Türkiye nin Avrupa Birliği Sürecinde Stratejik Liderlik Sorunları Üzerine Seminer Seminar Dünya Bankası ve Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlanmıştır 30 Mart 2005, Ankara The Portuguese Experience (Portekiz Deneyimi) Francisco Torres (ftorres@ina.pt) 1
1980 li yılların başında, Avrupa nın durgunlaştığı dönemlerde, Portekiz yıllık %3 oranında büyüdü fakat ticaret koşulları aynı oranda kötüleşti. Portekiz in Avrupa Serbest Ticaret Birliği ne üyeliği (1960-1985) imalatta bir ihracat temeli oluşturmasına yol açtı In 1983-95, yılları arasında, IMF ile gerçekleştirilen bir uyum programı sayesinde harici dengeler yeniden kuruldu. Avrupa Topluluğu ile Portekiz in katılımı ile ilgili görüşmeler aynı dönemde tamamlanmıştır. 2
By 1985 yılına kadar, enflasyon yüzde on oranında düşürülmüştü ve cari hesap yine gereğinden fazlaydı. Bununla birlikte kamu sektörü dengesizliklerinin üstesinden gelinemedi (bugün hala bu dengesizlikleri görebilirsiniz): kamu borçları 1988 yılına kadar artmaya devam etti (neredeyse maksimum GDP nin (Gayri safi milli hasıladan net yurt dışı hasıla çıktıktan sonra kalan miktar) üçte dördü kadar). Euro-skleroz döneminin sonunda Avrupa Topluluğuna katılım ve Avrupa Topluluğu- 1992 Tek Pazar programının başlaması çok önemli rol oynuyordu Yan etki olarak, Portekiz in ticaret koşullarının yılda neredeyse yüzde 6 oranında geliştiğini belirtmekte fayda vardır 3
1986 yılında yağ ürünleri üzerinde hem Katma Değer Vergisi (KDV) hem de ekstra bir vergi uygulamasına rağmen, bu durum beraberinde, enflasyon üzerinde majör zıtlık çarpışmaları olmaksızın bir büyüme politikasının izlenme olasılığını getirdi. Aynı zamanda, daha fazla mali disiplin gerektiren ve mali kararların daha açık bir şekilde raporlanması anlamına gelen yurtiçi mali saydamlık arttı. Bununla birlikte, açık bir entegrasyon stratejisinin olmayışından ötürü, sözü edilen otomatik dönüşüm ilerleyemedi. 4
Aslında, 1986 ve 1991 yılları arasında ki ilk etapta, Portekiz yönetimi temel olarak yapısal fonlar, geçiş dönemleri ve derogasyonlar üzerinde yoğunlaştı. 1992 senesinin ilk yarısında, ilk Avrupa Birliği başkanlığı ile hükümet, ülkenin politik anlamda Avrupa nın çekirdek noktası olmasının önemi anladı Europe Portekiz Avrupa Parasal Sisteminin (EMS) döviz kuru mekanizmasına 1992 senesinin Nisan ayında katıldı. 5
Deneyimler, Avrupa entegrasyon sürecinin iç politik çekirdeğin bir parçası olabilmek için başarılı bir performans sergilemek gerektiğini ve özellikle bunu her bir ülkenin başkanlık döneminde ortaya koymak gerektiğini üye ülkeleri daha ileriye uzanmaları için teşvik ettiğini ve daha pro-aktif bir politik tutum içinde olmalarını sağladığı belirtti. (kurumsal reform) Bu durum, İrlanda, Polonya veya Portekiz gibi Avrupa entegrasyonunun kendi gelişme stratejilerinin merkezinde olduğu ülkeler için geçerlidir strategy. Bu bağlamda, Portekizli Avrupa Birliği başkanları (1992-2000) aydınlatıcıdır: ERM üyeliği ile birlikte kapital kontrollerin liberasyonu ve dönüşüm programı; ve Lizbon oluşumu, Mart 2000 de ki Lizbon zirvesi ile mutabık kaldı. 6
Euroland için nispi değişen uzun vadeli faiz oranı (% p.a.) 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 7
Diğer Avrupa Birliği ülkelerinin bir çoğunda olduğu gibi, Ekonomik ve Parasal Birliğin (EMU) meydan okuması, ekonomik denge mekanizması olarak işlev gördü ve yapısal reform ve uzun vadeli gelişmeler için ön şart olarak kabul edildi. Sosyal ve Ekonomik refahı yakalama açısından bir takım çıkarların üstesinden gelmek adına gerekli anlaşma sağlandı. Politik anlaşmayı sağlamak uzun bir zaman aldı İrlanda veya İspanya gibi ülkelerden çok daha fazla bir zaman ve büyük bir direniş ile karşılaştı fakat diğer sağlam kurumların kurulması için gerekli altyapıyı sağladı. Bu süreç yine de çok yavaş ve reaktif geçti 8
Genel anlamda, Portekiz kamu fikirleri Avrupa Birliği entegrasyonunun lehinedir. Bu durum, sadece ülkenin ekonomik açıdan büyümesi için gerekli yapısal fonlara sahip olduğundan değil (İrlanda ve Yunanistan dan daha az olmasına rağmen ve beraberinde bir takım ciddi dağıtımsal dengesizlikler ve süregelen problemler taşısa da) aynı zamanda, Portekiz in uluslar arası çerçevede kazanmış olduğu ve daha büyük ve daha zengin Avrupa ülkelerini bir araya getiren fikirlerinden ötürüdür. Portekiz halkı bir çok Avrupa entegrasyon çabalarını uzlaştırarak, Avrupa Entegrasyon sürecine olumlu gözle bakmaktadır efforts. 9
Bununla birlikte, Başkanlıklar arasında, Portekiz hükümeti Avrupa Birliğinden ve Portekiz den görmesi gerektiği ilgiyi (kararlılığı) kaybetmeye başladı. 1990 lı yıllarda, Ekonomik ve Parasal Birlik (EMU) makro-ekonomik dönüşüm evresinde bile, birkaç politikacı bu durumu harici baskı olarak değil de arzu edilir politik bir reform olarak yansıttı. Sürekli gelişim açısından nominal dönüşümün gerekli bir koşul olduğu net olarak ortaya çıkması ile birlikte, nominal dönüşümün gerçek dönüşüm ile takas edilmesi gibi konulara göğüs gerildi. 10
Toplam gaz emisyonları ve 2008-2012 yılları için Kyoto nun hedefleri 11
Aynı şey kalite standartları (çevresel kalite ve tüketici koruması) ve gerçek dönüşüm arasında yaşandı. Avrupa ortak-karar süreci 8Torres, 2003) ve ulusal çıkarlar. Sadece, Avrupa Birliği içinde sınırlı sayıda ülke için daha yakın politik birleşme olasılığı, Portekiz in politik açıdan bazı kararları ertelemesinin uygunluğunu azalttı. Bu yüzden, Portekiz, kendi girdileri veya stratejileri olmaksızın kurumsal reform açısından çekirdek ülkeler ile aynı çizgide yer alır ( reaktif bir tutum). 12
Bununla birlikte, pro-aktif bir tutum sergilemeden, yapısal reformları yerine getirme kapasitesi (ve isteği) yok olmuştur. 1992 yılında ERM ye katılım ve Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliğine doğru bir dönüşüm ile birlikte, Portekiz in Avrupa Birliğine katılmasından bu yana elde etmiş olduğu en büyük reform elde edilmiştir. Bunun yanı sıra, anlaşılması güç bir mali oluşum yüzünden, azalan vergiler ve yine de katı olan kamu yönetimi ile birlikte harici baskılara karşı bir direniş söz konusu olmuş. (Macedo, 2003). Lizbon stratejisini yerine getirmek için yeterli yoktur. kapasite Yapısal reformların yokluğunda, toplam etmen verimliliğini arttırmak için yeterli kapasite yoktu. 13
Durağan ve ortak para biriminin sağlamış olduğu faydalar, mali politikaların devam ettirilemediği veya diğer politikaların (örneğin vergilendirme) yanlış teşvikler doğurduğu durumlarda geçerli olmaz Şu anda, makroekonomik durum savunulamaz (cari hesap, kredi artışı) ve yapısal reformlar durdurulmuştur. Bu zayıflıklar ve yanlış yapılanmalar,yapısal reformların politik maliyetini arttırmaktadır. O halde, harici baskının yapabileceklerinin bir sınırı vardır. Bununla birlikte, Avrupa Birliği çok seviyeli yönetimi Üye Ülkelere yardımcı olabilir, ve aynı zamanda, Avrupa Birliği bir bütün olarak birçok zayıflığın ve yanlış yapılanmanın üstesinden gelebilir. 14
Yine de, çok seviyeli yönetim (aşağıda belirtilmiş olan bazı metinlerde tartışıldığı üzere) ve SGP reformu, Lizbon stratejisinin uygulanması gibi günümüzün acil sorunlarına Avrupa Birliğinin ve Üye Ülkelerin yaklaşımı başlı başına bir konudur ve başka bir seminerde ele alınmalıdır. Bu bilgilerin size yardımcı olacağını umut ediyorum. Sabrınız için teşekkür ederim. 15
Metinler: Macedo, J. B. (2003), Portekiz in Avrupa Entegrasyonu: Portekiz de harici baskının sınırları: Avrupa Kapsamında Stratejik Tercihler F. Monteiro, J. Tavares, M. Glatzer and A. Cardoso (eds), Landham: Lexington Kitapları, 61-97. Torres, F. (1994), Avrupa Çemberi: Portekiz, Bölüm IV, John Williamson (ed.), Siyaset Reformu için Ekonomi Politikaları, Uluslar arası Ekonomi Kurumu, Washington, DC, 141-152. ----- (1998), Avrupa Ekonomi ve Parasal Birliği yönünde Portekiz: Politik Ekonomi Perspektifi, Jeffry Frieden, Eric Jones ve Francisco Torres (eds.), Avrupa Parasal Kulübüne Katılım, New York: St. Martin's Press ve Londra: MacMillan, 171-202. ------ (2000), Portekiz in Uzun Geçişinden ve Ekonomik ve Parasal Birliğinden alınacak Dersler, A. Vasconcelos ve M. Seabra (eds.), Portekiz: Bir Avrupa Hikayesi, Cascais: Principia. ------ (2002), Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği Kohezyonu nasıl etkiler?, İç Ekonomi, 37, 6, 300-314. ( B. Ardy, I. Begg e W. Schelkle). ------ (2003), Avrupa Birliğinde Ortak Karar Almanın önemi Nedir? Çevresel Politikalar ve Ortak Karar Prosedürü, İç Ekonomi, 38, 6, 312-322. ------ (2004) Hangi Avrupa? Portekiz in Avrupa Kurumsal Değişimi Karşısında ki Reaktif Adaptasyonu, Güney Avrupa Toplumu ve Politikası, 8, 97-120, (Ana Fraga). 16