Kars ta Yaşayan Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulamasına Yönelik Bilgi, İnanç ve Tutumlarının Değerlendirilmesi

ARAŞTIRMA Kendi Kendine Meme Muayenesi T A D Kars ta Yaşayan Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulamasına Yönelik Bilgi, İnanç ve Tutumlarının Değerlendirilmesi Assessment of the Knowledge, Beliefs and Attitudes of Women Living in Kars Regarding the Practice of Breast Self-Examination Zümrüt Akgün Şahin, Funda Kardaş Özdemir Kafkas Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu, Kars Özet Amaç: Meme kanseri kadınlarda en sık görülen hastalıklardan birisidir. Türkiye de yapılan araştırmalar meme kanseri konusunda kadınların bilgi düzeylerinin düşük olduğunu, kendi kendine meme muayenesi (KKMM) inançlarının ve uygulamalarının yeterli olmadığını göstermektedir. Bu araştırma 20 yaş ve üstü kadınların KKMM ilişkin bilgi, inanç ve tutumunu incelemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Gereç ve Yöntem: Kesitsel olan araştırma, Kars il merkezindeki Aile Sağlığı Merkezlerine başvuran 20 yaş ve üzerindeki kadınlarla yapıldı. Aile Sağlığı Merkezlerinden araştırma kriterlerine uyan ve çalışmaya katılmayı kabul eden 2069 kadın çalışmaya kapsamına alınmıştır. Araştırmanın verileri Mart-Haziran 2013 tarihleri arasında toplanmıştır. Veriler, araştırmacılar tarafından literatür bilgisine dayalı olarak oluşturulan tanımlayıcı anket formu ve Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği kullanılmıştır. Bulgular: Kadınlardan %72.2 sinin mamografiyi bilmediği, %77.4 ünün KKMM bilmediği, %81.3 ünün KKMM yapmadığı, %73.8inin KKMM hakkında bilgi almadığını, %63.7 sinin Kitap, dergi, broşür / televizyon, radyo aracılığıyla KKMM hakkında bilgi aldığı saptanmıştır. %53.2 sinin aklına geldikçe KKMM yaptığı, %83.3 ünün KKMM hakkında herhangi bir eğitim almadığı, %89.9 unun KKMM hakkında eğitim almak istediği, %42.9 unun utandığı için KKMM yapmadığı saptanmıştır. Sonuç: Araştırma sonucunda Kars ta yaşayan kadınların KKMM si ile ilgili bilgi, uygulama ve farkındalık düzeylerinin yetersiz olduğu, KKMM ni düzenli olarak yapmalarını sağlamak ve inançlarının geliştirilmesi için eğitime gereksinimleri olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Kendi Kendine Meme Muayenesi, Sağlık İnançları, Farkındalık Abstract Aim: Breast cancer is among the most frequent diseases encountered in women. The studies conducted in Turkey demonstrate that women have lower knowledge levels regarding the breast cancer and insufficient beliefs and practices regarding the breast self-examination (BSE). This descriptive study was conducted to examine the knowledge, beliefs and attitudes of women aged 20 and older regarding the BSE. Material - Method: This cross-sectional study was conducted with women aged 20 and older, who applied to Family Health Centers in the city center of Kars. 2069 women from Family Health Centers, who met the study criteria and accepted to participate in the study, were included in the study. The data of the study were collected between March-June 2013. The data were collected by using the descriptive questionnaire, which was formed by the researchers based on the literature knowledge, and the Champion's Health Belief Model Scale. Yazışma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Zümrüt AKGÜN ŞAHİN Kafkas Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Kars Tel:05057763209 E-mail: zumru8136@hotmail.com Results: It was determined that 72.2% of women were not acquainted with mammography, 77.4% were not acquainted with BSE, 81.3% did not have BSE, 73.8% did not receive information about BSE, 63.7% received information about BSE through books, magazines, brochures / television, radio. It was also determined that 53.2% of women had BSE whenever Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 54

Şahin ve Özdemir they remembered it, 83.3% were not trained about BSE, 89.9% wished to be trained about BSE and 42.9% did not have BSE as they were ashamed of it. Conclusion: As a result of the study, it was determined that women living in Kars had insufficient levels of knowledge, practice and awareness regarding the BSE and they needed to be trained in order to have regular BSEs and develop their beliefs. Key Words: Breast Self Examination, Health Beliefs, Awereness G ünümüzde insan sağlığını tehdit eden en önemli sorunlarından biri kanserdir. Kadınlar arasında en sık görülen kanserlerin başında meme kanseri yer almaktadır. Yaşamı boyunca her sekiz kadından birinin meme kanseri olma, üçte birinin ise meme kanserinden ölme tehlikesi ile karsı karsıya olduğu tahmin edilmektedir (1,2). Meme kanserinin erken tanı ve tedavisi, yaşam süresinin uzamasında, mortalitenin azaltılmasında ve yaşam kalitesinin yükseltilmesinde etkilidir (3). Erken tanı için önerilen başlıca yöntemler; kendi kendine meme muayenesi (KKMM), klinik meme muayenesi (KMM) ve mamografidir (4). KKMM herhangi bir araç kullanımı gerektirmeyen, pahalı olmayan, uygulaması kolay, non-invaziv bir işlem olan ve kadınların evde tek başına uygulayabileceği evrensel bir yöntemdir (5). Meme kanserlerinin %80 i ilk kez hastaların kendileri tarafından fark edilmektedir. Bu nedenle meme kanserinin erken tanısında özel bir önem taşıyan kendi kendine meme muayenesi (KKMM) için kadınlar cesaretlendirilmelidir (6,7). 20 yaşından büyük kadınların her ay KKMM uygulaması, erken tanı için önerilen uygulamalar içerisinde yer almaktadır. Kırsal kesimde yaşayan kadınların klinik muayeneye ve mamografiye ulaşım olanaklarının az olabileceği, genellikle memedeki bir kitlenin de ilk olarak bireylerin kendileri tarafından tespit edilerek doktora gidildiği göz önüne alındığında, KKMM sini düzenli ve doğru olarak uygulamanın yararlı olacağı düşünülmektedir. KKMM nin düzenli olarak uygulandığında meme kanseri mortalite oranının azalacağı ve yaşam oranını da %75 oranında artıracağı bildirilmiştir (8). Araştırmalar meme kanseri konusunda kadınların yeterince bilgili olmadıklarını, kendi kendine meme muayenesi (KKMM) inançlarının ve uygulamalarının yeterli olmadığını göstermektedir (9,10). Yapılan çalışmalarda sağlık inançları meme kanseri taramalarını etkileyen en önemli faktör olarak bildirilmektedir (8,9). Ülkemizde kadınların KKMM uygulamasını ve etkileyen faktörleri inceleyen araştırmalar olmasına rağmen KKMM ne ilişkin inançları inceleyen çalışmalar oldukça sınırlıdır. Bu araştırma 20 yaş ve üstü kadınların KKMM ilişkin bilgi, inanç ve tutumunu incelemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Yöntem Kesitsel olan araştırma, Kars il merkezindeki Aile Sağlığı Merkezlerine başvuran 20 yaş ve üzerindeki kadınlarla yapıldı. 2010 yılında yapılan son genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Kars il merkezi nüfusu 70. 476 olup, 20 yaş ve üzeri kadın nüfusu yaklaşık olarak 19.177 dir (11). Örneklem seçiminde rastgele küme örnekleme yöntemi kullanıldı. aile sağlığı merkezlerinden beşi kura ile örnekleme alındı. Örneklem büyüklüğü hesabında; evren büyüklüğü olarak Kars il merkezindeki 20 yaş ve üzeri kadın nüfusu N=19.177, sağlık sorunu görülme oranı p=0.50, orandaki sapma d=0.05, yanılma düzeyi α=0.05 alınarak en küçük örneklem büyüklüğünü n=288 olarak hesaplandı. Aile Sağlığı Merkezlerinden araştırma kriterlerine uyan ve çalışmaya katılmayı kabul eden 2069 kadın çalışmaya kapsamına alınmıştır. Araştırmanın verileri Mart-Haziran 2013 tarihleri arasında toplanmıştır. Verilerin Toplanması Veriler, araştırmacılar tarafından literatür bilgisine dayalı olarak oluşturulan tanımlayıcı anket formu ve Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (CSİMÖ) kullanılmıştır. Tanımlayıcı Anket Formu: Anket formu, araştırmacı tarafından literatür taranarak geliştirilmiş olup, kadınların tanıtıcı özelliklerini (yaş, medeni durum, eğitim durumu, çalışma durumu, gelir düzeyi, çocuk sayısı gibi) içeren 6 soru, meme kanseri gelişmesine yönelik riskleri içeren 13 soru olmak üzere toplam 19 sorudan oluşmaktadır (12,13). Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (CSİMÖ): CSİMÖ, Victoria Champion tarafından 1984 te geliştirilmiş sonraki çalışmalarında yeniden düzenlenmiştir (14,15). CSİMÖ; Sağlık İnanç Modelinin altı kavramını içeren, altı boyuttan oluşan 42 maddelik bir formdur. (1) Meme kanseri ile ilgili duyarlılık algısı alt boyutu üç maddeden oluşmuş olup meme kanserine yakalanmada algılanan kişisel riskleri ifade eder. (2) Meme kanseri ile ilgili ciddiyet algısı alt boyutu yedi maddeden oluşmuş olup kişinin meme kanserinden algıladığı bireysel tehdidin derecesini tanımlar. (3) KKMM uygulamaya ilişkin yarar algısı alt boyutu dört maddeden oluşmuş olup KKMM ile ilgili algılanan avantajları ifade eder. (4) KKMM uygulamaya ilişkin engel algısı alt boyutu 11 maddeden oluşmuş olup KKMM ile ilgili algılanan Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 55

Kendi Kendine Meme Muayenesi ARAŞTIRMA Tablo 1. Kadınların sosyo-demografik özellikleri (n: 2069) Özellikler Sayı % Yaş 18-28 29-39 40-49 50-59 60 ve üstü Medeni durum Evli Bekar Eğitim durumu Okur-yazar değil Okur-yazar İlköğretim Üniversite Çalışma durumu Çalışan Çalışmayan Gelir durumu Geliri giderinden az Geliri giderine denk Geliri giderinden çok Çocuk sayısı 1-3 4-6 7 ve üstü 345 628 322 369 405 1178 891 277 698 705 389 986 1083 765 896 408 987 747 335 16.6 30.3 15.5 17.8 19.8 56.9 40.4 13.3 33.7 34.0 19.0 47.6 52.4 36.9 43.3 19.8 47.7 36.1 16.2 engelleri tanımlar. (5) KKMM uygulamaya ilişkin güven alt boyutu 10 maddeden oluşmuş olup anormal meme kitlelerini saptayabilmek için KKMM uygulama becerisinde algılanan bireysel yeterliliği ifade eder. (6) Sağlık motivasyonu alt boyutu yedi maddeden oluşmuş olup bireylerin sağlık durumları hakkında ilgi ve endişeleri ifade etmektedir. Orijinal ölçeğin güvenilirlik ve geçerlilik çalışması Champion V. tarafından yapılmıştır. Ölçeğin iç tutarlılık Cronbach Alpha katsayısı; alt boyutlar için 0.69 ile 0.90 arasında bulunmuştur. Ölçeğin alt boyutları için test- retest 0.45 ile 0.70 arasında değişmektedir. Ölçeğin içerik ve yapı geçerliği mevcuttur. Ölçeğin Türkçe ye uyarlanması Karayurt ve Dramalı (2007) tarafından yapılmıştır (16). CSİMÖ nin Türkçe formunu oluşturmak için grup çevirisi, geri çeviri, uzman görüşlerin alınması ve pilot uygulama adımları izlenmiştir. Ölçeğin güvenilirliğine ilişkin çalışmada iç tutarlılığını değerlendirmek için madde istatistikleri ve Cronbach Alpha güvenilirlik katsayıları incelenmiştir. Maddelerin madde toplam puan korelasyonları 0.30 un üzerinde olduğu için ölçekten çıkarılmamıştır. Ölçeğin zamana karşı değişmezliği test-tekrar test korelasyonu ile değerlendirilmiş ve alt boyutlar için 0.89 ile 0.99 arasında bulunmuştur. Cronbach Alpha güvenilirlik katsayıları alt boyutlar için 0.58 ile 0.89 arasında değişmektedir. Ölçeğin yapı geçerliliğini değerlendirmek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi kullanılmış ve orijinal ölçektekine benzer altı faktör elde edilmiştir. CSİMÖ nin Ölçeğin Türkçe formu meme kanseri ve KKMM ilişkin inanç ve davranışları belirlemede geçerli ve güvenilir bir araç olarak bulunmuştur (16). Verilerin Analizi: Veriler, bilgisayarda SPSS 13.0 istatistik programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Kadınların tanımlayıcı özellikleri sayı ve yüzdelik olarak verilmiş, KKMM uygulayanlar ile uygulamayanlarda CSİMÖ alt boyut puan ortalamalarının karşılaştırılması, bağımsız gruplarda iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi (t testi) ile incelenmiştir. Araştırma Etiği: Araştırmanın yapılması için ilgili kurumdan gerekli izin alınmıştır. Araştırmaya katılacak bireylere araştırmanın amacı ve yapmaları gerekenler anlatılmış ve bilgilendirilmiş onam koşulu bir etik ilke olarak yerine getirilmiştir. Yanıtların gönüllü olarak verilmesi gerekliliğinden araştırma kapsamına alınacak olan hastaların istekli olmalarına dikkat edilerek çalışmaya katılıp katılmama konusunda özgür oldukları açıklanarak sözel onamları alınmıştır. Bulgular Araştırmaya katılan kadınların %30.3 ü 29-39 yaş arasında olduğu, %56.9 unun evli, %34.0 ünün ilköğretim mezunu, %52.4 ünün çalışmadığı, %43.3 ünün gelirinin giderine denk olduğu, %47.7 sinin 1-3 çocuğu olduğu saptanmıştır (Tablo 1). Kadınların KKMM sini bilme ve uygulama durumlarına bakıldığında; %53.9 unun ailesinde meme kanseri öyküsü olduğu, %52.3 ünde birinci derece akrabasında meme kanseri olduğu, %74.8 inin klinik meme muayenesini bilmediği, %76.5 inin KKMM yapmadığı belirlenmiştir. Kadınlardan %72.2 sinin mamografiyi bilmediği, %77.4 ünün KKMM bilmediği, %81.3 ünün KKMM yapmadığı, %73.8inin KKMM hakkında bilgi almadığını, %63.7 sinin Kitap, dergi, broşür / televizyon, radyo aracılığıyla KKMM hakkında bilgi aldığı saptanmıştır. %53.2 sinin aklına geldikçe KKMM yaptığı, %83.3 ünün KKMM hakkında herhangi bir eğitim almadığı, %89.9 unun KKMM hakkında eğitim almak istediği, %42.9 unun utandığı için KKMM yapmadığı saptanmıştır (Tablo 2). Kadınların Sağlık İnanç Modeli puan ortalamaları incelendiğinde; duyarlılık algısı puan ortalaması X=6.21±1.66, ciddiyet algısı alt ölçeğinin puan ortalaması X=19.30±3.12, yarar algısı alt ölçeğinin puan Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 56

Şahin ve Özdemir Tablo 2. Kadınların meme kanseri ve korunma yöntemlerine ilişkin bilgi ve uygulamalarının Dağılımı (n: 2069) Özellikler Sayı % Ailede meme kanseri olma durumu Var Yok 1114 955 53.9 46.1 Ailesinde meme kanseri bulunan kişilerin yakınlık derecesi 1.Derece yakını 2. Derece yakını Klinik meme muayenesini (KMM) yaptırma durumu Yaptıran Yaptırmayan KMMM yapa durumu Yapan Yapmayan Mamografiyi çektirme durumu Çektiren Çektirmeyen Kendi kendine meme muayenesini bilme durumu Biliyor Bilmiyor KKMM yapma durumu Yapıyor Yapmıyor KKMM hakkında bilgi alma durumu Alan Almayan KKMM hakkında bilgiyi nereden aldığı (n: 543) Kitap, dergi, borşür / televizon, radyo Eğitim programları Arkadaş, akraba Sağlık ekibi KKMM yapma sıklığı (n: 388) Her banyodan sonra Her hafta / ay Aklıma geldikçe KKMM ile ilgili bir eğitime katılma durumu Eğitim aldım Eğitim almadım KKMM ile ilgili bir eğitime katılmayı isteme durumu İstiyorum İstemiyorum KKMM yapmama/yaptırmama nedenleri Gerek görmedikleri için Maliyetinin fazla olması Zaman bulamama Radrasyon alma korkusu 1082 987 522 1547 488 1581 577 1492 469 1600 388 1681 543 1526 346 77 70 50 72 110 206 346 1723 1862 207 889 205 369 606 52.3 47.7 25.2 74.8 23.5 76.5 27.8 72.2 22.6 77.4 18.7 81.3 26.2 73.8 63.7 14.1 12.8 9.4 18.5 28.3 53.2 16.7 83.3 89.9 10.1 42.9 9.9 17.8 29.4 ortalaması X=11.44±2.35, engel algısı alt ölçeğinin puan ortalaması X=21.52±5.80, güven algısı alt ölçeğinin puan ortalaması X=33.64±5.25, sağlık motivasyonu algısı alt ölçeğinin puan ortalaması X=20.16±5.33olarak bulunmuştur (Tablo 3). Tartışma Kendi Kendine Meme Muayenesini (KKMM) bilme sıklığı ülkemizdeki çeşitli çalışmalarda %43.4-%72.1 arasında bulunmuştur (17-20). Çalışmamızda katılımcıların KKMM yi bilme sıklıkları ülkemizdeki diğer çalışmalara göre daha düşük olarak bulunmuştur. Çalışmaya katılan kadınların meme kanserinin erken teşhisini sağlamaya yönelik bilgi ve uygulamaları incelendiğinde %77.4 ünün KMMM bilmediği, %81.3 ünün KMMM yaptırmadığı, %42.9 unun utandığı için KMMM yapmadığı/yaptırmadığı Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 57

Kendi Kendine Meme Muayenesi ARAŞTIRMA belirlenmiştir (Tablo 2). Ülkemizde yapılan çalışmaların çoğunluğunda, kadınların KKMM ile ilgili bilgi sahibi olma ve eğitim alma oranının, yurt dışında yapılan çalışmalara göre düşük düzeyde olduğu saptanmıştır. Bu durum, eğitim kaynaklarına ulaşma ve bu kaynaklardan yararlanma farklılığından kaynaklanıyor olabilir. Bizim araştırmamızda elde edilen sonuç ise ülkemizde yapılan bazı çalışmalardan elde edilen sonuçlara paralellik göstermektedir (21-23). Bu sonucun, eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarının yetersizliğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Araştırmamızda, KKMM bilgisi olan kadınların bilgi kaynakları incelendiğinde, %63.7 sinin medya ve yazılı materyallerden bilgilendiği bulunmuştur. Bilgi kaynakları açısından ülkemizde yapılan çalışmalarda, medya ve yazılı materyallerden bilgilenme oranı %20-88, arasında deşismektedir (19-21,23,24). Yurt dışında yapılan çalışmalarda ise KKMM ile ilgili medya ve yazılı materyallerden bilgilenme oranının %17-76 olduğu belirlenmiştir (25). Gerek ülkemizde, gerekse yurt dışında yapılan çalışmaların büyük çoğunluğunda, KKMM ile ilgili ana bilgi kaynağı medya ve yazılı materyallerdir. Kadınların %23.5 inin klinik meme muayenesi (KMM) yaptırdığı, %27.8 inin ise mamografi çektirdiği saptanmıştır. Ülkemizde yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde; kadınların %11-25 inin KMM yaptırdığı, %10-35 inin ise mamografi çektirdiği tespit edilmiştir (18,24,26). Araştırmamızda KMM ve mamografi çektiren kadınların oranının düşük olduğu görülmektedir. Bu durum Her iki erken tanı yöntemini de, kadınların tarama amacıyla değil de şikayetleri olduğunda kullanması bu sonucun ortaya çıkmasında etkili olabilir. Araştırmamızda, KKMM yaptığını ifade eden 388 kadının %53.2 sinin aklına geldikçe KKMM yaptığını, KKMM yapmayan 1581 (%76.5) kadının KKMM yapmaya gerek görmediklerini (%42.9) ifade etmiştir. Ülkemizde konuyla ilgili yapılan çalışmalarda, kadınların %18-66 oranında KKMM yaptığı belirlenmişken (10, 19, 23, 24, 27). Yurt dışında yapılan çalışmalar incelendiğinde ise kadınların %13-78 oranında KKMM yaptığı belirlenmiştir (25,28,29). Meme kanserinden korunmak için bilinçlendirmeye yönelik eğitimlere ihtiyaç olduğu ve bu eğitimleri planlarken, kültürel faktörler, eğitim düzeyi gibi bir takım faktörlerin engel oluşturabileceği unutulmamalıdır. Araştırmamızda kadınların %83.3 ünün KKMM hakkında herhangi bir eğitim almadıkları, %89.9 unun KKMM hakkında eğitim almak istedikleri saptanmıştır. Ülkemizde ve yurt dışında yapılan çalışmalarda verilen eğitim sonrasında kadınların meme kanserine yönelik farkındalık düzeylerinin arttığı, KKMM ne ilişkin bilgi ve uygulamaların arttığı belirlenmiştir (26-28). KKMM uygulayan ve uygulamayan gruplarda Sağlık inanç modeli alt boyut puan ortalamaları değerlendirildiğinde Duyarlılık Algısı puan ortalamasının KKMM si yapanlarda yüksek (8.64±1.82) olduğu belirlenmiştir. KKMM si uygulayan ve uygulamayan gruplar karşılaştırıldığında aralarındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.01). Yurt içinde ve yurt dışında yapılan araştırmalar incelendiğinde Aydın ın (2004) çalışmasında kadınlara verilen eğitim sonrasında, duyarlılık algılarında anlamlı bir artış olduğu saptanmıştır (30). Elik (2006) çalışmasında, KKMM eğitimi verdiği grubun eğitim öncesi ve sonrası değerler açısından duyarlılık algısında eğitim sonrasında anlamlı bir yükselme olduğunu belirlemiştir (31). Hacıhasanoğlu ve Gözüm (2008) tarafından yapılan çalışmada da, eğitim sonrasında kadınların meme kanseri ile ilgili duyarlılık algılarında artış olduğu bulunmuştur (32). Rao ve ark. (2005) çalışmasında ise 30-59 yaş grubundaki kadınların eğitim öncesi değerlendirmelere göre, eğitim sonrasında meme kanseri ile ilgili farkındalık düzeylerinin arttığını saptamışlardır (33). Ciddiyet Algısı puan ortalamasının KKMM si yapanlarda yüksek (23.45±4.81) olduğu bulunmuştur (p<0.05). Duran (2008), Elik in Tablo 3. Kadınların KKMM Uygulama Durumuna Göre CSİMÖ Alt Boyut Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması CSİMÖ KKMM Uygulayanlar (388) X±SS KKMM Uygulamayanlar (1681) X±SS Duyarlılık Algısı 8.64±1.82 6.21±1.66 2.68 p<0.01 Ciddiyet Algısı 23.45±4.81 19.30±3.12 1.87 p<0.05 Yarar Algısı 14.71±3.52 11.44±2.35 3.58 p<0.001 Engel Algısı 21.52±5.80 29.22±6.20 3.21 p<0.001 Sağlık Motivasyonu 24.58±5.94 20.16±5.33 2.78 p<0.01 Güven 38.47±5.32 33.64±5.25 2.58 p<0.01 t p Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 58

Şahin ve Özdemir (2006) ve Hacıhasanoğlu ve Gözüm (2008) çalışmasında da, KKMM eğitimi verdikten sonra, KKMM uygulayan grubun ciddiyet algısında anlamlı bir yükselme olduğunu belirlemişlerdir (26,31,32). Yarar Algısı puan ortalamasının KKMM si yapanlarda yüksek (14.71±3.52) olduğu bulunmuştur (p<0.001). Elik (2006) ve Duran (2008) tarafından yapılan çalışmalarda, KKMM yapan grubun, yarar algısında anlamlı bir yükselme olduğunu saptanmışlardır (33,26). Graham ın (2002) çalışmasında da, KKMM ile sağlık inançları arasındaki ilişki değerlendirildiğinde, yarar algısı ile KKMM sıklığı arasında önemli bir ilişki olduğu saptanmıştır (34). Engel Algısı puan ortalamasının KKMM si yapmayanlarda yüksek (29.22±6.20) olduğu bulunmuştur (p<0.001). Mason ve White (2008) çalışmasında, KKMM açısından engel algısının azaldığı durumda, KKMM uygulama sıklığının arttığı belirlenmiştir (35). Petro-Nustus ve Mikhail in (2002) çalışmasında, benzer şekilde engel algısında azalmanın KKMM sıklığını artırdığı tespit edilmiştir (36). Rao ve ark (2005) yaptığı çalışmada ise eğitim sonrası kadınların engel algısında azalma olduğu, bu durumun KKMM uygulama sıklığını arttırdığı saptanmıştır (37). Sağlık Motivasyonu puan ortalamasının KKMM si yapanlarda yüksek (24.58±5.94) olduğu bulunmuştur (p<0.01). Hacıhasanoğlu ve Gözüm ün (2008) ve Chuntharapat ve ark (2004) çalışmalarında sağlık motivasyonu arttıkça KKMM uygulama sıklığının arttığı belirlenmiştir (32,38). Güven Algısı puan ortalamasının KKMM si yapanlarda yüksek (38.47±5.32) olduğu bulunmuştur (p<0.01). Aydın ın (2004), Elik (2006) ve Karayurt un (2008) tarafından yapılan araştırmalarda güven algısı arttıkça KKMM uygulama sıklığının arttığı belirlenmiştir (30,31,16). Sonuç ve Öneriler Araştırma sonucunda Kars ta yaşayan kadınların KKMM si ile ilgili bilgi, uygulama ve farkındalık düzeylerinin yetersiz olduğu, KKMM ni düzenli olarak yapmalarını sağlamak ve inançlarının geliştirilmesi için eğitime gereksinimleri olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda; KKMM nin öğretimi için özel eğitim programlarının düzenlenmesi, Kadınların KKMM si hakkında tv., gazete, dergi vb. yanı sıra özellikle konunun uzmanları tarafından bilgilendirilmesi, Bu eğitim programlarının periyodik aralıklarla devam ettirilmesi önerilebilir. Kaynaklar 1. Koç Z, Sağlam Z. Kadınların meme kanseri, koruyucu önlemler ve kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bilgi ve uygulamalarının belirlenmesi ve eğitimin etkinliği. 2009; 5(1): 25-33. 2. Porter P. Westernizing women s risks? Breast cancer ın lower-income countries. The New England Journal of Medicine, 2008; 358 (3): 213-216. 3. Parlar S, Bozkurt Aİ, Ovayolu N. Ana çocuk sağlığı ve aile planlama merkezine başvuran kadınlarda kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bilgi, tutum ve davranışların değerlendirilmesi. Sağlık ve Toplum, 2004; 14 (2): 53-58. 4. Boyce J. Breast cancer, Chapter: 76, Rakel D. (Ed.), Integrative medicine (2th ed., pp: 821-835), Philadelphia: Saunders Elsevier, 2007. 5. Gaskie S, Nashelsky J. Are breast self exams or clinical exams effective for screening breast cancer? Clinical Inquries, 2005; 54 (9): 803-804. 6. Ozanne EM, Klemp JR, Esserman LJ. Breast cancer risk assessment and prevention: A framework for shared decision-making consultations. The Breast Journal 2006;12 (2): 103-113. 7. Haas JS, Kaplan CP, Des Jarlaıs G, Gıldengoın V, Stable EJP, Kerlıkowske K. Perceived risk of breast cancer among women at average and increased risk. Journal of Women s Health, 2005; 14(9) :845-850. 8. Dewal L. Testicular and breast self-examination knowledge and practices of certifi ed athletic trainers and the secondary prevention of such cancers in intercollegiate student-athletes. American Journal of Health Studies, 2006; 21: 28-35. 9. Aygin D, Uludağ C, Şahin S. Gençlerin Meme Kanseri ve Kendi Kendine Meme Muayenesi Hakkındaki Bilgi, Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi. Hemşirelik Forumu Dergisi, 2004; 7:1-6. 10. Beydağ KD, Karaoğlan H. Kendi Kendine Meme Muayenesi Eğitiminin Öğrencilerin Bilgi ve Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 59

Kendi Kendine Meme Muayenesi ARAŞTIRMA Tutumlarına Etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007; 6: 106-111. 11. Türkiye İstatistik Kurumu (TİK): http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/ adnks.zul, 2010. 12. Gerçek S, Duran Ö, Yıldırım, G, Karayel H, Demirliçakmak H. Kredi Yurtlar Kurumunda kalan kız öğrencilerin meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi sağlık inançları ve bunu etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Meme Sağlığı Dergisi, 2008; 4(3): 157-161. 13. Haydaroğlu, A. Meme kanseri tarama yöntemleri. Meme Sağlığı Dergisi, 2007; 3(2): 109-111. 14. Champion V. Revised susceptibility, benefi ts and barriers scale for mammography screening. Research in Nursing & Health, 1999; 22:341-348. 15. Champion VL. Instrument development for health belief model constructs. Advanced in Nursing Science, 1984; 6:73-85. 16. Karayurt Ö, Dramalı A. Adaptation of champion s health belief model scale for turkish women and evaluation of the selected variables associated with breast self-examination. Cancer Nursing, 2007; 30(1): 69-77. 17. Avcı İA, Keskin T. Hemşire öğrencilerin kendi kendine meme muayenesine yönelik sağlık inançları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi, 2005; 22 (4): 146-150. 18. Dündar PE, Özmen D, Öztürk B, Haspolat G, Akyıldız F, Çoban S, Çakıroğlu G. (2006). Tha knowledge and attitudes of breast selfexamination and mammography in a group of women in rural area in Western Turkey. BMC Cancer, 2006; 6(43): 1-9. 19. Güner İC, Tetik A, Gönener HD. Kadınların kendi kendine meme muayenesi ile ilgili bilgi, tutum ve davranışlarının belirlenmesi. Gaziantep Tıp Dergisi, 2007; 55-60. 20. Gerçek S, Duran Ö, Yıldırım G, Karayel H, Demirliçakmak H. Kredi Yurtlar Kurumunda kalan kız öğrencilerin meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi sağlık inançları ve bunu etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Meme Sağlığı Dergisi, 2008; 4 (3): 157-161. 21. Parlar S, Bozkurt Aİ, Ovayolu N. Bir Ana Çocuk Sağlığı Merkezine başvuran kadınlara verilen meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi ile ilgili eğitimin değerlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2004; 8(2): 9-14. 22. Funke L, Kause-Bergmann B, Pabst R, Nave H. Prospective analysis of the long-term effect of teaching breast self-examination and breast awareness. European Journal of Cancer Care, 2008; 17: 477-482. 23. Ekici E, Utkualp N. Kadın öğretim elemanlarının meme kanserine yönelik davranışları. Meme Sağlığı Dergisi, 2007; 3(3): 136-139. 24. Disçigil G, Sensoy N, Tekin N, Söylemez A. Meme sağlığı: Ege Bölgesinde yasayan bir grup kadının bilgi, davranış ve uygulamaları. Marmara Medical Journal, 2007; 20 (1): 29-36. 25. Su X, Grace X, Brenda S, Tan Y, Hausman A. Breast cancer early detection among Chinese women in Philadelphia area. Journal of Women s Health, 2006; 15 (5): 507-518. 26. Duran Ö. Kendi kendine meme muayenesi ile ilgili verilen planlı eğitimin kadınların sağlık inançları ve algılanan sağlık durumlarına etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2008. 27. Aslan A. Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinin meme kanseri hakkında bilgi, tutum ve davranışları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007; 6(3): 193-198. 28. Klug SJ, Hetzer M, Blettner M. Screening for breast and cervical cancer in a large German city: Participation, motivation and knowledge of risk factors, European Journal Of Public Health. 2005; 15: 70-77. 29. Funke L, Kause-Bergmann B, Pabst R, Nave H. Prospective analysis of the long-term effect of teaching breast self-examination and breast awareness. European Journal of Cancer Care, 2008; 17: 477-482. 30. Aydın İ. Meme Kanserinin Erken Tanısına Yönelik iki Farklı Eğitimin, Öğretmenlerin Meme Kanseri Taramalarındaki inanç ve Davranışlarına Etkisi, Atatürk Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Erzurum, 2004. 31. Elik Z. Sağlık inanç Modeli Doğrultusunda Verilen Eğitimin Kadınların Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulamaları Üzerine Etkisi, Kocaeli Üniversitesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2006. 32. Hacıhasanoğlu R, Gözüm S. The effect of training on the knowledge levels and beliefs regarding breast-self examination on women attending a public education centre. European Journal of Oncology, 2008; 12 (1): 58-64. 33. Zehra Gölbaşı, Zeynep Kutlar, Hacer Akdeniz. Öğrenci hemşireler tarafından bir halk eğitim merkezinde verilen eğitimin kadınların meme kanseri/kendi kendine meme muayenesine yönelik bilgi ve uygulamalarına etkisi. Meme Sağlığı Dergisi 2007; 3:53-57. 34. Graham ME, Liggons Y, Hypolite M. Health beliefs and self-breast examination in black women. Journal of Cultural Diversity, 2002; 9 (2): 49-54. 35. Mason TE, White KM. The role of behavioral, normative and control beliefs in breast selfexamination. Women & Health, 2008; 47(3): 39-56. 36. Petro-Nustus W, Mikhail BI. Factors associated with breast self examination among Jordanian Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 60

Şahin ve Özdemir women. Public Health Nursing, 2002; 19 (4): 263-271. 37. Rao RS, Nair S, Nair NS, Kamath VG. Acceptability and effectiveness of a breast health awareness programme for rural women in India. Indian Journal Medicine Science, 52005; 9(9): 398-402. 38. Chuntharapat S, Sripotchanart W, Phongthanasarn J. Effects of health belief model instruction on breast self-examination complianca in perimanopausal women, Songklanakarind. Journal of Nursing, 2004; 20 (2): 123-138. Tıp Araştırmaları Dergisi; 2015: 13(2):54-61 61