Porsuk Çayý Suyunun Bazý Tarým Bitkileri Üzerindeki Ekotoksikolojik Etkileri

Cilt:11 Sayý:45 (2002), 9-13 ARAÞTIRMA MAKALESÝ Porsuk Çayý Suyunun Bazý Tarým Bitkileri Üzerindeki Ekotoksikolojik Etkileri Yrd. Doç. Dr. Atila Ocak Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, ESKÝÞEHÝR Yrd. Doç. Dr. Arzu Çiçek Anadolu Üniversitesi, Çevre Sorunlarý Uygulama ve Araþtýrma Merkezi, ESKÝÞEHÝR Yrd. Doç. Dr. Hülya Zeytinoðlu Anadolu Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, ESKÝÞEHÝR Yrd. Doç. Dr. Ayþe Mercangöz Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, ESKÝÞEHÝR ÖZET Bu çalýþmada Porsuk Çayý suyunun bazý tarým bitkileri (Triticum aestivum L., Triticum durum Desf., Hordeum vulgare L., Cicer arietinum L., Phaseolus vulgaris L.) üzerindeki morfolojik ve ekotoksikolojik etkileri ile sudan kaynaklanan bazý aðýr metal (Fe, Zn, Cd, Ni, Pb ve Cr) içerikleri araþtýrýlmýþtýr. Deney bitkilerinde büyüme ve çimlenme oranlarý, kontrol bitkilerine göre ilk 16 günde daha yüksek bulunmuþtur.t. aestivum ve P. vulgaris'de aðýr metal birikiminin (Ni ve Cr) kontrol bitkilerine göre oldukça yüksek olduðu gözlenmiþtir. Ýlave olarak, Allium cepa L.' nýn kök ucu hücrelerinde Porsuk Çayý suyunun genotoksik ve klastogenik etkisi araþtýrýlmýþ ve mikronükleus oluþturma potansiyeli belirlenmiþtir. Anahtar Kelimeler: Porsuk Çayý, bitkiler, çimlenme, mikroçekirdek, aðýr metaller. Ecotoxicological Effects of the Porsuk Stream Waters on Some Agricultural Plants ABSTRACT In this work, morphological and ecotoxicological effects of Porsuk stream waters on some agricultural plants (Triticum aestivum L., Triticum durum Desf., Hordeum vulgare L., Cicer arietinum L., Phaseolus vulgaris L.) and heavy metal contents of these plants (Fe, Zn, Cd, Ni, Pb ve Cr) originating from water were investigated. Growth and germination rates of the experimental plant samples were observed quite higher than control plants in first 16 days. Heavy metal accumulation (Ni and Cr ) on T. aestivum and P. vulgaris were observed quite higher than control plants. In addition, clastogenic and genotoxicological effect of Porsuk stream water on root tip cells Allium cepa L. were investigated and potential of micronucleus constitution were determined. Keywords: Porsuk stream, plants, germination, micronucleus, heavy metals. GÝRÝÞ Endüstriyel faaliyetler sonucu ortaya çýkan atýk sular çoðunlukla herhangi bir arýtma iþlemine tabi tutulmaksýzýn, akarsu, göl, baraj, deniz vs. gibi ortamlara býrakýlmaktadýr. Bunun sonucunda sulardaki bitki, hayvan ve mikroorganizma topluluklarýný içeren biyolojik çeþitlilik kirlilikten büyük ölçüde etkilenmekte ve bu topluluklar kirliliðe tolerans derecelerine göre, zaman içerisinde ortadan kalkmaktadýrlar. Bununla beraber, sulara karýþan gazlar (kükürt dioksit, flor, klor vb.), aðýr metaller (özellikle cýva, kurþun ve kadmiyum), pestisidler ve radyoaktif maddelerin birçoðu insanlara doðrudan zarar verdiði gibi, birçoðu da hayvanlar ve bitkilerde birikmekte ve besin zinciri yolu ile insanlara geçebilmektedir (Þiþli, 1980). Su ekosistemlerinde, kirletici parametrelerin verdiði zararý ortaya koymak amacýyla canlýlar üzerinde pek çok araþtýrmalar yapýlmaktadýr. Bu araþtýrmalar sýrasýnda çeþitli biyolojik indikatörler saptanmakta ve birçok çalýþmada bu canlýlardan yararlanýlmaktadýr (Camusso ve ark., 1994; Chu ve ark., 1996). Bunlarýn yaný sýra, basit ve hýzlý test sistemleri içerisinde yer alan mikroçekirdek testi birçok araþtýrmacý tarafýndan tercih edilmektedir (Camusso, 1994; Chu ve ark., 1996; Saleh ve Zeytinoðlu, 2001). Hem in vivo hem de in vitro olarak çeþitli organizmalarýn farklý hücrelerinde uygulama alaný bulan mikroçekirdek yöntemi ile klastojenik (kromozom kýrýlmasý, asentrik fragmentlerin ya da multisentrik kromozomlarýn oluþumu) ve anöjenik (kromozomlarýn anafazda kutuplara gidememesi ve ið iplikleri üzerine etkiler) olmak üzere etkiler ortaya çýkarýlmaktadýr (Müller ve Streffer, 1994). Klastojenik ve anöjenik ajanlarýn söz konusu etkileri telofazdan sonra, yavru hücrelerin esas çekirdeklerinden daha küçük olan bir ya da daha fazla mikroçekirdek oluþmasýna neden olmaktadýr. Son yýllarda ülkemizde kirletici ve toksik maddelerin tarýmsal ürünler ve bitkiler üzerindeki etkisi ve birikimi ile ilgili yapýlan çalýþmalar hýz kazanmýþtýr (Türkan, 1986; Zabunoðlu ve ark., 1989; Yücel ve ark., 1995; Döðeroðlu ve ark., 1996). Bu çalýþma kapsamýnda da, Porsuk Çayý suyunun bazý tarým bitkileri üzerindeki morfolojik etkisini ve aðýr metal birikimlerini araþtýrmak amacýyla farklý çalýþmalar gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþmalarda kullanýlan bitki türleri, yörede beslenme ve tarýmda en çok kullanýlan türler arasýndan seçilmiþtir. Çalýþmanýn bir bölümünde, Porsuk Çayý suyu içinde bulunan çeþitli endüstriyel, tarýmsal ve evsel atýklarýn olasý genotoksik etkilerinin bu su ile köklendirilmiþ Allium cepa'nýn kök ucu hücrelerinde mikroçekirdek oluþumuna neden olup olmadýðý araþtýrýlmýþtýr. 9

Porsuk Çayý Suyunun Bazý Tarým Bitkileri Üzerindeki Ekotoksikolojik Etkileri Ekoloji Çalýþma Alanýnýn Tanýtýmý Porsuk Çayý Kütahya il sýnýrlarý içinde kaynaðýný almakta ve Eskiþehir kent merkezinden de geçerek yaklaþýk 460 km sonra Polatlý yakýnlarýnda Sakarya nehrine karýþmaktadýr. Porsuk Çayý kaynaklarda temiz olup Kütahya Pis Su Arýtma Tesisleri öncesine kadar sadece tarýmsal alanlardan ve evsel nitelikli atýklardan gelen az miktarda bir kirlilik yükünü taþýmaktadýr. Kütahya Pis Su Arýtma Tesislerinden gelen deþarj ile kirlilik yükü yoðun bir þekilde artmaktadýr. Bunu Kütahya Þeker Fabrikasý, Güral Cam, Kütahya Azot Fabrikasý (TÜGSAÞ), Kütahya Porselen ve Seyitömer Termik Santrali atýklarý izlemektedir. Tüm bu tesislerden çýkan atýklar, Porsuk Çayý ile birlikte taþýnarak Baraj Gölü'ne kadar ulaþmaktadýr. Porsuk Baraj Gölü'nde suyun ortalama bekleme süresi 0,7 yýl olarak verilmektedir. Yapýlan ölçümlerde barajýn mansabýnda büyük bir iyileþme gözlendiði belirtilmektedir. Ancak, barajdan çýkan sular bu kez Eskiþehir'den kaynaklanan evsel ve endüstriyel atýklarla kirletilmektedir (Çiçek ve Koparal, 1985). MATERYAL VE METOD Porsuk Çayý suyunun, bitkilerin büyüme morfolojileri üzerindeki etkisi ile aðýr metal içerikleri ve mutajenik etkisini araþtýrmak amacýyla Eskiþehir Tülomsaþ mevkiinden alýnan Porsuk suyu kullanýlmýþtýr. Saðlýklý sonuçlar elde edilmesi bakýmýndan tohumlarýn saf türler olmasýna önem verilmiþ ve bu nedenle tohumlar Anadolu Tarýmsal Araþtýrma Enstitüsü'nden temin edilmiþtir. Çalýþmanýn ilk bölümünde, buðday (Triticum aestivum, T. durum) ýrklarý olan Daðdaþ, Sultan, Altýnbaþ ile arpa (Hordeum vulgare) nohut Gökçe (Cicer arietinum), fasulye Göynük (Phaseolus vulgaris) tohumlarý kültür edilmiþ ve büyümedeki deðiþimleri ile aðýr metal içerikleri saptanarak, referans bitkilerle karþýlaþtýrýlmýþtýr. Çalýþmanýn diðer bölümünde ise Porsuk suyu içinde çimlendirilen Allium cepa kök uçlarýnda mikroçekirdek oluþumu araþtýrýlmýþtýr. Kum Sterilizasyonu: Ýri taneli olarak seçilen kum çeþme suyu ile yýkandýktan sonra kurutulmuþ ve daha sonra 1800 0 C'de 1 saat sterilize edilerek tavalara yerleþtirilmiþtir. Tohum Sterilizasyonu: Bitkilerde tohumdan kaynaklanabilecek her hangi bir hastalýðý önlemek ve kesin sonuçlar elde edebilmek için tohumlar önce %96'lýk etil alkol çözeltisinde 1 dakika, daha sonra %5'lik sodyum hipoklorit çözeltisinde 30-35 dakika bekletilerek distile suyla yýkanmýþtýr. Ekim: Porsuk Çayý suyunun bitkiler üzerindeki etkisini gözlemlemek için hazýrlanan ortam ve çeþme suyunun kullanýldýðý kontrol ortamý olmak üzere iki farklý deney serisi oluþturulmuþtur. Steril edilmiþ tohumlardan her tavada 20 adet olacak þekilde ekilmiþtir. Kontrol tavalara ekilen tohum sayýsý ise 10'dur. Ekim fazla derine inmeden yüzeysel þekilde yapýlmýþtýr. Sulama: Deney bitkileri için Eskiþehir Tülomsaþ mevkiinden alýnan Porsuk Çayý suyu, kontrol bitkileri için çeþme suyu kullanýlmýþtýr. Sulama, ekimin yapýldýðý günden çimlenme olana kadar her gün, çimlenmeden sonra ise bir gün arayla gerçekleþtirilmiþtir. Kullanýlan su, sulamanýn yapýldýðý günlerde alýnarak kýsa süreler içinde kullanýlmýþtýr. Ölçüm: Tohumlar çimlenerek hipokotilin kum üzerinde görülmesinden sonra ölçümlere baþlanmýþtýr. Ölçümler her gün yapýlmýþtýr ve bitkilerin toplandýðý tarihe kadar devam etmiþtir. Metal analizleri: Bitki örnekleri 800 0 C'de 24 saat kurutulduktan sonra öðütülmüþtür. Daha sonra 1 gr örnek cam balonlarda HNO 3 : HCIO4 (4:1) sindirme iþlemine tabi tutulmuþtur. Renklenme iþlemini tamamlayan ve tamamen çözünen örnekler siyah band filtreden süzülerek, hacimleri n/10'luk HCI ile 50 ml'ye tamamlanmýþtýr. Tüm metal analizleri Varian Spectra A 250 Plus Model Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresinde yapýlmýþtýr (Anonymous, 1985; Greenberg ve ark., 1992). Mikronukleus deneyi: Porsuk Çayý suyunun bitkiler üzerindeki mutajenik etkisiyle ilgili yapýlan çalýþmada; aðýr metal analizi yapýlan bitkilerden ayrý bir bitki seçilerek mikroçekirdek deneyleri gerçekleþtirilmiþtir. Bunun için Allium cepa (soðan) kök ucu hücreleri kullanýlmýþtýr. Kök uçlarý alfabromonaftalen ile muamele edildikten sonra %100'lük asetik asit (CH 3 COOH) ile fikse edilip boyama iþlemine kadar %80'lik alkol içinde saklanmýþtýr ve hücreler 1N hidroklorik asit (HCl) içinde hidroliz edilerek aseto orsein ile boyanmýþ ve son olarak fazla boya %45'lik asetik asit ile yýkanmýþtýr. Ezme-yayma yöntemi ile hazýrlanan preparatlar Olympus Bx50 mikroskobu ile farklý büyütmelerde incelenerek otomatik kamera ile fotoðraflarý çekilmiþtir(soher ve Enaam, 1986; Ruiz ve ark., 1992). BULGULAR Çimlenme ve Büyüme ile ilgili Bulgular Kontrol örnekleri ile Porsuk Çayý suyunda yetiþtirilen bitki örnekleri eþ zamanlý olarak 4. günde çimlenmiþtir. Deney bitkilerinden Daðdaþ buðday, Sultan buðday ve fasulye örneklerinin çimlenme oranlarýnýn kontrol örneklerine oranla daha yüksek oranda olduðu, Altýntaþ buðday çeþidinin kontrol örneklerine göre düþük, arpa ve nohut örneklerinin de kontrol örnekleri ile ayný oranda ve düþük 10

Ekoloji A. Ocak-A. Çiçek-H. Zeytinoðlu-A. Mercangöz çimlenme yüzdesi gösterdikleri saptanmýþtýr (Tablo 1). Tablo 1. Bitkilerde çimlenme oranlarý. Örnekler Deney Kontrol bitkileri bitkileri Triticum aestivum (Daðdaþ) %95 %30 Triticum aestivum (Altýntaþ) %30 %60 Triticum durum (Sultan) %65 %50 Hordeum vulgare %20 %20 Cicer arietinum %10 %10 Phaseolus vulgaris %20 %10 Porsuk Çayý suyu ile yetiþtirilen bitkilerde (deney bitkiler), ilk günlerde çok hýzlý bir büyüme gerçekleþmiþtir. Ýlk 16 gün büyüme çok hýzlý iken son 14 günde büyümenin belirgin þekilde yavaþlayarak devam ettiði görülmüþtür. Ayrýca yaprak renklerinin sarýmsý-yeþil, zayýf ve kontrollere göre daha küçük olduðu gözlenmiþtir. Çeþme suyu ile yetiþtirilen (kontrol) bitkilerde büyüme, ilk günden son güne kadar sabit oranlarda artýþ göstermiþtir. Yapraklarý parlak-yeþil ve geniþ, türlerine göre tipik özelliklerine sahip olduklarý görülmüþtür. Kontrol ve deney bitkilerinden 30 gün süresince yapýlan büyümeye dayalý morfolojik (gövde boyu) ölçümler Tablo 2'de verilmektedir. Tablo 2. Bitki örneklerinin gövde boylarý (cm). Deney Bitkileri 5. Gün 10. Gün 15. Gün 20. Gün 25. Gün 30. Gün (Daðdaþ) 8,7 14,6 23,3 29,6 36,2 40,3 (Altýntaþ) 6.2 13,4 21,5 29 35,7 41,1 T. durum (Sultan) 6,1 12,7 20,4 27,6 34,3 40,6 H. vulgare 4,4 11,6 21,2 28,8 35,8 40,7 C. arietinum 5,4 18,3 30,2 38,4 45,7 50,6 P. vulgaris 8,7 15,9 23,4 31 38,1 43,5 Kontrol Bitkileri (Daðdaþ) 5,7 12,4 21,2 28,9 36,5 42,3 (Altýntaþ) 7,5 12,9 21,4 29,1 36 42,6 T. durum (Sultan) 7,6 13,2 21 28,8 36,4 43,5 H. vulgare 8,4 13,4 19,5 29,3 37,3 43,5 C. arietinum 3,8 12,1 24,6 34,1 41,8 48,7 P. vulgaris 9,8 16,8 24,2 32,3 39,9 47, Tablo 3. Bitki örnekleri (kuru aðýrlýk, ppm) ve Porsuk suyunda aðýr metal içerikleri (ppm) Örnekler Metaller Fe Zn Cd Ni Pb Cr T. aestivum (Daðdaþ), D. 0,468 3,87 <0,02 19,72 0,22 1,22 T. aestivum (Daðdaþ), K. 0,250 2,06 <0,02 <0,1 <0,1 <0,06 P. vulgaris D. 0,426 4,36 <0,02 15,79 0,15 1,07 P. vulgaris K. 0,110 4,29 <0,02 <0,1 <0,1 <0,06 Porsuk Suyu 1,000 <10 <0,02 <0,1 <0,1 2,50 D: Deney, K: Kontrol Mikroçekirdek deneyi ile ilgili bulgular 20 adet olarak hazýrlanan porsuk preparatlarýnda anafazlara bakýldýðýnda herhangi bir anomaliye (anafaz-lag gibi) rastlanýlmamýþtýr (Þekil1). Fotoðraflar ýþýk mikroskobu ile farklý büyütmelerde çekilmiþtir. Þekil 1'de olduðu gibi kontrol örnekleri bölünme geçirmiþ olan doku kýsýmlarýndan hazýrlanmýþ olup ve anormal bir yapý olan mikroçekirdeðe rastlanýlmamýþtýr. Porsuk suyu ile sulanan A. cepa örneklerinde ise Þekil 2'de görüldüðü gibi mikroçekirdek benzeri yapýlar saptanmýþtýr. Bu yapýlarýn etrafý bir çekirdek gibi düzgün ama çekirdekten küçük olup ayný sitoplazma içinde boyanmýþ morfolojileri ile tipik mikroçekirdek özellikleri göstermektedir. Bu gibi preparatlarda herhangi olasý artefaklar yada kirlilikler genellikle bir mikroçekirdekten düzgün olmayan yada pürüzlü þekilleri ve hücrenin sitoplazmasý dýþýnda yer almalarý ile ayýrt edilmektedirler. Porsuk Çay suyu ile sulanan kök ucu örneklerinden çekilen bu görüntüler mikroçekirdek oluþumunun uyarýldýðýný ortaya koymaktadýr. Aðýr metal içerikleri ile ilgili bulgular Çimlenen bitkilerden Daðdaþ buðday ve fasulye örnekleri ile Porsuk suyunun aðýr metal içerikleri saptanmýþ ve Tablo 3'de verilmiþ, diðer örneklerin kuru aðýrlýklarý ölçüm yapabilecek aðýrlýða ulaþmadýðý için bu örneklerin aðýr metal içerikleri tespit edilememiþtir. Þekil 1. Allium cepa kök ucu hücrelerinde (Kontrol örneði - x40) mitotik faz. 11

Porsuk Çayý Suyunun Bazý Tarým Bitkileri Üzerindeki Ekotoksikolojik Etkileri Ekoloji Þekil 2. Allium cepa kök ucu hücrelerinde mikroçekirdek oluþumlarý (Porsuk Suyu örneði-x40). TARTIÞMA VE SONUÇ Bitkiler, geliþimleri için gerekli elementleri bünyelerinde doðal olarak bulundururken diðer elementleri ise su, hava ve topraktan alýr. Suyun canlýlarýn yaþamýnda önemi düþünüldüðünde, suyun kalitesi ve içeriði bitki geliþimi ve büyümesinde etkilidir. Deðerlendirme kapsamýna aldýðýmýz fizyolojik parametrelerden tohumlarýn çimlenme yüzdeleri dikkate alýndýðýnda, kontrol örnekleri ile Porsuk Çayý suyunda yetiþtirilen bitki örneklerinde çimlenme zamanlarý açýsýndan bir farklýlýk saptanamazken, inceleme kapsamýna alýnan buðday örneklerinin çimlenme yüzdelerinde genotip düzeyinde dikkat çekici farklýlýklar gözlenmiþ, arpa, nohut ve fasulye örneklerinin çimlenme yüzdelerinde ise düþük, ancak birbirine benzer sonuçlar elde edilmiþtir. Çalýþmamýzda Porsuk Çayý suyu kaynaklý aðýr metal toksisitesinden etkilenen genotipin Altýntaþ buðday çeþiti olduðu görülmektedir. Nitekim bu genotipte aðýr metal uygulamalarýna baðlý olarak elde edilen çimlenme yüzdeleri kontrol grup ortalamalarý ile karþýlaþtýrýldýðýnda %50 oranýnda bir inhibisyon söz konusudur. Her ne kadar bitki büyüme ve geliþimi ile bitki yaþamýnýn devamlýlýðý için eser düzeylerde demir ve çinkoya gereksinim duyulsa da, aðýr metaller bitki yaþamýnda daha çok toksik etkileri ile tanýnmaktadýrlar. Nitekim Clarke ve Brennan (1989), tütün bitkisi ile yapmýþ olduklarý çalýþmalarýnda besin çözeltilerindeki artan kadmiyum konsantrasyonlarýna baðlý olarak, bitkilerde kadmiyum kaynaklý büyüme inhibisyonlarýndan bahsedilmektedir. Setia ve ark (1998), toksik konsantrasyonlarda nikel içeren besi ortamlarýnda yetiþtirilen buðday bitkilerinin internod uzunluklarý ile bunlarýn taze ve kuru aðýrlýklarýnda bir azalma ve bodurlaþmýþ büyüme özellikleri sergilediklerine dikkat çekmektedirler. Kala ve ark (1992) ise topraða 40 mg/kg düzeyinde ilave ettikleri nikelin deney materyali olarak kullandýklarý 3 farklý bitki türünün kuru madde verimlerinde %5,12 ve hatta 21' lere varan düzeylerde azalmalara neden olduðunu saptamýþlardýr. Bizim çalýþmamýzda Porsuk Çayý ile yetiþtirilen bitkilerde 30 günlük ölçümler sonucunda bitkilerin ilk 16 gün kontrollere oranla hýzlý büyüme gösterdiði, son 14 gün ise büyümenin belirgin oranda yavaþladýðý görülmüþtür. Büyümede görülen bu yavaþlamanýn, suda bulunan iz elementlerin deriþiminin bitki bünyesinde artmasý ve toksik etkisinden kaynaklandýðý düþünülmektedir. Kontrol bitkilerinde ise büyüme ilk günden itibaren sabit oranlarda artarak devam etmiþtir. Bitkilerin uzunluklarý karþýlaþtýrýldýðýnda çok fazla bir fark olmamakla beraber 30 günlük ölçüm sonucu ortalama uzunluðun kontrollerde daha fazla olduðu gözlemlenmiþtir. Porsuk Çayý suyu ile yetiþtirilen bitkilerin yapraklarýnda gözlenen sarýmsý yeþil renk ile diðer morfolojik anomalilerin (yaprak geniþliði, saðlamlýðý) sudaki toksik maddelerden kaynaklandýðý düþünülmektedir. Aðýr metal içeriklerine bakýldýðýnda fasulye ve buðday kontrol bitkilerinin krom içerikleri düþük olmasýna raðmen Porsuk Çayý suyu ile sulananlarda yüksek birikim olduðu gözlenmektedir. Bu birikimin kaynaðý ise yörede bulunan metal iþlem sanayilerinin atýk sularýdýr. Nikel ve kurþun miktarlarýnda da benzer sonuçlar elde edilmiþ özellikle nikelin bitkide 150-200 kat daha fazla biriktiði saptanmýþtýr. Nikel ve kromla kaplama yapan endüstrilerin bölgede varlýðý bu þekilde sonuçlarýn alýnmasýnda en önemli etmenlerdir. Kadmiyum birikimi ise hiçbir bitkide gözlenmemiþtir. Demir ve çinko miktarlarý incelendiðinde toksik etkiye neden olabilecek sýnýrlarýn altýnda olduðu tespit edilmiþtir. Ancak kýsa süreli yapýlan bu çalýþmalardan elde edilen bu veriler vejetasyon sonuna kadar birikimin daha fazla olacaðýný göstermektedir. Ayrýca Porsuk Çayýndan alýnan suyun özellikle demir ve krom açýsýndan yüksek deðerler sahip olmasý, dipte biriken çamurun çok yüksek oranlarda bu aðýr metalleri biriktirdiðini göstermekte ve bu su içerisinde yaþayan diðer bitkilerde bu seviyelerin kat kat fazla olabileceðini ortaya koymaktadýr. Porsuk çayý suyu ile çimlendirilen A. cepa kök ucu hücrelerinde ise, yine toksik etkilerden kaynaklanan anomaliler görülmüþtür. Sitoplazmazda görülen mikroçekirdek oluþumlarý bunun göstergesidir. Porsuk çayýnýn genotoksik etkisini gösteren bir çalýþmada Porsuk çayýndan toplanan kurbaðalarýn eritrositlerinde yüksek seviyelerde mikroçekirdek oluþumu rapor edilmiþtir (Saleh ve Zeytinoðlu, 2001). Yapýlan ayrý bir çalýþmada nikel tuzlarýnýn ve kadmiyum zayýf mutajenik etkili olduðu krom tuzlarýnýn oldukça kuvvetli etki sergilediði 12

Ekoloji bulunmuþtur (Sebane ve Dobout, 2001). Bizim mikroçekirdek çalýþma sonuçlarýna paralellik göstermiþtir. Bu çalýþmada da benzer olarak mikroçekirdek oluþumu Tredescantia L. ve Vicia faba L. dýþýnda ilk defa A. cepa da uygulanmýþ ve baþarýlý sonuçlar elde edilmiþtir. Ýstatistiksel olarak yeterli A. Ocak-A. Çiçek-H. Zeytinoðlu-A. Mercangöz sayým yapýlamadýðýndan kesin bir deðerlendirme verilmemiþtir. Ancak, mikroçekirdek tesbit yönteminin geliþtirilerek Porsuk Çayý suyunun bitkiler üzerine olan mutajenik etkisinin test edilmesi oldukça yararlý bir çalýþma olacaktýr. KAYNAKLAR Anonymous (1985) Preparation of Biological Samples for Inorganic Chemical Analysis I, Annual Book of ASTM Standarts. Mc Graw Hill and Company, New York. Camusso M, Muriano F, Mariani M (1994) Use of Freshwater Mussel Dreissena polymorpha to Assess Trace Metal Pollution in the Lower River Po (Italy). Chemosphere, 29, 4, 729-745. Chu S, Xi Z, Xu X, Zhang Y, Xu Y (1996) Induction of Micronuclei in Peripheral Erythrocytes of Misgurnus anguillicaudatus by Polychlorinated Biphenyls. Bull-Env. Cont-Toxicology, 57, 179-182. Clarke BB, Brennan E (1989) Differential Cadmium Accumulation and Phytotoxicity in Sixteen Tobacco Cultivars Journal of the Air and Waste Management Association, 39, 10, 1319-1322. Çiçek A, Koparal SA (2001) Porsuk Baraj Gölü'nde Yaþayan Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 ve Barbus plebejus Bonaparte, 1832'da Kurþun, Krom ve Kadmiyum Seviyeleri Ekoloji, 39, 3-6. Döðeroðlu T, Türk AÖ, Kara, S (1996) Fluoride Injury in some Regional Plants Grown In The Vicinity of Bozüyük Ceramic Factories and Fumigation Chamber Studies Acta Pharmaceutica Turcica, 38, 3, 73-76. Greenberg AE, Clesceri LS, Eaton AD (1992) Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater 18 th ed., American Public Health Association, Washington. Kala R, Gupta VK, Gupta SP (1992) Effect of Heavy Metal Application to Ustipsamment on Growth of Some Pulse Crops. Annals of Arid Zone, 31, 3, 233-234. Müller WU, Streffer C (1994) Micronucleus Assays Mutation Res., 5, 1-13 Ruiz EF, Rabopo VM, Zecona SV, Perez AB, Ma TH (1992) Tradescantia-Micronucleus (Trad-MCN) Bioassay on Clastogenicity of Waste Water and In Situ Monitoring. Mutation Res., 27, 1, 45-51. Saleh K, Zeytinoðlu H (2001) Micronucleus Test in the Peripheral Erytrocytes of Rana ridibunda as an Indicator of Environmental Pollution Anadolu Üniv. J. of Science and Tecnology, 2, 1, 77-82. Sebane AI, Dubout FN (2001) Genotoxicability of Cadmium, Chromium and Nickel Salts Studied by Kinetochore Staining in the Cytokinesis-Blocked Micronucleus Assay. Mut. Res. Gen. Tox. Env. Mut., 27, 1, 490-502 Setia RC, Kaila J, Malik C P (1998) Effects of NiCl2 Toxicity on Stem Growth and Ear Development in Triticum aestivum L. Phytomorphology, 38, 1, 21-27. Soher MA, Enaam MA (1986) Cytological Effects of Pestisides, XVII, Effects of Dichlorvos on Root-Mitos of Vicia faba.cytology, 51, 21-25. Þiþli MN (1980) Ekoloji. Hacettepe Yayýnlarý, Ankara. Türkan Ý (1986) Ýzmir Ýl Merkezi ve Çevre Yollarý Kenarýnda Yetiþen Bitkilerde Kurþun, Çinko ve Kadmiyum Kirlenmesinin Araþtýrýlmasý. Doða Bilim Dergisi, Tr. Bio. D., 10, 1, 116-125. Yücel E, Doðan F, Öztürk M (1995) Porsuk Çayýnda Aðýr Metal Kirlilikleri ve Halk Saðlýðý Ýliþkisi. Ekoloji, 17, 29-32. Zabunoðlu S, Haktanýr K, Karaçal Ý, Oskay K (1989) Samsun Azot Sanayi ve Karadeniz Bakýr Ýþletmeleri Baca Emisyonlarýnýn Çevredeki Tarým Alanlarýna ve Bitkisel Ürüne Etkilerinin Araþtýrýlmasý. Doða TU Müh. ve Çev., 13, 2, 139-161. 13