gelişimi Vergi insanlık tarihi kadar eski bir geçmişe sahiptir. Henüz devlet haline gelmeden önce insanların, kabile reisi, aşiret reisi, derebeyi gibi yöneticilere yaptıkları gönüllü yardımlar veya bağışlar verginin ilk şekilleri olarak kabul edilebilir. Her ne kadar verginin temelinde gönüllü veya rızaya dayanan ilişki varsa da toplumun siyasal güç haline gelmesi ile bu durum değişmiştir. İnsanlar siyasi topluluk haline gelmeye başladığı andan itibaren kamusal nitelikteki hizmetlerin görülmesi için kendilerini vergi vermekle yükümlü bulmuşlardır. Vergi değişik tarihlerde değişik isimler altında alınmıştır. İlkel dönemlerde gönüllü hediye, yardım, rica şeklinde alınan vergi giderek geleneksel bir yükümlülük haline gelmiştir. Gönüllü ve geleneksel yükümlülükler zamanla yetersiz hale gelince vergi zorunlu bir kamu ödevi haline gelmiştir [4, s.81]. 151
3. Azerbaycan vergi sistemi Azerbaycan vergi sistemi üçlü bir yapıya sahiptir. Bu üçlü yapı, Devlet Vergileri, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergileri ve Belediye Vergileridir. Azerbaycan Vergi Mecellesi nin 6. Maddesinde Devlet vergileri şu şekilde sıralanmıştır. 1. Fiziki şahısların gelir vergisi 2. Hukuki şahısların menfaat vergisi 3. İlave değer vergisi 4. Aksizler 5. Hukuki şahısların emlak vergisi 6. Hukuki şahısların toprak vergisi 7. Yol vergisi 8. Maden vergisi 9. Sadeleştirilmiş vergi Devlet vergileri Azerbaycan Cumhuriyetinin esas vergi kaynağını oluştururken, gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergileri, aksizler, emlak vergisi, yol vergisi, maden vergisi ve sadeleştirilmiş vergi Azerbaycan devlet bütçesinin temel finansman kaynağını oluşturmaktadır. İkinci olarak Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Vergileri Azerbaycan Vergi Mecellesinin 7. Maddesinde şu şekilde sıralanmaktadır. 1. Nahçıvan fiziki şahısların gelir vergisi 2. Nahçıvan hukuki şahısların menfaat vergisi 3. Nahçıvan ilave değer vergisi 4. Nahçıvan aksizler 5. Nahçıvan hukuki şahısların emlak vergisi 6. Nahçıvan hukuki şahısların toprak vergisi 7. Nahçıvan maden vergisi 8. Nahçıvan sadeleştirilmiş vergi Üçüncü olarak Belediye Vergileri Azerbaycan Vergi Mecellesinin 8. Maddesinde şu şekilde sıralanmaktadır. 1. Fiziki şahısların toprak vergisi 2. Fiziki şahısların emlak vergisi 3. Yerel öneme sahip inşaat malzemeleri üzerinden alınan maden vergisi 4. Belediye mülkiyetinde olan müessese ve teşkilatların menfaat vergisi Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra, serbest piyasa ekonomisine geçişin ilk yıllarında, diğer birçok alanda olduğu gibi vergi alanında da pek çok boşluk yaşamıştır. Bu boşlukları doldurabilmek amacıyla vergi alanında bir takım düzenlemeler yapılması zorunlu bir hal almıştır. Bilindiği gibi, vergi sistemlerinde yapılan değişikliklerde çeşitli amaçlar hedef - lenmelidir. Bunlar, vergilemeyle optimal hasılayı sağlamak, adil gelir dağılımının 152
gerçekleştirilmesine yardımcı olmak, vergi hukukunda köklü değişiklikler yapmak, yatırımları yönlendirmek, vergi tabanını yaymaya çalışmak, vergi güvenliğini arttırıcı önlemler almak, vergi yönetimini ve vergi idaresini etkin kılmak vb. olarak sıralanabilmektedir. Ülkelerin sahip olduğu vergi sistemlerinde yapılan düzenleme ve değişikliklerin bu amaçlara uygun olarak yapılması, sağlam ve istikrarlı bir yapıyı beraberinde getirmektedir. Çalışmanın Giriş bölümünde de değinildiği gibi vergi sistemlerinin mükemmelleştirilebilmesi, günümüz teknolojik gelişmelerine ayak uyduran, diğer ülke uygulamalarını dikkate alarak kendi vergi sistemi ile bütünleştirmeye çalışan bir anlayışla mümkün olabilmektedir. Vergi sistemlerine yeni uygulamaların getirilmesi ve sürecin sağlıklı işleyebilmesi de ancak hukuki altyapının sağlam oluşturulması ile sağlanabilir. 4. Türkiyede ve Avrupada kullanılan vergi sistemi 4.1. Türk vergi sistemi Türk vergi sistemi konularına göre, gelir, harcama ve servet üzerinden alınan vergiler olmak üzere üç şekilde sınıflandırılmaktadır. Gelir üzerinden alınan vergiler, vergi sisteminin önemli bir kısmını oluşturur. Bunlar; gelir vergisi ve kurumlar vergisidir. Gelir vergisinin konusu, gerçek kişilerin gelirleridir. Gelir ise bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. 1 Harcama üzerinden alınan vergiler ise bir kişinin gelir ve servetinin harcadığı kısımlarından alınan vergidir. Bu verginin amacı kişilerin harcamalarını vergilen - dirmektir. Ülkemizde harcamalar üzerinden alınan en önemli vergi Katma Değer Vergisidir. Bunun yanında, özel tüketim vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi, özel iletişim vergisi, gümrük vergileri, damga vergisi, harçlar, şans oyunları vergisi, belediye vergileri de harcamalar üzerinden alınan diğer vergilerdir. Üçüncü olarak servet üzerinden alınan vergiler gelmektedir. Bu vergiler, motorlu taşıtlar vergisi, veraset ve intikal vergisi ve emlak vergisi olarak tasnif edilmektedir. Türk vergi sisteminin zayıf olduğu noktalardan en önemlisi kayıt dışı ekonominin varlığıdır. Kayıt dışı ekonomi, yıllardır hakkında yoğun tartışmaların yapıldığı bir konudur. Kayıt dışı ekonomi, kamu finansman dengesi üzerinde olumsuz sonuçlar yaratmakla kalmayıp, vergisini tam ve zamanında ödeyen mükelleflerle kayıt dışı çalışan mükellefler arasında rekabet eşitsizliğine yol açmaktadır. Bu durum, kayıt dışı ekonominin ivedilikle ortadan kaldırılması gerektiğini göstermektedir. Türkiye de vergi bürokrasisinin yoğun olması mükelleflerin bazı kazançlarını kayıt altında tutmamalarına neden olmaktadır. Bürokratik işlemlerin aşırı ve karmaşık olması kayıtlı ekonomide yeterince istihdam artışının sağlanamamasına dolayısıyla kayıt dışı faaliyetlerin artmasına neden olmaktadır. Vergi idaresinin etkin 1 Gelir Vergisi Kanunu, m.1. 153
çalışmaması ve denetimdeki eksikler yanında insanlarda, toplanan vergilerin kötü harcandığına dair oluşan kanı kişileri kayıt dışılığa itmektedir [8]. Ayrıca vergi yasalarının değişkenliği, karmaşıklığı ve kolay uygulanamaz oluşu da yine kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınmasını engelleyen faktörlerdendir. Burada dikkat edilmesi gereken belki de en önemli unsur, vergi uygulamalarının karmaşıklığı ve zorluğudur. Vergi uygulamalarının karmaşıklığının üzerinde durulması gereken en önemli sebeplerinden biri alternatif çözümlerle giderilebilir olmasından kaynaklanmaktadır. 4.2. Avrupa birliği ülkelerinde vergi sistemi Avrupa Birliği ülkelerinde vergi politikaları küçük yerel yönetim farklılıkları ile birlikte tüm üye ülkelerle ortak belirlenmektedir. Fakat burada unutulmaması gereken önemli nokta, AB üyesi ülkeler vergi politikalarını oluştururken AB nin kurucu antlaşması olan Roma Antlaşmasından bağımsız davranamamaktadırlar. Roma Antlaşmasının 269. Maddesine göre topluluğunun bütçesi tamamen kendi kaynakları ile finanse edilecektir. Bugün için AB nin bütçesini oluşturan kaynaklar, canlı hayvancılıktan alınan vergiler, gümrük vergileri, Katma Değer Vergileri (KDV), ve Gayri Safi Milli Hasıla ya (GSMH) bağlı kaynaklardır. AB nin vergi politikalarını oluştururken temel olarak kabul ettiği Roma Antlaşmasından bağımsız hareket etmesi düşünülemez. AB nde tek bir pazar yaratılması yönünde büyük çabalar olmasına rağmen yine de vergi kanununda üye ülkeler arasında tam bir uyumlaştırılmanın yapıldığı söylenemez. AB nde vergi politikasının koordinasyonunun sağlanması yönünde atılan adımlar çok yavaş yürütülmektedir. Bunun en büyük nedeni ise AB üyesi ülkelerin ekonomilerindeki karmaşık yapı ve Roma Antlaşmasında yer alan vergi yükümlülükleri ile ilgili düzenlemelerin değişime pek açık olmamasıdır [11]. 5. Kayıtlı elektronik posta sistemi Kayıtlı Elektronik Posta, elektronik iletilerin, gönderimi ve teslimatı da dâhil olmak üzere kullanımına ilişkin olarak hukukî delil sağlayan, elektronik postanın nitelikli şeklini ifade etmektedir [5]. Türkiye de kamu kurum ve kuruluşları arasında etkin olarak evrak alış-verişinin gerçekleştirilebilmesi için altyapı oluşturan Kayıtlı Elektronik Posta Sisteminin temeli Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü nün (ETSI) ETSI TS 102 649 numaralı standardına dayanmaktadır. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından yürütülmekte olan Kayıtlı Elektronik Posta (KEP) (Registered e-mail: REM, Certified e-mail: CEM) projesi, 2012 yılında tamamlanmıştır [6]. Farklı kişi ve kurumlar arasında elektronik ortamda hukuken geçerli ve güvenli bir şekilde bilgi ve belge gönderimi, teslimi ve saklanması hususlarını kapsayan, 154
yasal olarak geçerli ve teknik olarak güvenli elektronik posta şeklinde tanımlanan KEP; SMTP (Simple Mail Transfer Protocol- Basit Posta Aktarım Protokolü) protokolü ile çalışan, güvenli e-imza ve zaman damgası kullanan, KEP Hizmet Sağlayıcı (KEPHS) sayesinde gönderen ve alan tarafın kimliklerinin belirlenmesini, gönderilen iletinin başkalarınca değiştirilmediğinin garanti altına alınmasını, gönderenin göndermediğini ve/veya alanın almadığını inkâr edememesini sağlayacak bir sistemdir. KEP Sistemi, belgeyi zarf ile kurumlar arası taşıyan bir kuryenin yaptığı işin elektronik ortamda yapılmasına imkân sağlamaktadır [6,s.10]. 6. Türkiye de kayıtlı elektronik posta sistemi uygulamaları ve dünya örnekleri Türkiye de, Kayıtlı Elektronik Posta Sistemi, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununun 18. ve 1525. Maddelerinde düzenlenmiştir. İlgili maddeler gereğince sırasıyla; Tacirler arasında, diğer tarafı temerrüde düşürmeye, sözleşmeyi feshe, sözleşmeden dönmeye ilişkin ihbarlar veya ihtarlar noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi ile yapılır. Kayıtlı elektronik posta sistemine, bu sistemle yapılacak işlemler ile bunların sonuçlarına, kayıtlı posta adresine sahip gerçek kişilere, işletmelere ve şirketlere, kayıtlı elektronik posta hizmet sağlayıcılarının hak ve yükümlülüklerine, yetki - lendirilmelerine ve denetlenmelerine ilişkin usul ve esaslar Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından bir yönetmelikle düzenlenir. Yönetmelik, bu kanunun yayımı tarihinden itibaren beş ay içinde yayımlanır. Hükümleri yer almaktadır. Kayıtlı elektronik posta hizmeti, önceden değinildiği gibi, kayıtlı elektronik posta hizmet sağlayıcıları tarafından verilmektedir. Türkiye de hali hazırda dört kayıtlı elektronik posta hizmet sağlayıcısı bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla, Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü, TNB Kayıtlı Elektronik Posta Hizmet Sağlayıcılığı ve Ticaret A.Ş, TÜRKKEP Kayıtlı Elektronik Posta Hizmet Sağlayıcılığı ve Ticaret A.Ş ve KEPSİS Kayıtlı Elektronik Posta Hizmet Sağlayıcılığı ve Ticaret A.Ş dir. Kayıtlı elektronik posta sistemi, dünyanın çeşitli ülkelerinde de kullanılmaktadır. Örneğin, Avusturya da, Document Delivery System (DDS) adı altında Avustrian Federal Chancellery tarafından 2004 yılında hazırlanan Law on the Delivery of Offical Documents ile sistemin hukuki altyapısı oluşturulmuş ve kullanılmaya başlanmıştır. Tüm süreçlerinde elektronik imza ve zaman damgası kullanılan sistem, kamu sektöründe kullanılmaktadır. İtalya da kullanılan The Post Elettronica Certificate (PEC) kayıtlı elektronik posta sistemi, hem kamu hem özel sektörde kullanılmaktadır. Sistemin hukuki altyapısı 2005 yılında yayımlanan hükümet kararı ile oluşturulmuştur. 2009 yılında yayımlanan bir kanunla da sistemin teknik alt 155
yapısına ilişkin hususlar belirlenmiştir. Düzenlemelere göre tüm şirketler, kamu kurumları ve serbest meslek erbapları PEC ten kayıtlı elektronik posta hesabı almak zorundadır. Almanya da ise, vatandaşlar ile iş dünyası arasındaki iletişimin daha iyi sağlanması amacıyla oluşturulmuş olan De-Mail adlı sistem kullanılmaktadır. Sistemin hukuki altyapısı The Federal Office for Information Security (BSI) tarafından 2009 da yayımlanan Citizen Portals Law ile oluşturulmuştur. Sistemin tüm süreçlerinde elektronik imza ve zaman damgası kullanılmaktadır. Slovenya da kullanılan Moja.posta.si adlı sistem ise, Slovenian Post tarafından özel sektöre ve - ri len bir hizmettir. Sistemin amacı kamu, özel sektör ve vatandaşlar arasında güvenilir bir iletişim sağlamaktır. Sistemin hukuki altyapısı için elektronik imza yeterli olarak kabul edilmektedir. Bu uygulamalara ek olarak, İspanya da Apartado Postal Electro nico, Kanada da PosteCS, Belçika da e-deliveryservice ve Amerika da RPost Registered Email sys gibi sistemlerle yine kayıtlı elektronik posta hizmeti verilmektedir [12]. 7. Elektronik vergilendirme uygulamaları e-vergileme, günümüzde yeni gelişen e-ticaretten elde edilen gelir ve kazancın vergilendirilmesi ve geleneksel vergi konularından elde edilen vergilerin (gelir, kurumlar, gümrük vergileri vb.) internet ve bilgisayar teknolojilerinden (IBT) yararlanılarak toplanması olmak üzere iki alanda gelişim göstermektedir. IBT den yararlanarak beyanname alınmasına ve vergi toplanmasına, dar anlamda elektronik vergileme, bu şekilde toplanan vergilere de elektronik vergi (e-vergi, e-tax) adı ve - rilebilir. Dar anlamda e-vergilendirme konusu, e-vergi doldurma ve e-vergi ödeme olmak üzere iki boyutta incelenebilir [7, s. 1364]. e-vergileme, ilk olarak ABD de ortaya çıkmış ve denenmiştir. Günümüzde söz konusu uygulama pek çok ülkeye yayılmıştır. Vergi sistemleri ülkeler arasında farklılık arz ettiğinden, verginin elektronik olarak doldurulması ve tahsil edilmesine ilişkin sistemlerin veya uygulamaların adları da farklı olabilmektedir. Örneğin Avustralya da e-vergi (e-tax), Avustralya Vergi İdaresi (ATO-Australia Tax Office) tarafından uygulanan üç elektronik vergi ödeme modelinden biridir. Feige (2000) de otomatik ödeme işlem vergisi (APT-Tax) ve Goldberg (2005) te ise elektronik vergi (e-tax), alım satım faaliyetleri üzerinden gelişmiş bilgisayar teknolojileri sayesinde alınan, özel bir işlem vergisi olarak tanımlanmaktadır [7]. Elektronik vergilendirme yoluyla verginin vergi dairesine gitmeyi gerektirmeyen iletişim araçları kullanılarak tahakkuk ve tahsiline imkân sağlanmaktadır. Türkiye de e-vergilendirme uygulaması ise, esas itibariyle, vergi borcunun miktarını belirten vergi beyannamesinin, vergi idaresine elektronik olarak teslim edilmesi (e-beyanname-e-vergi doldurma) ve tahakkuk eden vergi borcunun vergi idaresine gitmeden yatırılması (e-vergi ödeme) olmak üzere iki aşamadan oluşur [7, s.1365]. 156
7.1. Elektronik beyanname Vergi Usul Kanununun Yetki başlıklı mükerrer 257. Maddesinin 1. Fıkrasının 4 numaralı bendi, 5228 sayılı Kanunun 8. Maddesiyle değiştirilmiştir. 31.07.2004 tarihinden itibaren geçerli olan değişikliğe göre, Maliye Bakanlığı, vergi beyannameleri ve bildirimlerinin internet ve diğer elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında doğrudan mükellefler tarafından gönderilmesine izin vermeye veya zorunluluk getirmeye yetkili kılındığı gibi, bunların yetki verilmiş gerçek ve tüzel kişiler aracılığıyla gönderilmesine de izin vermeye veya zorunluluk getirmeye yetkili kılınmıştır [2]. Maliye Bakanlığı, mükelleflerin vergilendirmeye ilişkin ödevlerini yerine getirmede gelişen bilgi işlem teknolojilerinden yararlanmak, vergi beyannameleri ile bildirim ve eklerinin kolay, hızlı, ekonomik ve güvenilir bir şekilde idareye intikalini sağlamak, vergi beyannamelerinin doldurulmasındaki hataları en aza indirerek mükellef mağduriyetini önlemek, vergi dairesinin beyanname kabul, tarh, tahakkuk işlemlerini azaltarak iş ve işlemlerini kolaylaştırmak ve diğer alanlarda mükellefe daha iyi hizmet vermek amacıyla e-beyanname uygulamasını vergi mevzuatımıza dâhil etmiştir [2, s.199]. Elektronik ortamda verilen beyanname sayısının çok hızlı bir şekilde arttığı ve mükelleflerin vergi idaresinin başlatmış olduğu e-beyanname uygulamasına çok çabuk uyum sağladıkları görülmektedir. Maliye Bakanlığı da Türkiye genelindeki tam otomasyonlu vergi dairelerinin sayısını her geçen gün arttırarak bu konudaki yasal düzenlemeleri tamamlayarak mükelleflerin bu uyumuna eşlik etmektedir [2, s.200]. 7.2. Elektronik tebligat Tebligat, yasal bir işlemden ilgili kişinin haberdar edilmesini sağlamak için, yet - kili makamın yazı veya ilan yoluyla yapacağı belgelendirme işlemidir. Başka bir deyişle, yasal bir işlem hakkında muhatabı bilgilendirmek amacıyla hazırlanan belgenin muhatabına başarıyla ulaştırıldığının biçimsel kanıtıdır. Kısaca, tebligat, belgeli teslimattır. Bu tanımlar, tebligatın üç fonksiyonu bulunduğunu göstermektedir. Bunlar; teslim, bilgilendirme ve belgelendirmedir [9]. Tebligat Kanununda değişiklik yapılmak suretiyle Türk Hukukuna elektronik yolla tebligat uygulaması imkanı getirilmiştir. 2011 yılında Tebligat Kanununa ek madde getirilerek düzenleme yapılmıştır. İlgili maddede; Tebligata elverişli bir elektronik adres vererek bu adrese tebligat yapılmasını isteyen kişiye, elektronik yolla tebligat yapılır. Hükmü yer almaktadır. Ayrıca, yapılan düzenlemelerle, anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlere elektronik yolla tebligat yapılması zorunluluğu getirilmiştir. 19 Ocak 2013 tarihinde yayımlanan Elektronik Tebligat Yönetmeliği gereğince elektronik tebligat hizmeti; 157
Bilişim sistemleri vasıtasıyla muhatabın elektronik tebligat adresine iletilmek üzere, tebligatı çıkaran merci tarafından tebligatın gönderilmesini ve bu iletinin muhataba elektronik ortamda delillendirilerek tesliminin sağlanması hizmeti olarak tanımlanmaktadır. e-tebligatın en azından elektronik olmayan tebligat kadar teslim, bilgilendirme ve belgelendirme sağlayacağı tespit edilirse, Türk Hukukuna olumlu katkılar sağla - yacağı öngörülebilir. Diğer taraftan adli yargıdaki davaların uzun sürmesinin en önemli sebebi tebligat sisteminin çok ağır işlemesi olarak gösterilmektedir. Dolayısıyla, e-tebligatın, elektronik olmayan tebligata kıyasla, zaman, işgücü ve paradan tasarruf sağlayacağı tespit edilirse, verimli sonuçlar doğuracağı ileri sürülebilir [9, s.142]. Kısacası, kayıtlı elektronik posta sistemi aracılığıyla kullanımına imkân sağlanan elektronik tebligat uygulaması, noterler aracılığıyla gönderilen ihbar ve ihtarlar, vergi, gümrük, kamu ihalesi ve sosyal güvenlik ve yargılama gibi birçok alanda herkesin faydalanabileceği bir yeniliktir. 8. Sonuç ve öneriler Devletlerin sahip olduğu güç, şüphesiz, sahip olunan ekonomik güçle doğru orantılıdır. Bilindiği üzere, devletin fonksiyonlarını gerçekleştirebilmesi bakımından en önemli finansman araçlarından biri vergidir. Zamanında ödenmeyen, beyan edilmeyen vergi sonucunda vergi gelirlerinden yoksun kalan devlet, harcamalarını kısarak borçlanma yoluna gider. Vatandaşların ödemekle yükümlü oldukları vergiyi zamanında ve eksiksiz ödemesi, kamu hizmetlerinin, finansmanında herhangi bir aksama olmadan sunulmasına imkân sağlar. Vergi, önemli bir finansman aracı olmasının yanında; gelir dağılımının düzenlenmesi ve ekonomik istikrarın sağlanması gibi sosyo-ekonomik amaçların gerçekleştirilmesinde de önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Devletin sahip olduğu ekonomik gücü zedelememek için vergi bilincinde olan vatandaşların yanı sıra sağlam temeller üzerine kurulmuş ve çağın gereksinimlerine uyum sağlayabilen bir vergi sisteminin varlığı gerekmektedir. Çalışmada, yeni bir uygulama olan Kayıtlı Elektronik Posta Sistemi, Türkiye ve dünya uygulamalarından örnekler verilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Bu elektronik hizmetin vergi sistemlerine uygulanmasının bir sonucu olarak ortaya çıkan elektronik vergilendirme, verginin, vergi dairesine gitmeyi gerektirmeyen iletişim araçları yardımıyla tahakkuk ve tahsilinin sağlanabilmesine olanak veren bir e-devlet uygulamasıdır. Elektronik beyanname uygulaması ise, bilgi işlem teknolojilerindeki hızlı değişimin bir sonucu olarak karşımıza çıkan bir diğer uygulamadır. e-beyanname ile vergi dairelerindeki kâğıt ortamında beyanname kabul etmekten kaynaklanan 158
yoğunluklar önlenmekte ve bu sayede daha verimli ve etkin bir hizmet sunulabilmektedir. Benzer amaçlarla uygulamaya konulan elektronik tebligat uygulaması da, bilgi güvenliğinin sağlanması, kişisel verilerin korunması ve kaliteli hizmet sunulabilmesine imkân sağlamaktadır. Görüldüğü üzere, kayıtlı elektronik posta sistemi, gerekli hukuki alt yapının oluşturulmasının akabinde, vergi uygulamalarındaki karmaşıklık ve zorluğun giderilmesine imkân sağlamaktadır. Çalışmanın amacı, Türkiye de ve dünyanın birçok ülkesinde uygulama konulan ve vergi sistemlerinde de kullanılmak üzere hukuki alt yapısının oluşturulduğu Kayıtlı Elektronik Posta Sisteminin Azerbaycan vergi sisteminde de uygulanmasının sağlayacağı faydaları göstermektir. Türk vergi sistemi ile benzer özellikleri taşıyan Azerbaycan vergi sistemi, bu uygulama ile gerekli hukuki alt yapıyı oluşturarak vergilendirmede etkinliği sağlayabilecektir. Kaynakça 1. Azerbaycan Cumhuriyetinin Vergi Mecellesi. (2013). s.272. 2. Bakmaz Zübeyir. (2007). Son düzenlemeler işığında tüm yönleriyle e-beyanname uygulaması. SMMMO yayın organı, eylül ekim, sayı: 83. 3. Elektronik tebligat yönetmeliği. (2013). T.C. Resmi Gazete, 28533, 19 ocak 2013. 4. Kayan Ahmet. (2000). Verginin tarihsel gelişimi ve sebep olduğu bazı önemli olaylar. Maliye Dergisi, Sayı: 135, 80-87. 5. Kayıtlı Elektronik Posta Sistemine ilişkin usul ve esaslar hakkında yönetmelik. (2011). T.C. Resmi Gazete, 28036, 25 ağustos. 6. Önaçan K.B.M ve diğerleri. ( 2012) Elektronik Belge Yönetim Sistemi (EBYS) nin faydaları ve kurum bünyesinde EBYS yapılandırmaya yönelik bir yol haritası. Sayıştay Dergisi, sayı:85/nisan-haziran. 7. Özgen, F.B. (2007). Kamu hizmet arzında verimlilik açısından e-vergilendirme uygulamaları (Türkiye'de e-beyanname sistemi üzerine bir inceleme), Uluslararası 6. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü, 26-28 Aralık, İstanbul Türkiye, ss: 1363-1377. 8. Sarılı M.A. (2002). Türkiye de kayıt dışı ekonominin boyutları, nedenleri, etkileri ve alınması gereken tedbirler. Bankacılar Dergisi. Sayı:41, 2002. 9. Tüzüner Özlem. (2011). Elektronik tebligatın kalitatif yöntemle incelenmesi, Sayı: Nisan, Ankara Barosu Dergisi. 10.6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. (2011). T.C. Resmi Gazete, 27846, 14 Şubat. 11. http://www.koto.org.tr/files/ab-turkiye_vergi_sistemleri.pdf 12. http://www.tk.gov.tr 159
Göze Öztürk Hacettepe Universiteti İqtisadi və İnzibati Elmlər Fakültəsi Vergi sistemlərində qeydiyyatlı elektron poçt sisteminin tətbiq edilməsi və elektron vergitutma Xülasə Tədqiqatın məqsədi Qeydiyyatlı Elektron Poçt (QEP) Sisteminin Azərbaycan vergi sisteminə tətbiq edilməsi yolu ilə vergitutmada səmərəliliyin təmin edilməsi, vergi itkilərinin və yayınmalarının qarşısının alınmasının əhəmiyyətini göstərməkdir. Tədqiqatın metodologiyası müqayisəli təhlil. Tədqiqatın nəticələri 1) QEP sistemi ilə rəsmi, özəl və kommersiya olmaqla hər cür sənəd və ya yazı, qurumlar və şəxslər arasında elektron poçt ilə göndərilib alına bilinir, qanunauyğun elektron yazışma və bəyanetmə (bəyannamə, müraciət, xəbərdarlıq, bildiriş və s.) həyata keçirilə bilir; 2) Sistemin tətbiqi ilə kağız, arxiv, poçt və əməliyyat xərclərinin azalmasına nail olunur və vaxt itkiləri minimuma endirilərək əməliyyatlar daha sürətlə reallaşdırılır; 3) Sistem ətraf mühitin qorunmasına böyük xidmət göstərir. Tədqiqatın məhdudiyyətləri mövzu ilə bağlı qanuni tənzimləmələrdəki yetərsizliklər və mövzu ilə bağlı müvafiq yetərli tədqiqatların olmaması. Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti mövzu ilə bağlı araşdırma aparan şəxslərə və ya qurumlara köməklik etmək. Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi vergitutma baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən Qeydiyyatlı Elektron Poçt Sisteminin və sistemin tətbiq edilə bilməsi üçün zəruri hüquqi infrastrukturu təmin etmənin əhəmiyyətinin göstərilməsi. Açar sözlər: Qeydiyyatlı Elektron Poçt (QEP) Sistemi, Qeydiyyatlı Elektron Poçt Xidmət Təminedicisi (QEPXT), elektron vergitutma, elektron bəyannamə, elektron maarifləndirmə. Goze Ozturk Hacettepe University The Faculty of Economic and Administrative Sciences The implementation of registered electronic mail system in tax systems and electronic taxation Abstract Purpose the purpose of the study is to emphasis on optimization in taxation and prevention of tax avoidance and tax evasion through the implementation of Registered Electronic Mail System in Azerbaijan tax system. Design/methodology comperative analysis. Findings through the REM system all official, private and commercial documents or writings can be sent and received via electronic mail between institutions and individuals and legal electronic correspondence and notifications (declarations, applications, notifications, warnings, notices etc.) can be made. 2) By using the system; paper, archive and postage costs can be reduced. Also, with this system time losses can be minimized so transactions can be carried out faster. 3) The system signifcantly contributes to the protection of the environment. Research limitations infastructural deficiency in legal regulation about issue, difficulties in finding source. Practical implications contribute to person and/or unit who research about issue. Originality/value specifying the importance of providing legal infrastructure for the applicability of REM system, which is significant in terms of tax applications. Keywords: registered electronic mail system (rems), registered electronic mail service provider, electronic taxation, electronic declaration, electronic notification. JEl Classification Codes: E62, H21, O23. Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 10.07.14. Təkrar işləməyə göndərilmişdir: 17.07.14. Çapa qəbul olunmuşdur: 22.09.14. 160