ULUSLARARASI ÇOCUK MERKEZİ INTERNATIONAL CHILDREN S CENTER

ULUSLARARASI ÇOCUK MERKEZİ INTERNATIONAL CHILDREN S CENTER ETKİNLİK RAPORU 2010-2011

Uluslararası Çocuk Merkezi Etkinlik Raporu (Progress Report of the International Children s Center) Merkezin etkinlikleri hakkında bilgi vermek üzere iki yılda bir yayınlanmaktadır. Sahibi (Owner): Prof. Dr. Tomris Türmen Editör (Editor): Gülgün Müftü Grafik Tasarım (Graphic Design): Candan İşcan Etkinlik Raporu hakkındaki tüm yazışmalar için adres: Uluslararası Çocuk Merkezi UÇM (International Children s Center ICC) Bilkent Üniversitesi, Merkez Kütüphane Binası 06800, Bilkent, Ankara / TÜRKİYE Tel: +90 (312) 290 2366 Faks: +90 (312) 266 4678 266 6929 E-posta: icc@icc.org.tr UÇM hakkında detaylı bilgiye www.icc.org.tr adresinden ulaşılabilir. Yayın Türü (Publication Type) : Yaygın Süreli Yayın (Periodical) Basımcının Adresi (Address of the Printer): METEKSAN A.Ş. Bilkent 3. Cad. No: 3, Beytepe, Ankara, Türkiye Basım Tarihi (Print Date):. /. / 2012 Dünya Sağlık Örgütü Bülteni Cilt: 90 Sayı:2, 2012 (kapak) ISSN:

İÇİNDEKİLER Kurucu ve Onursal Başkanımız PROF. DR. İHSAN DOĞRAMACI NIN Uluslararası Çocuk Merkezi Kuruluş Konuşması... 1 Uluslararası Çocuk Merkezi Başkanı nın Mesajı... 5 Tarihçe... 6 PROGRAMLARIMIZ I. Sağlık Programları... 10 II. İnsan Hakları Programları... 28 Küresel ve Bölgesel Etkinlikler... 47 Kısaltmalar... 48 İşbirliği Yaptığımız Kuruluşlar... 50 Biz Kimiz.... 52

Kurucu ve Onursal Başkanımız PROF. DR. İHSAN DOĞRAMACI NIN Uluslararası Çocuk Merkezi Kuruluş Konuşması (1915-2010) Konseyimizin değerli üyeleri, Sizlerin de bildiği gibi, Uluslararası Çocuk Merkezi (UÇM) her yaştan çocukların fiziksel, zihinsel, ve sosyal sağlığını ve refahını geliştirmek üzere harcanan küresel çabalara, aile ve toplum düzeyinde destek vermek amacıyla kurulmuş çok yönlü ve mutlidisipliner bir sivil toplum kuruluşudur. Merkez; Kahire ve Pekin Konferanslarından sonra, faaliyet alanlarına kadın sağlığı ve üreme sağlığı ve hakları konularını da dahil etmiştir. Uluslararası Çocuk Merkezi nin görevi, sağlığın iyileştirilmesinde, araştırma ve ulusal kapasite geliştirmede bir öncü ve katalizör rolü üstlenmektir. UÇM bu görevini yerine getirmek için yenilikçi yollar, araçlar ve stratejiler kullanır. UÇM çocuk ve kadın hakları, insan hakları ve üreme haklarının küresel bir savunucusudur. UÇM ilgili hükümetler, Birleşmiş Milletler kuruluşları, akademik kuruluşlar ve diğer sivil toplum kuruluşları ile çalışmalar sürdürür ve işbirliği yapar. Merkezin geniş çaplı ve esnek görevi, bizi etkin ve enerjik bir grup olarak, özellikle gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere, sağlığı geliştirmek üzere bölgeler ve ülkelerarası geniş sağlık girişimlerini başlatmamızı mümkün kılmaktadır. Sektörlerarası işbirliği faaliyetleri, sağlıklı bir yaşam seviyesine ulaşma çabalarında çok büyük önem taşımaktadır. Ne yazık ki, 21. yüzyılın başında karşı karşıya bulunduğumuz sağlık sorunları yıldırıcı niteliktedir. Herkes için Sağlık amacına ulaşma yolunda önümüzde duran en büyük engel, hastalık ve insanların acı çekmesine en büyük sebep olarak da karşımıza çıkan yoksulluktur. Bu nedenle, yoksullukla mücadeleye yoksul insanların karşı karşıya oldukları aşırı hastalık yükü ve yüksek ölüm oranlarının büyük oranda azaltılması çalışmaları ile başlamalıyız. Aynı zamanda, artan yaşam süresi ve sağlıksız ortamlarda yaşam sonucu ortaya çıkan, bulaşıcı olmayan hastalıklar ve yaralanmalara karşı da önlemler alınmalıdır. Zor yoldan öğrendiğimiz bir gerçek varsa, o da sağlık alanında bazı zaferlerimiz olsa da, çok ender olarak bir savaş kazandığımızdır. Bu durum, sağlığın iyileştirilmesi konusunda önemli ilerlemeler kaydedemeyeceğimiz anlamına gelmez. Ancak, özellikle çocuk ve kadın sağlığı konusunda bir vizyon belirlenirken, pek çok göstergeyi dikkate alan geniş bir perspektiften bakmak gereklidir. 1

Amacımız, herkesin sosyal ve ekonomik olarak Sağlığa yapılan yatırım, özellikle de gelecek nesillere verimli bir hayat sürdürdürmesine izin veren bir sağlık yapılan yatırım, daha iyi işleyen bir ekonomi, daha düzeyine sahip olmasını güvence altına almaktır. anlamlı işler ve dolayısı ile daha anlamlı hayatlar Ve biz bu gün sağlıktan bahsederken, gerçekte demek olacaktır. insan gelişiminden, insan topluluklarının gelişim ve evrimleşme kapasitelerinden, içlerinde yer alan bireylerin ve ailelerin büyüme ve gelişmelerine sunduğu olanaklardan söz ediyoruz. 20. yüzyıl pek çok insanın hayatında büyük değişimlerin yaşandığı ve pek çoğu için yeni fırsat ve beklentilerin ortaya çıktığı bir dönem olmuştur. İnsan sağlığının iyileştirilmesi alanında gerçekleşen büyük Kalkınmanın amacı insanların hayatlarındaki fırsatlar başarılar, bu yüzyılın en büyük sosyal dönüşümleri yelpazesini genişletmek ve böylece kişilerin işleri, arasında yer almaktadır. sağlık ve eğitimleri hakkında seçimler yapabilmelerine olanak vermektir. Kalkınmanın sürdürülebilir olabilmesi için, her birimizin kendi hayatlarımızı şekillendirme sürecine katılmak için fırsatları sahip olmasını sağlayacak şekilde insan merkezli olması gerekir. Bu başarıların bir çoğunun tıp ve teknoloji alanındaki olağanüstü gelişmelere bağlı olduğu düşünülebilir. Ancak temiz içme suyunun ve sanitasyonun yaygın olarak kullanılması gibi yaşam kalitesini arttırıcı önlemlerin yaygınlaştırılması da insanların büyük bir kısmının daha sağlıklı hayatlar yaşamasına katkıda Kalkınma; insan kapasitesine, enerji ve yaratıcılığına bulunmuştur. Günümüz insanı yüzyılın başında yatırımı ve kaynaklara, eğitim ve sağlığa erişimin olduğundan daha iyi eğitimli durumdadır; 1970 den bu bulunmasını öngörür. Kalkınma aynı zamanda yana yetişkin okur-yazarlık oranı %50 dan daha fazla kişilerin çabalarının meyvesinin yaygın olarak ve hakça artmış ve aynı dönem içinde okula giden çocukların dağıtılmasını ifade eder. Dünyada yaşayan insan oranında %75 artış kaydedilmiştir. nüfusunun beşte birinin her zamankinden daha çok zenginlik ve fırsatlardan yararlanmasının yanında, nüfusun beşte dördünün de sağlık ve refahlarına karşı gittikçe artan tehditler ile karşı karşıya kalmalarını kabul edemeyiz. Dünya,daha iyi sağlık durumunun kalkınmayı nasıl hızlandırdığını hızla keşefetmektedir. Yoksulluğun Rutin ve yoğun aşılama çalışmaları bu sağlık kazanımlarına büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Dünyanın her yerinde var olan difteri, boğmaca, tetanus, kızamık ve çocuk felci hastalıklarına karşı aşılama yoluyla her yıl milyonlarca çocuğun hayatı kurtarılmıştır. Günümüzde dramatik bir artışla, dünya çocuklarının nerdeyse yüzde 90 ı bağışıklanmaktadır. Çocukların kendilerini etkileyen projelere katılım hakkına ve yaşamın sosyal, kültürel ve politik alanlarına katılım haklarına inanıyoruz. Gençliğin en anlamlı katılımcı rollerinden biri onların yararı nı belirlemede yardımcı olmaktır. Önümüzdeki yıllarda da, Merkezimiz dünyada Sözleşme nin uygulamasını gözlemlemeye devam edecektir. Dünya sağlığı için bu kuruluşlar ile Uluslararası Çocuk Merkezi arasında daha etkin bir ortaklık gelişeceğini ümit etmekteyim. Benim dileğim, bu Merkezin çalışmalarının giderek genişleyip, ulusal ve uluslararası alanda varlığını ve etkisini uzun yıllar sürdürmesidir. kötü sağlığın temel sebebi olduğu çok önceden beri bilinmektedir. Şimdi daha önemli dersler öğrenmeye başladık- sağlık alanındaki kazanımlar ekonomik gelişimi tetiklerken, yoksulluğun da önüne geçmektedir. İyi sağlık hali bir yatırım olarak görülmelidir. Ekonomik, sosyal ve politik kalkınma için gerekli olduğu bilinmelidir. Son olarak, çocuk haklarının önemli bir konu olduğunu belirtmek isterim. Merkez, aktif olarak Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin uygulanması çalışmaları içinde yer almaktadır. Sözleşme nin imzalanmasından bu yana Merkez, işbirliği yaptığı öteki kurumlarla ülke çapında uygulamaları aktif olarak izlemektedir. UÇM nin Başkanı olarak, Heyetin, önümüzdeki yıllarda özellikle kız çocukları, kadınlar ve aileler başta üzere çocukların karşı karşıya oldukları yeni zorlukları tartışmasını öneriyorum. Bu toplantıya başta IPA ve FIGO olmak üzere iki meslek grubunun, yani çocuk ve kadın doğum hekimlerinin kuruluşlarının ve 3 Birleşmiş Milletler kuruluşunun WHO, UNICEF ve UNFPA temsilcilerinin Verimli bir toplantı olmasını dilerim. Prof. Dr. İhsan Doğramacı 20 Eylül 1999, Ankara de katıldığına işaret etmek isterim. 2 3

Uluslararası Çocuk Merkezi nin Kurucusu ve Onursal Başkanı Prof. Dr. İhsan Doğramacı ve Merkez in Başkanı Prof. Dr. Tomris Türmen -24 Kasım 2006 ULUSLARARASI ÇOCUK MERKEZİ BAŞKANI NIN MESAJI Prof. Dr. İhsan Doğramacı bir öğrenciyi dinlerken... Demokratik toplumlarda, halkın sesi en etkin biçimde Sivil Toplum Kuruluşları (STKlar) aracılığı ile duyurulur. Sivil Toplum, çıkar gözetmeksizin, kendi konusu ile ilgili görüşleri, istekleri, devlete ve tüm topluma ulaştırır. Eksiklere dikkat çeker, değişik çözüm önerileri getirir ve olayları izleyerek, savunuculuk yaparak bir baskı unsuru görevi görür. Sivil toplumun güçlü olmadığı toplumlarda, toplumla devlet arasındaki ilişki tek yönlü menfaate dayanan bir ilişkidir. Toplumun önemli konularda örgütlenemediği, sessiz kaldığı, kararlara katılmadığı demokrasiler, eksik demokrasilerdir. Uluslararası Çocuk Merkezi, STK olarak toplumda tüm bireylerin, özellikle her yaştaki çocukların, gençlerin, kadınların üretken, sağlıklı, şiddetten uzak yaşamaları için çalışmalarını etkili bir biçimde sürdürmektedir. Araştırma yaparak, kanıta dayalı verileri kullanarak, sağlık ve insan hakları konularını özgürce savunmaktadır. Yenidoğan sağlığı, erken çocukluk dönemi, beslenme, çocuk sağlığı ve hakları, kadına ve çocuğa karşı şiddet, cinsel istismar, çocuk ve adalet, adolesan ve gençlerin sağlığı ve hakları, kadın sağlığı, üreme sağlığı ve hakları öncelikli çalışma konularımızdır. Uluslararası Çocuk Merkezi, aynı konuda çalışan öteki STK lar ile ağ kurmayı, onları desteklemeyi, özellikle taban örgütlerini güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Son iki yıldır, Merkezin yaptığı çalışmalar 2010-2011 dönemi etkinlik raporumuzda özetlenmiştir. Uluslararası Çocuk Merkezi, herkesin eşit bir birey olarak özgürce yaşadığı, sağlıklı, insan haklarına dayanan bir toplumun oluşturulmasına katkıda bulunmayı sürdürecektir. Prof. Dr. Tomris Türmen 5

Merkez; Her ortamdaki çocuk, kadın, aile ve toplumun sağlık ve refahı için gerekli olan önemli faktörleri belirlemek üzere çalışma ve araştırmalar yapar ve gerekli müdahalelerde bulunur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin katılmalarını destekleyen uluslararası konferanslar, seminerler, çalıştaylar, eğitim ve sağlık proje ve programları düzenler. Aynı konularda çalışan sivil toplum kuruluşlarının kapasite geliştirmelerine ve güçlenmelerine destek verir. Kurulduğu yıldan bu yana ulusal ve uluslararası Türkiye ve diğer ülkelerde bu alanlarda faaliyet gösteren diğer kurumlarla işbirliği içinde çalışır. kuruluşlarla işbirliği içerisinde çalışmalar sürdüren Uluslararası Çocuk Merkezi, 2009 ve 2011 yıllarında işbirliği faaliyetlerinin resmi olarak tanındığı önemli TARİHÇE Uluslararası Çocuk Merkezi (UÇM), UNICEF ve Fransız Hükümeti tarafından 1949 yılında Paris te Centre International de l Enfance ismi ile kuruldu. Merkez 1999 yılına kadar özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki çocuk hekimleri ve sağlık çalışanlarına, çocuk sağlığı ve hastalıkları konusundaki yenilikler sağlığına ve çocuk haklarına odaklı olmasının yanısıra, gençlerin, kadınların sağlığı ve hakları ile üreme sağlığı ve hakları da Merkez in uğraş ve çalışma alanına girmiştir. Uluslararası Çocuk Merkezi nin etkinlik ve programlarına Genel Kurul ve Yönetim Kurulu nun yanı sıra, geniş ulusal ve uluslararası danışmanlar ağı Öncelikli çalışma alanlarını sağlık ve insan hakları üzerine yoğunlaştıran Uluslararası Çocuk Merkezi, kurulduğu günden bu yana çocukları, gençleri ve kadınları ilgilendiren sağlık konularını; özellikle eşitlik ve ayrım gözetmeme ilkesi başta olmak üzere insan hakları anlayışının, sunulan tüm hizmet ve faaliyetlerin temel noktası olmasını benimseyen, hak temelli bir yaklaşımın savunuculuğunu yapan uluslararası bir sivil toplum kuruluşudur. ortaklıklara imza atmıştır. UÇM 2010 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün İşbirliği Merkezi (WHO Collaborating Center) olmuştur. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) nun Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisi ile birlikte üreme sağlığı konularında eğitici merkezi olarak çalışmıştır. (2011) Uluslararası Çocuk Merkezi, CRED-PRO (Profesyoneller için Çocuk Hakları Eğitimi alanında kurslar düzenledi ve yayınlar hazırladı. katkı ve destek vermektedirler. İnsiyatifi) nun Güneydoğu Avrupa ve Bağımsız 1999 yılında mali güçlüklerden dolayı Fransa da Merkezin amacı, gençler de dahil olmak üzere, her Devletler Topluluğu bölgesindeki uygulama ortağıdır. kapanan Merkez, aynı yılın sonunda Prof. Dr. İhsan yaştaki çocuğun hakları, yaşadığı aile ve toplum Doğramacı nın girişimleri ile, Türkiye ye getirildi ve içindeki bedensel, ruhsal ve sosyal sağlığının Ankara da Bilkent Üniversitesi kampüsünde yeniden gelişmesine destek olacak çalışmalarda bulunmaktır. açıldı. Uluslararası Çocuk Merkezi 2004 yılında dernek Ayrıca Merkez, kadın sağlığı, üreme sağlığı ve hakları statüsünü aldı. konularında da araştırma ve savunuculuk yapmaktadır. Uluslararası Çocuk Merkezi, Türkiye de faaliyetlerine başladıktan sonra çalışmaları çocuk 6 7

İşlevlerimiz Vizyonumuz Tüm bireylerin demokratik, üretken, mutlu ve sağlıklı bir toplumda yaşamaları için çalışmalarda bulunmaktır. 1 2 Araştırma Eğitim Misyonumuz Aile ve toplum içinde, her yaştaki çocukların, gençlerin, kadınların bedensel, ruhsal, zihinsel ve sosyal sağlığının gelişmesine yönelik hak temelli çalışmalar yapmaktır. Kapasite Geliştirme Savunuculuk İlkelerimiz İnsan haklarına saygı Toplum yararı Geleceğe inanmak Katılımcılık Dayanışma ve paylaşma İşbirliği Şeffaflık 5 3 4 Ağ Geliştirme 6 Politika Üretme 8 9

I. SAĞLIK PROGRAMLARI Uluslararası Çocuk Merkezi nde yürütülen programlar, Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedeflerine, özellikle; Hedef 3: Hedef 4: Hedef 5: Hedef 6: Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadının güçlendirilmesinin sağlanması, Çocuk ölümlerinin azaltılması, Anne sağlığının iyileştirilmesi, HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele hedeflerine ulaşmaya katkıda bulunmayı hedefler. A B C Yeni Doğan ve Erken Çocukluk Gelişimi Çocuk Sağlığı Adolesan ve Üreme Sağlığı/ Hakları D Kadın Sağlığı ve Hakları 11

A Yeni Doğan ve Erken Çocukluk Gelişimi Uluslararası Çocuk Merkezi,Türkiye de yenidoğan sağlığı ve hastalıklarına yönelik bilgi ve becerilerin yaygınlaştırılmasına, ve erken çocukluk dönemindeki gelişmenin ilerki yaşlardaki etkisi üzerinde çalışmaktadır. Uluslararası Çocuk Merkezi tarafından Türkiye de erken 1 çocukluk döneminin önemini kanıtlayan çalışmalar derlenmiş, ulusal ve uluslararası toplantılarda paylaşılmıştır. Türkiye de erken çocukluk gelişiminin sağlık ve eğitim boyutu ile ilgili son on yılda yapılan bilimsel çalışmaların derlenmesi ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu çalışma Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisinde yayınlanmıştır. 1 Ülkemizde Erken Çocukluk Gelişimine İlişkin Yapılan Çalışmaların Derlenmesi (2000-2007): M. Bertan, D. Haznedaroğlu, P. Kohn, K. Yurdakök, B. D.Güçiz; Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2009;52:1-8. 2 CRC General Comments 7 Indicators Framework: A Tool for Monitoring the Implementation of Child Rights in Early Childhood, Z. Vaghri; A. Arkadaş; S. Kruse; C. Hertzman, Journal of Human Rights, 10:2, 178-188. Erken Çocukluk Dönemi için Çocuk Hakları Göstergeleri Projesi Uluslararası Çocuk Merkezi, Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF tarafından sürdürülen erken çocukluk dönemi çocuk hakları göstergeleri konusundaki çalışmalara teknik düzeyde katkıda bulunmaktadır. Kasım 2007 den bu yana devam etmekte olan ve BM Çocuk Hakları Komitesi, UNICEF, WHO, Bernard van Leer Vakfı, Aga Khan Vakfı, British Columbia Üniversitesi (Human Early Learning Partnership - HELP), Erken Çocukluk Gelişimi ve Bakımı Danışma Grubu (Consultative Group on ECCD) ile ortak yürütülen Erken Çocukluk Dönemi için Çocuk Hakları Göstergeleri Projesi; a. Çocuk Hakları Komitesi nin 7. Genel Yorumu Erken Çocuklukta Çocuk Haklarının Uygulanması çerçevesinde erken çocuklukta hakların uygulanmasının izlenmesi için göstergeler geliştirmeyi, b. Geliştirilen göstergeleri pilot çalışmalarla test etmeyi, c. Bu süreci kolaylaştırılacak bir el kitabı hazırlanmasını, d. Bu el kitabının elektronik versiyonunun hazırlanarak taraf devletlerin Çocuk Hakları Komitesi ne her beş senede bir düzenli verdikleri ülke raporlarında erken çocukla ilgili daha fazla bilgi verebilmelerini amaçlamaktadır. Erken Çocukluk Dönemi için Çocuk Hakları Göstergeleri El Kitabı 2009 yılında tamamlanmış ve daha sonra pilot çalışmaları Tanzanya pilot projesi ile devam etmiştir. Tanzanya pilot çalışması 2010 yılında sona ermiş ve bu çalışma sonucunda 2 hazırlanan bir makale Journal of Human Rights da Mayıs 2011 tarihinde yayınlanmıştır. Diğer iki makale yayın aşamasındadır. Proje 2011 yılında Şili de yürütülen pilot çalışması ile devam ederken, El Kitabı nin ilk versiyonu UNICEF tarafından yayınlanmıştır. Yeni bir proje başvurusu ile Kanada, Arjantin ve Türkiye de pilot çalışmalar gerçekleştirilecektir. 11-12 Mart 2011 tarihlerinde UNICEF tarafından düzenlenen toplantıda, Erken Çocukluk Gelişimi Uluslararası toplantısında, Erken Çocukluk Dönemi için Çocuk Hakları Göstergeleri sunulmuştur. UÇM, UNESCO tarafından sürdürülen, Herkes için Eğitim Programı kapsamında, Erken Çocukluk Bakımı ve Eğitim Hedefleri Göstergeleri Grubunun çalışmalarına davet edilmiştir. Çalışma kapsamında yasal koruma göstergeleri geliştirilmiş ve UNESCO tarafından gerçekleştirilecek proje için Türkiye pilot ülke olarak seçilmiştir. Temmuz 2011 tarihinde İnsan Hakları Dergisi (Journal of Human Rights) erken çocukluk dönemi göstergeleri konusunda bir makale yayınlamıştır. Ayrıca UNICEF ve Yale Üniversitesi, hazırlanan göstergeleri, işbirliği içinde oluşturdukları yeni kitaba bir bölüm olarak eklemişlerdir. 8 Nisan 2011 tarihinde Gelişimsel Pediatri Kongresi nde Erken Çocukluk Dönemi Göstergeleri konusunda bir poster sunulmuştur. 12 13

B Çocuk Sağlığı Çocuğa Yönelik Şiddet Dünyada erken çocukluk alanında çalışan en büyük sivil toplum kuruluşu olan Bernard van Leer Vakfı (BvLF) ile, UÇM ve diğer sivil toplum kuruluşları, Türkiye de 8 yaş altı çocuklar bakımından şiddeti anlamak ve çözüm önerileri konusunda çalışmak için 2011 de bir toplantı düzenlediler. BvLF 2011-2015 Türkiye stratejik planını yaparken, UÇM ile bir yuvarlak masa toplantısı düzenledi. Çalışma sonucunda, Bernard van Leer Vakfı Türkiye de çocuğa yönelik aile içi şiddet konusunda çalışma kararı aldı. Uluslararası Çocuk Merkezi Sağlık, yalnızca hastalıkların olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik durumudur. Irk, din, politik inanç, ekonomik ve sosyal durum farkı gözetmeksizin herkesin erişilebilecek en yüksek sağlık düzeyine erişmesi, temel insan haklarından biridir. KORUYUCU ÇOCUK SAĞLIĞI Aşı: Aşılar çocuk sağlığını ve yaşam süresini en çok etkileyen faktördür. Ucuz, etkili ve uygulanması kolaydır. Genişletilmiş Bağışıklama Programı, boğmaca, difteri, tetanoz, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, tüberküloz, poliomyelit, hepatit B ve H. influenza tip B ye bağlı hastalıkları kontrol altına almak ve ortadan kaldırmak amacı ile, hassas yaş gruplarına enfeksiyona yakalanmalarından önce ulaşıp, bağışıklanmalarını sağlamak için yapılan aşılama hizmetlerini içerir. Bağışıklama hizmetleri; koruyucu sağlık hizmetleri içinde lokomotif işlevi görebilecek hizmetlerdendir. Bu durum, özellikle risk yaklaşımı gereği öncelikli hizmet alması gereken çocuk ve annelere aile planlaması, beslenme gibi diğer koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulması olanağını verir. Dünya Sağlık Örgütü İşbirliği Merkezi olarak amacımız, bu maliyet etkili yaklaşım konusunda ülkemizde, Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu, Kafkaslar ve Balkan ülkelerine yönelik olarak orta düzey bağışıklama program yöneticilerinin program yönetimi konusunda bilgi ve becerilerini arttırmak, toplumda aşılama oranlarının yükselmesini sağlamak üzere savunuculuk faaliyetlerini yürütmek ve yeni geliştirilen aşılar konusunda hem sağlık profesyonellerini, hem de halkı bilgilendirmektir. Uluslararası Çocuk Merkezi nin Mayıs 2010 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü nün Aşı Tanıtımı, Savunuculuğu ve Eğitimi konusunda İşbirliği Merkezi olarak tanınması süresince oluşturulan ve program kapsamında Ulusal Aşı Koordinatörleri için Orta- Düzey Aşı Yöneticileri Eğitimi toplantıları Doğu Avrupa ülkeleri ve Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerinden gelen ulusal aşı koordinatörlerinin katılımı ile gerçekleştirilmektedir. Orta Düzey Yöneticiler için Aşı Eğitici Eğitimi Hazırlık Toplantısı, Kızılcahamam, ANKARA Orta Düzey Yöneticilerin Aşı Eğitimi için Eğitici Eğitimi amacıyla 5 gün süreli bir program 15 modül eğitimcisinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Program sırasında, yetişkin öğrenimi ilkeleri konusunda modül eğitimcileri arasında birliktelik sağlanmış ve modüller ile sunum materyali denenerek gözden geçirilmiştir. Toplantı sonunda Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu, Kafkaslar ve Balkan 14 15

ÇOCUK SAĞLIĞI PROGRAMININ YAYINLARI ülkelerinde aşılama programlarında yönetici olarak çalışan profesyonellere yönelik olarak hazırlanan eğitim modüllerine son şekli verilmiştir. Orta Düzey Yöneticiler için Aşı Eğitimi Bölgesel Eğitim Toplantısı, Ankara Uluslararası Çocuk Merkezi ve Dünya Sağlık Örgütü nün işbirliğinde, Bosna, Ermenistan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Özbekistan dan ulusal bağışıklama programları sorumlularının katılımı ile interaktif eğitim teknikleri ve modülleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. 2009-2011 yılları arasında Ankara da gerçekleştirilen beş eğitim sonucunda toplam 113 orta düzey yönetici eğitim almıştır. KAPASİTE GELİŞTİRME Söz edilen tüm faaliyetleri gerçekleştirmek ve eğitim faaliyetlerini yürütmek amacıyla, UÇM de kapasite geliştirme çalışmaları da yürütülmektedir. Yetişkin eğitimine özgü bilgi ve becerileri güncellemek, eğitim faaliyetlerinde görev alan UÇM çalışanları arasında standardizasyonu sağlamak amacıyla Yetişkin Eğitimi ve Eğitici Eğitimi düzenlenmiştir. Yetişkin Eğitimi ve Eğitici Eğitimi Kursu, Ankara Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü (AÇSAP) ile işbirliğinde gerçekleştirilen kurs sonunda, programa katılan UÇM çalışanları ve proje elemanları Sağlık Bakanlığı tarafından eğitici olarak sertifikalandırılmıştır. Bilgi aktarımı sırasında interaktif yöntemlerden sunum, soru-yanıt, beyin fırtınası, oyunlaştırma, olgu çalışması ve grup çalışması gibi birçok eğitim yöntemi kullanılmıştır. İnteraktif eğitim yöntemlerinin uygulanmasına ilişkin adımlar oturum planlarında yer almıştır. İnteraktif eğitimin diğer bir özelliği olan ısınma egzersizlerinin kullanılarak olumlu eğitim atmosferinin kurulup, sürdürülmesi eğitim sırasında tartışılan konular olmuştur. Dünya Sağlık Örgütü nün bir yayını olan ve Uluslararası Çocuk Merkezi tarafından Türkçe ye tercüme edilen Çocukların Hastane Bakımı Cep Kitabı, 2009 yılında yine Uluslararası Çocuk Merkezi nin girişimleri ile, farklı üniversitelerden ve Sağlık Bakanlığı ndan uzmanlarla yapılan çalışmalar sonucunda Türkiye şartlarına göre uyarlanmış ve basılmıştır. Çok talep gören bu yayın yeniliklerle beraber yeniden basım için hazırlanmaktadır. Orta Düzey Yöneticiler için Aşı Eğitici Eğitimi kapsamında eğitim modülleri İngilizce ve Rusça olarak hazırlanmıştır. 16 17

C ARAŞTIRMALAR Adolesan ve Üreme Ankara ilinde Adolesan ve Gençlerin Gençlik Danışmanlık ve Sağlık Hizmet Merkezleri nden beklenti ve ihtiyaçlarının saptanması araştırması (DSÖ ve UÇM işbirliği ile) Sağlığı/ Hakları Adolesan dönemi fiziksel ve duygusal süreçlerin yol açtığı cinsel ve psiko-sosyal olgunlaşma ile başlayan, bireyde görülen hızlı fiziksel, psikolojik ve sosyal değişimler ile kendini gösteren bir süreçtir. Adolesan dönemini, cinsel etkinlik ve isteklerin artması ve adolesanların bu konularda daha çok risk alması sonucunda uyuşturucu ve alkol kullanımı, sigara ve korunmasız cinsel ilişkiye dayalı cinsel yolla bulaşan hastalıkların yayılımı ve erken gebelikler gibi cinsel ve üreme sağlığına potansiyel tehdidin en yüksek olduğu yaş grubu olarak görmek gerekmektedir. Dünya Sağlık Örgütü, 10-19 yaş arasını ergen/ adolesan, 15-24 yaş arasını genç, 10-24 yaş arasını da genç insanlar olarak tanımlamaktadır. Dünyada her beş kişiden birisi adolesan dönemdedir ve bu nüfusun %85 i gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. Genç bir nüfusa sahip olan Türkiye nüfusunun yaklaşık beşte biri 10-24 yaş grubundadır. Türkiye de gençlik dönemi ve gençlerin önündeki fırsat ve karşılaştıkları engellerin doğru anlaşılması, etkin politikalar geliştirilebilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Bu dönemin iyi yönetilebilmesi ve adolesanların cinsel sağlıklarını tehdit eden risklerden en az etkilenmeleri ancak onların gereksinim duydukları bilgi, hizmet ve danışmanlık hizmetlerine kolay ulaşabilmeleri ile mümkün olur. Hem Dünya Sağlık Örgütü hem de Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansında alınan uluslararası gündem çağrılarını dikkate alan UÇM, önemli çalışma alanlarından birisi olarak üreme sağlığı ve hakları ile özel öneme sahip olan adolesan/genç sağlığını koruyup geliştirmek amacı ile çalışmalar yapmaktadır. UÇM bu alanda yapılan çalışmalara öncelik vererek toplumsal desteğin sağlanması, sağlık sistemi kapasitesinin güçlendirilmesi, öncelikler konusunda bilgi arttırılması, politikacıların harekete geçirilmesi, destekleyici yasama ve düzenleyici mekanizmaların çalışması için yeni araştırmalar, hizmet sunuculara eğitimler, üreme sağlığını potansiyel olarak tehdit edici konular ile ilgili çeşitli toplantılar düzenlemekte ve yapılan çalışmaların dokümantasyonu için raporlar, kitaplar ve makaleler yayınlamaktadır. Gençlerin ve adolesanların sağlığı ile ilgilenen UÇM Ankara daki gençlerin ve adolesanların sağlık konularında ihtiyaç ve beklentilerini saptamak için Gençlik Danışmanlık ve Sağlık Hizmet Merkez lerinden Gençlerin Beklentilerini saptamak için Niteliksel (Kalitatif) bir Araştırma (Ankara da 3 Merkezde), Sağlık Bakanlığı Gençlik Danışmanlık ve Sağlık Hizmet Merkezleri nde (GDSHM) yürütülmüştür. Bu araştırma Ankara da bulunan Etlik SSK Doğumevi ve Kadın Hastalıkları Eğitim Araştırma Hastanesi nde yeralan GDSHM, Polatlı ilçesinde yer alan AÇSAP GDSHM ile Oran 75.Yıl Sağlık Ocağı GDSHM leri bölgelerinde yer alan ilköğretim ve liselerden seçilen okullarda bulunan son sınıf öğrencileri ile yürütülmüştür. Araştırma kapsamında bu okullarda okuyan gençler ile odak grup görüşmeleri ve GDSHM personeli ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Araştırma sonuçlarında adolesan ve gençlerin Gençlik Danışmanlık ve Sağlık Hizmet Merkezleri nde sunulan hizmetler konusunda bilgi sahibi olmadıkları, verilen hizmetlere talebin çok düşük olduğu, bu merkezleri ziyaret edenlerin daha çok genel rahatsızlıkları sebebi ile ya da sağlık raporu almak amacıyla başvurdukları ortaya çıkmıştır. Merkezlerde çalışan sağlık personeli ile gerçekleştirilen derinlemesine görüşmeler, merkezlerde fiziki ortama ait eksiklikler, uzman personel eksikliği gibi sorunlar bulunduğu, adolesan ve gençlerin ziyaretlerinde en fazla görüşmelerin gizliliği konusunda tereddüt yaşadıklarını ortaya çıkarmıştır. Bu araştırmaya ait bir değerlendirme raporu hazırlanmış ve ilgili makamlara sunulmuş ve dağıtılmıştır. Sekiz Üniversite Adolesan Araştırması (4 yıl sonra) UÇM nin sekiz üniversite ile işbirliğinde 2007 yılında yaptığı üniversite birinci sınıf öğrencilerinin adolesan dönemi konusundaki bilgi ve yaşam tarzlarının belirlenmesi araştırmasının izlemi ve bilgi düzeyindeki değişimlerin izlenmesi amacıyla ikinci, yeni bir araştırma planlanmıştır. Aynı grup öğrencilerin, 4 yıl sonraki bilgi/yaşam tarzlarının incelendiği bu araştırmanın sonuçları yayınlanmıştır. Adolesan Dönemi Bilgi ve Yaşam Tarzlarının Belirlenmesi Araştırması 18 19

TOPLANTILAR Birinci Basamak Hizmetlerde Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Birinci Çalıştayı UÇM başkanlığında gerçekleştirilen çalıştayda elde edilen sonuçlar Avrupa dan katılan çeşitli uzmanlara sunulmuştur. Bu çalıştayda hazırlanan film, 62. Dünya Sağlık Asamblesi nde sunulmuştur (http://www.euprimarycare.org/ adresi). Çalışmaların sonucunda Avrupa da Cinsel ve Üreme Sağlığının birinci basamak sağlık hizmetlerine yerleştirilmesi ve güçlendirilmesi hakkında standartların yer aldığı bir yönerge hazırlanmıştır. Bu çalışmalarda Türkiye yi UÇM temsil etmiştir. Romanya da yapılan ikinci çalıştaya UÇM başkanlık yapmıştır. Dünya Sağlık Örgütü nün de desteklediği girişim ile European Forum for Primary Care in (EFPC) Çalışma Raporu na son hali verilmiştir. Bu toplantıda Avrupa da Cinsel ve Üreme Sağlığının Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerine Entegrasyonu için yapılması gereken adımlar planlanmıştır. Çıkan sonuçların duyurulduğu makale Quality in Primary Care dergisinde yayınlanmıştır. (Integrating Sexual and Reproductive Health in Primary Health Care in Europe; Ketting E, Esin A. Quality in Primary Care, 2010). Konu hakkında hazırlanan Çalışma Raporu 30 Ağustos 2010 tarihinde İtalya nın Pisa şehrinde yapılan III. Avrupa Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Geleceği Kongresi nde sunulmuştur. Bu çalıştay, Cinsel Sağlık Eğitimi standartlarının uygulanması için pratik programlar geliştirmek amacıyla yapılmış ve ülkelerin üreme sağlığı eğitimlerinin durumu sağlık göstergeleri ile sunulmuştur. Bu toplantıda geliştirilen Cinsel Sağlık Standartları daha sonra Kasım 2011 tarihinde Madrid de resmileşmiştir. Bütüncül Cinsel Sağlığın temelinde olan standartlar sadece cinsel ve üreme sağlığı ve haklarını değil cinselliğe pozitif yaklaşımı da içermektedir. Bu toplantıya katılan 9 ülke temsilcileri, cinsel sağlık eğitimi standartlarının uygulanmasına geçilmesinde karşılaşılan güçlükler ve bu güçlüklerin aşılması için yapılması gereken eylem planlarını hazırlamışlardır. Türkiye adına hazırlanan plan UÇM temsilcisi tarafından takdim edilmiş ve Türkiye de uygulayıcı kuruluş olarak da UÇM, Dünya Sağlık Örgütü tarafından görevlendirilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından standartların Türkçe ye çevirisi yapılmıştır. Birinci Basamakta Cinsel ve Üreme Sağlığı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Sempozyumu, 9 Aralık 2010, Ankara Bu toplantının amacı; Türkiye de yeniden yapılanan sağlık sisteminde aile hekimliği içinde üreme sağlığı hizmet sunumunun güçlendirilmesi ve stratejilerin geliştirilmesinde üst düzey yöneticilerin yol haritası hazırlamaları için katıkıda bulunmaktır. T.C. Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürü ve Avrupa Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Forumu (EFPC) Koordinatörü ve Dünya Sağlık Örgütü/Avrupa Bölge Doğu Avrupa/Orta Asya Savunmasız Gruplar ve Cinsel ve Üreme Sağlığına Yönelik Sağlıkta Eşitsizlikleri Azaltmak için Bölgesel Teknik Toplantısı, 28-30 Mart 2011, İstanbul UNFPA Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisinin İstanbul da düzenlediği toplantının amacı; Romanlar, göçmenler ve adolesanlar gibi savunmasız grupların Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı (CSÜS) ihtiyaçlarına ilişkin bölge ülkelerindeki ülke programlarında yapıcı politika geliştirmektir. Sağlıkta eşitsizlik, sağlıkta adaletsiz dağılım olarak tanımlanmıştır. Yapılan pek çok çalışma sağlıkta eşitsizliğin ana nedeninin sosyal eşitsizliklerden; sosyal politikalardan ve programlardan, ekonomik kısıtlılıklardan ve yönetimden ileri geldiğini kanıtlamaktadır. Bu eşitsizlikler, bu durumda yaşayan kişilerin hayatlarında, eğitim, çalışma şartları, iş durumları, gelir durumları ve sağlık durumlarını etkilemektedir. Cinsel Eğitimin müfredatta yer alması, yasal koşulların hizmet sunumunu engellememesi ve ulusal politikalarda bu konunun desteklenmesi, veri toplama ve raporlama sistemlerinin güçlendirilmesi önerilmiştir. Gençlik Konferansı, 9-11 Mayıs 2011, İstanbul Birleşmiş Milletler Genel Asamblesi 12 Ağustos 2010-11 Ağustos 2011 Gençlik Yılı olarak ilan etmiştir. Uluslararası Gençlik Yılında gençlere verilen sözlerin gerçekleştirilmesi, genç katılımının teşvik edilmesi, kültürlerarası ve nesillerarası diyaloğun arttırılması, uluslararası Binyıl Kalkınma Hedefleri gibi antlaşmaların hedeflerine ulaşması amaçlanmıştır. UNFPA Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisinin İstanbul da düzenlediği Konferansa bölgede yer alan 27 ülkenin hükümet yetkilileri, parlamenterler, uluslararası kuruluşlar, STKlar, akademisyenler ve genç liderler katılmıştır. Konferansa katılan UÇM nin de katkıda bulunduğu sonuç raporu önerilerin uygulanması ve raporlanması için mekanizmaların geliştirilmesini, Bin Yıl Kalkınma Hedefleri Raporu na ek olarak gençlikte kaydedilen gelişimin 2015 yılına kadar raporlanması önerilmiştir. Avrupa da Cinsel Sağlık Eğitimi ve Uygulamaları Toplantısı, 23-26 Kasım 2010; Almanya Alman Hükümeti, Alman Federal Sağlık Eğitim Merkezi (BZgA) ve WHO Avrupa Ofisi önderliğinde Ofisi Sorumlusu, UNFPA Türkiye Ofisi Sorumlusu nun da katıldığı bu toplantının sonuçları European Journal of General Practice (2011; 17: 76 77) de yayınlanmıştır. Toplantıda, UÇM bölgedeki sağlık eşitsizliklerini gidermeye odaklı savunuculuk çalışmalarını güçlendirmeye yönelik katkıda bulunmuş ve dezavantajlı grupların hizmetlere ulaşmasını arttırmaya yönelik öneriler geliştirmiştir. Avrupa da Cinsel Sağlık Eğitimi ni geliştirmek için Köln de yapılan toplantıya Türkiye den sivil toplum kuruluşları adına UÇM katılmıştır. 20 21

XIV. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi ÜREME SAĞLIĞI EĞİTİMLERİ (4 Ekim 2011, Trabzon) Hasta Çocuk Hakları panelinde sunum yapılmıştır. Asya Pasifik Bölgesinde Risk Altındaki Adolesan ve Gençlerle Çalışan Profesyoneller için Eğitici Eğitimi, 26-30 Eylül 2011, Bangkok/Tayland UNFPA, UNICEF ve UNESCO tarafından ortak düzenlenen kursta katılımcılara gençlik ve HIV Uluslararası Adolesan/Gençlerin Cinsel ve Üreme Sağlığı Kursu 2009-2010, Ankara UÇM nin 2001 yılından bu yana, son on yıldır, UNFPA ile işbirliği çerçevesinde gerçekleştirilen Uluslararası Adolesan/Gençlerin Cinsel ve Üreme Sağlığı Kursu nun onuncusu 1-12 Kasım 2010 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Risk Altındaki Gençler için Cinsel ve Üreme Sağlığı Eğitici Eğitimi, 8-14 Aralık 2011, Ankara Uluslararası Çocuk Merkezi nin UNFPA Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi ile yapılan eğitim işbirliği gereğince, bir haftalık pilot eğitim düzenlenmiştir. Bu eğitimi Arnavutluk, Bulgaristan, Gürcistan, Makedonya, Moldova ve Türkiye de konu ile ilgili Uluslararası HIV/AIDS Konferansı, 26-27 Mayıs 2011, İstanbul Pozitif Yaşam Derneği nin yürütmekte olduğu HIV/ AIDS ile Yaşayanların Haklarına Yönelik Savunuculuk ve Farkındalık Yaratma projesi kapsamında İstanbul da 26-27 Mayıs 2011 tarihinde düzenlenen Uluslararası HIV/AIDS Konferansı na UÇM katılmış ve Türkiye için HIV/AIDS yasa taslağı görüşmelerine katkı vermiştir. Konferansta küresel, bölgesel ve ulusal düzeylerde HIV/AIDS ile yaşayanların sorunları, toplum sağlığı, kırılgan gruplar açısından HIV/AIDS ve mevcut farklı yasal durumlar tartışılmış; uluslararası deneyim ve birikim paylaşılmıştır. Bu paylaşım ile Türkiye deki yasal ve kültürel durum üzerinden bir yol haritası belirlenmiştir. alanlarında ülke düzeyinde kendi kapasitelerini geliştirmek, güçlendirmek ve bu konularda ülkelerinde eğitici olarak eğitim planlamak ve sunmak için ileri eğitim becerileri verilmiştir. Asya Pasifik Ülkelerinde Savunmasız ve Risk Altındaki Adolesan ve Gençlere Yönelik Kurs, 19-23 Eylül 2011, Bangkok/ Tayland UNFPA, UNICEF ve UNESCO tarafından ortak düzenlenen kursa UÇM katılmıştır. Kursta adolesan ve gençlerle çalışan profesyonellerin HIV korunmasına yönelik teknik desteğini arttırmak ve karşılaşılan açıkların kapatılması hedeflenmiştir. Kurslara Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Bosna-Hersek, Gürcistan, Irak, Kazakistan, Kırgızistan, Kosovo, Makedonya, Filistin, Romanya, Tacikistan, Türkiye ve Özbekistan dan farklı meslek gruplarından 30 profesyonel katılmıştır. Kursun amacı adolesan/gençler ile çalışan yönetici düzeyindeki sağlık çalışanlarının adolesan/gençler ve cinsel ve üreme sağlığı hakkında bilgi ve becerilerinin arttırılmasıdır. Kurs konuları arasında gençlerin üreme sağlığı hakları, adolesanların fiziksel gelişimi, yaşam becerileri, Genç Dostu Merkezler, Cinsel Sağlık Eğitimi gibi çok farklı konular, farklı üniversitelerden eğitimci olarak kursa destek veren akademisyenler tarafından, interaktif metotlar kullanılarak kursiyerlere aktarılmıştır. Kursun son iki gününde kendi ülkelerine döndüklerinde burada aldıkları eğitim doğrultusunda uygulayacakları Eylem Planını hazırlayarak kursun son günü bu eylem çalışan 17 hizmet sunucusu tamamlamış ve Eğitici Eğitimi Sertifikasını almıştır. Eğitim dili İngilizce olan bu kursa UNFPA Ülke ve Bölgesel ofisinden uzmanlar katılmıştır. Eğitim; HIV için en yüksek risk altındaki gençler ile çalışan profesyonellerin eğitim becerilerini ile bilgilerini geliştirmeye yöneliktir. Bu kurs gelecek yıllarda da UÇM tarafından sürdürülecektir. I. Ulusal Okul Sağlığı Sempozyumu nda planını sunmuşlardır. (21-22 Mayıs 2010, Mersin) UÇM Gençlik Danışma ve Sağlık Hizmetlerinden Gençlerin İhtiyaç ve Beklentilerini Saptama Araştırması sunulmuştur. VII. Üreme Sağlığı Kongresi nde (24 Nisan 2011, Ankara) Adolesan Hakları ve Sorunları sunumu yapılmıştır. 22 23

ADOLESAN SAĞLIĞI ve HAKLARI PROGRAMI YAYINLARI Aşağıdaki makaleler 2010 yılı içerisinde hazırlanmıştır: The Situation of Service Provision at Youth Counseling and Health Centers- A Review Study on Observations of Service Providers of the Centers; Çelik K., Esin A., Journal of Adolescent Research (yayında) Ankara İlinde İlköğretim ve Lise Son Sınıfa Devam Eden ve Gençlik Danışma Merkezi Hizmetlerini Kullanan Gençlerin Başvuru Nedenleri, Bilgi Kaynakları ve Cinsel Üreme Sağlığı Konusuna İlişkin Bakış Açılarına İlişkin Bir Değerlendirme; Çelik K., Esin A., Dağdelen G., (Sağlık ve Toplum Dergisi, 2010, No :1, sf:13-26) An Evaluation of the Reasons for Non-Usage by Final Year Primary and High School Students of Services Provided in Youth Counseling and Health Service Centers in Ankara Province; Esin A., Çelik K.,Journal of Sex Research (yayında) Avrupa Gençlik Bilgilendirme Sistemleri Eğitimi Aktif Sivil Diyalog Projesi, Türkiye ve Avrupa Birliği karsılıklı olarak kalıcı bir bilgi akışının oluşturulmasıyla arasında Sivil Toplum Diyaloğunun Desteklenmesi topluluklar arasında sivil toplum diyaloğunu amacıyla Diyalog için Gençlik Girişimleri isimli bir kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. Proje Avrupa daki projedir. gençlik bilgilendirme sistemleri, bilgi ağları ve Türkiye de konuyla ilgili gelişmeler konusunda UÇM, uluslararası ve ulusal düzeyde gençlerle Türkiye deki STK larının bilgi seviyesini arttırmayı, aynı ilgili ağ çalışmalarında etkin rol aldığı için Gençlik zamanda Avrupa Birliği nin gençlik bilgilendirmesi Servisleri Merkezi (GSM) tarafından Lunaria/İtalya ve konusundaki politikalarını ve gençlik bilgilendirmesinin Eurodesk/İtalya ortaklığı ile sürdürülen projede yer sivil toplum diyoloğundaki yeri ve önemini gençlik almıştır. Proje, Türkiye de gençlerle çalışan STK ların alanında çalışan sivil toplum kuruluşlarına aktarmayı Avrupa tabanlı gençlik bilgilendirme sistemlerine hedeflemektedir. entegre olmasını sağlamayı, Integrating Sexual and Reproductive Health in Primary Health Care in Europe; Ketting E., Esin A., Quality in Primary Care 2010;18:269-82. Adolesan Dönemi Bilgi ve Yaşam Tarzlarının Belirlenmesi Araştırması, (Uluslararası Çocuk Merkezi ve Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Bölümü ile ortak Hazırlanmıştır) Uluslararası Belgelerde Adolesan Hakları kitabı 9 Aralık 2010 tarihinde gerçekleştirilen Birinci Basamakta Cinsel ve Üreme Sağlığı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Sempozyumu ile ilgili olarak bir makale European Journal of General Practice dergisinde yayınlanmıştır. 2011;17:76-77 (http://informahealthcare.com/doi/pdf/10.3109/13 814788.2010.550000) 24 25

D Kadın Sağlığı ve Hakları Anne Merkezleri- Kadından Kadına Öğrenim Avrupa Birliği desteği ile Grundtvig-Yaşam Boyu Öğrenim Programı kapsamında 8 ülke ile birlikte sürdürülen Anne Merkezlerinde yürütülen Anneden Anneye Öğrenim konulu proje 2009 yılında tamamlanmış ve proje raporu hazırlanmıştır. Proje kapsamında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ile işbirliği yapılmış olup, Gaziantep ilinde Umut Anne Merkezi açılmış ve çalışmalarına devam etmektedir. Projenin amacı: Anneden anneye öğrenim ve eğitim metodolojisini öğrenmek- Kadından Kadına Öğrenim Uluslararası Akademisi-Akran öğrenimi sürecini izlemek, başka ülkelerdeki Anne Merkezleri nin kuruluş, işleyiş ve toplumsal fonksiyonlarını yerinde görerek benzer bir merkezin ülkemizde kurulabilirliği konusunda görüş oluşturmaktır. Çalışmaya katılan kadınların, hergün karşılaşabilecekleri sorunları kendileri gibi başka kadınlarla tartışmak, gerekli bilgileri edinme yetenekleri, becerileri ve önceki tecrübeleri doğrultusunda bir strateji geliştirmeleri ve bunu birbirlerine aktarmayı öğrenmeleri temel alınmıştır. En iyi ve başarılı 4 Grundtvig projesinden biri olarak seçilen Anne Merkezlerinde Yürütülen Anneden Anneye Öğrenim Projesi İsveç te yapılan uluslararası Grundtvig toplantısına davet edilmiş ve projenin amaçları, sonuçları hakkında bir sunum gerçekleştirilmiştir. Avrupa Birliği desteği ile Yaşam Boyu Öğrenim Programı kapsamında 8 ülke ile birlikte sürdürülen Anne Merkezlerinde Anneden Anneye Öğrenim konulu proje diğer projeler arasında birincilik kazanmış ve Viyana da yapılan toplantıda Gaziantep Umut Anne Merkezi takdim edilmiştir. 2010 yılında Gaziantep te yapılan Ana Çocuk Sağlığı Kongresi nde de Anne Merkezleri Projesi diğer belediyeler, medya ve sivil toplum kuruluşlarına tanıtılmıştır. Gaziantep Anne Merkezlerinin tanıtımı amacıyla İngilizce ve Türkçe broşürler hazırlanmıştır. Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği (KA-DER) Eğitici Eğitimi, 31 Mart -5 Nisan 2010, Ankara KA-DER, Birleşmiş Milletler Demokrasi Fonu (UNDEF) desteği ile Kadın Yurttaşların Güçlendirilmesi projesini başlatmıştır. Türkiye de hukukun üstünlüğüne dayalı demokratik bir toplum düzeninin kurulmasında sivil toplum kuruluşları büyük önem taşımaktadır. Türkiye nin demokratikleşme ve Avrupa Birliği ne katılım süreciyle, STK ların işlevleri daha görünür olmuş ve talepleri daha çok fark edilmiştir. Bu taleplerin en üst sırasında insan hakları, kadın hakları, azınlık ve etnik grupların haklarının bilinmesi, geliştirilmesi ve hayata geçirilmesi vardır. Kadın sivil toplum kuruluşlarının kadın hakları konusunda mücadeleleri büyük önem taşımaktadır. Kadın kuruluşları, kadınların maruz kaldığı ayrımcılığa yönelik olarak ilgili yasal düzenlemeler için alan çalışmaları, eğitimler yapmış, ortak platformlar kurmuş ve bu sayede önemli yasal kazanımlar elde edilmiştir. Projede, kadın sivil toplum kuruluşları ve kadın gruplarına, bilgilerini başkalarına aktarabilecekleri bir zemin oluşturacak olan, kadının insan hakları konulu eğitici eğitimi planlanmıştır. Eğitici Eğitimleri Türkiye nin 7 bölgesinden 14 ilde yapılmıştır. Bir ilde yapılacak eğitimlere çevre iller de davet edilmiştir. Sivil toplum kuruluşları ve kadın gruplarından eğitimlere katılacak kadınlardan bir kadın eğitici havuzu oluşturulması hedeflenmiştir. Bu eğitime UÇM katılmış ve katılımcılara toplumsal cinsiyet ayrımcılığı, roller ve önyargılar üzerine haklar konulu eğitim verilmiştir. 26 27

II. İNSAN HAKLARI PROGRAMLARI ÇOCUK HAKLARI A Çocukların Demokratik Karar Alma Süreçlerine Katılımı B Ağ Oluşturma ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Kapasitelerinin Güçlendirilmesi D C Çocuk Hakları Uygulamalarının İzlenip Raporlanması ÇOCUK HAKLARI Uluslararası Çocuk Merkezi, çocuk haklarının tanınması, yaygınlaştırılması ve Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin temel prensiplerinin çocukların yaşamlarını ilgilendiren her alanda benimsenmesi, çocukların ekonomik, sosyal, kültürel, medeni ve siyasi haklarının Sözleşme de belirtildiği doğrultuda, hiçbir ayrım gözetmeksizin uygulanması, mevcut uygulamaların izlenmesi ve raporlanması konusunda aktif çalışmalar sürdüren bir sivil toplum kuruluşudur. Belirlenen dört ana savunuculuk alanı şunlardır: A. Çocukların demokratik karar alma süreçlerine katılımı B. Ağ oluşturma ve sivil toplum kuruluşlarının kapasitelerinin güçlendirilmesi C. Çocuk hakları uygulamalarının izlenip raporlanması Çocuk Haklarının Yaygınlaştırılması Merkez, Çocuk Hakları Programı kapsamında dört ana savunuculuk alanı belirlemiş olup, her alanın Programın hedefleri doğrultusunda ortak amaca hizmet eden proje ve faaliyetleri bulunmaktadır. Bu proje ve faaliyetler, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin uygulanmasını teşvik ederek, çocukları güçlendirerek, çocuk haklarını destekleyen kurum ve kuruluşları destekleyerek, çocukların hayatlarının iyileştirilmesi için yürütülmektedir. D. Çocuk haklarının yaygınlaştırılması Uluslararası Çocuk Merkezi çalışmalarını sürdürürken çocuk hakları ile ilgili ulusal ve uluslararası ortakları ile işbirliği içinde çalışırken, hem çocuk hakları konusunda bilgilendirme, hem de ulusal ve uluslararası politikalara katkı ve etkisini arttırmaktadır. 29

A Çocukların Demokratik Uluslararası Çocuk Merkezi; Profesyonellere Çocuk Hakları Eğitimi (Child Rights Education for Professionals CRED-PRO) nin Güneydoğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu içindeki bölgesel eğitim ortağıdır. Çocuk Hakları Uluslararası Ağı-(Child Rights International Network-CRIN) üyesidir.crin çocuk haklarının küresel savunuculuğunu yapan ve 2500 ün üzerinde üyesi olan bir ağdır. Çocuklara Yönelik Ticari Cinsel Sömürü ile Mücadele Uluslararası Ağı (Ending Child Prostitution, Child Sale and Trafficking of Children for Sexual Purposes- ECPAT International) ile ortaklık kurarak Türkiye de 29 sivil toplum kuruluşunun üyesi olduğu bir ağ kurulmasını kolaylaştırmış ve Uluslararası ECPAT ın üyesi olmuştur. UÇM, Türkiye deki ulusal ağın sekreteryasını yürütmektedir. Çocuklara Yönelik Fiziki Cezalandırmayı Sonlandırma Küresel İnsiyatifi (Global Initiative to End All Corporal Punishment of Children) üyesidir. Internette Çocuk Güvenliği STK Avrupa Koalisyonu (European NGO Alliance for Child Safety Online) üyesidir. Ankara Çocuk Hakları Platformu nun kurucu üyelerindendir ve ağın sekreteryasını yürütmektedir. Karar Alma Süreçlerine Katılımı Çocukların karar verme mekanizmalarına katılımı Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin temel ilkelerinden biridir. Çocuk Hakları Programı, çalışmalarına Çocuk Haklarına dair Sözleşme ye dayanarak yön vermektedir. Karar mekanizmalarına katılmak çocukların ve gençlerin hem temel hakları, hem de demokratik ve barışçıl bir yönetişim için gerekli bir destektir. Uluslararası Çocuk Merkezi, işte bu bilinç ve sorumlulukla proje faaliyetlerinde çocuk katılımına özel önem vermektedir.. Çocuk Hakları için Teknoloji Bilkent Üniversitesi Bilgisayar Teknolojileri ve Bilgi Sistemleri Bölümü ve Rose-Hulman Institute of Technology ile Çocuk Hakları için Teknoloji Projesi 2010 yılında hayata geçmiştir. Bu proje kapsamında Bilkentli öğrenciler çocuklara çocuk haklarını öğretmek için bir web sitesi hazırlamışlardır. ( http://www.cocukhaklariizleme.org/cocukhaklari/) Bilkent Üniversitesi ve Rose-Hulman Institute of Technology öğrencileri 2011 yılı içinde, biri Çocuk Danışma Grubu üyesi olan çocukların kullanımı için, diğeri de çocuk hakları konusunda çalışan meslek elemanları için olmak üzere, iki websitesi hazırlamışlardır.. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi nde Çocuk Hakları Birimi Kurulması Avrupa Birliği Merkezi Finans ve İhale Birimi tarafından desteklenen proje, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi bünyesinde bir Çocuk Hakları Birimi kurulmasını amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda, Gaziantep ilinde Büyükşehir Belediyesi bünyesinde, ilgili birim yetkililerine Çocuk Dostu Belediye ve Çocuk Katılımı eğitimi verilmiş, belediyeden katılan 70 personele Çocuk Dostu Belediye ve Çocuk Katılımı konusunda bilgilendirme toplantısı yapılmıştır. Gaziantep ili merkezde bulunan 5 ilköğretim okulundan katılan 50 çocukla, Çocuk Hakları ve Çocuk Katılımı konusunda bir çalıştay gerçekleştirilmiştir. (www.ozgurcocukdergisi.org) (www.cocukhaklaridergisi.org) Her iki websitesi İngilizce ve Türkçe olarak hazırlanmıştır. 30 31

Çocuk Danışma Grubu Çocuk Haklarına dair Sözleşme, çocukları yetişkin korumasına muhtaç pasif hizmet alan bireyler olarak değil, kendilerini etkileyen kararlara katılım hakkı olan, kendileriyle ilgili karar alma konusunda giderek artan bir sorumluluğu tecrübe etmiş olan bireyler olarak tanımlamaktadır. Sözleşme nin 12. Maddesi (Madde 5 ve Madde 13-17 ile birlikte), çocukların kendi hayatlarına ilişkin konulara etkin olarak katılma hakkına saygı gösterilmesi, korunması ve uygulanması Bu projenin uygulanmasından elde edilen en büyük sonuç, Büyükşehir Belediyesi nde bir Çocuk Hakları Birimi Kurulması, proje kapsamında gerçekleştirilen personel eğitimi, seminer ve çocuklar ile yapılan çocuk hakları çalıştayı sırasında katılımcılardan elde edilen geribildirimler doğrultusunda, Gaziantep iline özel, örnek bir uygulama kılavuzu hazırlanması olmuştur. Yerel Yönetimlerde Çocuk Hakları Birimi çocukların katılımını teşvik edici örnek çalışmaları sonucunda çocuk katılımı kriterlerinin yer aldığı bir kılavuz hazırlamıştır. Bu kılavuz çocuk dostu belediye ve il girişimleri kapsamında sıkça yararlanılan bir kaynak olmuştur. Ayrıca çocuk katılımının bir örneği olarak, çocukların proje kapsamındaki geribildirimleri doğrultusunda, geleneksel çocuk oyunlarının derlendiği bir Çocuk Oyunları Kitapçığı hazırlanıp yayınlanmıştır. Çocuk Hakları İl Yetişkin ve Çocuk Komitelerinin Kapasitelerinin Güçlendirilmesi UNICEF ve önceki adı ile T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) ile ortak yürütülen Çocukların Katılım Hakkı Eğitimleri projesi, SHÇEK in koordinasyonunda çalışan çocuk hakları İl Çocuk ve Yetişkin Komitelerine çocuk hakları ve çocuk katılımı eğitimi vermek ve bununla ilgili çocukların ve yetişkinlerin uygulayabileceği eğitim modülleri hazırlamayı amaçlamaktadır. 2009 yılında yürülen proje sonunda 81 ilden gelen yüzlerce çocuk ve yetişkine eğitim verilmiş ve İl Çocuk Hakları Komiteleri nin kullanımı için bir Çocuk Katılım El Kitabı Modülü eğitim materyali hazırlanmıştır. UNICEF Türkiye Temsilciliği ve SHÇEK, Haziran 2009 tarihinde Kızılcahamam da Türkiye Çocuk Katılımı Stratejisi toplantısı gerçekleştirmiştir. UÇM çocuk gerektiğini vurgular. Çocuk hakları alanında ve çocuklarla çalışan sivil toplum kuruluşları olarak katılım hakkının savunusunu ve uygulamasını gerçekleştirirken örnek karar alma süreçlerimize çocukları da katmamız kaçınılmazdır. Bu uygulama, kurumsal vizyon ve misyonumuzu gerçekleştirebilmemiz için hayati önem taşımaktadır. Bu nedenle, 2010 yılında UÇM ve Türk Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) işbirliğinde bir Çocuk Danışma Grubu (ÇDG) kurulmuş ve yıl boyunca onlarca toplantı ve eğitim çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla TEGV in Orta Anadolu Bölgesi gönüllülerine 18-19 Aralık 2010 da iki günlük Pusulacık (Compasito) eğitimi verilmiştir. Çocuk Danışma Grubu nun internet dergisi: Özgür Çocuk (www.ozgurcocukdergisi.org) Pusulacık, Avrupa Konseyi nin yetişkinlerin çocuklara insan hakları eğitimi verirken uygulayabileceği yöntemlerin anlatıldığı bir kılavuzdur. Çocuk Danışma Grubu ile 2011 yılı süresince yapılan çalışmalar şöyledir: Çocuk haklarının ülkemizde uygulanışına ilişkin olarak Cenevre de bulunan B.M. Çocuk Hakları Komitesi ne yollanılacak olan T.C. Hükümeti nin Raporu na alternatif olarak çocuklar Türkiye de Çocukların Durumu Çocuk Raporu nu, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesine sunulmak üzere hazırlamışlardır. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Küresel Çevre Fonu nun desteği ile Çocuk Danışma Grubu nun biolojik çeşitlilik konusunda bir toplantı yapılması ve broşür hazırlanması konularında iki küçük çaplı proje girişimleri bulunmaktadır. katılımı eğitimleri veren bir STK olduğu ve toplantıyı düzenleyen iki kurum ile ortak proje yürüttüğü için bu toplantıya davet edilen tek sivil toplum kuruluşu olmuştur. Our Report Children s Report on the Implementation of the Convention on the Rights of the Child in Turkey Çocuk Danışma Grubu nun Cenevre ye BM Çocuk Hakları Komitesi ne gönderdiği rapor Ayrıca, Çocuk Danışma Grubu üyelerinin katkıları ile bir internet dergisi olan Özgür Çocuk Dergisi oluşturulumuştur. CHILDREN S ADVISORY GROUP July 2011 32 33