BİYOLOJİK AZOT GÜBRESİ DİMARGON VE BİYOLOJİK FOSFOR GÜBRESİ FOSFORİNA NIN PATATES BİTKİSİNDE VERİM VE BAZI VERİM UNSURLARI ÜZERİNE ETKİLERİ

BİYOLOJİK AZOT GÜBRESİ DİMARGON VE BİYOLOJİK FOSFOR GÜBRESİ FOSFORİNA NIN PATATES BİTKİSİNDE VERİM VE BAZI VERİM UNSURLARI ÜZERİNE ETKİLERİ Hüseyin ONARAN 1 Murat NAM 1 1 Niğde Patates Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü l. ÖZET Bu çalışma, Biyolojik Azot Gübresi Dimargon ve Biyolojik Fosfor Gübresi Fosforina nın patates bitkisinde verim ve bazı verim unsurları üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla 2001 yılında Mayıs- Ekim dönemleri içinde Niğde Patates Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne ait arazi üzerinde yürütülmüştür. Çalışmada, Agria patates çeşidi materyal olarak alınmış ve 3 ayrı gübre uygulaması yapılmıştır. Bunlar l. uygulama kontrol olup, tavsiye edilen %N,P,K dozları, 2. uygulama %50N+%100P+%100K+Dimargon ve 3. uygulama %50N+%50P+%100K+Dimargon+Fosforina şeklinde olmuş ve potasyumun yeterli olmasından dolayı potasyumun dışındaki gübreler toprağa uygulanmıştır. Uygulama ile çıkış süresi, çıkış oranı, ocak başına ana sap sayısı, tek bitki verimi, ortalama yumru ağırlığı, pazarlanabilir yumru verimi, pazarlanmaz yumru verimi ve toplam yumru verimi (kg/da) ile yumru kuru madde oranı (%) gibi bazı verim ve kalite özellikleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda; uygulamalar arasında incelenen özellikler yönünden çıkış süresi, ocak başına ana sap sayısı, yumru kuru madde oranı (%) gibi verim ve kalite kriterleri arasında istatistiki olarak önemli bir fark görülmezken tek bitki verimi, pazarlanabilir yumru verimi, ortalama yumru ağırlığı ve toplam dekara yumru verimi gibi verim ve kalite kriterlerinde istatistiki olarak önemli farklılıklar gözlenmiştir. Bir yıllık ortalama sonuçlarına göre en yüksek yumru verimlerine %50N+%50P+Dimargon +Fosforina (3750 Kg/da) uygulamasıyla ulaşılırken bunu %50N+%100P+ Dimargon (3410 Kg/da) uygulaması ve Kontrol % N, P (2874 kg/da) uygulamasının takip ettiği saptanmıştır. 2. SUMMARY The objective of this study was to investigate the effect of biological nitrogen fertilizer Dimargon and biological phosphorus fertilizer Fosforina on potato yield and yield component. The experiment was conducted at Niğde Potato Resarch İnstıtute field during the 2001 summer season. The Cultivar Agria was used in the trial. 1

Recomended standard N, P, K doses were planned to apply for Control treatment and N, P, K applications of other two treatments were based on Control treatment. Other two treatments were 50%N+100%P+100%K+Dimargon and 50%N+50%P+100%K+Dimargon+Fosforina respectively. At the beginning of experiment soil was analyzed. According to soil analysis result potassium was found sufficient and it was not applied to soil for any treatment. Throughout the experiment, some yield and quality factors like emergence duration, emergence rate, number of main stem per plant, single plant yield, average tuber weight, marketable and nonmarketable tuber yield and total tuber yield were investigated. At the end of the experiment no statistical difference was found in emergence duration, number of main stem, tuber dry matter content(%), where as statistically significant differences were detected in single plant yield, marketable yield, average tuber weight and total tuber yield between treatments. According to one year experiment results the total tuber yield was the highest for 50%N+50%P+Dimargon+Fosforina (3750kg/da). Total tuber yield for 50%N+100%P+Dimargon and Control treatments were 3410kg/da and 2874kg/da respectively. 3. GİRİŞ Ülkemiz için mazisi pek eski olmayan patates (Solanum tuberosum L.) Güney Amerika kökenli bir bitki olup bu gün yurdun hemen her yerinde yetiştirilebilmekle beraber Orta Anadolu Bölgesinde daha önemli bir yer tutmaktadır. Niğde ve Nevşehir yöreleri, patates tarımının çok yoğun yapıldığı bölgeler olup, üretimin yaz döneminde yapıldığı bu bölgeler toprak yapılarının uygunluğu ile de dünyanın en verimli patates bölgelerinden biri durumundadır. Dekara verim olarak Türkiye 2.364 kg ile bir çok Avrupa ülkesinin önünde yer almaktadır. Niğde ilindeki patates üretimi Türkiye ortalamasının yaklaşık olarak iki katıdır. Dünyada 280 milyon tonu aşkın üretimi ile buğday, mısır ve çeltikten sonra 4. Sırayı alan patates Türkiye de 205.000 hektar alanda 5.315.000 ton üretilmektedir. 2000 yılında Niğde ilinde dekara ortalama 3.679 kg patates alınmıştır. 2001 yılında ise tahmini olarak 3.348 kg/da patates alınmıştır. Patateste dünya ortalaması dekara 1552.9 kg dır. Yine Niğde ortalaması dünya ortalamasının çok üzerindedir. Dünyadaki hızlı nüfus artışı, memleketimizin iklim ve ekolojik durumu ve coğrafi konumu dikkate alındığında, patatesin Türkiye de en fazla istikbal vadeden bitkilerden biri olduğu görülür. Ülkemizde yeterince patates tüketimi olsa mevcut üretimin yetmediği görülecektir. Ülkemizin fert başına 80 kg lık üretimi oldukça düşük görülmektedir. Yorgun düşen tarım topraklarımız her geçen yıl daha fazla 2

kimyasal gübrelere ihtiyaç duymaktadırlar. Bu çalışma ile Biyolojik Azot Gübresi Dimargon ve Biyolojik Fosfor Gübresi Fosforina nın patates üretiminde diğer kimyasal gübrelerle birlikte kullanılarak, verim artışının sağlanması yanında, kimyasal gübre kullanımının yarıya düşürülmesi amaçlanmaktadır. 3- MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal 3.1.1. Deneme Yılı ve Yeri Biyolojik azot gübresi Dimargon ve biyolojik fosfor gübresi Fosforinanın patates bitkisinde verim ve bazı verim unsurları üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla 2001 yılının Mayıs-Ekim dönemleri içerisinde olmak üzere bir yıl süre ile, Niğde ili Merkeze 3 km mesafede bulunan Patates Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne ait sulanabilir nitelikteki araziler üzerinde kurulup yürütülmüştür. 3.1.2. Deneme Materyali Uygulamada materyal olarak, sanayilik patates üretim alanlarında yaygın olarak kullanılan orta geçci Agria çeşidi tohumluk yumrular kullanılmıştır. Uygulama materyalini oluşturan ve sertifikalı kademedeki tohumluk yumrular, Niğde Patates Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünün yurt dışından ithalat yoluyla getirttiği anaç kademedeki tohumlukların bir yıl Enstitü arazisinde çoğaltılarak sertifikalı kademede üretmiş olduğu tohumluklardan temin edilmiştir. Ayrıca denemede N (azot), P 2 O 5 (fosfor), Dimargon (biyolojik gübre) ve Fosforina (biyolojik gübre)gübreleri de deneme materyalini oluşturmuşlardır. 3.1.3. Deneme Yerinin İklim Özellikleri Uygulamanın yürütüldüğü Niğde ilinde kışları soğuk ve karlı yazları sıcak ve kurak geçen tipik Orta Anadolu iklimi yani karasal iklim hakimdir. Niğde ilinin 2001 yılı ile uzun yıllar ortalamalarına göre bazı önemli iklim verileri Niğde Meteoroloji Müdürlüğüne ait kayıtlardan alınmıştır. İklim verileri ekteki Çizelge 22 de verilmiştir. 3.2. Metot 3.2.1. Deneme Deseni ve Uygulama Tekniği Deneme yerinde ön bitkiler buğday olup, buğday hasatından sonra toprak ekim ayında 25-30 cm derinliğinde pullukla işlenmiş ve öylece bırakılmıştır. Dikim öncesi pullukla 20-25 cm derinliğinde hafif bir toprak işlemesi yapılmış çıkan keseklerin ve sonbahardan kalan anızların parçalanması için rotovatör çekilmiştir. Dikime hazır hale getirilen deneme alanında patates dikim makinası ile dikim yapılacak karıklar 70 cm aralıklı olarak açılmış ve karıklar içerisine taban gübresi uygulanmıştır. Dimargon ve Fosforina gübreleri sırt pülvarizatörü ile açılan patates sıralarına dikimle beraber uygulanmış ve sıralar 3

kapatılmıştır. Deneme, tesadüf blokları deneme desenine göre, 4 tekrarlamalı olarak 23 Mayıs 2001 tarihinde kurulmuştur. Sıra arası 70 cm, sıra üzeri 30 cm olacak şekilde her bir sırada 25 bitki yer almıştır. Dikimde parsel büyüklüğü 21 m 2 (0.7mx7,5mx4 sıra), hasatta ise kenar tesirini ortadan kaldırmak için parsellerin kenar iki sıraları atılarak kalan iki sıra hasat edilmek suretiyle 10,5 m 2 (0.7mx7,5mx2 sıra) olmuştur. Çalışmada üç ayrı gübre uygulaması ele alınmıştır. Bunlar; 1.Uygulama Kontrol %100N + %100P 2 O 5 + %100 K 2 O 2.Uygulama %50 N + %100 P 2 O 5 +%100 K 2 O + Dimargon (Biyolojik Gübre) 3.Uygulama %50 N + %50 P 2 O 5 + %100 K 2 O + Dimargon + Fosforina (Biyolojik Gübre) şeklinde uygulama konuları seçilmiştir. Toprakta potasyum miktarı yeterli olduğu için %100 K 2 O yukarıda verilen her üç uygulama konusunda da kullanılmamıştır. Kontrol uygulamasında 36 kg N/da ve 23 kg P 2 O 5 /da kullanılmış olup bu değerler %100 kabul edilerek diğer uygulamalardaki gübre dozları da buna göre ayarlanmıştır. Bu gübre uygulamaları taban ve üst gübreleme şeklinde toprağa verilmişlerdir. Taban gübre uygulaması 23 Mayıs 2001 tarihinde patates yumrularının dikimi ile birlikte toprağa verilmiştir. Uygulamalara göre tabana ve üste kullanılan gübre miktarları aşağıda çizelge l de verilmiştir. Çizelge l. Uygulamalara göre tabana ve üste uygulanan gübre miktarları Uygulamalar %N (kg/da) %P 2O 5 Dimargon (ml/da) Fosforina Taban l. Üst 2. Üst (kg/da) (ml/da) Güb. Güb. Güb. Kontrol 12 12 12 23 --- --- Dimargon 6 6 6 23 200 --- Dimargon+ Fosforina 6 6 6 11.5 200 200 Yukarıdaki çizelge l de verilen uygulamaların açıklamaları aşağıda verilen şekilde olup bundan sonraki çizelgelerde de kısaltmalar şeklinde verilecektir. Kontrol = %100N + %100P 2 O 5 Dimargon = %50N + %100P 2 O 5 + Dimargon (Biyolojik Gübre) Dimargon+Fosforina = %50N + %50P 2 O 5 + Dimargon + Fosforina (Biyolojik Gübre) Çizelge l de görüldüğü gibi kontrol uygulamasında 36 kg N/da olan azot Amonyum Sülfat (%21) gübresi olarak üçe bölünmüş ve l/3 ü tabana, l/3 ü birinci üst gübre, l/3 ü ikinci üst gübre şeklinde toprağa uygulanmıştır. Fosforun 23 kg P 2 O 5 /da olan oranı triple Süper Fosfat 4

(%44 P 2 O 5 ) gübresi olarak tamamen tabana verilmiştir. İkinci uygulamada azot miktarı kontrole göre %50 oranında azaltılarak tabana 18 kg N/da azot Amonyum Sülfat (%21) gübresi kullanılmıştır. Azotun l/3 ü olan 6 kg N/da, Fosforun %100 P 2 O 5 olan 23 kg P 2 O 5 /da Triple Süper Fosfat (%44 P 2 O 5 ) şeklinde tabana uygulanmıştır. %50 oranında azaltılan azota takviye amacıyla 200ml/da Dimargon (Biyolojik Gübresi) de bir defada tabana uygulanmıştır. Üçüncü uygulamada azot uygulaması ikinci uygulamanın aynısı olmuş, Fosfor oranı %100 P 2 O 5 den %50 oranında azaltılarak 11.5 kg P 2 O 5 /da Triple Süper Fosfat (%44 P 2 O 5 ) şeklinde tabana uygulanmıştır. Bu uygulamada %50 N e ilave olarak 200 ml/da Dimargon ve %50 P 2 O 5 e ilave olarak ta 200 ml/da Fosforina toprağa sırt pülvarizatörüyle pülvarize edilmiş ve toprağa karıştırılmıştır. Yukarıda açıklanan her üç uygulamada da kalan azot miktarları üst gübre olarak ikiye bölünerek verilmiş olup üst gübreme ile ilgili açıklama bakım ve hasat bölümünde açıklanmıştır. 3.2.2. Bakım ve Hasat İlk bitki çıkışlarının gözlendiği dönemlerde yabancı otlarla mücadele işlemi elle yapılmıştır. Fungal hastalıklara karşı 200 gr/da %70 Propineb etkili madde içeren Fungusit kullanılmıştır. Patates Böceği (Leptinotarsa decemlineata S.) ne karşı %20Acetamıprıd etkili madde içeren İnsektisit kullanılmıştır. Bozkurt (Agrotis spp.) zararlısına karşı %32.9 saf Endosülfan içeren İnsektisit kullanılmıştır. Uygulama tarihleri çizelge 23 de verilmiştir. Bitki çıkışlarının tüm parsellerde tamamlanmasından sonra, çizelge l de görüldüğü gibi, birinci uygulama kontrol için kullanılacak birinci üst gübre 12 kg N/da, ikinci uygulama için kullanılan 6 kg N/da ve üçüncü uygulama için kullanılan 6 kg N/da Amonyum Sülfat gübresi (%21) üst gübre olarak, serpme şeklinde toprağa uygulanmıştır. Hem verilen gübrelerin toprağa karıştırılması hem de yabancı otların kontrolünün sağlanması amacıyla el çapası ile boğaz doldurma işlemi yapılmıştır. Birinci çapadan yani birinci üst gübrelemeden 20 gün sonra, birinci üst gübrelemenin aynen tekrarı ikinci üst gübreleme olarak uygulanmıştır. Yine ikinci üst gübrelemede de verilen gübrenin toprağa karıştırılması ve yabancı otların yok edilmesi amacıyla ikinci bir el çapası daha yapılmıştır. 3.2.3. İncelenen Özellikler Çıkış Süresi (Gün), Çıkış Oranı (%), Bitki Boyu (cm), Sökülen bitki sayısı (adet), ocak başına ana sap sayısı (adet/ocak), Parsel verimi (kg/m 2 ), Pazarlanır verim (%), Pazarlanamaz verim (%), Tek bitki verimi (gr/bitki), Ortalama yumru ağırlığı (gr), Yumrudaki kuru madde 5

oranı (%) ve dekar yumru verimi (Kg/da)dir. 3.2.4. Verilerin Değerlendirilmesi Çalışmada elde edilen veriler MSTATC Paket proğram kullanılarak tesadüf blokları deneme desenine göre varyans nalizine tabi tutulmuş, uygulamalar arasındaki farklılıklar F testine göre belirlenmiş ve değişim katsayıları (%) hesaplanmıştır. Elde edilen ortalama değerler arasındaki farklılıklar, Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi kullanılarak %5 önem seviyesinde karşılaştırılmıştır. 4- BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1 Bitki Gözlemleri Denemede vejetasyon süresince yapılan gözlemler Çizelge 2 ve Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 2. Biyolojik Gübre Denemesi Gözlemleri (Tekerrür Ortalamaları) Niğde 2001 UYGULAMA Çıkış Oranı (%) % 50 Çıkış Tarihi (Gün Sayısı) % 50 Çiçeklenme Tarihi (Gün Sayısı) Ana Sap Sayısı/Bit ki Olum Sök. Bit. Say. Kontrol 100 19.75 60 3.7 5 50 Dimargon 100 18.75 61 3.7 5 50 Dimargon + Fosforina 100 19.00 57 3.9 5 50 Çizelge 2 de görüldüğü üzere bütün uygulamalarda çıkış oranı % 100 olarak gözlenmiştir. Tohumlukların toprağa dikiminden itibaren % 50 sinin çıkış gösterdiği tarihe kadar geçen gün sayısı incelendiğinde uygulamalar arasında önemli bir farkın olmadığı görülmektedir. Yine tohumlukların toprağa dikiminden itibaren parsellerin % 50 sinin çiçeklendiği tarihe kadar geçen gün sayısı bakımından çeşitler incelendiğinde ise en erken çiçeklenmenin 57 gün ile Dimargon+Fosforina uygulamasında olduğu, en geç çiçeklenmenin ise 61 gün ile Dimargon uygulamasında olduğu saptanmıştır. Yine çizelge 2 ye göre Ocak Başına Ana Sap Sayısı na bakıldığında en yüksek ana sap sayısının 3.9 ile Dimargon+Fosforina uygulamasında olduğu gözlenmiştir. Erkencilik yönünden incelendiğinde tüm uygulamalar 5. (Orta Erkenci) gruba girmektedirler. Sökülen bitki sayısı incelendiğinde ise uygulamalar arasında herhangi bir fark olmadığı görülmüştür. 6

Çizelge 3. Biyolojik Gübre Denemesi Bitki ve Teknolojik Özellik Gözlemleri (Tekerrür Ortalamaları-, Niğde 2001) GENEL KARAKTERLER UYGULAMALAR BİTKİ GÖZLEMLERİ KONTROL DİMARGON DİMARGON+ FOSFORİNA A-BİTKİ BÜYÜME ŞEKLİ (3-7) Dik Dik Dik B-BİTKİ ÖRTÜSÜ (1-9) İyi Çok İyi Çok İyi C-BİTKİ BOYU (1-5) Uzun Uzun Uzun D-ÇİÇEK SAYISI (1-5) Çok Fazla Çok Fazla Çok Fazla E-ÇİÇEK TAÇ YAPRAK RENGİ (1- Beyaz Beyaz Beyaz 3) F-MEYVE SIKLIĞI (1-5) Yok Yok Yok G-BİTKİ TİPİ (1-3) Ara Tip Ara Tip Ara tip H-BİTKİ OLGUNLAŞMA ZAMANI Orta Orta Orta (1-9) I-YUMRU ŞEKLİ (1-6) Uzun oval Uzun oval Uzun oval J-YUMRU GÖZ DERİNLİĞİ (1-9) Orta Orta Orta K-KABUK DÜZGÜNLÜĞÜ (3-7) Düzgün Düzgün Düzgün L-YUMRU KABUK RENGİ (1-5) Sarı Sarı Sarı M-YUMRU ET RENGİ (1-5) Koyu sarı Koyu sarı Koyu sarı N-KARARMA(1-5) Kararma yok Kararma yok Kararma yok O-ELEKTEN GEÇİRMEDEN ÖNCE Çok iyi Çok iyi Çok iyi5 YUMRULARIN GENEL GÖRÜNÜŞÜ (1-5) TEKNOLOJİK ÖZELLİK GÖZLEMLERİ FIRINDA PİŞİRME A-YAPI (1-5) Çok unlu Çok unlu Çok unlu B-RENK (1-5) Koyu Sarı Koyu Sarı Koyu Sarı C-KOKU (1-4) Yok Yok Yok D-TAT (0-3) Çok iyi İyi İyi SUDA PİŞİRME E-PİŞİRME SÜRESİ (1-3) Orta (40-60 da) Orta Orta F-YAPI (1-5) Çatlama yok Hafif Çatlama yok çatlama G-KARARMA (1-5) Kararma yok Kararma yok ararma yok H-RENK (1-5) Koyu sarı Koyu sarı Koyu sarı I-KOKU (1-4) Yok Yok Yok J-TAT (0-3) İyi İyi İyi KIZARTMA(CİPS) 100 100 100 Çizelge 3 de görüldüğü gibi bitki gözlemleri açısından yapılan değerlendirmede bitki örtüsü dışında uygulamalar arasında bir fark görülmezken, kontrolde bitki örtüsü 7 (iyi), diğer iki uygulama 9 (çok iyi) olmuşlardır. Yine çizelge 3 ün incelenmesinden anlaşılacağı gibi, teknolojik özellikler yönünden yapılan gözlemlerde fırında pişirmede tat 7

bakımından kontrol uygulaması 3 (çok iyi), diğer iki uygulama 2 (iyi) olarak gözlenmiştir. Suda pişirmede Kontrol ve Dimargon+Fosforina uygulamasında çatlama yokken, Dimargon uygulamasında hafif çatlama (%l-10) saptanmıştır. Parmak patates yönünden yapılan kızartma analiz sonuçları Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4. Biyolojik Gübre Denemesi Parmak Patates Kızartma Sonuçları.(Niğde 2001) ÇEŞİTLER Parmak Patates Yönünden Değerlendirme Yüzdesi İYİ KÖTÜ 8 DÜŞÜNCELER 0 1 2 3 4 KONTROL 100 Parmak patatese uygun DİMARGON 80 20 Parmak patatese uygun DİMARGON+ 80 20 Parmak patatese uygun FOSFORİNA Çizelge 3 ve 4 de hem vejetasyon süresince hem de hasat sonrası yapılan bitki ve teknolojik özellik gözlemlerinde ve değerlendirmelerinde Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğünce tespit edilmiş olan ve Çizelge 20 da ve 21 de verilen Patates Çeşit Tescil Denemelerinde Kullanılan Bitki ve Teknolojik Özellik Gözlem Kriterleri baz alınmıştır. Hasat sonrası elde edilen deneme sonuçları, tekerrürler üzerinden ortalamalar şeklinde aşağıda Çizelge 5 de verilmiştir. Çizelge 5. Biyolojik Gübre Denemesi Gözlemleri (Tekerrür Ortalamaları) (Niğde-2001) ÇEŞİT Parsel Verimi Pazarlanır Verim Tek Bitki Verimi Ortalama Yumru Nişasta Oranı Kuru Mad. Or. Dek. Ver. Kg Adet Kg Adet Gr Adet Ağırlığı(Gr) (%) (%) (Kg/d a) Kontrol 30.2 320 27.2 232 603.5 6.4 94.3 11.5 17.3 2874 Dimargon 35.8 324 32.9 266 716.0 6.5 110.9 12.0 18.0 3410 Dimargon+ Fosforina 39.4 340 36.6 290 787.5 6.8 115.9 11.5 17.6 3750 Çizelge 5 de görüldüğü gibi en yüksek nişasta ve kuru madde oranı Dimargon uygulamasında gözlenmiş, bunu sırasıyla Dimargon+Fosforina ve Kontrol uygulamaları izlemiştir. Diğer özellikler bundan sonraki bölümlerde istatistiki olarak yapılan değerlendirmelere göre açıklanmıştır. 4.2.Çıkış Süresi (Gün) Yapılan çalışmada, denemeye giren değişik gübre

uygulamalarının çıkış süresine (gün) etkilerine ilişkin değerlere ait varyans analiz sonuçları Çizelge 6 de verilmiştir. Çizelge 6. Biyolojik Gübre Denemesinde Çıkış Süresine (gün) Ait Varyans Analiz Sonuçları ( Niğde 2001) Varyans Serbestlik F P Kaynağı Derecesi Toplamı Ortalaması Blok 3 3.00 1.000 0.57 0.6542 Uygulama 2 2.17 1.083 0.62 0.5696 Hata 6 10.50 1.750 Toplam 11 15.67 C.V.= 6.90 Çizelge 6 de görüldüğü gibi denemeye alınan değişik uygulamaların çıkış süresine (gün) etkilerinin istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edilmiştir. Denemeye giren değişik uygulamalardan elde edilen çıkış süresine ilişkin ortalama veriler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinde, %5 önem seviyesine göre oluşan gruplar Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7. Biyolojik Gübre Adaptasyon Denemesinde Çıkış Süresi (gün) ve Gruplandırmalar (Niğde 2001) SIRA NO Uygulama Adı Çıkış Süresi (gün) Gruplar 1 Dimargon 18.75 A 2 Dimargon+Fosforina 19.00 A 3 Kontrol 19.75 A *Aynı harf grubuna giren değerler %5 önem düzeyinde birbirinden farklı değildir. LSD=2.289 Çizelge 7 da görüldüğü gibi denemeye alınan değişik uygulamaların, Çıkıs Süresi (gün)ne etkilerinin istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edilmiş olduğundan Çizelge 7 deki değerler tartışılmamıştır. 4.3. Ocak Başına Ana Sap Sayısı Yapılan çalışmada, denemeye giren değişik gübre uygulamalarının, ocak başına ana sap sayısına (Adet/Ocak) etkilerine ilişkin değerlere ait varyans analiz sonuçları Çizelge 8 de verilmiştir. 9

Çizelge 8. Varyans Kaynağı Biyolojik Gübre Denemesinde Ocak Başına Ana Sap Sayısına (Adet/Ocak) Ait Varyans Analiz Sonuçları (Niğde 2001) Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması F P Blok 3 1.84 0.614 3.22 0.1038 Uygulama 2 0.09 0.047 0.25 0.7873 Hata 6 1.14 0.191 Toplam 11 3.08 C.V.= 11.57 Çizelge 8 de görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının ocak başına ana sap sayısına etkilerinin istatistiki açıdan önemsiz olduğu tespit edilmiştir. Denemeye giren değişik uygulamalardan elde edilen ocak başına ana sap sayılarına ilişkin ortalama veriler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinde, %5 önem seviyesine göre oluşan gruplar Çizelge 9 da verilmiştir. Çizelge 9. Biyolojik Gübre Denemesinde Ocak Başına Ana Sap Sayıları ve Gruplandırmalar (Niğde 2001) SIRA NO Uygulama Adı Ocak Başına Ana Sap Sayısı (Adet/Bitki) Gruplar L Dimargon+Fosforina 3.900 A 2 Dimargon 3.725 A 3 Kontrol 3.700 A *Aynı harf grubuna giren değerler %5 önem düzeyinde birbirinden farklı değildir. LSD=0.7562 Çizelge 9 da görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının Ocak Başına Ana Sap Sayıları (Adet/Ocak) üzerine etkilerinin istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edilmiş olduğundan Çizelge 9 daki değerler tartışılmamıştır. 4.4.Tek Bitki Verimi (gr/bitki) Yapılan çalışmada, denemeye giren değişik gübre uygulamalarının tek bitki verimi etkilerine ilişkin değerlere ait varyans analiz sonuçları Çizelge 10 da verilmiştir. 10

Çizelge 10. Varyans Kaynağı Serbestlik Derecesi Biyolojik Gübre Denemesinde Tek Bitki Verimine (gr/bitki) Ait Varyans Analiz Sonuçları (Niğde 2001) Toplamı Ortalaması Blok 3 2286.67 762..222 1.57 0.2924 Uygulama 2 68832.67 34416.333 70.73 0.0001* * Hata 6 2919.33 486.556 Toplam 11 1174038.67 ** P 0.01 hata sınırları içerisinde istatistiki olarak önemli. C.V.= 3.14 Çizelge 10 da görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının, tek bitki verimine etkilerinin istatistiki açıdan önemli olduğu tespit edilmiştir. Denemeye giren değişik gübre uygulamalarının elde edilen tek bitki verimine ilişkin ortalama veriler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinde, %5 önem seviyesine göre oluşan gruplar Çizelge 11 de verilmiştir. Çizelge 11. Biyolojik Gübre Denemesinde Ortalama Tek Bitki Verimleri (gr/bitki) ve Gruplandırmalar (Niğde 2001) SIRA NO Uygulama Adı Tek Bitki Verimi (gr/bitki) F Gruplar L Dimargon+Fosforina 787.5 A 2 Dimargon 716.0 B 3 Kontrol 603.5 C *Aynı harf grubuna giren değerler %5 önem düzeyinde birbirinden farklı değildir. LSD=38.17 Çizelge 11 de görüldüğü gibi, tek bitki verimleri uygulamalara göre 603.5-787.5 gr arasında değişim göstermiş olup, Dimargon+Fosforina uygulaması A grubuna girerek birinci sırayı, Dimargon uygulaması B grubunda yer alarak ikinci sırayı oluştururken, Kontrol uygulaması C grubunda yer alarak son sırada kalmıştır. 4.5. Pazarlanabilir Yumru Verimi (%) Yapılan çalışmada, denemeye giren değişik gübre uygulamalarının, pazarlanabilir yumru verimi oranına etkileri yönünden elde edilen verilere ait varyans analiz sonuçları Çizelge 12 de verilmiştir. P 11

Çizlge 12. Varyans Kaynağı Biyolojik Gübre Denemesinde Pazarlanabilir Yumru Verimine (%) Ait Varyans Analiz Sonuçları (Niğde 2001) Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalama sı Blok 3 0.47 0.156 0.50 0.6954 Uygulama 2 16.73 8.363 26.79 0.0010** Hata 6 1.87 0.312 Toplam 11 19.07 ** P 0.01 hata sınırları içerisinde istatistiki olarak önemli. C.V.= 0.61 Çizelge 12 de görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının pazarlanabilir yumru verimi oranına etkilerinin istatistiki açıdan önemli olduğu tespit edilmiştir. Denemeye giren değişik gübre uygulamalarının elde edilen pazarlanabilir yumru verimi oranlarına ilişkin ortalama veriler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinde, %5 önem seviyesine göre oluşan gruplar Çizelge 13 de verilmiştir. Çizelge 13. Biyolojik Gübre Denemesinde Pazarlanabilir Yumru Verimi (%) ve Gruplandırmalar (Niğde 2001) SIRA NO Uygulama Adı Pazarlanabilir Yumru Verimi (%) F P Gruplar L Dimargon+Fosforina 92.97 A 2 Dimargon 91.97 B 3 Kontrol 90.13 C *Aynı harf grubuna giren değerler %5 önem düzeyinde birbirinden farklı değildir. LSD=0.9665 Çizelge 13 de görüldüğü gibi, Pazarlanabilir Yumru Verimi değişik gübre uygulamalarına göre % 90.13-92.97 arasında değişim göstermiş olup, Dimargon+Fosforina uygulaması A grubuna girerek birinci sırayı, Dimargon uygulaması B grubunda yer alarak ikinci sırayı oluşturmuş ve Kontrol uygulaması da C grubunda yer alarak son sırada kalmıştır. 4.6.Ortalama Yumru Ağırlığı (Gr) Yapılan çalışmada, denemeye giren değişik gübre uygulamalarının, ortalama yumru ağırlığına etkilerine ilişkin değerlere ait varyans analiz sonuçları Çizelge 14 de verilmiştir. 12

Çizelge 14. Varyans Kaynağı Serbestlik Derecesi Biyolojik Gübre Denemesinde Ortalama Yumru Ağırlığına (gr) Ait Varyans Analiz Sonuçları (Niğde 2001) Toplamı Ortalaması Blok 3 110.28 36.759 2.54 0.1528 Uygulama 2 1027.15 513.576 35.48 0.0005** Hata 6 86.86 14.477 Toplam 11 1224.29 ** P 0.01 hata sınırları içerisinde istatistiki olarak önemli. C.V.= 3.55 Çizelge 14 de görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının ortalama yumru ağırlığına etkilerinin istatistiki açıdan önemli olduğu tespit edilmiştir. Denemeye konu olan değişik gübre uygulamalarından elde edilen ortalama yumru ağırlığına ilişkin ortalama veriler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinde, %5 önem seviyesine göre oluşan gruplar Çizelge 15 de verilmiştir. Çizelge 15. Biyolojik Gübre Denemesinde Ortalama Yumru Ağırlığı (gr) ve Gruplandırmalar (Niğde 2001) SIRA NO Uygulama Adı Ortalama Yumru Ağırlığı (gr) F P Gruplar L Dimargon+Fosforina 115.9 A 2 Dimargon 110.9 A 3 Kontrol 94.3 B *Aynı harf grubuna giren değerler %5 önem düzeyinde birbirinden farklı değildir. LSD= 6.583 Çizelge 15 de görüldüğü gibi, Ortalama Yumru Ağırlığı, değişik gübre uygulamalarına göre 94.3-115.9 gr arasında değişim göstermiş olup, Dimargon+Fosforina ve Dimargon uygulamaları A grubuna girerek birinci sırada yer almıştır. Kontrol gübre uygulaması B grubuna girerek son sırada yer almıştır. 4.7.Yumru Kuru Madde Oranı (%) Yapılan çalışmada, denemeye giren değişik uygulamalarının, kuru madde oranına (%) etkilerine ilişkin değerlere ait varyans analiz sonuçları Çizelge 16 da verilmiştir. 13

Çizelge 16. Varyans Kaynağı Biyolojik Gübre Denemesinde Yumru Kuru Madde Oranına (%) Ait Varyans Analiz Sonuçları (Niğde 2001) Serbestlik Derecesi Toplamı Ortalaması F P Blok 3 2.84 0.946 1.67 0.2708 Uygulama 2 0.85 0.423 0.75 0.5126 Hata 6 3.39 0.566 Toplam 11 7.08 C.V.= 4.27 Çizelge 16 da görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının yumru kuru madde oranına etkilerinin istatistiki açıdan önemsiz olduğu tespit edilmiştir. Denemeye giren değişik gübre uygulamalarından elde edilen yumru kuru madde oranına ilişkin ortalama veriler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinde, %5 önem seviyesine göre oluşan gruplar Çizelge 17 de verilmiştir. Çizelge 17. Biyolojik Gübre Denemesinde Yumru Kuru Madde Oranı (%) ve Gruplandırmalar (Niğde 2001) SIRA NO Uygulama Adı Yumru Kuru Madde Oranı (%) Gruplar L Dimargon 17.95 A 2 Dimargon+Fosforina 17.60 A 3 Kontrol 17.30 A *Aynı harf grubuna giren değerler %5 önem düzeyinde birbirinden farklı değildir. LSD=1.302 Çizelge 17 de görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının, yumru kuru madde oranına etkilerinin istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edilmiş olduğundan Çizelge 17 deki değerler tartışılmamıştır. 4.8.Dekara Yumru Verimi (kg/da) Yapılan çalışmada, denemeye giren değişik gübre uygulamalarının, dekara yumru verimine etkileri yönünden elde edilen verilere ait varyans analiz sonuçları Çizelge 18 de verilmiştir. 14

Çizelge 18. Biyolojik Gübre Denemesinde Dekara Yumru Verimine (kg/da) Ait Varyans Analiz Sonuçları (Niğde 2001) Varyans Kaynağı Serbestlik Derecesi Toplamı 15 Ortalaması Blok 3 51989.67 17329.889 1.58 0.2903 Uygulama 2 1560102.00 780051.000 70.96 0.0001** Hata 6 65961.33 10993.556 Toplam 11 1678053.00 ** P 0.01 hata sınırları içerisinde istatistiki olarak önemli. C.V.= 3.14 Çizelge 18 de görüldüğü gibi denemeye alınan değişik gübre uygulamalarının, dekara yumru verimine etkilerinin istatistiki açıdan önemli olduğu tespit edilmiştir. Denemeye giren değişik gübre uygulamalarından elde edilen dekara yumru verimine ilişkin ortalama veriler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinde, %5 önem seviyesine göre oluşan gruplar Çizelge 19 da verilmiştir. Çizelge 19. Biyolojik Gübre Denemesinde Dekara Yumru Verimi (kg/da) ve Gruplandırmalar (Niğde 2001) SIRA NO Uygulama Adı Dekara Yumru Gruplar Verimi(kg/da) 1 Dimargon+Fosforina 3750 A 2 Dimargon 3410 B 3 Kontrol 2874 C *Aynı harf grubuna giren değerler %5 önem düzeyinde birbirinden farklı değildir. LSD=181.4 Çizelge 19 da görüldüğü gibi, dekara yumru verimi farklı gübre uygulamalarına göre değişim göstermiş olup, Dimargon+Fosforina uygulaması 3750 kg/da ile A grubuna girerek birinci sırada, Dimargon uygulaması 3410 kg/da ile B grubuna girerek ikinci sırada yer almıştır. Kontrol uygulaması ise 2874 kg/da ile C grubuna girerek son sırada yer almıştır. 5- SONUÇ Bu çalışmada, Biyolojik Azot Gübresi Dimargon ve Biyolojik Fosfor Gübresi Fosforina nın patates bitkisinde 3 ayrı gübre uygulaması ile vejetasyon süresince, verim ve kalite kriterleri yönünden yapılan gözlem ve elde edilen veriler sonucunda; çıkış oranı (%), olum, sökülen bitki sayısı yönünden herhangi bir fark olmadığı görülmektedir. F P

Yumruların dikiminden itibaren %50 sinin çıkış gösterdiği tarihe kadar geçen gün sayısı incelendiğinde uygulamalar arasında önemli bir farkın olmadığı görülmektedir. %50 çiçeklenme tarihine bakıldığında uygulamalardan 57 gün ile %50 N+%50P 2 O 5 + Dimargon+Fosforina nın en erken olduğu, en geç çiçeklenmenin ise 61 gün ile %50 N + %100 P 2 O 5 uygulamasında olduğu saptanmıştır. Ana sap sayısı bakımından en yüksek ana sap sayısı 3,9 ile %50 N+%50 P 2 O 5 Dimargon+Fosforina uygulamasında olduğu gözlenmiştir. Denemeye giren değişik gübre uygulamalarından elde edilen tek bitki verimlerine (gram) bakıldığında %50N + %50 P 2 O 5 Dimargon+Fosforina uygulaması 787,5 gram ile birinci sırada iken,bu uygulamayı %50 N + %100 P 2 O 5 + Dimargon uygulaması 716 gram ve kontrol uygulaması 603,5 gram ile takip etmiştir. Pazarlanabilir yumru verimi (%) bakımından %50N+%50P+%100K+ Dimargon+Fosforina uygulaması %92.97 ile en yüksek oranda iken bunu sıra ile %50N+%100P 2 O 5 +Dimargon uygulaması ile %91.97 ve kontrol uygulaması %90.13 oranında izlemiştir. Ortalama yumru ağırlığı (gr) bakımından %50N+%50P 2 O 5 +Dimargon+ Fosforina uygulaması ile %50N+%100P 2 O 5 +Dimargon gübre uygulamasının ortalama yumru ağırlıkları bakımından farklı olmadığı görülmüş, fakat kontrol gübre uygulamasının ortalama yumru ağırlığının düşük olduğu saptanmıştır. Yumru kuru madde oranına (%) bakıldığında uygulamalar arasında kuru madde yönünden farkın olmadığı görülmüştür. Dekara yumru verimi (kg/da) farklı gübre uygulamalarına göre değişim göstermiştir. Kimyasal azot ve fosfor gübrelerinin % 50 oranında azaltılarak toprağa uygulanan %50 N + % 50 P 2 O 5 + Dimargon + Fosforina uygulamasına 3750 kg/da verim alınmış olup birinci sırayı oluşturmuştur. Bunu azot gübresinin %50 oranında azaltılarak toprağa uygulanan %50 N + %100 P 2 O 5 + Dimargon uygulaması 3410 kg/da ile takip ederek, ikinci sırada yer almıştır. Dekara 23 kg P 2 O 5 ve 36 kg N kimyasal gübre uygulaması yani kontrol grubu 2874 kg/da ile üçüncü sırada yer almıştır. Burada görüldüğü gibi kontroldeki azot ve fosfor oranının %50 azaltılarak, biyolojik gübrelerden %50 N + %50 P 2 O 5 + Dimargon + Fosforina uygulaması ile kontrole göre 866 kg/da fazla yumru verimi alınmış olup kontrol uygulamasına göre verim artışı % 30.5 olduğu gözlenmiştir. 16

6. LİTERATÜR LİSTESİ 1. ANONYMOUS, 1988. Türkiye de Üretilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri ve Maliyet Rehberi, Köy Hiz.Gn.Müd. Apk.Da. Baş.ğı Toprak ve Su Kaynakları Arş. Şb.Md. ğü.yayın No.58 Rehber No.10, Ankara. 2. ANONYMOUS, 1996. Tarım İl Müdürlüğü, Patates Üretimi ve İstatistik Şube Müdürlüğü, Sayı:03-213/3229-703, Niğde. 3. ANONYMOUS, 1998. Tarımsal Yapı ve Üretim, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Yayın No.1594, Ankara. 4. ER, C., URANBEY, S., BAŞALMA, D., DOĞANAY, Y., 1999. Nevşehir-Niğde yöresinde Patates Tarımında Azotlu Gübre Kullanımı İle Verim ve Kalite İlişkileri, II. Ulusal Patates Kongresi, 28-30 Haziran 1999, Atatürk Üniversitesi, Erzurum 5. İLBEYİ, A., HALİTLİGİL, M.B., ve AKIN, A., 1996. Nevşehir Derinkuyu Yöresinde Azotlu Gübrenin Patates Verimine Etkisi ve Yeraltı Suyunu Kirletme Potansiyelinin Belirlenmesi, T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 6. KARACA, M., ve DEMİR, Z., 1995. Kapadokya Bölgesinde Su ve Azot Miktarının Patates Yumru Verimine ve Hasat Sonrası Toprak İnorganik Azotuna Etkisi, Toprak İlmi Derneği İlhan Akalın Toprak ve Çevre Simpozyumu p : B 191-B 201. 27-29 Eylül 1995, Ankara. 7. KUŞMAN, N., ERASLAN, F., ERASLAN, M., ÇİÇEK, N., 1988. Patates Tarımı, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Yayın No.82, Menemen-İzmir. 8. ANONYMOUS Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü.,2001. Patateste Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatı. 17