Spor yaralanmaları ve tedavi yöntemleri İster amatör olarak spor yapın, isterseniz profesyonel sporcu olun, başınıza en sık gelen olaylardan biridir sakatlanmak. Yazan: Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Dr. Barış Birinci İster amatör olarak spor yapın, isterseniz profesyonel sporcu olun, başınıza en sık gelen olaylardan biridir sakatlanmak. Kimi insan sakatlığın ardından güzünü hastanede alırken, kimi ise hiç umursamadan günlük hayatını sürdürmeye çalışıyor. Yeterince ön hazırlık yapmadan egzersizlerde aşırı zorlamalar; dikkatin azalmasına, kazalara ve sakatlıklara yol açabilir. Sakatlanmanın daha ciddi boyutlara çıkmasını önlemek bakımından ilk yardım uygulamaları büyük önem taşımaktadır. Bu gibi durumlarda son karar her zaman hekimin sorumluluğu altındadır. Ancak hekimin hastaya ulaşıp yardımcı olmasına kadar geçecek süre içinde ilk yardımın yapılması kaçınılmaz bir zorunluluktur. Hastanın da ilkyardım konusunda bilgili olması hem tedavi süresinin kısalmasına yardımcı olur. Hem de ek problemlerin meydana gelmesini engeller. Spor yaralanmaları adı altında sık meydana gelen yaralanmalar ve temel tedavi yöntemleri şunlardır: BAĞ ZEDELENMESİ Eklemi doğal sınırları ötesinde harekete zedelenmesine yol açabilir. zorlayan herhangi bir kuvvet, bağ Özel Bulgular: Etkilenen eklemde ağrı, fonksiyon bozukluğu ve eklem içi kanamaya ve sıvı artışına bağlı olarak şişme Genellikle soğuk (buz) ve eklemin başkaca bir zorlanmaya maruz kalmaması için bandajlama uygulanmalı. Ciddi durumlarda hekime başvurulmalıdır. Ek Uygulamalar: Sakatl ığın ciddiyet derecesine bağlı olarak geçici bir süre için sportif aktivitelerden uzak kalınmalıdır. Destekleyici bandaj kullanılmalıdır.. Tedavi Sonrası: İkinci bir zedelenmeye karşı önleyici olarak eklem fonksiyonunu sağlamak amacıyla egzersizlere mümkün
olduğu kadar erken başlanmalıdır. KIRIKLAR Dış kökenli fiziksel etmenler, düşme ya da çarpışmalar. Özel Bulgular: Kırık olan tarafta yüklenme kapasitesi yitimi ve hareket sınırlılığı. Kırık bölgesinde görülebilecek ya da elle muayenede fark edilebilecek değişiklikler (şekil bozukluğu gibi). Bölgesel kanamaya bağlı olarak belirgin bir şişme dokunma ve hareketlerle birlikte şiddetli ağrı. İlk Uygulamalar: En uygun malzeme ile kırığın tespit edilmesi gerekmektedir. Ancak kırık uçlarının yanaştırılması yapılmaya çalışılmamalı ve en kısa süre içinde ilgili uzmana başvurulmalıdır. Bu arada kırık bölgesine soğuk uygulanabilir ve ağızdan ağrı kesiciler verilebilir. Tedavi Sonrası: Kas kitlesi ve kuvvetin azalmasını engellemek için sistemli olarak egzersizler yapılmalıdır. Yük taşıyan taraf ve bölgelerde ödem oluşumunu engellemek için günde birkaç kez gel uygulanmalıdır. KASIK ZORLANMASI Spora katılım öncesi yetersiz ısınma ve gerdirme sonucu uyluğun iç kısmındaki kas ve tendonların aşırı zorlanması. Uyluğun üst ve iç kısmında şiddeti gittikçe artan ağrı. İlk Uygulamalar: Etkilenen bölgeye buz uygulama ve baskılı bandaj yapılır. Tedavi Sonrası: 3 gün içinde gerdirme-gevşetme egzersizlerine başlanabilir. Kasık bölgesine düzenli olarak gel uygulanır. Gerdirme-gevşetme egzersizleri ağrısız olarak yapılmaya başlandığında tedricen koşu içeren çalışmalara geçilebilir. Önlem: Antrenman ya da yarışmalar öncesinde uyluk ve kasık bölgesinde kasların uygun bir şekilde ısıtılması ve gerdirme egzersizlerinin yayılması önlem açısından önemlidir. DİZ EKLEMLERİ KIKIRDAK ZEDELENMELERİ Yerde sabit ve diz bükülü durumdayken iç ya da dış kuvvetlerin etkisiyle diz ekleminin zorlanması nedeniyle görülebilir. Özel Bulgular: Dizin bükülme ve dönme hareketlerinde eklem bölgesinde ağrı duyulur. Ağrı nedeniyle dizin tam olarak gerilme pozisyonuna gelmesi hemen hemen imkansızdır. İlk Uygulamalar: Diz çevresine gel uygulanır. Buz ile soğuk-baskılı bandaj yapılır.
Zaman kaybetmeden uzman hekime başvurulmalıdır. Bu tip sakatlıklar genellikle cerrahi gerektiren durumlardandır. Tedavi Sonrası: Operasyon sonrası uygun bir şekilde planlanmış kassal egzersiz progra mıyla dizin kuvvet desteğ i sağlan malıdır. Düzenl i alarak gel uygulanmalıdır. KAS LİFİ KOPMASI (YIRTILMASI) Yetersiz kondisyon, antrenman ve yarışmalar öncesi yetersiz ısınma ve gerdirme hareketleri sonucu sık görülür. Özel Bulgular: Egzersizler sırasında batıcı ya da kesici tipte ağrı. Genellikle damar dışına kan sızmasına bağlı olarak morarma görülebilir. İlk Uygulamalar: En az 20 dakika süreyle buz (soğuk) uygulanmalıdır. Tedavi sonrası: Sakatlığın ciddiyetine göre karar verilmek üzere, zedelenmeden 72 saat kadar sonra aktif hareketlere ve gerdirme egzersizlerine başlanabilir. Önlem: Antrenman ve yarışmalar öncesinde kasların uygun bir şekilde ısıtılması ve gerdirme egzersizlerinin yapılması. EGZERSİZ SONRASI KAS SERTLİĞİ, YORGUNLUK Uygun olmayan antrenman rejimi, kasların aşırı kullanımı, bazı minerallerin yetersizliği ile oluşabilir. Özel Bulgular: Kısa süreli kas ağrıları ve yorgunluk. İlk Uygulamalar: Etkilenen kas gruplarının gerdirme egzersizleri ile gevşetilmesi. Sıcakıslak uygulamalar (sıcak duş ve banyo). Önlem: Antrenman planlamasında yüklenmelerin tedrici olarak arttırılması prensibine dikkatle uyulmalıdır. Antrenman ve yarışmalar öncesinde uygun ısınma ve gerdirme egzersizleriyle kaslar yüklenmeye hazırlanmalı. Bu uygulama en azından 20 dakika kadar sürmelidir. KAS EZİLMESİ Sert bir cisme ya da sakatlanmaya yol açabilecek bir baskının, kasta bölgesel olarak bir doku bütünlüğü bozukluğu yaratması sebep olabilir.
Özel Bulgular: Bazı durumlarda damar dışına sıvı sızmasına bağlı olarak morarma görülebilir. İlk Uygulamalar: Soğuk-baskılı bandaj ile 48 saat tedavi yapılır. Ek Uygulamalar: Bandajlama, günde 2-3 kez yapılır. Tedavi sonrası ağrının şiddeti azaldığında egzersizlere başlanır. KAS ZORLANMALARI (ÇEKMESİ) Tek bir kas grubunun gerilebilme sınırından daha fazla zorlanması. Yetersiz kondüsyon. Antrenman ve gerdirmelerinin uygun olarak yapılmaması. Magnezyum alımında yetersizlik. Özel Bulgular: Ani zorlanmalarda kas ağrıları. Ek Uygulamalar: Sportif aktivitelerden geçici olarak uzak kalınmalıdır. Soğuk uygulamalar yapılmalıdır. Baskılı bandaj iyileşmeyi hızlandırabilir. Sonraki birkaç gün içinde ise zedelenen kas mümkün olduğunca sık gerdirme egzersizleriyle esnetilmeye, yumuşatılmaya çalışılmalıdır. Tedavi Sonrası: Hafif koşular ve jogging yapılmaya başlanır. İlk birkaç gün içinde masaj yapılmamalıdır. Önlem: Antrenman ve yarışmalar öncesinde kasların uygun ısınma ve gerdirme egzersizlerinin yapılması önlem açısından büyük önem taşımaktadır. SIYRIK VE KESİKLER Genellikle düşmelere bağlı olarak deride ortaya çıkan yüzeysel zedelenmelerdir Özel Bulgular: Etkilenen alanda ağrı ve kızarıklık. Bazı durumlarda hafif kanama oluşabilir. İlk Uygulamalar: Alkol içermeyen dezenfekten sıvı ile yara temizlenmelidir. Hava akımına izin verecek bir malzeme ile yara pansumanı yapılır. Uyarı: Deride doku bütünlüğünün bozulduğu bütün durumlarda tetanoza karşı önlem alınmalıdır. ÇIKIKLAR Dış kökenli bir fiziksel kuvvet uygulaması sonucunda eklemi oluşturan
kemik uçlarının normal pozisyonları dışında yer değiştirmeleri sonucu oluşabilir. Özel Bulgular: Etkilenen eklem bölgesinde ağrı. İlk Uygulamalar: Soğuk ve baskılı bandaj uygulanıp çıkan eklem hareketsizleştirilmelidir. Derhal ilgili hekime başvurulmalıdır. Uyarı: Hiçbir zaman çıkığı yerine koymayı denemeyiniz. Bilinçsiz zorlamalarda kemik çevresindeki yumuşak dokuların, damar ve tendonların zedelenme olasılığı vardır. Ek Uygulamalar: Ağrı sınırını aşmadan yapılan eklem hareketleri, etkilenen bölgeye hafif masaj fizyoterapi egzersizleri ve günde birkaç defa gel uygulama öneriler arasındadır. BURKULMALAR Bir eklem iç ya da dış kökenli bir fiziksel etken tarafından normal hareket sınırlarının ötesinde zorlandığında eklemin bağları aşırı gerilebilir veya kopabilir. Özel Bulgular: Oldukça kısa bir süre içinde eklem çevresinde şişme ortaya çıkar. Damar zedelenmesi nedeniyle eklem çevresinde ve içinde kanama olabilir. İlk Uygulamalar: Yeterli süre ve sıklıkla buz ve soğuk uygulanmalıdır. Baskılı bandaj yapılır. Burkulan tarafta (örn. ayak bileği burkulması ise) bacak yüksekte tutulur ve yer çekimi etkisinden yararlanılarak şişme engellenmeye çalışılır. Uyarı: Sıcak duş alınmaması ve bölgeye sıcak uygulanmaması ayrıca ilgili hekime danışılması önerilmektedir. Tedavi Sonrası: Ağrı azaldığında ve bölgedeki morarma düzeldiğinde eklem fonksiyonunu korumak için aktif egzersizlere başlanmalıdır. Önlem: Kas kuvvet yetersizliği olan, bağ zayıflığı bulunan eklemler antrenman ve yarışmalar öncesinde bandajla desteklenmelidir. AŞİL TENDONU KOPMASI Koordine olmayan kas gerilmesi (iç travma) veya direk fiziksel etki (iç travma) ile ani ve aşırı zorlama nedeniyle meydana gelir. Mutlaka cerrahi onarım gereklidir. Kısa stireli olarak operasyona kadar alçılı tesbit yapılabilir. Eklem fonksiyonunu korumak için erken dönemde egzersizlere başlanmalıdır. Tedavi Sonrası: Yetkili uzman gözetiminde gerdirme egzersizleri yapılmalıdır. Zedeli bölgeye herhangi bir zorlanmadan sonra buz ile soğuk uygulanmalıdır. Önlem: Zedelenen bölgede oluşan yeni doku koordine olmayan kas kasılmalarına yol açabileceği için aşırı yüklenmelerden sakınılmalıdır. AŞİL TENDOMU ZORLANMASI(ÇEKMESİ) Ani ve kuvvetli zorlanma veya direk fiziksel travma sebebiyle meydana gelir. Özel Bulgular: Egzersiz sırasında topuk ve tendon bölgesinde hareketi engelleyici tipte deliniyor hissi veren ağrı.
Ek Uygulamalar: Destekleyici bandaj kullanılmalı ve düzenli olarak gel uygulanmalıdır. Tedavi Sonrası: Baldır kasları için gerdirme egzersizleri yapılmalıdır. Önlem: Kas oluşumlarının korunması için düzenli olarak magnezyum preparatlarının alınması önerilmektedir.