BÜRO, MUHASEBE VE BİLGİ İŞLEM MAKİNELERİ İMALATI Hazırlayan M. Emin KARACA Kıdemli Uzman
516
1. SEKTÖRÜN TANIMI Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı ISIC Revize 3 ve NACE Revize 1 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 30 no lu gruplandırma içinde yer almaktadır. NACE Revize 1 sınıflandırmasına göre sektörün alt sektörleri aşağıdaki gibidir. 3001 (Büro makineleri imalatı) 3002 (Bilgisayar ve diğer bilgi işlem makinelerinin imalatı) 2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren 10 adet firmanın 8 adedi İstanbul bölgesinde, 1 i İzmir bölgesinde, 1 i ise Konya bölgesindedir (İstatistiksel Bölge Sınıflandırması Düzey 2 ye göre 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre). 2001 yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi 950 Bg- Hp (beygir gücü) dir ve bunun %42,9 u İstanbul bölgesindedir. 2001 yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 61,1 milyon YTL olup İstanbul bölgesi %31,4 ünü oluşturmaktadır. 517
Tablo 1: Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı Sektöründeki Firma Sayısı Düzey 2 Bölgesi Firma Sayısı Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı Kurulu Çevirici Güç Kapasitesi Katma Değer Adet % Kişi % Bg-Hp % YTL % İstanbul 8 80,0 513 42,3 408 42,9 19.199.488 31,4 Tekirdağ 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Balıkesir 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 İzmir 1 10,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Aydın 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Manisa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Bursa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kocaeli 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ankara 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Konya 1 10,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Adana 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Hatay 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kırıkkale 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kayseri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Samsun 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Trabzon 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Erzurum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Malatya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Van 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Gaziantep 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Türkiye 10 100,0 1.212 100,0 950 100,0 61.126.213 100,0 Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir. 518
3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI 3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler Sektörün üretim endeksinde yıllar itibariyle istikrarsızlık gözlenmekle birlikte 2006 üçüncü çeyrek itibariyle, 1997 yılına göre 4 kat artış meydana gelmiştir. Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama) Yıllar Endeks Değişim % Endeks Değişim % 1997 100,0-100,0-1998 100,1 0,1 103,2 3,2 1999 95,9-4,2 286,3 177,4 2000 102,1 6,5 144,2-49,6 2001 92,4-9,5 54,6-62,1 2002 102,5 10,9 81,0 48,4 2003 112,0 9,3 89,0 9,9 2004 123,7 10,4 159,6 79,3 2005 129,6 4,8 196,8 23,3 2006 * 136,2 5,1 401,2 103,8 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir. Sektör üretim endeksinde en fazla artış 1999 (%177,4) ve 2006 üçüncü çeyrek (%103,8) itibariyle olmuştur. 2000 ve 2001 yıllarında önemli oranda düşüş olan üretim endeksinde, izleyen yıllarda artış trendi gözlenmektedir. Endeks GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005 de 186,4 olan sektör üretim endeksinin, 2005 sonunda 433,7 seviyesine yükseldiği dikkati çekmektedir. Aylar itibariyle iniş çıkışlar olmakla birlikte trendin artış yönünde olduğu ve Mayıs 519
2006 da en yüksek seviye olan 690,4 e yükseldiği gözlenmektedir. Haziran 2006 da bu seviyeyi önemli ölçüde korumuş ancak Temmuz 2006 da 332,2 ye gerileyerek önemli bir düşüş kaydetmiştir. Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % değişme) Aylar Endeks Değişim % Endeks Değişim % Ocak-2005 116,6-186,4 - Şubat-2005 112,1-3,9 165,9-11,0 Mart-2005 130,1 16,0 179,7 8,3 Nisan-2005 129,3-0,6 216,6 20,5 Mayıs-2005 133,6 3,4 192,6-11,1 Haziran-2005 134,1 0,3 193,3 0,3 Temmuz-2005 128,8-3,9 131,7-31,8 Ağustos-2005 130,2 1,1 139,7 6,1 Eylül-2005 142,6 9,5 154,5 10,6 Ekim-2005 131,3-7,9 191,6 24,0 Kasım-2005 129,2-1,6 175,4-8,5 Aralık-2005 137,0 6,0 433,7 147,3 Ocak-2006 107,4-21,6 326,2-24,8 Şubat-2006 118,5 10,3 290,4-11,0 Mart-2006 143,0 20,7 378,1 30,2 Nisan-2006 139,0-2,8 555,0 46,8 Mayıs-2006 146,2 5,2 690,4 24,4 Haziran-2006 148,8 1,8 611,1-11,5 Temmuz-2006 141,1-5,2 332,2-45,6 Endeks GRAFİK 2: ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık) 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 520
Tablo 4: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % değişme) Yedi Aylık Yıllık Temmuz Ortalama 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006 İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8-2,6 9,5 2,8 6,7 30 3,2-49,6-62,1 9,9 79,3 23,3 94,8 152,2 7,7 151,4 300 3,2-49,6-62,1 9,9 79,3 23,3 94,8 152,2 7,7 151,4 3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler Sektörde kapasite kullanım oranı (KKO) iniş çıkışlar olmakla birlikte çoğunlukla %60 ın üzerinde seyretmiştir. 2005 yılında en yüksek seviyesine ulaşarak %88,5 olmuştur. Bir diğer dikkat çekici nokta 2001 finansal krizinin sektörü imalat sanayi ortalamasına göre daha fazla etkilediğidir. Nitekim 2001 yılında imalat sanayi KKO nda, 5 puanlık bir düşüşe karşılık, sektörde 37 puanlık bir düşüş gerçekleşmiştir. Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama,%) Yıllar 1988 74,8 55,0 1989 72,8 52,5 1990 75,2 62,5 1991 74,0 41,3 1992 76,4 40,0 1993 79,6 52,5 1994 72,9 62,5 1995 78,6 32,0 1996 78,0 23,3 1997 79,4 68,5 1998 76,5 66,3 1999 72,4 67,5 2000 75,9 79,8 2001 70,9 42,5 2002 75,4 66,6 2003 78,4 74,9 2004 81,3 76,3 2005 80,3 88,5 2006 * 80,6 83,5 (*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 521
% GRAFİK 3: KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, %) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda (Ocak 2005-Temmuz 2005) değerlendirildiğinde ise, Şubat 2005 deki %69,1 olan oran dışında %80-95 dolayında değiştiği ve mevsimsel bir dalgalanma göstermediği görülmektedir. Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, %) Aylar Ocak-2005 76,6 81,6 Şubat-2005 77,1 69,1 Mart-2005 80,5 88,4 Nisan-2005 79,8 90,3 Mayıs-2005 81,3 90,0 Haziran-2005 81,4 87,2 Temmuz-2005 80,6 90,5 Ağustos-2005 79,8 90,4 Eylül-2005 82,7 90,7 Ekim-2005 82,3 93,7 Kasım-2005 80,9 95,3 Aralık-2005 80,7 94,4 Ocak-2006 75,4 83,4 Şubat-2006 77,2 79,6 Mart-2006 80,7 85,5 Nisan-2006 82,3 87,4 Mayıs-2006 82,6 85,6 Haziran-2006 83,1 83,9 Temmuz-2006 82,2 83,4 522
% GRAFİK 4: AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, %) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Haziran-2006 Temmuz-2006 3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1 Sektördeki üretim değeri 2005 yılı itibariyle 446 milyon YTL dir. 2006 yılının birinci yarısında 290 milyon YTL olan üretim değeri, mevcut başarımını sürdürdüğü takdirde 2006 yılsonu itibariyle 600 milyon YTL seviyesine yaklaşabilir. Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla) Yıllar İşyeri Sayısı 30 Milyon YTL 1997 2 5 1998 1 11 1999 1 9 2000 2 48 2001 2 35 2002 3 95 2003 3 122 2004 3 194 2005 4 446 2006 * 4 290 (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. 1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 523
Üretim değerleri USD olarak ifade edildiğinde yine 2005 yılının öne çıktığı ve bir önceki yıla göre %143,3 lük bir artış göstererek 333 milyon USD olduğu gözlenmektedir. Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD ve % Değişim) Yıllar 30 Milyon USD Değişim % 1997 36-1998 41 13,9 1999 22-46,8 2000 77 253,3 2001 29-62,8 2002 63 122,0 2003 82 29,0 2004 137 67,2 2005 333 143,3 2006 (*) 209 - (*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir. Sektör üretimi ara girdi açısından önemli ölçüde ithalata bağımlı durumdadır. Ayrıca üretim artışlarındaki sıçramalar sektöre yeni firma girişinden ve ithal ikamesinden kaynaklanmaktadır. Birinci durum sektörün krizlere daha duyarlı olması açısından önemlidir. Nitekim en yüksek düşüş %62,8 lik oranla finansal kriz yılı olan 2001 de gerçekleşmiştir. İkinci durum ise yurtiçi üretimin kolaylıkla ithalata ikame edildiğini göstermektedir. 524
4. DIŞ TİCARET DURUMU Sektörde, 1995 yılı itibariyle 0,7 milyar USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle artış göstererek 2005 yılında 2,5 milyar USD düzeyine yükselmiştir. 2001 krizinin dış ticaret hacmi değişimi açısından, sektörü, imalat sanayii ortalamasına göre daha fazla etkilediği, imalat sanayiindeki %11,8 düşüşe karşılık, sektörde %49,7 lik bir düşüş yaşandığı görülmektedir. Tablo 9: Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi Yıllar Bin USD Değişim % Bin USD Değişim % 1995 47.816.182-697.269-1996 55.732.947 16,6 796.868 14,3 1997 63.115.096 13,2 942.384 18,3 1998 63.089.516 0,0 1.105.628 17,3 1999 57.893.639-8,2 1.266.971 14,6 2000 69.717.782 20,4 1.657.941 30,9 2001 61.512.116-11,8 834.249-49,7 2002 75.084.676 22,1 1.027.420 23,2 2003 100.068.195 33,3 1.253.326 22,0 2004 140.026.418 39,9 1.818.942 45,1 2005 163.020.058 16,4 2.531.126 39,2 2006 * 104.979.669-1.505.843 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 525
4.1. İhracattaki Gelişmeler Sektör ihracatı 1995 yılında 10 milyon USD iken 1999 yılında 60 milyon USD olmuş bu yıldan sonrada önemli bir değişme kaydetmemiştir. Tablo 10: Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı Sektörü İhracatı Yıllar Bin USD Değişim % Bin USD Değişim % 1995 19.261.253-10.156-1996 20.525.761 6,6 21.287 109,6 1997 23.312.800 13,6 28.863 35,6 1998 24.064.586 3,2 42.619 47,7 1999 23.957.813-0,4 60.038 40,9 2000 25.517.540 6,5 63.096 5,1 2001 28.826.014 13,0 52.468-16,8 2002 33.701.646 16,9 39.665-24,4 2003 44.378.429 31,7 40.822 2,9 2004 59.579.116 34,3 52.137 27,7 2005 68.812.893 15,5 69.169 32,7 2006 * 44.065.402-46.760 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 5: YILLARA GÖRE İHRACAT 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 30 Sektörde üretim yurtiçi pazara dönük yapılmakta ve dikkate alınacak bir ihracat bulunmamaktadır. 526
Tablo 11: Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı Sektörü İhracatının Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı (%) Yıllar 30 1 2 1995 0,05 0,05 1996 0,09 0,10 1997 0,11 0,12 1998 0,16 0,18 1999 0,23 0,25 2000 0,23 0,25 2001 0,17 0,18 2002 0,11 0,12 2003 0,09 0,09 2004 0,08 0,09 2005 0,09 0,10 2006 * 0,10 0,11 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): Toplam ihracat içindeki payı (2): İmalat sanayii İhracatı içindeki payı 527
4.2. İthalattaki Gelişmeler 1995 yılında 0,7 milyar USD olan sektör ithalatı, 2000 yılında 1,6 milyar USD düzeyine ulaşmış 2001 yılında %51,0 oranında düşüş kaydederek 0,8 milyar USD düzeyine gerilemiştir. Bu yıldan sonra artış trendi devam etmiş ve 2005 yılında 2,5 milyar USD olmuştur. Tablo 12: Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı Sektörü İthalatı Yıllar Bin USD Değişim % Bin USD Değişim % 1995 28.554.929-687.112-1996 35.207.187 23,3 775.581 12,9 1997 39.802.296 13,1 913.521 17,8 1998 39.024.930-2,0 1.063.009 16,4 1999 33.935.827-13,0 1.206.934 13,5 2000 44.200.242 30,2 1.594.845 32,1 2001 32.686.102-26,0 781.781-51,0 2002 41.383.030 26,6 987.755 26,3 2003 55.689.766 34,6 1.212.504 22,8 2004 80.447.302 44,5 1.766.804 45,7 2005 94.207.165 17,1 2.461.956 39,3 2006 * 60.914.267-1.459.082 - (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Bin USD GRAFİK 6: YILLARA GÖRE İTHALAT 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 30 528
Tablo 13: Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı (%) Yıllar 30 1 2 1995 1,92 2,41 1996 1,78 2,20 1997 1,88 2,30 1998 2,31 2,72 1999 2,97 3,56 2000 2,93 3,61 2001 1,89 2,39 2002 1,92 2,39 2003 1,75 2,18 2004 1,81 2,20 2005 2,11 2,61 2006 * 1,89 2,40 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. (1): toplam ithalat içindeki payı (2): imalat sanayii ithalatı içindeki payı 4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı İhracatın ithalatı karşılama oranı 1995 yılında %1,5 iken sürekli artış kaydederek 2001 yılında %6,7 düzeyine ulaşmıştır. 2001 yılından sonra %3-%4 dolayında olduğu gözlenmektedir. Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı Yıllar 30 X-M (Bin USD) X / M (%) 1995-676.956 1,5 1996-754.294 2,7 1997-884.658 3,2 1998-1.020.391 4,0 1999-1.146.896 5,0 2000-1.531.749 4,0 2001-729.312 6,7 2002-948.090 4,0 2003-1.171.682 3,4 2004-1.714.667 3,0 2005-2.392.787 2,8 2006 * -1.412.322 3,2 (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. 529
8,0 % GRAFİK 7: İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M) 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 30 4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) Rekabet Gücü Yüksek, RCA skorları 50 den büyük, 50 den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) Rekabet Gücü Sınırda, RCA skorları 50 den küçük sektörler (-50>RCA) ise Rekabet Gücü Düşük sektörler olarak belirlenmiştir. Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, sektörde rekabet gücünün (1995-2006/7.ay ortalaması 190,5 tir) düşük olduğu (ISIC revize 3, düzey 2 sınıflandırmasına göre son sıradadır) görülmektedir. 1995-2000 ortalaması -289,7, 2001-2006 (7.ay) ortalaması ise 288,9 olarak gerçekleşen RCA değerlerinin dönemsel ortalamalar itibariyle değişme eğilimi göstermediği değişim eğiliminin sabit olduğu sonucuna varılmıştır. 530
Tablo 15: Büro, Muhasebe ve Bilgi İşlem Makineleri İmalatı Sektörü RCA Değerleri 1995-2006 RCA Ort. Yıllar 30 1995-371,344 1996-296,507 1997-284,006 1998-268,451 1999-257,577 2000-255,576 2001-242,282 2002-285,751 2003-300,773 2004-308,857 2005-310,888 2006 * -294,185-289,683-289,683 Düşük Düşük Sabit Sabit 2001-2006 RCA Eğilim Azalan (*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir. Skor GRAFİK 8: REKABET GÜCÜ ENDEKSİ 0,0-50,0-100,0-150,0-200,0-250,0-300,0-350,0-400,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 30 531
5. VERİMLİLİK DURUMU 5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, 1997-2006 döneminde imalat sanayiindeki düşüş eğilimine karşılık sektördeki kapasite artışlarının etkisiyle artış eğilimi taşımaktadır. Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii 1997 100,0 100,0 1998 100,2 77,7 1999 91,2 508,4 2000 89,1 684,6 2001 81,7 680,9 2002 82,2 842,8 2003 83,7 1429,2 2004 85,4 2430,1 2005 84,8 2006,3 2006 * 84,3 2651,2 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 30 Endeks GRAFİK 9: ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100) 3000,0 2500,0 2000,0 1500,0 1000,0 500,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 532
5.2. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi 1997=100 temel yıllı üretimde çalışılan saat endeksi üretimde çalışanlar endeksi ile aynı eğilimde ve hemen hemen aynı düzeydedir. Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100) Yıl 1997 100,0 100,0 1998 99,5 78,4 1999 89,2 438,3 2000 88,1 688,0 2001 79,0 691,4 2002 80,7 946,0 2003 82,3 1476,3 2004 84,6 2378,7 2005 83,7 2128,2 2006 * 82,7 2448,7 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 10: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100) 3000,0 2500,0 2000,0 1500,0 1000,0 500,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi (1997=100), 1999 yılında 212,6 düzeyine yükselmiş, 2000 yılında ise 60,0 düzeyine gerilemiştir. 2001-2004 döneminde ise 19 dolayında olmuştur. 2005 yılında ise %59 oranında artarak 30,1 seviyesine yükselmiş, 2006 yılının ilk üç çeyrek dönem ortalaması itibariyle de 15,1 olmuştur. Verimlilikteki bu aşırı değişimlerin nedeni sektörün alt faaliyet kollarının sektördeki ağırlıklarında olan değişmedir. 533
Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi (1997=100) Yıl 1997 100,0 100,0 1998 100,0 139,0 1999 105,2 212,6 2000 114,5 60,0 2001 113,1 19,9 2002 124,6 18,3 2003 133,8 18,9 2004 144,8 18,9 2005 152,9 30,1 2006 * 161,6 15,1 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. Endeks GRAFİK 11: ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi Üretimde çalışılan saat başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi verimlilik endeksi (1997=100), 1999 yılında 188,3 düzeyine yükselmiş, 2000 yılında ise 26,6 düzeyine gerilemiştir. 2001-2004 döneminde ise 8,5 dolayında olmuştur. 2005 yılında ise %55 oranında artarak 11,8 seviyesine yükselmiş, 2006 yılının ilk üççeyrek dönem ortalaması itibariyle de 16,5 olmuştur. 534
Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi (1997=100) Yıl İmalat Sanayii 1997 100,0 100,0 1998 100,7 135,0 1999 107,5 188,3 2000 115,7 26,6 2001 116,9 9,2 2002 126,9 8,7 2003 136,1 7,7 2004 146,1 7,6 2005 154,8 11,8 2006 * 164,5 16,5 (*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir. 30 Endeks GRAFİK 12: ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 535
6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER Sektördeki fiyat değişimlerinin imalat sanayii fiyat değişimlerine göre yukarı doğru daha katı olduğu gözlenmektedir. Fiyat artışı 1997, 1999, 2000, 2002, 2003 ve 2004 yıllarında imalat sanayi ortalamasının altında kalmış, 1998, 2001 yıllarında ise üzerinde gerçekleşmiştir. Yıl Tablo 19: TEFE deki Değişim (1994=100) (%) Genel TEFE İmalat Sanayii 1997 91,0 91,2 57,9 1998 54,3 47,1 59,7 1999 62,9 76,7 63,3 2000 32,7 29,4 24,5 2001 88,6 96,1 102,1 2002 30,8 29,7 12,6 2003 13,9 12,6 5,7 2004 13,8 14,8-3,1 30 % GRAFİK 13: FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0-20,0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Genel TEFE Sektörün ÜFE değerleri aylık olarak değerlendirildiğinde; Ocak 2005 de 109,1 iken Ağustos 2005 de 93,2 düzeyine kadar düşmüş, bu aydan sonra tekrar artış göstererek Haziran 2006 da eski seviyesine yaklaşmıştır (106,7). Ağustos 2006 da fiyat seviyesinde %4,5 azalma olduğu dikkati çekmektedir. Sektör aylık fiyat düzeyi imalat sanayi aylık fiyat düzeyinin altında seyretmektedir. Aylık imalat sanayii fiyat değişimi ile sektörün fiyat değişimi arasındaki korelasyon ise %42 olup oldukça düşük düzeydedir. 536
Tablo 21: Aylık ÜFE ve Değişimi (2003=100) Aylar Endeks Genel ÜFE Değişim % Endeks Değişim % Endeks Değişim % Ocak-2005 118,6-117,5-109,1 - Şubat-2005 118,8 0,1 117,7 0,1 96,0-12,0 Mart-2005 120,3 1,3 119,5 1,5 103,9 8,2 Nisan-2005 121,7 1,2 121,8 2,0 97,8-5,9 Mayıs-2005 122,0 0,2 121,3-0,4 96,7-1,1 Haziran-2005 121,4-0,5 121,8 0,4 96,4-0,2 Temmuz-2005 120,5-0,7 121,4-0,4 96,4 0,0 Ağustos-2005 121,7 1,0 123,2 1,5 93,2-3,3 Eylül-2005 122,7 0,8 125,1 1,5 93,3 0,1 Ekim-2005 123,5 0,7 125,6 0,4 93,9 0,6 Kasım-2005 122,4-0,9 123,2-1,9 95,5 1,7 Aralık-2005 122,3 0,0 122,5-0,6 95,1-0,4 Ocak-2006 124,7 2,0 123,7 1,0 94,7-0,5 Şubat-2006 125,0 0,3 123,8 0,1 94,8 0,1 Mart-2006 125,3 0,2 124,4 0,5 94,8 0,1 Nisan-2006 127,8 1,9 126,8 2,0 95,2 0,3 Mayıs-2006 131,3 2,8 130,6 3,0 99,2 4,3 Haziran-2006 136,6 4,0 137,7 5,4 106,7 7,5 Temmuz-2006 137,8 0,9 139,7 1,5 106,5-0,2 Ağustos-2006 136,7-0,7 138,8-0,7 101,7-4,5 Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi ni (TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır. 537
Endeks GRAFİK 14: AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ocak-2005 Şubat-2005 Mart-2005 Nisan-2005 Mayıs-2005 Haziran-2005 Temmuz-2005 Ağustos-2005 Eylül-2005 Ekim-2005 Kasım-2005 Aralık-2005 Ocak-2006 Şubat-2006 Mart-2006 Nisan-2006 Mayıs-2006 Genel ÜFE Haziran-2006 Temmuz-2006 Ağustos-2006 7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı sektöründe firmalar, İstanbul bölgesinde yoğunlaşmış bulunmakta olup sektör katma değerinin %31,4 ünü oluşturmaktadırlar. Sektördeki üretim 1997-2006 (3. çeyrek) döneminde 4 kat artış kaydetmiştir. Üretim artışları daha çok sektöre yeni firma girişi sonucudur. Sektör KKO ları %60 ın üzerinde seyretmektedir. KKO en yüksek değerine %88,5 oranıyla 2005 yılında ulaşmıştır. KKO lara aylık olarak bakıldığında, Ocak 2005-Temmuz 2006 döneminde %80- %95 arasındadır ve mevsimsel bir dalgalanma göstermemektedir. Sektör üretimi önemli ölçüde ithalata bağımlı durumdadır. İhracat önemsiz düzeydedir. Üretim yurtiçi pazara dönük yapılmaktadır. Sektör ithalatının toplam ithalattaki payı %2, imalat sanayii ithalatındaki payı ise %2,5 dolayındadır. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise 2001 yılından sonra %3-4 dolayında olmuştur. Sektörün rekabet gücü endeksi (ISIC revize 3, düzey 2 sınıflandırmasına göre son sıradadır) düşük ve sabit eğilimdedir. Sektör verimlilik endekslerinde belirgin bir düşüş olmakla birlikte, bu düşüş alt faaliyet kollarının sektördeki ağırlıklarının değişmesinden kaynaklanmaktadır. Sektörde fiyat değişmeleri imalat sanayii ortalamasına göre yukarıya doğru daha katıdır. 538