B SES YOLUNDAN ÇIKIŞLARINA GÖRE HARFLER: 1. ÜNLÜ ( Sesli ) HARFLER : Tek başına okunup, hece. Bunlar olabilen : " a, ve ı, ünsüz o, u, e, harfleri ü i, " ö, seslendirmemize dir. yardımcı olan harflerdir Sesli harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır: a) İnce sesliler: e, i, ö, ü b) Kalın sesliler: a, ı, o, u Türkçe sözcüklerin ilk hecelerindeki sesli harf kalın sesli ise diğer hecelerindeki sesli harfler de kalın olur. İlk hecedeki sesli harf ince ise diğer hecelerdeki sesli harfler de kalın olur. Kısacası sözcüğün tüm sesli harfleri ya kalın, yada ince sesli olmalıdır. Bu kurala Büyük Ünlü Uyumu Kuralı ( BÜUK ) denir. Bu kural Türkçe'yi öteki dillerden ayıran temel bir kuraldır. ÖRNEK 1: " Çocuklarımız " sözcüğünü inceleyelim. Bu sözcüğün sesli harfleri sıra ile; " o, u, a, ı, ı " dır. Bu harflerin tümü kalın seslidir. Dolayısı ile BÜUK'na uyar. Türkçe bir sözcüktür. ÖRNEK 2: " Temizlikçi " sözcüğünü inceleyelim. Bu sözcüğün sesli harfleri sıra ile; " e, i, i, i " dir. Bu harflerin tümü ince seslidir. Dolayısı ile BÜUK'na uyar. Türkçe bir sözcüktür. ÖRNEK 3: " Matematik " sözcüğünü inceleyelim. Bu sözcüğün sesli harfleri sıra ile; " a, e, a, i " dir. Bu harflerin iki tanesi kalın, iki tanesi de ince seslidir. Bu sözcükte kalın ve ince sesli harfler bir arada bulunmaktadır. Dolayısı ile bu sözcük BÜUK'na uymaz. Türkçe bir sözcük değildir. 1 / 5
BÜUK'na AYKIRI DURUMLAR 1. " anne, kardeş, elma, kale, helva, hangi " gibi bazı sözcükler BÜUK'na uymadıkları halde Türkçe sözcükler olarak kabul edilirler. Bu sözcükler, zaman içinde değişikliğe uğrayarak BÜUK'na uymaz hale gelmişlerdir. Bu sözcüklerin esasları BÜUK'na uymaktadır. Şimdiki hali Esası Anne Ana Kardeş Kardaş Elma Alma Kale Kala 2 / 5
Helva Halva Hangi Kangı 2. Türkçe'de sözcüklere eklenen ekler, eklendikleri sözcüğün son hecelerine uyar - (i)yor : İçiyor, geliyor, biliyor, dinlemiyor -ki -daş -ken -leyin -(i)mtrak : Yaparken, koşarken, yazarken, okurken, dolaşırken... : Akşamki, sabahki, okuldaki, yoldaki, onunki... : Akşamleyin, sabahleyin... : Meslektaş, gönüldaş... : Ekşimtrak, yeşilimtrak, mavimtrak... 3. Bazı bileşik sözcükler BÜUK'na uymazlar. Hanımeli, Karadeniz, Atatürk, İlkokul, Güzelyurt, Taşkınk *** Yabancı kökenli sözcüklerde BÜUK aranmaz. *** Bileşik sözcüklerde BÜUK aranmaz. *** Tek heceli sözcüklerde BÜUK aranmaz. saz, dört, sert, bal, ev, yel, sel, yol,ak... 2. ÜNSÜZ ( Sessiz ) HARFLER : Tek başına okunamayan, " hece a) Sert Ünsüzler: p, ç, t, k, s, ş, h, f Ünsüz harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır: 3 / 5
b) Yumuşak Ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z i) Sürekli Sert s, Ünsüzler: ş, h, f ii) Süreksiz Sert p, ç, ünsüzler: t, k Sert ünsüz harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır: Yumuşak ünsüzler kendi aralarında iki kısma ayrılır: i) Sürekli Yumuşak ğ, j, l, m, Ünsüzler: n, r, v, y, z ii) Süreksiz Yumuşak b, c, d, günsüzler: ÜNSÜZ HARFLERLE İLGİLİ KURALLAR 1. SERT SÜREKSİZ HARFLERİN YUMUŞAMASI: Süreksiz sert ünsüz harflerle ( p, ç, t, k ) biten sözcükler, sesli harf (b, veya c, d, s Çora p + -ın = Çora b ın Sarnı ç + -a = Sarnı c a Kağı t + -ın = Kağı d ın Topra k + -a = Topra ğ ın Den k + -i = Den g i 4 / 5
NOT 1: Tek heceli bazı sözcükler bu kurala uymaz. Süt, çöp, üst, tek, ak, ip, sırt, sap, kat, üç, saç, aç, suç, et... NOT 2: Yabancı sözcükler bu kurala uymaz. Hukuk, millet, illet, saat,... NOT 3: Özel isimlerin yazılışında bu kural geçerli değildir. sadece okunuşunda, söyleniş " Ahmet'in " şeklinde yazarız ama, " Ahmed'in " şeklinde 2. ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ: Türkçe'de " p, ç, t, k, s, ş, h, f " harfleri ile biten sözcüklerden " c, d, so Dolap + - c ı = Dolap ç ı Ağaç d + - an = Ağaç t an Dost c + - a = Dost ç a Tarak d + - a = Tarak t a As g + - ı = As k ı Koş d + - u = Koş t u Sabah d + - an = Sabah t an Yulaf d + - an = Yulaf t an NOT: Bileşik sözcüklerde bu kural uygulanmaz. 5 / 5