Tıp ve Sağlık Okuryazarlığı Mehmet ÜYÜKLÜ Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dalı
Sağlık Okuryazarlığı Okuryazarlık kavramı geleneksel olarak kişinin okuma ve yazma becerisi olarak tanımlanmaktadır. Ancak okuma-yazma biliyor olmak, sağlık okuryazarı olmak anlamına gelmemektedir. Sağlık okuryazarlığı temel olarak sadece okuma ve yazma becerisi ile sınırlı kalmamakta; dinleme, konuşma ve kavramsal bilgiyi de içermektedir. Sağlık okuryazarlığı kişinin sağlıkla ilgili etkin ve uygun kararları verebilmesi için sağlık bilgilerini okuma, anlama ve kullanma kabiliyetidir.
Sağlık Okuryazarlığı Başka bir tanıma göre, "sağlık çalışanları dışındaki kişilerin sağlık kavramlarını değerlendirebilmesini, tıp hizmetlerinden yararlanmayı bilmesini ve tedavi sürecine katılabilmesini içeren kavramdır". Amerikan Tıp Kurumu (AMA-The American Medical Association) reçeteleri, randevu kâğıtlarını ve sağlığa ilişkin diğer önemli materyalleri okuyup anlayabilme becerisi sağlıkla ilgili karmaşık enformasyonları anlama ve kullanma yeteneği
Sağlık Okuryazarlığı Dünya Sağlık Örgütü Sağlıklı olmayı sürdürme ve bu duruma katkıda bulunmayı sağlayan yollarla; bireylerin enformasyona erişim, anlama ve kullanma yeteneği ile motivasyonunu belirleyen bilişsel ve sosyal beceriler İyi sağlık halinin sürdürülmesi ve geliştirilmesi yolunda bilgiyi kullanma ve anlama için bireysel olarak bilişsel, sosyal beceri ve yeteneklerini elde etme ulaşabilirliği Hastanın sağlık bakımı için yerine getirilmesi gereken kuralları uygulamak, ilaç etiketlerini, reçeteleri vs. materyalleri okuma becerilerini uygulayabilmek için yeterli bilinç düzeyine sahip olması
Sağlık Okuryazarlığı Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlığın Teşviki ve Geliştirmesi Sözlüğünde yer alan tanıma göre sağlık okuryazarlığı, bireylerin kendi sağlığı ve toplum sağlığını iyileştirmek amacıyla, yaşam tarzı ve koşullarını değiştirmede gerekli bilgi, beceri, kendine güven düzeyine ulaşmasıdır Eğitim Sistemi Kültür ve Toplum Sağlık Sistemi Sağlık Okuryazarlığı SAĞLIK ÇIKTILARI
Toplumun iyi sağlık okuryazarı olabilmesini engelleyen etmenler Sürekli yenilenen araştırma bulguları Tanı koyma süreci Duygusal durumlar Sınırlı okuryazarlık düzeyi Sağlık okuryazarı Yaşa bağlı değişiklikler Gelir düzeyi Bilginin veriliş yöntemi Kültürel farklılıklar İşsizlik
Sağlık Okuryazarlığı Güçlü karar verme becerisi Görsel olarak okur-yazar olunması * grafik, tablo gibi görsel bilgileri anlayabilmek Kendi zihinlerinde resmi bütünleyebilmek, verilen açıklamaları ve tıbbi önerileri anlayabilmesi Uygun soruların sorulması Belirli bir düzeyde hekim-hasta işbirliği ve sorumluluk paylaşımı oluşturabilmek için Bilgisayar okur-yazarı olunması Hastaların kendi sağlık durumlarını ve sorunlarını, gözlemlerini, belirtilerini tanımlayabilmesi Sözlü dil kullanımı Sayısal veya hesaplama okur-yazarı olunması hesap yapabilmek veya sayıları düşünürken mantıklı fikir yürütebilmek
Sınırlı/yetersiz sağlık okuryazarlığının kişi, toplum ve sağlık sistemi üzerinde birçok olumsuz etkileri: Artmış mortalite Daha sağlıksız yaşam Sağlık harcamalarında artma Artmış acil servis kullanımı ve hastane yatışları İlaç uygulama hatalarında artma Kronik hastalıklarla ilgili bilgi eksikliği (hipertansiyon, diyabet gibi hastalıklarda) verilen eğitimleri anlamada güçlük Verilen tedaviye uymada güçlük (ilaç tedavisine, kontrollere uyum) Koruyucu sağlık hizmetlerini ile ilgili bilgi eksikliği ve bu hizmetleri kullanmada sorunlar (tarama, aşılar, egzersiz programları)
Tıp Okuryazarlığı Sağlık ve tıp alanında bilgi hızla artmakta ve değişmektedir. Bu alandaki bilgiye sahip olmak ve onu güncellemek her geçen gün zorlaşmaktadır. Bunun çözümü olarak birçok yöntem ve uygulama geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden biri de tıp okuryazarlığıdır. Tıp okuryazarlığı, doğru bilginin doğru kişiye ulaşmasıdır. Yani, sağlık profesyonellerinin bu alanda yapılan bilimsel araştırma, veri ve çalışma sonuçlarına çeşitli bilgi kaynakları ile erişilebilmesidir. Tıp okuryazarlığı, sağlık profesyonelleri için, uzmanlık alanlarına yönelik çalışmalarında yardımcı olmaktadır.
Tıp Okuryazarlığı Sağlık çalışanlarının sağlık okuryazarlığı becerilerini yaşam kültürü haline getirmesi,bilgiyi yönetme süreçlerinde tıp ve sağlık araştırma yöntemlerini kullanabilmesi, doğru, güncel, bilimsel bilgiye en hızlı ulaşma becerisinin oluşmasını sağlayacaktır.
Sağlıklı bir toplum ve sürdürülebilir bir sağlık sistemi için sağlık ve tıp okuryazarlığının geliştirilmesi büyük önem arz eder ve bir ülkenin sağlık politikalarının esas hedeflerinden biri olması gerekir*** Tıp ve Sağlık Okuryazarlığı Bireyler yaşamlarının tüm alanlarında (iş, okul, ev, komşuluk ilişkileri vs), her yaşta, yaşadıkları sağlık/hastalık durumlarıyla ilgili doğru karar almak ve bilgili olmakla sorumludur. Anneler çocuklarının sağlık bakım yönetimi Yaşlılar reçeteli ilaçlarının doğru kullanımı Çalışanlar iş ortamının olası sağlık tehlikelerini Tüm bireyler ise hastalık durumlarında doğru sağlık birimine başvurma, sağlık personeli tarafından verilen bilgileri anlama, değerlendirme, tedavi süreçlerinde risklerikazançları analiz etme, dozajları hesaplama gibi karmaşık tedavi kararlarıyla karşı karşıyadır
Tıp ve Sağlık Okuryazarlığı Teşekkürler