Haritaar Ders 09 HARİTAYI TANIYORUM M Dünya üzerinden buunduğumuz yeri veya gideceğimiz yereri bumak için haritaya gereksinim duyarız. M Harita, yeryüzünün tamamı veya bir böümünün kuşbakışı görünüşünün bei bir öçeğe göre küçütüerek bir düzem üzerine çizimesidir. Farkı kuanım amaçarı için hazıranmış farkı harita türeri vardır. Bei bir bögedeki geziecek yereri gösteren turizm haritaarı uaşım yoarını gösteren yo haritaarı bunardan bazıarıdır. M Bir yerin dağarını, ovaarını, patoarını, akarsuarını gösteren haritaara fiziki harita denir. Fiziki haritaardaki kenter, yüksetier, yoar, yereşim yereri ie igii bigier çeşiti renker ve simgeere gösteriir. Bu simgeerin ve renkerin anamarı haritanın at köşesinde anahtar (ejant) adı verien böümde yer aır. M Gerçekteki uzunukarı birebir haritaya geçiremeyeceğimiz için bei bir oranda küçütürüz. Haritadaki bu küçütme arasına öçek adı verimektedir. Örneğin; 1/100.000 öçeki haritada haritadaki 1 cm ik bir uzunuk yeryüzündeki 100.000 cm ik yani 1 km ik uzunuğa karşıık geir. M Fiziki haritaarda yer şekierinin deniz seviyesinden ne kadar yüksekte oduğunu göstermek için renker kuanıır. Deniz seviyesine yakın yerer yeşi rengin tonarıya ifade ediirken yükseti arttıkça sarı ve kahverenginin tonarıya ifade edimektedir. Deniz, akarsu ve göer ise mavi renkte gösteriir. Fiziki haritaarda gördüğümüz başıca yer şekieri; Dağar; çevresine göre yüksek oan ve tabandan zirveye doğru yamaçarı eğimi yeryüzü şekieridir. Ovaarı, çevresine göre açakta kamış ve akarsu vadierinin derin omadığı düzükerdir. Patoar, çevresine göre yüksekte kamış ve derin akarsu vadierinin buunduğu geniş düzükerdir. Vadi, akarsuarın yatağını aşındırarak ouşturduğu yüzey şekieridir. Gö, karaardaki çukurara birikmiş durgun suama denir. Deniz, yeryüzünün büyük bir kısmını kapayan tuzu su kütesine denir. ETKİNLİK 1 Aşağıda verien bigierin doğru ya da yanış odukarını igii kutucukara işareteyiniz. 1. 2.. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Farkı kuanım türeri için hazıranmış farkı harita türeri vardır. Fiziki haritaardaki simgeerin ve renkerin anamarı haritanın atı köşesinde anahtar (ejant) adı verien böümde yer aır. Haritanın öçeği haritadaki küçütme oranını göstermektedir. Fiziki haritaarda ovaar ve dağar yeşi rengin tonarıya gösterimektedir. Fiziki haritaarda kuanıan renkerin koyuaşması yüksetinin attığını göstermektedir. Fiziki haritaarda deniz seviyesi her zaman sıfır metreyi gösterir. Yeryüzünün bir böümünün kuşbakışı görünüsünün bei bir öçek kuanımada küçütüerek kağıda çizimesi ie de harita our. Çevresine göre açakta kaan ve derin akarsu vadierince yarımış oan geniş düzükere ova denir. Uaşım ağının nası ouşturuacağı gibi bigiere fiziki haritaardan yararanıarak uaşıabiir. 10. 11. 12. Her haritanın kuanım amacını gösteren bir başığı vardır. Fiziki haritaarda kahverenginin yoğun oarak kuanıdığı bögeerde yüketi fazadır. Fiziki haritaarda i ve içe sınırarı ayrıntıı oarak gösterimektedir. D Y 5
Ders 09 Haritaar ETKİNLİK 2 Aşağıdaki cümeerde boş bırakımış oan yereri verien keimeerden uygun oanara dodurunuz. haritaya deniz yeşi simgeere fiziki haritaar paka akarsuarı kahverengi vadi kabartma haritaar harita renker ova başığı sıfır 1. Fiziki haritaarda dağar, ovaar, patoar, yereşim yereri ie igii bigier çeşiti... renker ve...... simgeere gösterimektedir. 2. Fiziki haritaarda kuanıan renker yeri şekierinin... deniz seviyesinden ne kadar yüksekte oduğunu ifade eder.. Dünya üzerinde buunduğumuz yer veya gideceğimiz yeri bumak için... haritaya gereksinim duyarız. 4. Yeryüzünün tamamının veya bir böümünün kuşkakışı görünüşünün bei bir öçeğe göre küçüterek düzeme aktarımasına... harita denir. 5. Yeryüzündeki dağar, ovaar, vadier, patoar, akarsuar gibi pek çok fiziki yer şekiini göstermeye yarayan haritaara... fiziki harita denir. 6. Yağmurarın, eriyen kar suarının ve kaynakarda ouşan suarın hemen hemen hepsi yeryüzünden eğim boyunca bir yatakta akarak... akarsuarı ouşturur. 7. Fiziki haritaarda... yeşi renk deniz seviyesine yakın oan yereri... kahverengi ise yüksetinin faza oduğu yereri göstermek için kuanıır. 8. Çevresine göre yüksekte kamış ve derin akarsu vadierinin buunduğu geniş düzükere... pato... denir. 9. Akarsuarın yatağını aşındırarak ouşturduğu yüzey şekierine... vadi denir. 10. Arazinin yapısını, doğada oduğu gibi üç boyutu oarak yansıtan karton, bamumu, açı veya pastik ağırıkı mazemeerden çeşiti yöntemer kuanıarak yapıan haritaara... kabartma haritaar denir. 11. Her haritanın kuanım amacını gösteren bir... başığı vardır. 12. Fiziki haritaarda deniz seviyesi her zaman... sıfır metreyi gösterir. 1. Akarsuar tarafından derin yarımamış, çevresine göre açakta oan düzükere... ova denir. 54
Haritaar Bigi Öğrenme Testi 01 1. Fiziki haritadaki renker yer şekierinin deniz seviyesinden ne kadar yüksekte oduğunu ifade eder. Renkerin koyuaşması yüksetinin arttığı anamına geir. Buna göre, aşağıdakierden hangisinin yaşadığı yerin deniz seviyesinden yüksekiği diğererinden daha fazadır? A) Benim yaşadığım B) Benim yaşadığım yer fiziki haritada yer fiziki haritada sarı renk ie yeşi renk ie gösteriiyor. gösteriiyor. C) Benim yaşadığım D Benim yaşadığım yer fiziki haritada yer fiziki haritada turuncu renk ie koyu kahverengi ie gösteriiyor gösteriiyor. 2. Aşağıdakierden hangisi bir çizimin harita oabimesi için taşıması gereken özeikerden biri değidir? A) Kuşbakışı görünüş B Kabatasak çizim C) Bei bir öçeğe göre küçütme D) Düzem üzerine aktarma. Yeryüzündeki dağar, ovaar, vadier, patoar, akarsuar gibi pek çok yer şekini gösteren haritaara...?... denir. Verien bigide? ie gösterien yere aşağıdakierden hangisi yazımaıdır? A) siyasi harita B) tarım haritası C fizikî harita D) beşeri ve ekonomik harita 4. Fiziki haritada yeşi ve sarı rengin hakim oduğu bir bögemizde aşağıdaki yeryüzü şekierinden hangisinin buunması bekenemez? A) Ova B) Pato C Dağ D) Vadi 5. Fiziki haritada kahverengi ie gösterien bir böge için aşağıdaki yorumardan hangisi yapıabiir? A) Uaşım imkanarı odukça kaydır. B Deniz sevisenden yüksektedir. C) Yerşekieri odukça sadedir. D) Tarımda makine kuanımı yaygındır. 6. Türkiye nin fiziki haritası inceendiğinde İç Anadou Bögesi nde buunan Konya Ovası ie Akdeniz Bögesi nde buunan Çukurova nın farkı renkere gösteridiği görümektedir. Fiziki haritada iki ovanın farkı renkere gösterimesinin teme nedeni aşağıdakierden hangisidir? A) Bitki örtüsü B Yükseti değereri C) Yağış miktarı D) Yüzey şekieri 55
Bigi Öğrenme Testi 02 Haritaar 1. Bir fiziki haritayı inceeyerek aşağıdaki bigierden hangisine uaşıamaz? A İ ve içe sınırarının nereer oduğuna B) Bir bögenin deniz seviyesinden yüksekiğinin ne kadar oduğuna C) Bir bögedeki yüzey şekierinin neer oduğuna D) Bir bögede hangi akarsu ve göerin buunduğunu 2. Kabartma haritaar inceendiğinde bazı yererin düz, bazı yererin ise pürüzü ve kabartmaı oduğu görümektedir. Buna göre, aşağıda verienerden hangisi kabartma haritaarda düz oarak gösterien yererden biri oamaz? A) Deniz B) Gö C Dağ 56 D) Ova. Fiziki haritaarda yer şekieri aşağıdaki yöntemerden hangisi ie üç boyutu oarak gösteriir? A) Renkendirme B Kabartma C) Gögeendirme D) Kabatasak çizim 4. Çevresine göre açakta kaan ve derin vadierce yarımamış oan geniş düzükerdir. Akarsuar, derin vadier açmadan yüzeyden akar. Yurdumuzda çoğunuğu kıyı kesimerde omak üzere iç kesimerde ve yüksek aanarda da rastanmaktadır. Yukarıda hakkında bazı bigier verien yeryüzü şeki aşağıdakierden hangisidir? A) Pato B) Vadi C) Yaya D Ova 5. Karaardaki çubukara birikmiş durgun suara denir. Çevresine göre yüksek oan ve tabandan zirveye doğru yamaçarı eğimi yeryüzü şekieridir. Çevresine göre yüksekte kamış ve derin akarsu vadierinin buunduğu geniş düzükerdir. Verien tanımar ie aşağıdaki yer şekieri eşeştiridiğinde hangisi açıkta kaır? A) Pato B Vadi C) Gö D) Dağ 6. Akarsuarın yatağını aşındırarak ouşturdukarı yüzey şeki aşağıdakierden hangisidir? A) Ova B) Pato C Vadi D) Tepe
Bigi Öğrenme Testi 0 Akdeniz Yukarıda verien fiziki haritasının aşağıdakierden hangisini gösterdiği söyenemez? A) Türkiye nin patoarını B Türkiye nin i sınırarını C) Türkiye nin akarsu ve göerini D) Türkiye nin dağarını ve ovaarını AB E Ç T Ö Y ZÜ A Y M IN LE L A R III I II A) Yeşi Sarı Kahverengi B) Sarı Turuncu Mavi CYeşi Kahverengi Sarı D) Kahverengi Yeşi Sarı Karadeniz I Yukarıda verien yerer fiziki haritaarda gösteriirken kuanıan renker aşağıdaki seçenekerden hangisinde doğru oarak verimiştir? 4. Ege denizi I. Yüksetisi az oan Marmara Bögesi nde en faza kuanıan renktir. II. Yüksetisi faza oan Doğu Anadou Bögesi nde en faza kuanıan renktir. III. Konya Ovası gibi orta yüksekikteki yer şekierini göstermek için kuanıan renktir. R 1. Haritaar 2. 4500 500 2500 2000 1200 Yanda verien ve fiziki haritaarda kuanıan çubukta farkı renkerin kuanıdığı görümektedir. 700 400 0 Verien çubukta farkı renkerin kuanımasının nedeni aşağıdakierden hangisidir? İS A) Bir yerin yüz öçümü hakkında bigi vermek B Bir yerin deniz seviyesinden yüksekiğini göstermek C) Bir yerin turizmi hakkında bigi vermek D) Bir akarsuyun akıttığı su miktarını göstermek.... doğada oduğu gibi üç boyutu oarak yansıtan, karton, branda bezi; bamumu, açı veya pastik ağırıkı mazemeden çeşiti yöntemere yapımış haritaardır. Buna göre, yukarda boş bırakıan aana aşağıdakierden hangisi getirimeidir? A) Fiziki Haritaar B) Siyasi Haritaar CKabartma Haritaar D) İzoterm Haritaar 5. Türkiye nin kabartma haritasına baktığımızda doğuya doğru gididikçe dağarın renkerinin koyuaştığını görüyoruz. Bu durum aşağıdakierden hangisiye açıkanabiir? A) Sıcakığın azamasıya B Yüksetinin artmasıya C) Ovaarın çok omasıya D) Ormanarın az omasıya 6. Aşağıdakierden hangisi yeryüzü şekierinden değidir? A Erozyon B) Dağ C) Vadi D) Pato 57
Anaiz Haritaar 1. 2. Resimde görüen dağ fiziki haritada hangi renk ie gösteriir? A) Mavi B Kahverengi C) Sarı D) Yeşi 58 Yeryüzünün tamamı veya bir öümünün kuşbakışı görüntüsünün bei bir öçeğe göre küçüterek bir düzem üzerine çizimiş şekine denir. Öğretmenin ifadesinde semboü ie gösterien yere aşağıdakierden hangisi getiriirse doğru our? A harita B) mode C) kabartma D) tasak. Dağar İnsan sayısı Akarsuar Ormanar Türkiye nin fiziki haritasına bakıdığında yukarıdakierden kaç tanesi tespit ediebiir? A) 1 B) 2 C D) 4 4. Deniz s Ova n Pato H Tepe Taboda hangi sembo ie gösterien yüzey şekinin yüksetisi diğererine göre daha azdır? A B) s C) n D) H 5. Aşağıda bazı öğrencier tati yaptıkarı yerer ie igii şu bigieri vermişerdir. Murat: Benim gezdiğim yerde gür ormanar vardı. Her yerde yeşi renk hâkimdi. Neşe: Benim gezdiğim yerde güze bir akarsu vardı. Akarsuyun kenarında pek çok tesis kurumuştu. Okan: Benim gezdiğim yerde yüksek dağar vardı. Her yerde kayak yapan sporcuar vardı. Aysun: Benim gezdiğim yerde her yer dümdüzdü. Geniş bir ova vardı. Verien ifadeere göre hangi öğrencinin tati yaptığı yerin fiziki haritada kesin oarak kahverengi ie gösteridiği söyenebiir? A) Murat ın B) Neşe nin C Okan ın D) Aysun un 6. Zehra, sınıftaki Türkiye haritasında inceediği bögeye igii oarak şunarı defterine yazmıştır. Bögenin üç denize de kıyısı vardır. Haritada yeşi kısımar diğer bögeerden daha fazadır. Buna göre, Zehra hangi coğrafi bögemizi inceemiştir? A) İç Anadou Bögesi B Marmara Bögesi C) Ege Bögesi D) Akdeniz Bögesi
İkim ve İnsan Faaiyeteri Ders 10 İKLİM ve YAŞAMIM M Atmosferde kısa dönemde gerçekeşen değişimer hava durumu kavramı ie ifade edimektedir. Havada meydana geen yağış, nem, rüzgâr gibi meteorooji ie igii oayara ise hava oayarı denimektedir. M İkim, bir yerde hava oayarının uzun yıar boyunca gösterdiği ortaama durumdur. Hava durumu, kısa sürei hava oayarını gösterirken ikim, uzun sürei hava oayarını göstermektedir. M Ükemizde karasa ikim, Akdeniz ikimi ve Karadeniz ikimi omak üzere üç çeşit ikim görümektedir. Bu nedene ükemizde aynı gün içinde değişik hava oayarı yaşanabimektedir. M İkim yetiştirien tarım ürünerinden, everin yapımında kuanıan mazemeye, ekonomik faaiyetere kadar pek çok aanda insanarın yaşımını etkiemektedir. Karasa İkim Yazarı sıcak ve kurak, kışarı soğuk ve yağışı geçen karasa ikimin bitki örtüsü ikbahar yağışarı ie yeşeren yaz sıcakıkarı ie kuruyan otardan ouşan bozkırardır. Akdeniz İkimi Yazarı sıcak ve kurak, kışarı ıık ve yağışı geçen Akdeniz ikiminin bitki örtüsü çoğunuka kısa boyu çaı ve ağaçardan ouşan makierdir. Karadeniz İkimi Her mevsim yağışı ve ıık geçen Karadeniz ikiminin bitki örtüsü geneike ormanardır. Ormanarın yaygın oması nedeniye everin yapı mazemesi oarak ahşap kuanırken çay ve fındık tarım odukça fazadır. ETKİNLİK 1 Aşağıda verien bigierin doğru ya da yanış odukarını igii kutucukara işareteyiniz. 1. 2.. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Ükemizde ikim çeşitiiğinin ouşmasında buunduğu ikim kuşağının yanında denize göre konun ve yüksetide etkiidir. Ükemizde değişik ikim tiperi görüdüğü için farkı yererde aynı gün içinde değişik hava oayarı yaşanabimektedir. Hava durumunun günük yaşamımız üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Hava durumunun kısa ya da uzun vadede nası oacağını bimek bazı ekonomik faaiyeter için odukça önemidir. Karadeniz ikiminin doğa bitki örtüsünün orman oması nedeniye özeike kırsa kesimerdeki ever ahşap mazemeer kuanıarak yapımaktadır. Karasa ikimin hakim oduğu yererden insanar daha çok ince ve pamuku giysier tercih etmektedir. İkim koşuarı everişiz oan çok soğuk, çok sıcak ve kurak bögeerde nüfus odukça yoğundur. İkim çeşitiiği faza oan bögeerin tarımsa ürün çeşitiiği de fazadır. Buunduğumuz bögenin ikimi, insanarın giyim şekierinde değişikikere yo acar. 10. 11. 12. Akdeniz ikiminin görüdüğü yerer turunçgierin üretimi için everişidir. Akdeniz ikiminin görüdüğü yererde daha çok ahşap ever görümektedir. Çiftçier ekim, hasat gibi faaiyeterini hava durumuna göre panamak zorundadırar. D Y 59
Ders 10 İkim ve İnsan Faaiyeteri ETKİNLİK 2 Aşağıdaki cümeerde boş bırakımış oan yereri verien keimeerden uygun oanara dodurunuz. karasa ikim Karadeniz farkı kerpiçten et buğday Karasa ekonomik Akdeniz bozkırar çay kayak Hava durumu taş 1. Geniş bir bögede uzun yıar boyunca değişmeyen ortaama hava koşuarına... ikim denir. 2. Ükemizde denize yakınık, yükseti, rüzgarar gibi etkener... farkı ikim tiperinin ouşmasında etkii omuştur.. Ükemizde... karasa ikim,... Akdeniz ikimi ve... Karadeniz ikimi omak üzere üç farkı ikim görümektedir. 4.... Karasa ikimin görüdüğü yererde kışın kar yağışı nedeniye yoar kapanabiir. 5. Yetişmesi için ıınan ikim ve boy yağışa ihtiyaç duyan... çay ükemizde sadece Karadeniz Bögesi nin doğusunda yetiştirimektedir. 6. Bir bögede görüen ikim özeikeri,... ekonomik faaiyeter ve kaynakar üzerinde de etkii omaktadır. 7. İkbahar yağışarı ie yeşeren, yaz sıcakıkarı ie kuruyan otardan ouşan... bozkırar karasa ikimin doğa bitki örtüsünü ouşturmaktadır. kerpiçten 8. Yıık yağış miktarının az oduğu kurak ve yarı kurak bögeerin kırsa kesimerinden... yapımış ever yaygın oarak görümektedir. et 9. Doğu ve Güneydoğu Anadou bögeerinde ikim koşuarından doayı hayvancıık yapıdığından... yemekeri daha çok tüketimektedir. buğday 10. Yetişme döneminde yağmura, ogunaşma döneminde ise sıcağa ihtiyaç duyan..., daha çok karasa ikimin görüdüğü yererde yetiştirimektedir. 11.... Hava durumu kısa sürei hava oayarını gösterirken ikim uzun sürei hava oayarını göstermektedir. 12. Akdeniz ikiminin görüdüğü yererde... taş ever yaygındır. 1. Karasa ikimde kışarı çok kar yağışı oduğu için... kayak turizmi geişmiştir. 60
İkim ve İnsan Faaiyeteri Bigi Öğrenme Testi 01 1. İkim, bir yerde hava oayarının uzun yıar boyunca gösterdiği ortaama durumdur. Buna göre, aşağıdaki ifadeerden hangisi ikime igiidir? A) Bugün hava çok güneşi. B Erzurum da kışar kar yağışı geçer. C) Bu sene bahar erken gedi. D) Hava buutu ve rüzgar sert esiyor. 2. İkimin insanar üzerindeki etkieriye igii aşağıda verien ifadeerden hangisi yanıştır? A) İnsanarın yeryüzüne dağıışını etkier. B) İnsanarın ekonomik faaiyeterini etkier. C) İnsanarın fizyoojik geişimerini etkier. D Doğacak çocukarın cinsiyeterini etkier.. Iıman ikim kuşağında yer oması, denize göre konumun ve yüksetisinin farkı oması nedeniye ükemizde farkı ikim tiperi görümektedir. Buna göre, aşağıdakierden hangisi ükemizde görüen ikim tiperinden biri değidir? A) Akdeniz ikimi B Ege ikimi C) Kardeniz ikimi D) Karasa ikim 4. Buunduğumuz bögenin ikimi, insanarın giyim şekierinde değişikikere yo açar. Aşağıdaki seçenekerden hangisi verien bigiye örnek oarak gösteriemez? A) Yağmuru bo oan Karadeniz Bögesi nde yağmuruk, çizmi gibi giyeceker tercih ediir. B) Yazarı sıcak geçen güney ve batı bögeerinde insanar açık renk, pamuku, ince kıyafeter tercih eder. C) Kışarı çok soğuk geçen doğu bögeerimizde insanar kaın ve kendierini soğuktan koruyacak giyeceker giyerer. D Akdeniz ikiminin hakim oduğu bögeerde insanar yaz ayarında kaın ve yünü kıyafeter tercih ederer. 5. Karadeniz ikimi ie igii aşağıda verien bigierden hangisi yanıştır? A) Her mevsimi yağışı ve ııman geçer. B) Doğa bitki örtüsü ormandır. C Yaz kurakığı isteyen tarım ürüneri yetiştiriir. D) Çay en önemi tarım ürünüdür. 6. Aşağıdaki ikim tiperinden hangisinin doğa bitki örtüsü kısa boyu çaı ve ağaçardan ouşan makierdir? A Akdeniz ikimi B) Iıman ikim C) Karadeniz ikimi D) Karasa ikim 61
Bigi Öğrenme Testi 02 İkim ve İnsan Faaiyeteri 1. Karadeniz ikiminde yağış faza oduğu için bitki örtüsü geneike ormandır. Bu nedene özeike kırsa kesimdeki everde...?... yapı mazemesi oarak şıkıka kuanımaktadır. Verien bigide? ie gösterien yer aşağıdakierden hangisi ie tamamanırsa doğru our? A) tuğa B) taş C ahşap D) kerpiç 2. Karasa ikime igii aşağıda verien bigierden hangisi yanıştır? A Turunçgier üretimi yapıır. B) Yazarı sıcak ve kurak geçer. C) Kış ayarında yoğun kar yağışı görüür. D) Doğa bitki örtüsü bozkırdır.. Yazarı sıcak ve kurak, kışarı soğuk ve kar yağışı geçen karasa ikim aşağıdaki coğrafi bögeerimizden hangisinde etkii omaz? A) İç Anadou Bögesi B) Doğu Anadou Bögesi C) Güneydoğu Anadou bögesi D Ege Bögesi 62 4. Yaşadığımız bögede hakim oan ikim özeikerinin aşağıdakierden hangisi üzerinde etkii oduğu söyenemez? A) Konut tiperi B) Bitki örtüsü C) Ekonomik faaiyeter D İnsanarın eğitimi 5. Ükemizde görüen ikim tiperine bakıarak aşağıdaki bögeerin hangisinde yaşayan bir aienin kışın ısınmak için daha faza yakıta ihtiyacı vardır? A Doğu Anadou B) Marmara C) Karadeniz D) Akdeniz 6. Aşağıdakierden hangisi farkı ikim tiperinin ouşmasında etiki oan faktörerden biri değidir? A) Yükseti B) Denize göre konum C Bitki örtüsü D) Enem
İkim ve İnsan Faaiyeteri Bigi Öğrenme Testi 0 1. Kışarı soğuk ve kar yağışıdır. Kış ayarında don oayarı sık görüür. Yukarıdaki özeikeri verien ikim, bu bögede yaşayan insanarın hangi yönünü etkiemez? A) Ev biçimerini B) Uaşımarını C) Kıyafeterini D Sorumuukarını 2. İimizde Mesek Dağıımı 70 % 60 50 40 0 20 10 0 Baıkçı İşçi Memur Esnaf Yaşanıan bögenin ikim ve coğrafi özeikeri insanarın mesek seçimini de etkier. Yukarıdaki grafik, bir ie ait mesek türerinin dağıımına aittir. Bu grafiğe göre, aşağıdakierden hangisi söyenebiir? A) Kışarı sert ve soğuk geçer. B) Bu iimiz İç Anadou dadır. C) İde sanayi kuruuşu yoktur. D İin denize kıyısı buunmaktadır.. Aşağıdıdakierden hangisi Türkiye nin coğrafi özeikerini tanıtan doğru bir bigi değidir? A) Üç tarafı denizere çevriidir. B İç ve kıyı bögeeri buzuara kapıdır. C) Doğa göere ve ırmakara sahiptir. D) Doğudan batıya gididikçe yükseti artar. 4. Ükemizde en faza ahşap ev Karadeniz Bögesinde yapımaktadır. 5. Bu durumun en önemi nedeni aşağıdakierden hangisidir? A) İkimin ııman oması B) Mimarinin geişmiş oması C Ormanarın çok oması D) Turizmin geişmesi Seim Yaşadığım bögede yağışarın bo oması nedeniye mısır yetiştirimektedir. Fakat mısırın bögemize ekonomik oarak katkısı azdır. Çünkü mısırı teme besin maddesi oarak kuanıyoruz. Buna göre, Seim in yaşadığı yere igii aşağıdaki yargıardan hangisine uaşıamaz? A) Böge bo yağış aır. B Karasa ikim görüür. C) Mısır teme besin maddeerinden biridir. D) İkim besenmeyi etkier. 6. Yaşadığım böge yağış aır. Bu nedene ormanarımız geniş yer kapar. Everimizin yapımını ve ısınmamızı ormanardan sağarız. Sırtım da da yakacak odunum var. Buna göre, Birse Teyzenin yaşadığı yer ie igii aşağıdakierden hangisine uaşıamaz? A) Karadeniz ikimi görüür. B) Ahşap ever vardır. C Sıcakık farkı fazadır. D) Bitki örtüsü insanarın yakacak ihtiyacını karşıar. 6
Anaiz İkim ve İnsan Faaiyeteri 1. 64 Benim yaşadığım yerde her mevsim yağışı geçer. Bu nedene yanımızda süreki şemsiye taşırız. Buna göre, Ayça nın harita üzerinde taranarak gösterien aanarın hangisinde yaşadığı söyenebiir? N L A) N B) L C K D) M 2. Karadeniz ikimi yazarı serin, kışarı soğuk ve her mevsimi yağışı geçen bir ikim tipidir. Bu durumun aşağıdakierden hangisinin artmasına neden oduğu söyenebiir? A Ormanık aanarın B) Sanayi kuruuşarının C) İnsan sayısının D) Tarım ürünü çeşitiiğinin. Ükemizin bazı bögeerinde şemsiye, yağmuruk ve çizme tercih ediirken bazı bögeerimizde de ince pamuku ebiseer tercih ediir. Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakierden hangisinin etkii oduğu söyenebiir? A) Ekonomik faaiyeterin B) Bitki örtüsünün C) Yeryüzü şekierinin D İkim özeikerinin K M 4. Karadeniz Akdeniz Karasa Verien etkiniğin doğru eşeştirimiş şeki aşağıdaki seçenekerin hangisinde gösterimiştir? A) C) B 5. Emre, buunduğu iin ikim şartarıya igii habereri iziyordu. Kar görüntüerinin biri bitiyor, biri başıyordu. Uzmanar son yirmi yıın en soğuk kışının yaşandığını söyüyordu. Emre nin yaşadığı yerin ikim özeiği aşağıdakierden hangisi oabiir? A) Karadeniz ikimi B) Akdeniz ikimi C) Marmara ikimi D Karasa ikim 6. Bizim oraarda bo bo yağmur yağar. Her mevsim yağışıdır. Bu nedene ormanar bodur. Bu ikim besenmemizi de etkier. Çay ve fındık yaşadığım...?... Bögesi nin çok tanınan tarım ürüneridir. Ayrıca ormanar bo oduğu için eskiden ever ağaçtan yapıırdı. Bu bigiere göre soru işareti? ie boş bırakıan yere aşağıdakierden hangisi getirimeidir? A Karadeniz D) B) Akdeniz C) Marmara D) Ege
Nüfus ve Yereşme Ders 11 NEREDE YAŞANIR? M Sınırarı bei bir aanda yaşayan insan sayısı, o yerin nüfusunu beirer. Dünya oduğu gibi ükemizde de gene oarak yeryüzü şekieri ve ikim özeikeri farkıık gösterdiği için nüfusun dağıışı dengei değidir ve bögeere göre değişikik göstermektedir. M Toprağın verimi oduğu yerer, ikimin ııman oduğu aan, su kıyıarı, maden yatakarın zengin oduğu yerer (doğa faktörer), sanayi, ticaret, teknooji, habereşme ve uaşımın (beşeri faktörer) geiştiği yererin nüfus yoğunuğunun faza oduğu aanardır. Karadeniz Bögesi Dağar kıyının hemen gerisinden başayarak denize parae uzadığı için bögenin nüfusu azdır. Samsun da iman, tarım aanarı, sanayi ve ticaret faaiyeterine, Zongudak ta ise maden kömürüne bağı oarak nüfus yoğundur. Ege Bögesi Kıyı kesimi geniş ve verimi ovaara sahip oduğu için nüfus daha çok kıyı kesimerde topanmıştır. İç kesimere doğru yüksetinin artması ve ikimin karasaaşmasından doayı nüfus azamaktadır. Güneydoğu Anadou Bögesi Geniş, verimi ova ve patoara sahip omasına rağmen kurakık ve suama imkanarının sınırı omasından doayı az nüfusa sahip bir bögemizdir. Doğu Anadou Bögesi Yerşekierinin engebei, ikimin sert omasından doayı nüfus azdır. İnsanar geneike verimi toprakara kapı ve ikimin daha everişi oduğu ovaarda yaşamaktadır. Akdeniz Bögesi Bögenin büyük bir kısmı dağ ve patoara kapıdır. Adana; tarım, Antaya; turizm, Mersin; sanayi, iman, tarım ve seracıık faaiyeterinden doayı yoğun nüfusudur. İç Anadou Bögesi Kapadığı aana göre nüfusu azdır. Nüfus gene oarak yağış oan dağarın etekerinde ve akarsı boyarında topanmıştır. Ankara; başkent oması, sanayinin geişmesi ve uaşımın koay omasından doayı yoğun nüfusudur. Marmara Bögesi Yüksetisi en az oan bögemiz oduğu için uaşım da koaydır. Verimi tarım aanarına ve ııman bir ikime sahiptir. Böge; sanayi, ticaret, turizm, bankacıık, uaşım merkezidir. Bu yüzden nüfus yoğundur. ETKİNLİK 1 Aşağıda verien bigierin doğru ya da yanış odukarını igii kutucukara işareteyiniz 1. 2.. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Karadeniz Bögesi nde nüfus dengei bir dağıış göstermektedir. Ege Bögesi nin kıyı kesimerinde sanayi, uaşım, ticaret ve turizm geişmiştir. Verimi ovaara sahip oması nedeniye Güneydoğu Anadou Bögesi nde nüfus yoğunuğu odukça fazadır. Doğu Anadou Bögesi nde insanar geneike verimi toprakara kapı ve ikimin daha everişi oduğu ovaardan yaşamaktadır. Akdeniz Bögesi nin yüz öçümünün çoğu verimi tarım aanarı ie kapıdır. İç Anadou Bögesi nin iç kesimeri kurak oduğu için bu bögeerde nüfus yoğunuğu odukça azdır. Marmara Bögesi nüfus bakımından en kaabaık bögemizdir. Karadeniz Bögesi nde dağar denize parae uzandığından yereşmeye everişi düzüker odukça azdır. Ege Bögesi nde yaşayan insanar yereşmek için daha çok kıyı kesimeri tercih etmektedir. 10. 11. 12. Doğu Anadou Bögesi nde ikim ve yer şekieri everişi oduğu için nüfus yoğunuğu odukça fazadır. Yaz mevsiminde Akdeniz Bögesi nin tamamında turizme bağı oarak nüfus artışı görümektedir. Ükemizde nüfus dağıışı bögeere göre değişikik göstermektedir. D Y 65
Ders - 11 Nüfus ve Yereşme ETKİNLİK 2 Aşağıdaki cümeerde boş bırakımış oan yerere verien keimeerden uygun oanara dodurunuz. uzak yüksetinin Güneydoğu Anadou Bögesi ticaretin sanayiye nüfus göç yüksetisi Ege Bögesi nde ikimin sanayi Ankara tarım uaşım doğa yaz beşeri oumsuzuğu uzak 1. Karadeniz Bögesi nde ever birbirinden... ve dağınıktır. 2. Kıyı kesimeri geniş ve verimi ovaara sahip oduğu için... Ege Bögesi nde nüfus daha çok kıyı kesimerden topanmıştır.. Ege Bögesi nde iç kesimere doğru... yüksetinin artması ve... ikimin karasaaşmasından doayı nüfus azamaktadır. 4.... Güneydoğu Anadou Bögesi kurakık ve ana yoardan uzak oması nedeniye ükemizin en az nüfusa sahip oan bögesidir. 5. Doğu Anadou Bögesi nde uaşımın zor oması... sanayi ve... ticaretin geişmesini engeemektedir. tarım sanayisinin 6. Akdeniz Bögesi nin doğusunda yer aan Adana ve çevresinde... ve... bağı oarak nüfus fazadır. Ankara 7. Başkent oması, geişmiş sanayisi ve uaşım koayıkarı nedeniye... nüfusunun yoğun oduğu bir iimizdir. yüksetisi uaşım 8. Marmara Bögesi... az oan bir bögedir, bu nedene... koaydır. 9. İş imkanarının faza oması nedeniye Marmara Bögesi süreki... göç amaktadır. 10. Dünyada oduğu gibi ükemizde de... nüfus dağıışı dengei değidir. 11. Marmara Bögesi nde süreki artan nüfus pek çok... oumsuzuğu da beraberinde getirmektedir. 12. Akdeniz ve Ege bögeerinde... yaz turizmine bağı oarak mevsimik nüfus farkııkarı görümektedir. 1. Ükemizde nüfusun dağıışı üzerinde... doğa ve... beşeri etmener beireyici omaktadır. 66
Nüfus ve Yereşme Bigi Öğrenme Testi 01 1. Bir yerde yaşayan insan sayısı, o yerin nüfusunu beirer. Dünyada oduğu gibi ükemizde de nüfusun dağıımı eşit değidir. Nüfusunun dağıışını etkieyen doğa ve beşeri etkener vardır. Buna göre, aşağıdakierden hangisi nüfusun dağıışını etkieyen doğa faktörerden biri değidir? A Uaşım B) Yer şekieri C) İkim D) Yer atı kaynakarı 2. İkimin everişi, yeryüzü şekierinin sade ve ekonomik faaiyeterin canı oduğu yererde nüfus faza iken bu imkanarın sağanamadığı yererde nüfus azdır. Buna göre, aşağıda verien yererden hangisinde nüfusun faza oması bekenemez? A) Sanayi ve ticaretin geiştiği yerer B) Maden yatakarının zengin oduğu yerer C) Uaşımın koay yapıdığı yerer D Çok sık ormanarın buunduğu yerer. Yer şekieri dağık ve engebeidir. Dağar kıyıya parae uzanır. Kıyı ie iç kesimer arasında uaşım zordur. Ever birbirinden uzak ve dağınıktır. Yukarıda bazı özeikeri verien bögemiz aşağıdakierden hangisidir? A) Akdeniz Bögesi B Karadeniz Bögesi C) Ege Bögesi D) Doğu Anadou Bögesi 4. Ben Nazı. Yaşadığım yerde yükseti çok az oduğu için uaşım da odukça koaydır. Burası ükemizin sanayisi en geişmiş bögesidir. Ticaret, bankacıık, uaşım ve turizmin merkezi. İş imkanarının fazaığı nedeniye burası süreki göç amaktadır. Verien bigiere bakıarak Nazı nın aşağıda verien bögeerimizden hangisinde yaşadığı söyenebiir? A) Akdeniz Bögesi B) Güneydoğu Anadou Bögesi C Marmara Bögesi D) İç Anadou Bögesi 5. Ben Fırat, Doğu Anadou Bögesi nde yaşıyorum. (1) Bu bögede yer şekieri odukça engebei. (2) Yazarı sıcak ve kurak, kışarı ise çok soğuk ve kar yağışı bir ikimi var. () İnsanar verimi toprakara kapı ve ikimin daha everişi oduğu ovaarda yaşıyor. (4) Uaşımın zor oması, sanayi ve ticaretin geişmesini engeemiştir. Fırat, kaç numaraı cümesinde Doğu Anadou Bögesi nde nüfusun dağıışında etkii oan beşeri etmenerden bahsetmiştir? A) 1 B) 2 C) D 4 6. Ege Bögesi ie igii aşağıda verien bigierden hangisi yanıştır? A Verimi tarım aanarından doayı nüfus bögenin tamamına dengei bir şekide dağımıştır. B) Kıyı kesimerde sanayi, ticaret ve turizm faaiyeteri odukça geişmiştir. C) İç kesimere gididikçe yükseti artar ve ikim karasaaşır. D) İkiminin everişi oması nedeniye tarım ürünü çeşitiiği odukça fazadır. 67
Bigi Öğrenme Testi 02 Nüfus ve Yereşme 1. İç Anadou Bögesi nde nüfus, yağış aan dağarın etekerinde ve akarsu boyarında topanmıştır. Bögenin kurak oan iç kesimeri ise tenhadır. Verien bigierde, İç Anadou Bögesi nde nüfusun dağıışında etkii oan aşağıdaki etkenerden hangisi vurguanmıştır? A) Bitki örtüsü B) Uaşım C) Yer şekieri D İkim 2. Akdeniz Bögesi ie igii aşağıda verien bigierden hangisi yanıştır? A) Adana ve çevresinde tarım ve sanayiye bağı oarak nüfus fazadır. B) Antaya ve çevresinde özeike yaz ayarından turizme bağı oarak nüfus artmaktadır. C Bögenin neredeyse tamamı verimi tarım aanarı ve ovaara kapıdır. D) Dağar denize parae uzandığı için kıyı ie iç kesimer arasında uaşım zordur.. Geniş, verimi ova ve patoara sahiptir. Güneydoğu Anadou Projesi (GAP) ie tarımsa verimiik arttırımaya çaışımaktadır. Su kaynakarının fazaığından doayı dağınık yereşme hakimdir. Kışarı ıık geçtiği için seracıık faaiyeteri yoğun oarak yapıır. Güneydoğu Anadou Bögesi ie igii yukarıda verien bigierden kaç tanesi doğrudur? A) 1 B 2 C) D) 4 68 4. Çö bögeeri Batakık aanar Kutup bögeeri Dağarın yüksek bögeeri Yukarıda verien yererin ortak özeiği aşağıdakierden hangisidir? A) Göç aan yerer oması B) Zengin bitki örtüsünün oması C Nüfusun az oması D) Uaşım koay oması 5. İnsanar doğa çevreyi kuanarak ekonomik faaiyeter yapar, doğadan daha faza faydaanmak ve ihtiyaçarını karşıamak üzere doğayı değiştirirer. Buna göre, insanarın doğada yaptığı aşağıdaki değişikikerden hangisi diğererinden farkı bir aanda etkii omaktadır? A) Köprü B) Tüne C) Yo D Baraj 6. İnsanar yaşadıkarı doğa çevreyi değiştirerek ondan faydaanırar. Yo yaparken önerine çıkan engeeri aşmak için...?... açarar, bir vadinin üzerinden geçmek isdekierinden ise...?... yaparar. Su ve enerji ihtiyaçarını gidermek için akarsuarın önünen...?... yaparar. Verien bigide? gösterien yerer doğru şekide tamamandığında aşağıdaki seçenekerden hangisi açıkta kaır? A) barajar B imanar C) tüneer D) köprüer
Nüfus ve Yereşme Bigi Öğrenme Testi 0 1. Aşağıdakierden hangisi bir yerde nüfusun artmasına yo açan nedenerden değidir? A) Uaşım oanakarının everişi oması B) Geniş ve verimi ovaarının oması C) Yeratı zenginikerinin çok oması D Dağarın doğu - batı doğrutusunda uzanması 2. 1. Ükemizde taşkömürünün tamamı ve bakırın yarısı bu bögeden sağanır. 2. Türkiye nin en büyük göü oan Van Gö ü buradadır.. Ankara, Konya, Kayseri, Sivas, Eskişehir ve Aksaray en önemi ieridir. Yukarıda bazı özeikeri verien bögeer sırasıya aşağıdakierden hangisinde verimiştir? 1 2 A) Ege Karadeniz Doğu Bögesi Bögesi Anadou B. B Karadeniz Doğu Anadou İç Anadou Bögesi Bögesi Bögesi C) Marmara Akdeniz Karadeniz Bögesi Bögesi Bögesi D) Doğu Anadou Karadeniz Marmara Bögesi Bögesi Bögesi. Bir bögede; tarım ürüneri çeşitiiği faza ise, insanar kaın giysieri tercih etmiyorsa, yeryüzü şekieri sadeyse bu böge ie igii aşağıdakierden hangisi söyenemez? A) Yazar sıcak ve kurak, kışar ıık ve yağışı geçer. B) Uaşım faaiyeteri koaydır. C) Kışın ısınma sorunu faza yoktur. D Her mevsimi yağışı geçer. 4. I Harita üzerinde gösterien aanarın hangisinin nüfusu diğererine göre daha fazadır? A I B) II C) III D) IV 5. I. Ekonomik faaiyeter II. Yeryüzü şekieri ve ikim III. Yeratı zenginikeri IV. İş gücü ihtiyacı Yukarıdakierden hangieri, bir yerde nüfusun artması ya da azamasında doğrudan etkiidir? A) II ve IV B I ve IV C) I ve II D) I, II ve III 6. İnsanarın yaşayacakarı yereri beiremeerinde aşağıdakierden hangisi daha çok etkiidir? A İş imkanarı II B) Güzeiği C) Geenekeri D) Sanat etkinikeri III IV 69
Anaiz Nüfus ve Yereşme 1. Böge gene oarak Toros Dağarı ve yüksek patoara kapıdır. Bununa birikte Çukurova, Amik ve Siifke gibi verimi ovaara da sahiptir. diyen öğretmenin hangi böge ie igii bigi verdiği söyenebiir? A) Karadeniz B) Marmara C Akdeniz 70 D) Ege 2. Doğu Anadou Bögesi yüksetisinden doayı ükemizin çatısı oarak adandırıır. Dağar geniş yer kapar. Bu durumun Doğu Anadou Bögesi nde aşağıdakierden hangisine neden oduğu söyenebiir? A) Nüfusun artmasına B Uaşımın zoraşmasına C) Tarımsa verimin artmasına D) Akarsuarın akış hızının azamasına. Bir yerin yereşim yeri oarak seçimesinde fiziki ve beşeri faktörer etkii omaktadır. Su kaynakarının oması, ikimin ııman oması, yeryüzü şekierinin sade oması, sanayinin geişmiş oması bu faktörere örnek gösteriebiir. Buna göre, verien faktörerden hangisi beşeri faktörer arasında yer amaktadır? A) İkimin ııman oması B Sanayinin geişmiş oması C) Su kaynakarının oması D) Yeryüzü şekierinin sade oması 4. 2 1 Akın, kaç numaraı ok yönünde giderse nüfusu en faza oan bögemize uaşır? A 1 B) 2 C) D) 4 5. Nüfusun en faza oduğu bögedir. Sanayinin en faza geiştiği bögedir. Enerji tüketiminin en faza oduğu bögedir. Buna göre, bahsedien böge aşağıdakierden hangisidir? A) Doğu Anadou Bögesi B Marmara Bögesi C) İç Anadou Bögesi D) Ege Bögesi 6. Eif, sınıftaki Türkiye nin kabartma haritasında inceediği bögeye igii oarak şunarı defterine yazmıştır. Haritada yeşi kısımar diğer bögeerden daha fazadır. Bögenin üç denize de kıyısı vardır. Buna göre, Eif hangi coğrafi bögemizi inceemiştir? A) İç Anadou Bögesi B Marmara Bögesi C) Doğu Anadou Bögesi D) Güneydoğu Anadou Bögesi 4
Çevre Sorunarı ve Doğa Afeter Ders 12 AFETLER VE ÇEVRE SORUNLARI Doğa afet; can ve ma kaybına neden oan deprem, se, heyean, erozyon gibi doğa oayardır. Bu oayar çok kısa sürede gerçekeşebien ve başadıktan sonra insanar tarafından engeenemeyen oaydır. Se; aşırı yağışar ve eriyen kar suarının neden oduğu su baskınarıdır. Heyean; yağışın faza oduğu yererde, dik yamaçardan aşağıya doğru toprak örtüsünün kaymasıdır. Karadeniz Bögesi nde sıkça görüür. Çığ; eğimi yamaçarda tutunamayan kar kütesinin yuvaranarak büyümesiye meydana geir. En çok Doğu Anadou Bögesi nde görüür. Erozyon; toprağın, suyun veya rüzgarın etkisi ie aşınıp taşınmasıdır. Erozyon yoğun oarak İç Anadou ve Güneydoğu Anadou da görümektedir. Orman yangınarı; yıdırım düşmesi ya da kuru otarın yüksek sıcakar nedeniye tutuşması bazen de insanarın yaptıkarı hataar sonucu meydana geir. Ükemizde orman yangınarı Akdeniz ve Ege Bögeerinde sıkça görümektedir. Deprem; yer kabuğundaki ani kırımaar nedeniye yer yüzeyinde meydana geen sarsıntıardır. Ükemizin %92 si deprem kuşağında yer aır. M Ükemizde doğa afetere hazırıkı omak ve afet sırasında gereken müdaheerde buunmak için AFAD (Afet ve Aci Durum Yönetimi Başkanığı) kurumuştur. M İnsanar yaşam aanı oarak beiredikeri yererdeki kaynakarı kuanırken bazen çevreye zarar verirer ve doğa dengeyi bozarak çevre sorunarının ortaya çıkmasına neden ourar. M Hava kiriiği, atmosferde zararı gazarın insanara ve diğer canıara zarar verecek miktara uaşmasıdır. M Su kiriiği, zararı maddeerin suyu bozacak miktarda suya karışmasıya ouşur. M Toprak kiriiği, insanar tarafından toprağın içine ya da yüzeyine bırakıan ya da başka şekiere toprağa karışan zararı maddeerin toprağın niteiğini bozmasıdır. Afeterin İnsan Üzerinde Etkieri Can ve ma kayıparına yo açan deprem, se, çığ gibi afeteri engeemek mümkün değidir. Ancak gereki tedbirer aınarak bu afeterin yıkıcı etkieri azatıabiir. ETKİNLİK 1 Aşağıda verien bigierin doğru ya da yanış odukarını igii kutucukara işareteyiniz 1. 2.. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Önceden aınacak önemere doğa afeterin ouşturabieceği zararar ve can kayıparı azatıabiir. Şehireşmenin faza oması Marmara Bögesi nde se feaketerinin yaşanmasına neden omaktadır. Doğu Anadou Bögesi nde yağışın ve eğimin faza oması nedeniye sıkıka heyean meydana gemektedir. Kar yağışının faza oduğu düz aanarda da çığ meydana geebiir. Orman yangınarı doğa çevreye zarar verdiği gibi üke ekonomisine de büyük zarar vermektedir. Deprem ükemizde en faza can ve ma kaybına neden oan doğa afettir. Doğa dengenin bozumasıya çevre sorunarı ortaya çıkmaktadır. Sanayi faaiyeteri, ısınmak amacıya yakıan yakıtar, uaşım araçarı vb. hava kiriiğine neden omaktadır. İnsanı rahatsız ederek insan sağığına zarar veren seser gürütü kiriiği meydana getirmektedir. Nüfus artışına bağı oarak orman ürünerine oan taebin artması dünya üzerinde her geçen gün ormanarın azamasına neden omaktadır. 11. 12. Teknoojik geişmeer sonucu günümüzde insanar doğa afeterin nerede ve ne zaman gerçekeşeceğini bimektedirer. Doğa afeter yüzyıardır dünyadaki insanarın yaşamarında büyük değişikikere sebep omuştur. D Y 71
Ders 12 Çevre Sorunarı ve Doğa Afeter ETKİNLİK 2 Aşağıdaki cümeerde boş bırakımış oan yerere verien keimeerden uygun oanara dodurunuz. engeenemeyen eğimi Ege Karadeniz Bögesi nde AFAD beşeri erozyon Doğu Anadou doğa ağaçandırımamış Akdeniz doğa afet gürütü çevre su doğa afet 1. Doğa oarak ouşan canıar ve çevre üzerinde yıkıcı etkien yapan oayara... denir. 2. Doğa afeter çok kısa sürede gerçekeşebien ve başadıktan sonra insanar tarafından... engeenemeyecek oayardır.. Yurdumuzun her bögesinde görüebien se feaketi, yağışın bo oduğu... Karadeniz Bögesi nde daha sık yaşanmaktadır. 4. Yağışın faza oduğu yererde, dik yamaçardan aşağıya doğru toprak örtüsünün kayması ie ouşan heyean, daha çok... eğimi ve... ağaçandırımamış yamaçardan görümektedir. 5. Eğim ve kar yağışının faza oduğu... Doğu Anadou çığarın yoğun oarak görüdüğü bögemizdir. 6. Ükemizde orman yangınarı geneike yaz ayarının kurak geçtiği... Akdeniz Bögesi ve... Ege Bögesi nde sıkça görümektedir. AFAD 7. Ükemizde afetere hazırıkı omak ve afet sırasında gereken müdahaeerde buunmak için... kurumuştur. 8. Doğa çevrede meydana geen değişimerin bazıarı doğa yoa gerçekeşirken, bazıarı da... beşeri etkiere ortaya çıkmaktadır. 9. Toprak tabakasının üst kısmının akarsuar, se suarı ve rüzgarar gibi dış kuvveterin etkisiye taşınması sonucu... erozyon meydana gemektedir. 10. İnsanar çevreden yararanırken bazın çevreye zarar verip... doğa dengeyi bozmaktadırar. 11. Termik santraer, gübreer, kimyasa iaçar, sanayi atıkarı... su kiriiğinin başıca nedeneri arasında yer aır. 12. Doğa dengenin bozumasıya... çevre sorunarı ortaya çıkmaktadır. 1. İnsanı rahatsız eden ve insan sağığına zarar veren seser,... gürütü kiriiği ouşturmaktadır. 72
Çevre Sorunarı ve Doğa Afeter Bigi Öğrenme Testi 01 1. Doğa afeter, kısa sürede gerçekeşebien ve başadıktan sonra da insanar tarafından engeenemeyen oayardır. Verien bigiye göre, aşağıdakierden hangisi doğa afete örnek oarak gösteriemez? A) Deprem B) Se C) Erozyon D Trafik kazası 2. Doğa afetere igii aşağıda verien bigierden hangisi yanıştır? A) Bazı doğa afeterin meydana geeceği yerer önceden biinmektedir. B Başadıktan sonra insanar tarafından engeenebimektedir. C) Çok kısa sürede meydana geebimektedirer. D) Aınacak önemere can kayıparı ve ouşabiecek zararar azatıabiir.. Aşırı yağışar ve eriyen kar suarının neden oduğu su baskınarıdır. Yurdumuzun her bögesinde görümeke birikte şehireşmenin faza oduğu Marmara ve yağışın bo oduğu Karadeniz bögeerinde sık rastanmaktadır. Yukarıda hakkında bigi verien doğa afet aşağıdakierden hangisidir? A) Heyean B Se C) Çığ D) Deprem 4. Aşağıdakierden hangisi depreme birikte ouşabiecek can ve ma kayıparını azatmak için aınabiecek önemerden biri değidir? A) Deprem kuşağına yereşim yeri kurmamak B) Binaarı inşaat teknikerine uygun yapmak C Çok sayıda binanın buunduğu şehirer inşa etmemek D) Haka deprem konusunda eğitim vermek 5. Orman yangınarı, yıdırım düşmesi ya da kuru otarın yüksek sıcakık nedeniye tutuşması bazen de insanarın yaptığı hataar sonucu meydana geir. Ükemizde orman yangınarı geneike yaz ayarının kurak geçtiği bögeerde sık görüür. Buna göre, aşağıda verien bögeerimizden hangisinde orman yangını görüme ihtimai diğererinden daha azdır? A) Akdeniz Bögesi B) Ege Bögesi C) Marmara Bögesi D Karadeniz Bögesi 6. Erozyon, toprağın, suyun veya rüzgârın etkisi ie aşınıp taşınması oarak tanımanmaktadır. Buna göre, aşağıdakierden hangisi erozyonun engeenmesi için aınabiecek önemerden biri oamaz? A Meraardaki otakarın hayvanar tarafından aşırı otatıması B) Çıpak arazierin mümkün oduğu kadar çok ağaçandırıması C) Şiddeti rüzgar oan bögeerde, rüzgarın hızını kesecek önemer aınması D) Eğimi oan arazierin faza işenmemesi ve taraçaanması 7
Bigi Öğrenme Testi 02 Çevre Sorunarı ve Doğa Afeter 1. Heyean ie igii aşağıda verien bigierden hangisi yanıştır? A) Çok eğimi ve ağaçandırımamış yamaçarda görüür. B) Yağış ve toprak yapısı ouşumunda etkii omaktadır. C) Ükemizde en faza Karadeniz Bögesi nde görümektedir. D Dik yamaçara yoar inşa edierek heyeanın ouşması engeenebiir. 2. Aşağıda verien doğa afeterden hangisinin ouşumu için daha uzun süreye ihtiyaç vardır? A) Deprem B) Se C) Heyean D Erozyon. Aşağıdakierden hangisi çığın ortaya çıkmasında etkii oan faktörerden biri değidir? A) Arazinin eğimi oması B Sıcakığa bağı hızı kar erimesi C) Bitki örtüsünün tahrip edimesi D) Yoğun kar yağışı ve birikmiş kar kütesi 4. Aşağıdakierden hangisinin doğa dengenin bozumasında etkii oduğu söyenemez? A Güneş enerjisi kuanıması B) Kaitesiz yakıt kuanıması C) Zehiri maddeerin suya karıştırıması D) Tarımda aşırı iaç ve gübre kuanıması 74 5. Aşağıdakierden hangisi can ve ma kayıparının yaşanmasına neden oan doğa afeterin insanar üzerinde bıraktığı oumsuz etkierden biri değidir? A) Endişe ve korkunun yaşanması B) Stresin artması C Dayanışmanın artması D) Haya kırıkığının yaşaması 6. Mehmet Bey, oası doğa afete karşı aınacak tedbireri açıkamıştır. Mehmet Bey İnsanarımızın bu konuda biinçenmesi, binaarın kat sayısının az oması ve kuanıan mazemeerin kaitei oması gerekiyor. Mehmet Bey in söyediği tedbirer aşağıdaki hangi doğa afete igiidir? A Deprem B) Çığ C) Heyean D) Se 7. Bir yeri yaşam aanı oarak seçen insanar o yerdeki doğa kaynakarı kuanırar. Bunu yaparken bazın çevreye zarar verirer, doğa dengeyi bozarar. Doğa dengenin bozumasıya de çevre sorunarı ortaya çıkar. Buna göre, aşağıdakierden hangisi doğa dengenin korunması için doğru bir uyguama değidir? A) Zehiri gaz çıkaran fabrika bacaarına fitre takıması B) Katı atıkarın geri dönüştürüerek yeniden kuanıması C) Fosi yakıt kuanımının en aza indirimesi D Ormanarın kesierek tarım aanarının genişetimesi
Bigi Öğrenme Testi 0 A) Ormanar biinçsizce yok ediirse o bögede erozyon artar. Ükemizde çığ en çok doğu bögeerimizde kışın görüür. D) Arazierin enine II I Nehir Nehir III AB E Ç T Ö Y ZÜ A Y M IN LE L A R C Bütün doğa afeterin B) 4. I Aşağıdaki öğrencierden hangisinin verdiği bigi yanıştır? R 1. Çevre Sorunarı ve Doğa Afeter sürümesi, seter yapıması, ağaç dikimesi erozyonu öner. başıca sebebi insanarın yanış davranışarıdır. 2. I IV II III Yukarıdaki haritada numaraandırıan bögeerin hangisinde çığ daha faza görüür? A) I B) II C) III D IV İS. Yağmur suarıya verimi toprağımın aşınarak taşınmasını engeemek istiyorum. Bunun için taramı eğime dik oarak sürüyorum. Onur Bey, bu uyguamaya aşağıdaki doğa afeterden hangisinin zararını önemek istiyor? A) Se B) Orman yangını C Erozyon D) Çığ Nehir Fabrika Yukarıda verien görseerde insanarın doğa ortam üzerine yaptığı değişikiker gösterimiştir. Buna göre, aşağıdakierden hangisi söyenemez? A) Yo yaparken ormanar tahrip edimiştir. B) Fabrika atıkarı akarsuara karışabiir. C) Dere yatakarına ev yapıdığı için se feaketinin görümesi muhtemedir. D Deprem riski odukça fazadır. 5. İnsanar deniz gö ve akarsu gibi yererde baıkçıık yaparar. İnsanar toprağı işeyerek ürüner yetiştirirer. İnsanar rüzgardan yararanarak enerji ede ederer. Bu görseere göre aşağıdaki yargıardan hangisine doğrudan uaşıamaz? A) İnsanar ihtiyaçarını doğadan karşıar. B) İnsanarın doğa ortamdan yararanma şekie- ri farkıdır. C) Bazen insanar doğa kaynakarı ihtiyaçarına göre değiştirerek kuanırar. D Bütün insanar doğaya zarar verirer. 75
Anaiz Çevre Sorunarı ve Doğa Afeter 1. 76 Bu bögeden geçerken ses çıkaran aeteri kapatıp kısık sese konuşuyoruz. Bu şekide güveni bir şekide ieriyoruz. Buna göre, Yaşar Bey in aşağıdaki doğa afeterden hangisine karşı tedbir adığı söyenebiir? A Çığ B) Se C) Erozyon D) Deprem 2. Bir bögede heyeandan doayı can ve ma kayıparının sıkıka yaşandığı görümektedir. Bu durumun önenmesinde aşağıdakierden hangisi önceike gerekir? A Ağaçandırma çaışmaarı B) Everin tek katı yapıması C) Araziye terasar yapıması D) Yereşimin engeenmesi. Yangın feaketi ükemizde ormanık aanarın sık oduğu yaz mevsiminin sıcak ve kurak geçtiği aanarda daha faza görüür. II I III Buna göre, harita üzerinde gösterien aanarın hangisinde orman yangını tehikesinin daha faza oduğu söyenebiir? A) I B II C) III D) IV IV 4. Toprak kayması; toprağın yumuşak (kii), yağışın faza, arazinin eğimi oduğu bögeerde sık oarak görüür. Buna göre, aşağıdaki bögeerden hangisinde toprak kaymasının daha faza yaşanması bekenebiir? A) Marmara B Karadeniz C) Ege D) İç Anadou 5. Deprem feaketi ie igii ödev hazırayan Havva defterine şu bigieri yazmıştır: Fay hatarı üzerinde meydana geir. Ükemiz deprem kuşağı üzerindedir. Ne zaman meydana geeceği tespit ediebiir. Meydana gediğinde can ve ma kayıparına neden our. Buna göre, Havva nın ödevini doğru tamamayabimesi için kaç tane maddeyi çıkarması gerekir? A 1 B) 2 C) D) 4 6. Ükemizin bazı bögeeri bugün erozyon ve çöeşme tehdidi atındadır. Her yı Kıbrıs Adası büyüküğünde toprak taşınıp gitmektedir. Bu durumun önenmesinde; I. arazinin ağaçandırıması, II. eğimi tarım aanarında toprağın eğim yönünde sürümesi, III. suama ie tarım yapııyorsa suamanın sonandırıması çaışmaarından hangisi hangierinin etkii oacağı söyenebiir? A Yanız I B) Yanız II C) I ve III D) I, II ve III