İSTANBUL JANDARMA BÖLGESİNDE ÇEKEN AKINTILAR NEDENİYLE MEYDANA GELEN BOĞULMALAR Barış Barlas 1, Serdar Beji 2 ÖZET Bu çalışmada, 2007-2012 yılları arasında İstanbul daki Jandarma kayıtlarına girmiş boğulma olayları araştırılmıştır. Çalışmada, Jandarma sorumluluk bölgesi olan ve yaz aylarında sıkça denize girilen İstanbul un Karadeniz kıyısında bulunan batıda Binkılıç tan doğuda Ağva bölgelerinde meydana gelen boğulma olayları incelenmiştir. Son altı yıl içinde toplam 302 boğulma olayı gerçekleşmiş, bu boğulma olaylarında 289 kişi yaşamını yitirmiştir. Meydana gelen boğulma olaylarının %68 i (195 kişi) çeken akıntılar neticesindedir. Çeken akıntılar nedeniyle meydana gelen boğulma olaylarının önüne geçebilmek için yapılması gerekenler önerilmiştir. Anahtar Kelimeler: İstanbul, Çeken akıntı, Suda boğulma olayları 1. Giriş Avrupa da Çatalca, Arnavutköy, Eyüp, Sarıyer; Asya da Beykoz ve Şile den oluşan Karadeniz sahil şeridinin İstanbul ili sınırlarındaki büyük bölümü ve güneyde, Marmara Denizi ne kıyısı bulunan Silivri İlçesi Jandarma sorumluluk sahasındadır. İstanbul İl Jandarma Komutanlığı sorumluluk bölgesinde bulunan plaj ve sahillerde son 2007-2012 yılları arasında toplam 302 boğulma olayı meydana gelmiş, bu boğulma olaylarında 289 kişi yaşamını yitirmiştir. Bu sayı, yalnızca Jandarma sorumluluk bölgesi içinde her yıl ortalama 50 ölümlü boğulma olduğu göstermektedir. Meydana gelen boğulma olaylarında mağdurların yaklaşık %22 sini 18 yaş altı çocuklar oluşturmaktadır. İstanbul da özellikle yaz döneminde hafta sonları vatandaşların yoğun olarak kullandığı sahil alanları, doğal plajlar, rehabilite edilmiş plajlar, bu amaca yönelik ücret karşılığı hizmet veren işletmelerde alınan emniyet tedbirlerine rağmen boğulma olayları meydana gelmektedir (Barlas ve diğ., 2012). Boğulma olayları daima denizin dalgalı olduğu zamanlarda olmaktadır. Genellikle okyanus kıyılarındaki sahil bölgelerinde, belirli dip yapısı ve dalga koşullarında oluşan tehlikeli bir akıntı türü mevcuttur. İngilizcede "rip" akıntısı olarak bilinen bu güçlü akıntıların yönü kıyıdan açığa doğrudur. Karadeniz kıyılarında daha sık oluşan bu akıntılar, Karadeniz e kıyısı bulunan diğer tüm illerde olduğu gibi İstanbul da da her yıl onlarca vatandaşın ölümünün ana sebebidir (Beji ve Barlas, 2007). Bu çalışmada, Çatalca, Arnavutköy, Eyüp, Sarıyer, Beykoz ve Şile 1 İstanbul Teknik Üniversitesi, Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi, Gemi İnşaatı ve Gemi Makinaları Mühendisliği Bölümü, e-posta: barlas@itu.edu.tr 2 İstanbul Teknik Üniversitesi, Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi, Gemi ve Deniz Teknolojisi Mühendisliği Bölümü, e-posta:sbeji@itu.edu.tr
ilçelerinin kıyılarında yıllardır süregelen boğulma olaylarına neden olan akıntılar Jandarma Genel Komutanlığı veri tabanı baz alınarak istatistiksel olarak incelenmiş, denize girilen kesimlerde boğulma olaylarını azaltabilmek amacıyla alınması gerekli önlemler belirlenmiştir. 2. Çeken Akıntıların Görüldüğü Bölgeler Yaz aylarında, nispeten düşük gelir düzeyindeki halkımıza hitap eden bir mekan haline gelen, batıda Binkılıç tan (Çatalca) başlayıp, Karaburun (Arnavutköy), Ağaçlı (Eyüp), Kilyos (Sarıyer), Riva (Beykoz), ve doğuda Ağva da (Şile) biten İstanbul un Karadeniz kıyıları, hafta sonları çok sayıda insanın neredeyse hücumuna maruz kalmaktadır (bkz. Şekil 1). Bütün sahil şeridinin sürekli kontrol edilmesi imkansız olduğundan, tehlikelerden habersiz ve yüzme deneyimi çok az veya hiç olmayan insanların boğulması böylece kaçınılmaz olmaktadır. İstanbul son yıllarda sürekli göç alan ve almaya devam eden 5500 km 2 yüz ölçümüne sahip bir şehirdir. 2000 yılından itibaren İstanbul un nüfusu %56 artmıştır. Göç genellikle Anadolu nun denize kıyısı olmayan kesimlerinden olmaktadır. Çatalca Arnavutköy Eyüp Sarıyer Beykoz Şile Şekil 1: İstanbul un Karadeniz kıyısı ilçeleri.
3. Boğulma İstatistikleri Tablo 1 de 2007-2012 yılları arasında Jandarma kontrol bölgesindeki ölümle sonuçlanan boğulma olayları verilmiştir. Boğulma olayları incelendiğinde son altı yılda ortalama toplam 302 boğulma olayı gerçekleşmiş, bu boğulma olaylarında 289 kişi yaşamını yitirmiştir. Boğulma olaylarının %68 inin (%53-%82) nedeni çeken akıntılardır. Toplam 195 kişi çeken akıntılar neticesinde hayatını kaybetmiştir. Bu da göstermektedir ki, İstanbul İl Jandarma Komutanlığı sorumluluk bölgesinde bulunan plaj ve sahillerde son altı yıl içinde ortalama her yıl 33 vatandaşımızın ölümünden çeken akıntılar sorumludur. Çeken akıntılar Karadeniz in benzeri deniz ve batimetri koşullarına sahip bölgelerinin kaçınılmaz bir gerçeğidir. Elimizdeki rakamları yurdumuzun Karadeniz e sahili bulunan bölgelerine yansıtıp basit bir projeksiyon yaparsak, her yıl 100-200 vatandaşımız çeken akıntılar nedeniyle hayatını kaybetmektedir. ABD de bu oran çeşitli bilimsel çalışmalarda her yıl 35 ile 150 ölümlü boğulma olayı olarak verilmektedir (Gensini ve Ashley, 2010; Lushine, 1991). Avustralya da bu oran her sene ortalama 82 kişidir (Sherkera ve diğ., 2010). Tablo 1: Yıl bazında ölümle sonuçlanan boğulma olayları. Yıl Çeken akıntı nedeniyle boğulma Toplam boğulma % 2007 36 51 70.6 2008 27 34 79.4 2009 44 54 81.5 2010 30 47 63.8 2011 27 51 52.9 2012 31 53 58.5 Toplam 195 290
Tablo 2: Yıl bazında çeken akıntılar neticesinde ölümle sonuçlanan boğulma olaylarının Avrupa-Asya dağılımı. Yıl Avrupa yakası Asya yakası Toplam 2007 21 15 36 2008 10 17 27 2009 21 23 44 2010 15 15 30 2011 10 17 27 2012 10 21 31 Toplam 87 108 195 Tablo 2 de çeken akıntılar nedeniyle gerçekleşen ölümlü boğulma olaylarının, İstanbul un Avrupa ve Asya bölgelerindeki dağılımı yıllar bazında verilmiştir. Son altı yılın toplamında İstanbul un Asya bölgesi, Avrupa bölgesine göre fazladan 21 vatandaşımız çeken akıntılar neticesinde hayatını kaybetmiştir. Tablo 3 te çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının cinsiyet tercihi görülmektedir. Boğulan erkekler, kadınlara göre yaklaşık 4.5 kat daha fazladır. Avustralya da çeken akıntılar neticesinde meydana gelen boğulmaların %76 sı erkektir (Miloshis ve Stephenson, 2011), ABD de bu oran %84 tür (Gensini ve Ashley, 2010). Tablo 3: Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının cinsiyet tercihi. Cinsiyet Sayı % Erkek 178 81.3 Kadın 41 18.7 Tablo 4 ve Şekil 2 de yaş gruplarına göre suda boğulma istatistikleri görülmektedir. 201 boğulma olayında yaş kaydedilmiştir. Hayatını kaybedenlerin yaklaşık %22 si 18 yaş altı çocuklardır, En çok hayatını kaybedenler %54 ile 18-35 yaş arası grupdur. Bu yaş grubu kendisine en çok güvenen, olası tehlike ve riskleri görmezden gelebilen bir yaş grubudur.
Son altı yılda 61 ve üzeri yaş grubunda çeken akıntılar nedeniyle denizde boğulma olayı yaşanmamıştır. Tablo 4: Yaş gruplarına göre çeken akıntılar neticesinde boğulma olayları. Yaş Aralığı Sayı % 0-12 10 5% 13-17 35 17% 18-25 60 30% 26-35 48 24% 36-45 34 17% 46-60 14 7% 61+ 0 0% Boğulma sayısı 70 60 50 40 30 20 10 0 % 29,9 % 23,9 % 17,4 % 16,9 % 7,0 % 5,0 % 0,0 0-12 13-17 18-25 26-35 Yaş aralığı 36-45 46-60 61+ Şekil 2: Yaş gruplarına göre suda boğulma istatistikleri.
Tablo 5: Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının gerçekleştiği saatler. Saat dilimi Sayı % 00:00-06:59 4 2.5% 07:00-10:59 14 8.8% 11:00-14:59 53 33.3% 15:00-17:59 54 34.0% 18:00-19:59 22 13.8% 20:00-23:59 12 7.5% Toplam 159 Boğulma sayısı 60 50 40 30 20 10 0 % 33,3 % 34,0 % 13,8 % 8,8 % 7,5 % 2,5 00:00-06:59 07:00-10:59 11:00-14:59 15:00-17:59 18:00-19:59 20:00-23:59 Şekil 3: Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının gerçekleştiği saatler. Tablo 5 ve Şekil 3 de çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının gerçekleştiği saatler görülmektedir. Elimizdeki verilerde boğulma olayının gerçekleştiği zaman 159 vakada kayıt edilmiştir. Boğulma olaylarının 2/3 ü 11:00-18:00 saatleri arasında meydana gelmektedir. Tablo 6 ve Şekil 4 te meydana gelen ölümlü boğulma olaylarının gün bazında grafiği verilmiştir. Çeken akıntılar neticesinde gerçekleşen boğulma olaylarının %45 i Pazar günü meydana gelmiştir. Daha sonra %17 ile Cumartesi günü gelmektedir. İnsanların uzun hafta sonu tatili yapmaları neticesinde Pazartesi ve Cuma günleri de %9 ile hafta sonundan sonra en yoğun boğulmaların yaşandığı günlerdir. Tüm boğulmaların sadece %5 i hafta ortası olan Çarşamba günü gerçekleşmiştir.2
Tablo 6: Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının günlere göre dağılımı. Günler Sayı % Pazartesi 20 9.1% Salı 18 8.2% Çarşamba 10 4.6% Perşembe 15 6.8% Cuma 20 9.1% Cumartesi 38 17.4% Pazar 98 44.7% 120 100 % 44,7 Boğulma sayısı 80 60 40 20 % 4,6 % 6,8 % 9,1 % 17,4 % 9,1 % 8,2 0 Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar Pazartesi Salı Şekil 4: Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının günlere göre dağılımı Ramazan ayı boğulma olaylarının en az görüldüğü zamandır. Halkımız Ramazan da sahile gitse bile, denize girmemekte ve boğulma vakaları çok azalmaktadır. 2009 da 2, 2010 da 1 ve 2011 de 3 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. 2012 yılında hiç bir vatandaşımız boğulma neticesinde ölmemiştir. 2018 yılında sonra Ramazan 16 Mayıs ta başlayacaktır, eğer halkımız bilinçlendirilmezse, çeken akıntılar neticesinde ölümler çok yükselecektir. Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının aylara göre dağılımı Şekil 5 te görülmektedir. Ağustos ve Eylül aylarındaki ölümlerin azlığı, son beş yılda Ramazan ın Ağustos ve Eylül e denk gelmesi neticesindedir.
120 100 % 50,2 Ramazan etkisi Boğulma sayısı 80 60 40 % 16,4 % 27,9 20 0 % 0,5 % 0,9 % 4,1 Nisan Mayıs Haz Tem Ağustos Eylül Şekil 5: Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının aylara göre dağılımı. 4. Değerlendirme Jandarma sorumluluk bölgesi olan ve yaz aylarında sıkça denize girilen batıda Binkılıç tan (Çatalca), doğuda Ağva (Şile) bölgelerine kadar olan sahillerde meydana gelen boğulma olayları ile ilgili olarak aşağıda verilen temel nedenler sıralanabilir: İyi yüzücüler için bile ciddi bir tehlike olan çeken akıntıların varlığı, Bu bölgelerde denize giren halkımızın genellikle iyi yüzme bilmemesi veya hiç yüzme bilmemesi, Cankurtaran olmayan bölgelerde denize giriliyor olması, Cankurtaran olan bölgelerde, cankurtaranların sürekli gözleyemeyeceği sayıda insanın uzun bir kıyı hattının çeşitli yerlerinden denize giriyor olmaları, İnsanların çoğunun tehlikeleri görmezden gelmesi ve dalgalı havalarda denize girmeyin uyarıları yapılsa dahi dikkate almamaları.
5. Sonuç Çeken akıntılar neticesinde boğulma olaylarının mümkün olabilecek en alt düzeye indirilebilmesi için konu hakkında genel bilgilendirmenin yanı sıra, olası bir tehlike durumunda nasıl davranılması gerektiği bilgileri halka ulaştırılmalıdır. Genel bilgilendirme, konudan habersiz insanların tehlikelerin hangi koşullarda ve nerelerde oluştuğu hakkında bir fikir sahibi olmalarına hizmet edecektir. Özellikle çocukların ve gençlerin yeni bilgilere daha açık olması nedeni ile bu bilgilendirme hizmetinin geleceğe yönelik olduğu söylenebilir. Öte yandan, tehlike durumunda yapılması gereken doğru hareketlerin yapılması, kurtarma çalışmaları yürüten cankurtaranların işlerini çok kolaylaştıracağı gibi tehlikeli durumların ölümle sonuçlanma riskini de azaltacaktır. Boğulmaların birinci önemli sebebi gelen vatandaşların iyi yüzme bilmemesi ve tehlikelerin farkında olmamasıdır. Tehlikelerin farkında olmaması, aslında tehlikeleri umursamaması ve bana bir şey olmaz, olursa da bu beni ilgilendirir şeklinde düşünmesi olarak yorumlanmalıdır. Durum böyle olunca, eğitim veya bilgilendirme faaliyetlerinin başarıya ulaşmasının ne kadar zor olduğu da anlaşılabilir. Ancak bu konuda ümit veren nokta, yapılacak bilgilendirme ve uyarıların yetişkinler için olmasa da çocuklar ve gençler için yararlı olacağıdır. Broşür ve panolar gibi bilgilendirici ve uyarıcı çalışmaların etkilerinin görüleceği umulabilir. Ayrıca İSTKA/2012/GNC-80 projesi kapsamında açılan www.cekenakinti.org isimli internet sitesi de gerek yetişkinlerin, gerekse de genç ve çocukların bu konuda bilgilendirilmesi için çok önemli bir görev üstlenecektir. Risk değerlendirmesi sonucunda çıkan duruma göre alınması gereken önlemler dünyanın farklı bölgelerinde de olsa benzerlikler arz etmektedir. Genellikle yüksek risk olduğu durumlarda denize girilmesi, risk azalana kadar geçici olarak yasaklanmalıdır. Çeken akıntıların devamlı görüldüğü ABD, Avustralya ve Yeni Zelanda da insanlar denizde dalga olduğu zamanlarda riskli bölgelerde sahile gitmekte ancak denize girmemektedir. Risk tanımı ise, her bölge ve kıyı şeridi için, bölgede daha önce gerçekleşmiş boğulma vakaları, rüzgar ve dalga koşulları göz önüne alınarak belirlenmelidir. Riskli olarak belirlenen plaj ve sahil bölgelerine ikaz levhaları yerleştirilmelidir. Suda boğulma olaylarına karşı alınacak tedbirler ve çeken akıntılar hakkında vatandaşları bilgilendirmek üzere özellikle yaz dönemi ve hafta sonlarında el broşürleri dağıtılmalıdır. İlköğretim okullarında konuya ilişkin öğrencileri bilgilendirme faaliyeti, ve müftülük vasıtasıyla konuya ilişkin vatandaşları ibadethanelerde bilgilendirme faaliyeti gerçekleştirilmelidir. Konuya ilişkin hazırlattırılacak kısa bir filmin kamu spotu olarak basın yayın organlarında gösteriminin sağlanması önemlidir. Teşekkür Bu çalışma İSTKA/2012/GNC-80 projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Çalışmada katkısı bulunan ve yardımlarını esirgemeyen İstanbul İl Jandarma Komutanlığı mensuplarına teşekkürü bir borç biliriz.
Kaynaklar Barlas B, Beji S, Taşçı ÖE, Işık M, Çeken akıntılar ve İstanbul da boğulma olaylarının incelenmesi, Gemi İnşaatı Teknik Kongresi 2012, İstanbul, 2012: 299-308. Beji, S., B. Barlas, Şile ve benzeri kıyılarda boğulmalara neden olan çeken akıntıların incelenmesi, GMO Araştırma Raporu, TMMOB Gemi Mühendisleri Odası, İstanbul, 2007. Gensini, V, Ashley, W, Examination of rip current fatalities in the United States, Nat Hazards, 54, 2010: 159 175. Lushine, JB, A study of rip current drownings and weather related factors, Nat Weather Dig, 16, 1991: 13 19. Miloshis, M, Stephenson, WJ, Rip current escape strategies: lessons for swimmers and coastal rescue authorities, Nat Hazards, 59, 2011: 823 832. Sherkera, S, Williamsonb, A, Hatfielda, J, Branderc, R, Hayend, A, Beachgoers beliefs and behaviours in relation to beach flags and rip currents, Accident Analysis and Prevention, 42, 2010: 1785 1804.