Teknikbilim: Bir Toplumsal Değişim Etmeni

Sayın Rektör, Sayın Öğretim Üyeleri, Değerli Konuklar, Değerli Öğrenciler, Sevgili Gençler, Teknikbilim: Bir Toplumsal Değişim Etmeni Prof. Dr. Aydın Köksal TBD Onursal Başkanı Bilişim Ltd. Gn. Md. Çankaya Üniversitesi 3. Mühendislik ve Teknoloji Sempozyumu na hoş geldiniz. Açış konuşmasını yapma görevini bana verdiğiniz için, bundan onur duyarak sizlere şükranlarımı sunuyor, hepinizi saygıyla selamlıyorum. Ana tema olarak Sempozyum da bu yıl Teknikbilimin Toplumsal Boyutları işlenecek. Birinci Teknikbilimsel Devrim olan Tarım Devrimi 9500 yıl önce Hititlerce bu topraklarda Çatalhöyük Ekini nde yaşanmıştı. Ancak bundan yaklaşık 250 yıl önce İngiltere de ortaya çıkan Endüstri Devrimi ni kaçırmakla uygarlık yarışında 200 yıl yitirmiş Türkiye, bugün yaşamakta olduğumuz Bilişim Devrimi ni XX. yy ın son üçte birinde erken kavrayıp en azından sivil toplum kuruluşlarıyla bu doğrultuda yoğun ve planlı bir çalışma başlatmayı bilmiştir. Bu olgu, Cumhuriyet devrimlerine el altından karşı çıkan odakların adım adım güçlendikleri, Anayasa yı ve yürürlükteki yasaları delerek devlet yönetimini yavaş yavaş ele geçirmeye başladıkları dönemlere rastlamış olsa da, hiç kuşkusuz, aydınlanma çizgisinde Atatürk ilkelerine bağlı Cumhuriyet kuşaklarının en önemli başarılarından biridir. Bu Cumhuriyet kuşakları teknikbilimin toplumsal boyutlarını doğru algılamışlar, Türk toplumunun çağdaş uygarlık düzeyine çıkma isteğini, ileri ülkeleri yakalayıp onları geçme isteğini, Bilişim Devrimi doğrultusunda kırk yıldır aralıksız sürdürdükleri eylemleriyle yaşama geçirmişlerdir. Türk ulusunun değişip gelişerek bir bilişim toplumuna dönüşmesi için sağlam bir altyapı ve bilimsel ve uygulamalı teknik birikim sağlamayı başarabilmişlerdir. 1984 te Lizbon da düzenlenen bir OECD toplantısı için, üye ülkelerin bilişim konusunda hazırladıkları gelişme planları derlenirken, Bülent Epir le birlikte hazırladığımız Türkiye Raporu nda, Bilişim Teknikbilimi nin gelişmesi doğrultusunda uzun dönemli planlar yapıp bunların uygulamaya geçirilmesinden sorumlu bir kamu kuruluşumuzun bulunmadığını, bu işlevin, Bilişim Teknikbilimi nin Türkiye nin kalkınması doğrultusunda, verimli bir biçimde kullanılması amacıyla 1971 de kurulmuş Türkiye Bilişim Derneği ile DPT adına, Bilgi İşlem Merkezi bulunan üniversitelerin temsilcilerinden oluşan 8 üyeli bir Elektronik Bilgi İşlem (EBİ) Sürekli Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK) eliyle karşılandığını üzülerek belirtmiştik. Oysa bizim bir sivil toplum örgütü eliyle başarabildiklerimiz, öteki OECD ülkelerinin temsilcilerince, toplumsal değişim in özüne uygun, en başarılı model olarak değerlendirilmişti. Bize göre, başarısız bir planlamayla bile, baştankara plansız bir gelişmeyle elde edebileceğimizden çok daha ileri aşamalara varabilirdik. Bunun için TBD olarak, Başbakanlığa bağlı Türkiye Bilişim Kurumu nun (TBK) kurulmasını önermiş, yasa taslağını bile hazırlamıştık. Bu yolla, Türkiye de bilişim altyapısının ve bilgisayar donanım ve yazılım endüstrilerinin gelişmesi ve Bilişim Toplumu na dönüşümün -şimdi buna e-dönüşüm deniyor-

uzun soluklu, gelecek yaratıcı stratejik planlarla güvence altına alınıp hızlandırılması doğrultusunda TBD, sonraki yıllarda kurulan TÜBİSAD, TBV, YASAD gibi 23 sivil toplum örgütü yoğun çaba göstermişlerdir. TBD olarak 1971 den beri yayınladığımız ve 3500 kişiye ücretsiz gönderdiğimiz Bilişim dergimizin yanı sıra Birleşmiş Milletler ce yayınlanmış Kalkınmada Bilgisayar Teknikbilimi başlıklı yapıtı Türkçeye çevirerek TBD nin 130 sayfalık 2 sayılı yayını olarak bastırıp bir mektupla 600 TBMM ve Senato üyesine göndermiştik. 1 Bilgisayar, bilişim, donanım, yazılım, iletişim vb. Türkçe bilişim terimlerini geliştirmiş, yüzyıl sonundan çok önce yeryüzünün en önemli endüstri dalı olarak gelişecek yazılım endüstrisinin adını kendi dilimizde koyarak Fransa, İtalya, İspanya vb. gibi ileri uluslara örnek olmuştuk. DPT nin beş yıllık planlarına orta ve yüksek öğretimde bilişim ve bilgisayar mühendisliği öğretiminin başlatılması doğrultusunda bir eylem planını sokamamış olmamıza karşın, bulunduğumuz üniversitede, ilkin öğretim üyelerini yetiştirmek üzere daha 1973-74 öğretim yılında Bilgisayar Mühendisliği Doktora Programı açarak 1977 de anadilimiz Türkçeyle Bilgisayar Mühendisleri yetiştirmeye başlamıştık bile. 2 TBD nin ve EBİ-ÖİK nın çabalarıyla Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı nın 1974 Uygulama Programı nda yılın ilk yarısında kurulması öngörülen TBK 3 hiçbir zaman kurulamadıktan başka, DPT Müsteşarlığı da yapmış bir plancı olan yedinci Cumhurbaşkanı Turgut Özal döneminde DPT kapatılmasa da, uygulamada işlevsizleşti. 1985 te yayınlanan Yazılım: Doğmakta Olan Bir Endüstri başlıklı önemli bir OECD yayınını hemen o yıl Türkçeye çevirip yayınlamak istemiştik. DPT Sosyal İşler Dairesi bu kaynağı 1990 da yayınladı. 4 Ama DPT nin artık eski ağırlığı kalmamıştı. Sanki Planlama nın gereksizliği anlaşılmıştı. Bilişim Devrimi ya da Üçüncü Teknikbilimsel Devrim de denilen içinde yaşadığımız bu büyük toplumsal dönüşüme ilişkin olarak Türkiye de yaşanan yaklaşıma böylece kısaca bir göz atan attıktan sonra, şimdi gelelim bu dönüşümle ortaya çıkmakta olan Bilişim Toplumu nu Endüstri Toplumu ndan ayıran özelliklere... Teknikbilim Toplumu Değişime Uğratıyor, Yeni Bir Ekin Örüntüsü Ortaya Çıkıyor Bilim ve teknikbilim bir toplumun yaşam biçimini, ekin ini (ya da kültür ünü) belirleyen toplumsal kurumlardan ya da değişkenlerden yalnızca biri ikisidir, ama bu değişkenler arasındaki etkileşimler dolayısıyla, birinde ortaya çıkan değişikliklerin bütün öteki 1 Kalkınmada Bilgisayar Teknikbilimi, çeviri ve önsöz Aydın Köksal, TBD Yayınları, sayı: 2, 1974, Ankara (The Application of Computer Tecnology for Development, United Nations, New York, 1971). 2 Bkz. Hacettepe Yılları, Cumhuriyetin 44. Yılında Açan Bir Devrim Çiçeği, Aydın Köksal, Hacettepe Üniversitesi 40. Yıl Armağanı, Kasım 2007, Ankara, s. 45-140. 3 Bilişim Dergisi nin 127 sayfalık Yaz 1974 sayısında Kapak Konusu: Örgütlenmenin Önemi, Türkiye Bilişim Kurumu 1974 İcra Planında. Bkz. Aydın Köksal, Türkiye Bilişim Kurumu, Bilişim, Yaz 1974, TBD, s. 20-28 4 Yazılım: Doğmakta Olan Bir Endüstri, DPT Sosyal Planlama Başkanlığı, Mart 1990. OECD'nin Bilişim, Bilgisayar, İletişim Politikası (ICCP) Grubunca Aralık 1985'te Paris'te yayınlanan İng. "Software: An Emerging Industry" ya da Fr. "Les Logiciels: L'émergence d'une Industrie" başlıklı 9 numaralı yayının tam metin Türkçe çevirisi. Çeviri Editörü: Doç. Dr. Aydın Köksal (Bilişim Ltd), Yardımcı Çevirmenler: Bs. Y. Müh. Cesur Baransel (Bilişim Ltd) ve Bs. Y. Müh. Mustafa Aykut (Bilişim Ltd), 1990, 261 s. 2

değişkenlerde de (ya da bütün öteki toplumsal kurumlarda da) değişiklikler yarattığı, toplumsal insanbilimde gösterilmiştir. 5 Çizim 1. Toplumsal İnsanbilimci Gözüyle İnsan, Kültür Yumağı ve Toplumsal Değişim süreci (Prof. Dr. Bozkurt Güvenç) 6 Bilişim Toplumu, XX. yy ın sonlarında, mikroelektronik ve iletişimdeki gelişmeyle ivme kazanan, bilgisayar gücünün işyerlerinden sonra okullarda, evlerde, her yerde gündelik yaşama girmesiyle ortaya çıkan yeni bir yaşam biçimi, yeni bir toplum düzenidir; yeni bir uygarlık aşamasıdır. Bu yeni toplum biçiminde, yalnızca üretim ilişkileri değil, bir toplumun çok daha yavaş değiştiği bilinen ekin ini (ya da kültürü nü) oluşturan bütün kurumlar (aile, çocuk yetiştirme, barınak, yerleşme, çevre, sağlık/beslenme, eğitim, bilim, teknikbilim, endüstri, ekonomi, tecim, gelenekler, devlet/din, sanat, iletişim ve dil) ister istemez değişikliğe uğramakta, ulusal ekinler ile birlikte, uygarlık yeniden biçimlenmektedir. Bilişim toplumu kavramı, planlama amacıyla, bir bilim, teknik ve ekonomi ortak çalışma takımınca ilk kez 1966 da Japonya da ortaya atılmıştır (jōhōka shakai). Bilişim mesleklerinin ve endüstrilerinin ilk kez tanımlandığı belge olarak Avusturyalı Fritz Machlup un 1962 de yayınladığı ABD de Üretim ve Bilginin Dağılımı başlıklı rapor da önemlidir. Peter F. Drucker, bilgi işlem in işletmeler için stratejik bir öğe olduğunu 1969 da vurgulamıştır. Bilişim toplumu konusunda en kapsamlı çalışmayı ise, Bilişim Toplumu için Plan başlığı altında, yine Japonya da, Y. Masuda 1971 de hazırlamıştır. 1976 da Simon Nora ile Alain Minc in Fransa Cumhurbaşkanı Valéry Giscard d Estaing in isteği üzerine hazırladıkları Bilişim Toplumu na Geçiş raporundan bu yana, bu konuda Avrupa da en önemli çalışma, Avrupa Konseyi nin, 24-25 Haziran 1994 teki Korfu toplantısı için 20 Avrupalı uzmana hazırlattığı Bangemann Raporu dur. 7 ABD de ise, 1996-5 Bkz. (a) Kültür Kuramında Bütüncülük Sorunu Üzerine Bir Deneme, Bozkurt Güvenç, Hacettepe Basımevi, 1970; (b) Dil ile Ekin, Günlenmiş İkinci Yayım 2003, Aydın Köksal, Toroslu Kitaplığı, İstanbul, 2003. 6 Bozkurt Güvenç, a.g.y., s. 107 den aktaran Aydın Köksal, a.g.y., s. 76. 7 Europe and the Global Information Society, Recommendations to the European Council, Bangemann, M. et al., Brussels, 26 May 1994 (www.europa.eu.int/ispo/infosec/ backg/bangeman.html). 3

98 de Manuel Castells, 3 ciltte yayınladığı Ağ Toplumu başlıklı yapıtında, küresel ağ karşısında birey in durumunu, yüzyıl sonundaki teknikbilimsel gelişmeler ve siyasal yapılanmalar ışığında ekonomik, toplumsal ve ekinsel tüm yönleriyle incelemiştir. 8 Bilişim sözcüğü 1971 de kurulan Türkiye Bilişim Derneği nin adında geçer, derneğin Türkiye de bilişim toplumunun yaratılmasını ve bir bilişim ekininin gelişmesini amaçlayan yayın organı Bilişim dergisinin adında da. 39 yıldır yayınlanan Bilişim in altbaşlığı Bilişim Kültürü Dergisi dir. Türkiye Bilişim Derneği nin, Masuda nın öncü raporunu hazırladığı yıl, Türkiye de bilişim çalışmalarının verimini arttırarak, bu teknikbilimin yurt kalkınmasına katkı sağlayacak biçimde uygulanmasını sağlamak amacıyla, 22 Nisan 1971 de bu adla kurulmuş olması, Türkiye nin bilişim konusundaki atılımlarını ne denli erken başlatmış olduğunun bir göstergesidir. Örneğin İsviçre Bilişim Derneği 1989 da kurulmuştur. Bireylerin ve kuruluşların, yaşamın bütün kesimlerinde bilişim dizgelerinden yararlandıkları ve akışkan bilgi nin, tıpkı anapara, emek, işlenen toprak ve üretimde kullanılan enerji gibi, toplum yaşamının dayandığı başlıca değer olduğu, çağdaş uygarlığımızın yeni toplum düzenine bilişim toplumu diyoruz. Bilişim toplumunda üstün bireysel yetenekler gerektiren yeni meslekler ortaya çıkmış, endüstriyel üretim, hizmetlerle iç içe girerek, nitelik değiştirmiş, bilişim toplumunun insangücü gereksinmesi, gittikçe mavi yakalılar dan beyaz yakalılar a kaymıştır. Bilgisayar işletmeni, bilgisayar mühendisi, veri iletişim uzmanı, ağ yönetmeni, yönetim bilişim dizgeleri uzmanı, sistem çözümleyici/tasarımcı, bilgisayar programcısı vb. gibi bilişim mesleklerinin yanı sıra, sekreterlik, bankacılık, otelcilik, mühendislik, mimarlık, muhasebecilik gibi geleneksel mesleklerde çalışanların iş tanımları ve eğitimleri de bilişim teknikbiliminden yararlanabilecekleri biçimde değişikliğe uğramıştır. Giderek, endüstri toplumunda amaçlanan bütün yurttaşların okuryazar olmaları ilkesi, bugün yerini bilgisayar okuryazarlığı na bırakmıştır. Yeni mesleklerin ötesinde, bilişim toplumunda yeni bir sınıfın ortaya çıkmakta olduğu gözleniyor: bilişim çalışanları. Böylece toplum şu sınıflardan oluşuyor: (a) tarım işçileri: en düşük gelir düzeyi, iş değiştirme olanağı bulunmadığı gibi dinlence de yok; (b) endüstri işçileri: orta gelir düzeyi, kısıtlı bir iş değiştirme olanağı yılda bir kez dinlence; (c) toprak sahipleri ve üretim araçları sahipleri: yüksek gelir düzeyi, çalışma zamanında özgürlük; (ç) bilişim çalışanları: endüstri kesimi işçilerinin gelir düzeyinden çok daha yüksek bir gelir düzeyi, ortalama 2 yılı aşmayan iş devingenliği, çalışma zamanında ve yerinde özgürleşme. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), bilişim işçilerini en geniş kapsamda şöyle sınıflıyor: (a) bilgi üreticiler: bilim adamı, mühendis, hekim, hukukçu vb; (b) bilgi taşıyıcılar: öğretmen, iletişimci, kitaplıkçı vb; (c) bilgi işleyiciler: yönetici, sekreter vb; (ç) altyapı insangücü: işletmen, bakımcı vb. Çalışanların çoğunluğunun, kendi bireysel yeteneklerine güvenen, çalışma koşullarını kendileri belirleyebilen kişilerden oluşması, doğal olarak bütün çalışma düzenini, eğitimöğretimden beklentileri, yönetim ilkelerini, iş devingenliğini, çalışma yeri, zamanı, süresi, dinlence vb. işçi haklarını, sendikaların ve meslek örgütlerinin işlevlerini, çalışanların yaşam koşullarını, barınma alışkanlıklarını, dolayısıyla kentsel yapılanma ve yaşam biçimini derinden etkilemiş, değiştirmiştir. 8 The Information Age: Economy, Society and Culture, Vol. I: The Rise of the Network Society; 1996; vol II: The Power of the Identity, 1997; Vol. III: The End of the Millenium, 1998; Castells, M., Cambridge, MA; Oxford, UK: Blackwell. (www. slis.indiana.edu./tis/articles/stalder.html). 4

Eğitim-öğretimde bireylerin istedikleri konuyu, bilgisayar destekli eğitim (BDE) dizgelerinden, kendi yeteneklerine ve öğrenme hızlarına göre öğrenebildikleri; ulusal ve uluslararası bilişim ağlarını kullanarak, seçtikleri öğretmenlerin ya da öğretim kurumlarının derslerinden, uzaktan öğretim yöntemiyle yararlanabildikleri; uluslararası veri iletişim ağı İnternet i kullanarak yeryüzündeki herhangi bir kurum ya da kişinin veri ve bilgi kaynaklarından yararlanabildikleri; böylece, etkileşimli öğrenimin ve bilgi alışverişinin yaşam boyunca sürdüğü; sonuç olarak da katılımcı demokrasinin ve ulusal / uluslararası işbirliğinin yaygınlaştığı yeni bir toplum düzeniyle karşı karşıyayız Ekonomi ve devlet yönetimi bakımından ulusal ekonominin, ülkenin bütün kesimlerinde kullanılmakta olan kamu veri tabanlarında biriken bilgilerin bir bilişim ağı ortamında bütünleştirilmesi ve herkesçe erişilebilmesiyle, durumun ulusal düzeyde saydam biçimde izlendiği; yakın-orta-uzak gelecekteki topludurum öngörülüp, benzetim vb. yöntemlerden de yararlanan yazılım gücü ve modelleme olanaklarıyla ekonominin gelecek yaratıcı biçimde planlandığı ve devletin sürekli biçimde izlenen ve üretilen bu bilgiler ışığında yönetildiği; oturmuş, dengeli / istikrarlı, gönençli, özgürlükçü yeni bir toplum düzeniyle karşı karşıyayız. Bilişim toplumu nun böylece en önemli bir özelliği de, ekonomisi bilgiye dayalı bir toplum olmasıdır. Endüstri toplumu ile bilişim toplumunun karşılaştırmalı özellikleri ve değerleri Çizelge 1 de verilmiştir. 9 Ulusal ekonominin yanı sıra, ülke içinde bölgesel bir ekonomi (örn. Türkiye de GAP), çokuluslu bir bölgesel ekonomi (örn. Avrupa Birliği) ya da küresel ekonomi de söz konusudur. Bilişim Devrimi nden yararlanan çokuluslu ortaklıklar ve güçlü devletler (örn. G-7), ulusal devletler yerine, kendilerinin egemen olabilecekleri, küreselleşme adını verdikleri yeni bir dünya düzeni kurgulama ve bunu kendi çıkarları için koşullandırma doğrultusunda yoğun bir çaba göstermektedirler. Teknikbilimin toplumsal etkileriyle ilgili önemli bir konu olan Küreselleşme nin Türkiye yi karşı karşıya bıraktığı tuzaklara ve bilişim devrimini erken kavrayışımızı, nitelikli bir eğitim-öğretim atılımıyla iyi kullanırsak, bize sağlayabileceği fırsatları ayrıca incelemek gerekir. 10 9 Bilişim Toplumu, Aydın Köksal, Türkiye Bilişim Ansiklopedisi, Başeditörler: Tuncer Ören, Tuncer Üney, Rifat Çölkesen, Türkiye Bilişim Vakfı, Papatya Yayıncılık, 2006, s. 248-253. Bilişim Toplumu için Ayrıca bkz. (a) 21. Yüzyıla Doğru Bilişim Toplumu, Aydın Köksal, Hızlı Teknolojik Değişim Karşısında Türkiye; Analiz ve Yapılması Gerekenler, Boğaziçi Üniversitesi Sürekli Konferans No. 1, 14-15 Nisan 1987, İstanbul, 1987; (b) Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Erkan, H., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İkinci Baskı, 1994; (c) Enformasyon Toplumu ve Türkiye, Bozkurt, V., Sistem Yayıncılık, İstanbul, Aralık 1996; (ç) Bilişim Toplumu: Bir Tanım Denemesi, Aydın Köksal, Bilişim Toplumuna Giderken Psikoloji ve Hukuk ta Etkiler Sempozyumu, 2001, 23-24 Mart 2001, Milli Kütüphane, Ankara, Yayın Değişim Hakları: TBD, Ankara, 2001, s. 37-49. 10 Küreselleşme için bkz. (a) Değişim, Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi, Gencay Şaylan, İmge Kitabevi, Ankara, 1994; (b) Quo Vadis? Küreselleşmenin İki Yüzü, Osman Ulagay, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2. Baskı, Ocak 2000 (Ekim 1999); (c) Yeni Ortaçağ, Alain Minc, Çeviren: Mehmet Ali Ağaoğulları, İmge Kitabevi, Ankara, 1995 (Le Nouveau Moyen Age, Editions Gallimard, 1993); (ç) Yirmi Birinci Yüzyıla Hazırlanırken, Paul Kennedy, Çeviren: Fikret Üçcan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1995 (Preparing for the Twenty- First Century, 1993); (d) L Informatique: l Instrument de l Uniformisation ou de la Préservation de la Diversité des Langues et des Cultures?, Aydın Köksal, Frankofoni, Fransız Dili ve Edebiyatı Ortak Kitabı Revue d Etudes et Recherches Francophones, Ortak Kitap No. 15, Fransız Elçiliği Kültür Servisi katkılarıyla, Hacettepe Üniversitesi FDE Bölümü, Beytepe, Ankara, 2003. 5

ÇİZELGE 1. Endüstri ve Bilişim Toplumlarının Karşılaştırmalı Özellikleri ve Değerleri Endüstri Toplumu Bilişim Toplumu Yenilikçi teknikbilim Buhar gücü, elektrik, telefon, telsiz Bilgisayar, veri iletişim ağları, toplu iletişim Yeniliğin özü Kas gücünün makineleşmesi Düşünsel emeğin makineleşmesi Sürükleyici endüstri Makine ve kimya endüstrileri Bilişim ve özellikle yazılım endüstrileri Bilgi türü Bilgi (durağan) Bilişim (devingen, akışkan, değişken bilgi) Temel ürünler Mallar, makineler, hizmetler Bilgi; bilişim hizmetleri, öteki hizmetler Yeni toplumsal sınıf Çalışma koşulları Ekonomik yapı Örgütsel yapı Ekonomik ilke, başlıca özendiriciler Ulaştırma-iletişim Devlet yönetim biçimi Toplumsal sorunlar Tüzel düzenlemeler Düşük / orta nitelikli endüstri işçisi, düşük gelir, görevini iyi yapma bilinci Kısıtlı iş değiştirme, hafta sonu dışında yılda bir kez dinlence, sendikalar, işçi eylemleri, grevler Mal ekonomisi, üretim-tüketim ayrımı, işbölümü, işbirliği Sıradüzensel basamaklı yapı, emir-komuta zinciri, işlevsel hat yönetimi; Fordizm- Taylorizm Fiyat ilkesi, kamusal / özel girişim, yarışmacılık, kâr Öncelikle tecimsel / endüstriyel amaçlar için demiryolu, gemicilik, karayolu, hava taşımacılığı, PTT hizmetleri Parlamenter demokrasi; bilimsel, öngörücü planlama İşsizlik, tekelcilik, savaş, emperyalizm, faşizm Yurttaşlar yasası, ticaret yasası, devletler hukuku Üretim ortamı Fabrika Büro, ev Yaratıcı, yüksek nitelikli bilişim işçisi, yüksek gelir, her şeyden sorumlu olma bilinci, her şey olabilir inancı Yüksek iş devingenliği, çalışma yerinde / zamanında özgürleşme, gönüllü örgütler, yurttaş eylemleri Bireşimsel güç (sinerji), ortak üretim ve yararlanma, takım çalışması Yassı yapı, takım kaptanı benzeri eşlerarası ilişkiler, yönetişim, proje yönetimi, arge takımları, kurmay ilişkileri; Toyotaizm Amaç ilkesi, gönüllü topluluklar, toplumsal yarar / işlev, saygınlık Daha çok turizm, spor ve dinlenme amaçlı ulaşım, etkileşimli TV, görüntülü telefon, telekonferans, uzaktan öğretim, İnternet, e-posta, e-tecim, elektronik köy, ağ karşısında birey Katılımcı demokrasi; gelecek yaratıcı planlama Terör, mikroulusalcılık, küreselleşmenin olumsuz yüzü (tekkutupluluk, tekelcilik vb.), bilişim suçları Bilgiye erişim özgürlüğü, kişisel gizliliğin korunması, yazılım iyelik haklarının ve düşünsel ürünlerin korunması, e-imza, bilişim suçları Yaşam ortamı Kentler; yoğun kentsel yerleşim Doğayla bütünleşen evlerden oluşan çevresel / kırsal yeni yerleşim yöreleri Değerler Maddi değerler, öncü merkez ülkelerin dilleri-ekinleri, bireysel / kurumsal / ulusal zenginlik, insan hakları, bireyin özgürleşmesi, sert güç (askeri ve ekonomik) Zamanın artan değeri, bireysel değerler, ulusal / bölgesel diller-ekinler, özdisiplin, toplumsal katkı, bireysel / kurumsal / ulusal saygınlık, küreselleşme, insan-doğa bütünleşmesi, yumuşak güç (düşün, sanat, dil/ekin, kurumlar) Sonuç İnanılmaz güç koşullar altında bile bağımsızlığını korumasını bilen Türk ulusu, Atatürk ün bilime ve devrimci, aydınlanmacı düşüncesine sarılarak Cumhuriyetle birlikte, sanki deri değiştirerek, çağdaş uygarlığa tutunmuş, 200 yıllık bir bocalama döneminin ardından tüm ulusların saygı duyduğu bir barış ve hızlı kalkınma ortamı yaratmayı bilmişti. Onu izleyen dönemlerde yönetimlerimizin bocalamalarına, karşıdevrimci iç ve dış baskıların etkisinde toplumun aydınlanması ve gelişmesi doğrultusundaki nitelikli, çağdaş eğitim yolundan sapmalarına karşın bizim kuşağımız da Bilişim devrimini erken kavrayarak, teknikbilimin toplumsal boyutunu iyi değerlendirerek ve Atatürk devrimlerine, Cumhuriyet 6

ilkelerine yaslanarak, düşgücümüzle, 40 yılda yoktan var ettiğimiz ulusal mühendislik gücümüzle, öğrendiklerimizi ulusal dilimiz Türkçeye döküp, ülkemizin toplam kalkınması doğrultusunda kullanarak teknikbilimin hakkını vermeye çalıştık. Başta bankalarımız olmak üzere, kamusal ve büyük özel kuruluşlarımızın tümünü, kendi ürettiğimiz uygulama yazılımı ürünlerimizi kullanarak çevrimiçi bilişim sistemleriyle donattık. Bunu yapamamış olsaydık, 2010 da bu yıl beklediğimiz 30 milyon turisti ülkemizde ağırlayabilir miydik? Bunların en büyük bir bölümünü kendi hava yolu şirketlerimizle taşıyabilir miydik? Anakentlerimizin, çevremizdeki ülkelerdeki anakentlerin hava alanlarını, hastanelerini çağdaş olanaklarla donatarak bunların verimli biçimde işletilmesini sağlayabilir miydik? Endüstri ürünlerimizi dışsatım gelirlerimizdeki paylarına göre sıralarsak (1) Otomotivde, (2) Dokumacılıkta, hazır giyimde, (3) demir-çelik dökümde, makinede, (4) Plastik ürünlerde, kimya endüstrisinde, (5) Elektrik-elektronikte, iletişimde, sayısal santrallerde, bilişimde, yazılımda ve dışsatım değeri ölçüye vurulamasa da yapıda -inşaatta- Türkiye de ve yeryüzü ölçeğinde devlerle yarışabilir miydik? Son kırk yılda Türk toplumu öylesine büyük dönüşümler yaşadı ki her on yılda bir kendimi sanki yeni bir ülkede yaşıyormuş gibi duyumsadım. Bilişim alanına emek vermekle, bu değişimin etmenleri arasında bulunduğumun bilincinde, koşullar ne denli güç olursa olsun, bilim ve geleceğe olan inancımı hiçbir zaman yitirmedim. Ne var ki, yarıştığımız ülkeleri yakalamanın bütün teknikbilimsel araç-gereçlerini ulusal öz kaynaklarımıza yaslanarak yoktan var etmemize karşın, bu başarı Türkiye yi henüz, sorunlarını bütünüyle çözmüş, bilimde, uygarlıkta en ileri, gönençli ülkeler düzeyine yükseltebilmiş değil. Yönetimin yetersizliği, Atatürk ün devrimci çizgisinden sapmalar, fırsatları boşu boşuna yok eden gereksiz bocalamalar söz konusu olmasa, bilim-teknikte, bilişimde, özellikle yazılımda sağlanan başarıyla Türkiye bugün, satın alma gücünde kişi başına 15-20 bin dolar kaba ulusal üretim düzeyine çoktan varmış, daha ileri düzeyde bir ülke konumunda olabilirdi. Hepinizi saygıyla selamlarken, sözlerimi, Türkiye yi bilim-teknikte, sanatta uygarlıkta en öne taşıyacaklarından kuşku duymadığım gençlerimize adadığım, Cumhuriyet Kitapları arasında çıkacak Adı Bilsayar Olsun, Aydın Köksal Yazılarından Bir Seçki başlıklı yeni yapıtım için yazdığım Önsöz den birkaç tümce ile bitirmek istiyorum: Yönetim sorunumuz üzerinde daha çok düşünmeliyiz. Eğitimin niteliğine daha çok önem vermeliyiz. Bir sömürgecilik aracı olan yabancı dille öğretimden vazgeçmeliyiz. 11 Geçmişten bir şeyler öğrenip benzer yanlışları gelecekte yinelemekten kaçınmalıyız. Düşlerimin birçoğu gerçekleşti. Bu gerçekleşenler, daha çok altyapıyla ilgili olduğu için, işin belki de en güç, en gözükmeyen bölümleriyle ilgili. Şimdilik hâlâ bir fidan gibi kırılgan gözüken ulusal bilişim gücümüz, geçmişten biraz ders almayı başarabilirsek, kısa sürede kökleri ekonomimizin bütün kesimlerini besleyecek güçlü, verimli bir ağaca dönüşecek. Türk toplumunun çoktan kanıtlanmış gelişme gizilgücü, yakın gelecekte bütün insanlığı şaşırtacak büyük bir hızla gerçekleşecek! 12 11 Bu konuda bkz. Aydın Köksal, Yabancı Dilli Öğretim: Türkiye nin Büyük Yanılgısı, Öğretmen Dünyası, Aralık 2006, (Mayıs, 2000, Eylül 2002), Ankara. 12 Bkz. Aydın Köksal, Elektrik, Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliğindeki Birikimiyle Türk Toplumu Bilişim Çağının En Güçlü Uluslarından Biri Olabilecek Konumdadır, Cumhuriyet ve Bilim Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Bilim Tarihi Anabilim Dalı ile Bilim ve Ütopya Kooperatifi nin düzenlediği, Ankara Üniversitesi, Gazi Üniversitesi ve ODTÜ ve Öğretim Elemanları Derneği nin desteklediği Sempozyum, AÜ-DTCF Farabi Salonu, 3-5 Mayıs 2007, Ankara [http://www.bilisim.com.tr/ akoksal/yukle/ AK_Cumh-BilimSemp_EEB_3-5May07.doc]. Bu bildiri için ayrıca bkz. Türkiye Bilişim Çağı nın En Güçlü Ülkelerinden Biri Olabilir... 7

2009 da, ABD kökenli Computerworld Bilgisayar Dünyası Onur Programı nın Dünya Çapında Üstün Başarıya Ulaşmış Yenilikçi Bilişim Projeleri ne her yıl verdiği ödüllerden Altın Madalya yı, Ulusal Yargı Ağı projemizle Türkiye ye vermiş olmasının onurunu yaşıyoruz. Ekonomik kestirimleriyle ünlü Goldman Sachs Eylül 2009 da açıkladığı raporda, Türkiye nin 2050 de Japonya, Almanya, Fransa nın önünde yeryüzünün dokuzuncu büyük ekonomisi olacağını açıkladı. Goldman Sachs ın uzmanları Türkiye nin bilişimdeki birikimini, yazılım mühendisliğindeki gücünü küçümsüyor olmalılar; yalnızca yazılım gücüyle bile, bence Türkiye 2050 de yeryüzünün dokuzuncu değil, altıncı ya da yedinci büyük ekonomik gücü olacak; uygarlık bayrağını Türkiye dalgalandıracak! Aydın Köksal Çankaya Üniversitesi 3. Mühendislik ve Teknoloji Sempozyumu, Prof. Dr. Aydın Köksal ın Çağrılı Açış Konuşması, 29-30 Nisan 2010. Çankaya Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, 100. Yıl, Balgat, Ankara; www.mts3.cankaya.edu.tr aydin.koksal@bilisim.com.tr 1940'ta İstanbul da doğdu. Galatasaray Lisesi den sonra, Fransa'da INSA Lyon dan Elektronik Y. Müh. diploması aldı (1964). Fransızca, İngilizceden sonra, İtalyanca, Almanca, İspanyolca öğrendi. Bilişimsel Dilbilim dalında Doktor (1975, Hacettepe Ü.), Bilgisayar Bilimleri Mühendisliği dalında Doçent (1980, Hacettepe Ü.), Bilgisayar Yazılımı ana bilim dalında Profesör oldu (1991, Gazi Ü.). Hacettepe Üniversitesi nin kuruluş çalışmalarına katıldı (1967): Bilgi İşlem Merkezi ni kurdu (1967-1980); Bilişim Enstitüsü nün kurulmasını sağlayarak (1973), Bilgisayar Mühendisliği dalında Türkiye nin ilk Doktora Programı nı başlattı (1974); ilk Bilgisayar Mühendisliği Bölümü nü kurdu, Başkanlığını yaptı (1977-85). Üniversitelerarası Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) Bilgi İşlem Birim Merkezi ni (1974-80); Türkiye Bilişim Derneği ni (TBD) kurdu, yönetti (1971-75; 1981-87); Bilişim dergisini yayınladı (1971-87); Türkçeye bilgisayar, yazılım, donanım, bilişim, iletişim gibi 2.500 üzerinde terim kazandırdı. Yabancı dille öğretime karşı çıktı. Kamu İktisadi Kuruluşlarını Yeniden Düzenleme Komisyonu Bilişim Altkomisyonu üyeliği (1971); Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Elektronik Bilgi İşlem Sürekli Özel Uzmanlık Kurulu üyeliği (1975-86), Başkanlığı (1977-78); Başbakanlık Danışmanlığı yaptı. Türk Dil Kurumu üyeliğine (1975), Yönetim Kurulu üyeliğine, Terim Kolu başkanlığına (1982-83); TÜBİTAK Bilim Adamı Yetiştirme Grubu Yürütme Kurulu üyeliğine (1984-87); Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Yazılım Meclisi üyeliğine (2006) seçildi. Dil Derneği nin kurucu üyesi, Genel Yazmanı oldu (1987-88). Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Bilim Terimleri Sözlüğü çalışmalarına katıldı. Birleşmiş Milletler, UNESCO, SPIN, OECD vb. uluslararası örgütlerde, yurt dışında Türkiye yi 22 kez temsil etti. Ödüllerinden birkaçı şunlardır: (a) 1979 da Tüm Öğretim Üyeleri Derneği (TÜMÖD) Dr. Necdet Bulut Fen ve Mühendislik Ödülü: Bilgisayar Mühendisliği öğretimini başlatmış, bilişim terimlerini üretip yerleştirmiş, DPT de bilişimin Türkiye nin kalkınması için kullanılmasına katkı vermiş, TBD yi kurarak bilişim mesleğini örgütlemiş olduğu gerekçesiyle; (b) 1980 de Türk Dil Kurumu Ödülü: Dil İle Ekin yapıtıyla; (c) 1996 da, ilk TBD-TÜBİSAD Yaşam Boyu Başarı Ödülü; (ç) 1996 da Türkiye Döküm Sanayicileri Derneği Onur Üyeliği: Türk gençliğinin eğitimi ve bilim çağının Türkiye de yapılanmasından dolayı ; (d) 2003 te TBD Onursal Başkanlığı. Şimdi, 1985 te kurduğu Bilişim Ltd in başında, ulusal yazılım endüstrimizle Türkiye nin gelişmesine katkıda bulunmaya çalışıyor. Mühendislik Birikimi Değerlendirilmeli, Aydın Köksal, Elektrik Mühendisliği, TMMOB Elektrik, Elektronik ve Bilgisayar Mühendisleri Odası (EMO), cilt: 47, sayı: 435, Ocak 2009, s. 57-67. 8