SİRKÜLER: AKAD.12/09-04.12.2012 YENİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YASASINA GENEL BİR BAKIŞ Uzun zamandır beklenen İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nihayet 30.6.2012 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. (Ancak Yasa içindeki bazı hükümlerin yürürlüğü ileri ve farklı tarihlerde olacak!) Evet, İSG (İş Sağlığı ve Güvenliği) alanında sanki bir devrim oldu. Çünkü bütün işler ve işyerleri ile çalışan herkes Yasa kapsamına alındı. Şu kesin ki, İSG alanında artık yepyeni bir döneme girdik. Şimdiye kadar İş Yasası nın içinde onun küçük bir bölümünü oluşturan ve birçok tüzük ve yönetmelikten oluşan İSG mevzuatı artık müstakil bir Yasa haline geldi. Yeni Kanunu incelediğimizde 4 temel üzerine inşa edildiğini görüyoruz: 1. İSG alanında sanki bir devrim oldu. Çünkü bütün işler ile her işyeri ve çalışan herkes bu yeni Yasa nın kapsamına alınmış durumda! 2. Yeni Yasa ile İSG de sonuç odaklı yaklaşımdan önleyici yaklaşıma geçiliyor. (İş kazası olduktan sonra sebep araştırmak yerine kaza olmadan önce önlem alınması amaçlanıyor ve eğitim ile bilinçlendirme ön plana çıkarılıyor.) 3. İSG hizmetlerine ulaşmak artık eskisine göre çok daha kolay! (Bakanlıktan yetkili ve bu konuda yeterli bilgi, kadro ve donanıma sahip bir OSGB den/ortak sağlık ve Güvenlik Birimi nden hizmet satın almak suretiyle üstelik de daha az bir maliyetle İSG hizmetlerini yürütmek mümkün!) 4. Cezalar gerçekten de çok ağır! Sadece şu kadarını söyleyeyim: İşyerinde hekim/hemşire ve uzman çalıştırmamanın cezası yıllık 150.000- TL Kaldı ki; cezaları ödemekle de iş bitmiyor. Allah korusun bir İK ve MH olması halinde bir başka süreç daha (Ceza/Tazminat/Rücu Davaları) işliyor. Sonuç olarak; yeni Yasa ile birlikte, ülkemizde bir zihniyet devriminin yaşanması ve gerçek bir İSG kültürünün oluşmasının amaçlandığı hususu açıkça gözlenmektedir. Baksanıza; her işyeri ve işler ile çalışan herkes bu yeni Yasanın kapsamında. Kanunun 2 nci maddesinde aynen şöyle deniliyor: Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Demek ki; Çalışan sayısına ve işyerinin konumuna (sanayiden sayılıp-sayılmamasına, işin tehlikeli olup-olmamasına) bakılmaksızın tüm işyerleri İSG Yasası kapsamına alındı. Öyle ki; İSG deyince bizim bugüne kadar aklımıza hep maden ocakları, inşaatlar, büyük sanayi kuruluşları, fabrikalar, tersaneler, v.s. gelirdi ama artık ofis, okul, otel, hastane ve benzeri küçük-büyük tüm işyerleri ve Çalışan herkes örneğin; işverenler, vekilleri, işçiler, kapıcılar, çırak ve stajyerler, hatta Devlet memurları da bu kanunun uygulama alanı içinde... Kısaca; bütün işler ile işyerleri ve çalışan herkes bu kanunun kapsamında artık.
Peki, İşverenler Ne Yapacak? 1. Önce işyerinde kaç kişi çalışıyor ve işyerinin tehlike sınıfı nedir ona bakacak! 2. Çalışan sayısı 50 nin altındaki (10 dan az çalışanı olan işyerleri Devlet tarafından desteklenecektir) küçük işyerleri Bakanlıktan yetkili bir OSGB den hizmet satın alacak. 3. Tehlike sınıfına göre; 500 / 750 / 1000 in üstünde çalışanı olan işyerleri de -gerekli donanım ve personele sahip- bir İSGB (İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi) kuracak. 4. Çalışan sayısı 50 500 arasında olan işyerleri ise bu konuda serbest bırakılmışlardır. Bu tür işyerleri İSG (İş Sağlığı ve Güvenliği) hizmetlerini ya bir İSGB (İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi) kurmak ya da bir OSGB den (Ortak sağlık ve Güvenlik Birimi) hizmet satın almak yoluyla yerine getirecekledir. 5. İşyeri hekimi çalıştıran işyerleri -hemşire istihdamı mecburiyetinden dolayı- 2013-başına kadar doktorlarıyla konuşarak -bu ek maliyet külfetinden kurtulmak için- konuya bir çözüm arayacaklardır. Çözüm yolları yazının sonundaki ilgili bölümde gösterilmiştir. Yani uygulama şöyle olacak: İŞYERİ BÜYÜKLÜĞÜ ÜCRETİN TESPİTİ ÖDEME MERCİ 01 9 Çalışan 10 49 50 499 500-(+) DEVLET DEVLET PİYASA PİYASA HİZMETİN İFASI SGK ÖDEYECEK YÜRÜRLÜK OSGB TARAFINDAN OSGB TARAFINDAN YA OSGB VEYA İSGB İSGB TARAFINDAN 1 2 YIL SONRA 1 2 YIL SONRA 2013-BAŞINDA 2013-BAŞINDA Evet, 6331-sayılı İSG Yasası 30.06.2012 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Ancak 50 den az çalışanı olan küçük işyerleri için uygulamaya geçiş az tehlikeli sınıfta yer alıyorsa (2)-yıl, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alıyorsa (1)-yıl sonra olacak. Elli ve daha fazla çalışanı olan işyerleri içinse kanun, 2013 yılı başında yürürlüğe girecek. Bu süre zarfında muhtemelen ikincil mevzuat değimiz uygulamayı yönlendirecek yönetmelikler de çıkarılarak mevzuat Yukarıda verdiğimiz tabloda da açıklamaya çalıştık ama burada bir kez daha yineleyelim: tamamlanış olacaktır! Bu yürürlük sürelerine bakarak rehavete kapılmamak lazım! Çünkü halen eski mevzuat yürürlükte. Burada sorumlulukların devreye girmesi için belli süreler öngörülmüş hepsi bu! Yoksa dediğimiz gibi; halen eski mevzuat yürürlükte yani İSG ilişkin ilgili kuruluş ve kişilerin yükümlülükleri devam ediyor. * Zaten 50 nin altında çalışanı olan firmalar -isteseler dahi- işyerlerinde bir İSGB kuramayacaklardır. Bu tür küçük işyerleri İSG hizmetini Bakanlıktan yetkili bir OSGB den satın almak zorundadır. * Tehlike sınıfına göre 500 ve daha fazla çalışanı olan firmalar ise -isteseler dahi- bir OSGB den hizmet satın alamayacaklardır. Bu tür büyük işletmeler İSG hizmetini mutlaka işyerlerinde bir İSGB kurmak suretiyle yerine getirmek zorundadır. Şimdi verdiğimiz bilgiler ışığında; -özellikle de birden fazla irili-ufaklı firma sahibi olan işverenler- şöyle bir tablo yaparak durumlarını masaya yatırmalıdır: ÇALIŞAN SAYISI TEHLİKE SINIFI(*) ŞİMDİ YAPILACAK İŞLER SONRA YAPILACAK İŞLER A-İŞYERİ 01 49 ÇALIŞAN B-IŞYERI 01 49 ÇALIŞAN C-İŞYERİ 01 49 ÇALIŞAN D-IŞYERİ 50 499 ÇALIŞAN E-IŞYERI 500 (+) ÇALIŞAN AZ TEHLİKELİ TEHLİKELİ ÇOK TEHLİKELİ ŞİMDİLİK YOK! RİSK ANALİZİ /İŞÇİ EĞİTİMLERİ V.B RİSK ANALİZİ /İŞÇİ EĞİTİMLERİ V.B YA OSGB YA DA İSGB MUTLAKA İSGB 30.6.2014 te OSGB YE MÜRACAAT 30.6.2013 te OSGB YE MÜRACAAT 30.6.2013 te OSGB YE MÜRACAAT YA İSGB(**) YA DA OSGB MUTLAKA İSGB(***) TEHLİKE SINIFI FARKETMEZ TEHLİKE SINIFI FARKETMEZ (*) İşyerinin tehlike sınıfını öğrenmek için bu konuda Bakanlıkça yayınlanan ilgili tebliğe bakmak lazım! (**) Eğer işyerinde İSGB kurulacaksa hekim ve uzman yanında ayrıca bir hemşire de çalıştırmak gerekiyor. (***) Büyük işletmelerdeki İSGB lerde -tam gün hekim istihdam edileceği için- ayrıca bir hemşire gerekmiyor. İSGB mi Yoksa OSGB mi Daha Avantajlı? İSG (İş Sağlığı ve Güvenliği) hizmetine ulaşmanın yolu artık eskisine göre çok daha kolay! Nitekim 50 499 arasında çalışanı olan işveren, yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını dilerse işletme dışında kurulu Bakanlıkça yetkilendirilen bir OSGB den hizmet satın alarak da yerine getirebilecek. Diğer yandan; çalışan sayısı 50 nin altında olan işyerleri ise zaten -küçük bir bedelle- bir OSGB den hizmet satın almak zorunda. Hatta 10 dan
az çalışanı işyerlerinin hizmet bedelleri Devlet tarafından karşılanacak! Yani küçük işyerlerine bedava sağlık ve güvenlik hizmeti geliyor.. Demek ki; 50 499 arasında çalışanı olan işyerleri İSG hizmetlerini; Ya bünyede bir İSGB (İşyeri Sağlık Güvenlik Birimi) kurularak, gerekli personelin (hekim, uzman ve hemşire) istihdamı yoluyla yerine getirecek, Ya da Bakanlıktan yetkili bir OSGB den (Ortak Sağlık Güvenlik Birimi) İSG hizmeti satın alacaktır. Bunun başka yolu yoktur, özellikle danışmanlık adı altında alınan yahut yetkisiz kuruluşlardan satın alınan hizmet geçersizdir! İsterseniz şimdi gelin önce İSGB ve OSGB ne demek onu açıklayalım sonra da işyerleri açısından hangisi daha avantajlı ona bir bakalım. * İSGB Ne Demek? İşyerinde, İSG hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele (Hekim, Uzman ve Hemşire) sahip olan birimi ifade etmektedir. İSGB Kurmanın (Halen geçerli olan Yönetmeliğe göre) Şartları 1. Fiziki Koşullar İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesine ve çalışacak personel sayısına yetecek büyüklükte, kolay ulaşılabilir, tercihen giriş katta kurulur. Bu birimlerde 12 metrekareden az olmamak üzere en az bir muayene ve ilkyardım odası ile sekiz metrekareden az olmamak üzere bir iş güvenliği uzmanı odası bulunur. 2. Donanım İlgili yönetmelikte belirtilen niteliklere uygun şekilde kurulur ve yönetmelik ek inde belirtilen araç ve gereçlerle donatılır. 3. Personel En az bir işyeri hekimi ile yardımcı sağlık personeli ve bunlara ilave olarak tehlike sınıfına uygun en az bir iş güvenliği uzmanından oluşur. 4. Çalışma Süresi İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri; işyerinin tehlike sınıfı, sektörü ve işçi sayısına göre ilgili yönetmelikte belirlenen sürelerden az olmamak kaydı ile yürütülür. * OSGB Ne Demek? Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine İSG hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimi ifade etmektedir. Hangisi Daha Avantajlı? Hiç kuşku yok ki, İSG hizmetini yerine getirmek için OSGB den hizmet satın almak, işyerinde bir İSGB kurmaktan çok daha akılcı bir yol. Çünkü her şeyden önce İSG konusu farklı ve özel bir uzmanlık alanıdır. Diğer yandan maliyet açısından da daha avantajlıdır. Örneğin; İSGB kurulduğunda yardımcı sağlık personeli/hemşire istihdam etmek gerekirken OSGB den hizmet alımında bu yükümlülükten/masraftan muaf olunacaktır. Ayrıca hemşire yanında burada çalışacak diğer personelin özlük hakları ile yasal işçilik giderlerini de hesaba katmak lazım. Sonuç olarak; I. Eğer işyerinde bir İSGB kurulacaksa hekim ve uzmana ilaveten yardımcı sağlık personeli de istihdam edilmelidir. (Hemşire çalıştırmamanın cezası çok ağır olup her ay için 2.500- TL dir) Hekim ve uzmanın sertifikasının geçerli olup-olmadığı yanında özellikle İGU uzmanının sertifikasının işyerinin tehlike sınıfına uygunluğu da kontrol edilmelidir. Bu bağlamda personel maliyetini düşünmek gerekmektedir. Yani bir OSGB den hizmet satın almak çok daha rantabldır. II. Eğer dışarıdan bir OSGB den hizmet satın alma yoluna gidilecekse mutlaka kuruluşun Bakanlıktan yetkisi olup-olmadığına bakılmalıdır.
III. Biz, bir OSGB ile çalışmayı salık veriyoruz. Çünkü her şeyden önce İSG konusu farklı ve özel bir uzmanlık alanıdır. Ayrıca OSGB den satın alınan hizmette yardımcı sağlık personeli maliyeti de yoktur. Diğer birçok açıdan da bir OSGB ile çalışmak daha rasyoneldir. Şöyle ki; İşyerinde oluşturulacak İSGB nin; Kuruluş organizasyonu, istenilen fiziki şartlar ve donanımın yerine getirilmesindeki zorluklardan, Gerekli personel temininde(işyeri Hekimi/İş Güvenliği Uzmanı+Yardımcı Sağlık Elemanı) yaşanan güçlük ve ayrıca personelin yönetimi, ihbar-kıdem ve diğer özlük haklarından, İşleyiş organizasyonu ve sistemin takip ve kontrolündeki olası sorunlardan, Zorunlu/yasal evrak/kayıt düzeni yani bürokratik işlemlerden kurtulmanın yanında Dışarıdan (Bakanlıktan yetkili bir OSGB den) hizmet satın alma sonucunda; İşinin uzmanı olan kuruluşun bilgi birikimi ve tecrübesinden yararlanılması, Maliyet açısından ki; yardımcı sağlık personeli istihdamından/maliyetinden muafiyet yanında hekim ve uzmanın sigortası + ihbar-kıdem ve diğer özlük haklarından da kurtulma ile firmanın daha avantajlı bir konuma geçmesi, Mümkün olmaktadır. İşyerinde Halen Doktor Çalıştıranlar Ne Yapmalı? Eğer işletmede halen bir işyeri hekimi istihdam ediliyorsa o zaman burada bir hemşire de çalıştırmak gerekiyor. Bunun maliyetli olacağı açık. Kaldı ki, -ben de yeni fark ettim- hemşire bulmak da öyle çok kolay değil! Türkiye de yardımcı sağlık personelinde ciddi bir sıkıntı/açık var! (Yardımcı sağlık personeli istihdam etmek zorunda olan işyerleri bu yükümlülükten kaçamazlar. Çünkü cezası çok ağır, çalıştırılmayan her ay için 2.500- TL. İPC uygulanacak!) Peki, o halde bu sorun nasıl çözülecek? 1. Yukarıda da değindik; İSG hizmetlerini dışarıya yani bir OSGB ye havale ederek bu maliyetten kurtulmak mümkün! Diğer yandan 500 ve daha üstünde çalışanı olan işyerleri ise zaten yardımcı sağlık personeli çalıştırmak zorunda değil! 2. Yıllardır aynı doktorla çalışıyorum, firma kültürünü biliyor, kardeşim ben doktorumdan vazgeçmem! diyen ve maliyetinden kaçındığı ya da bulamadığı için hemşire istihdam edemeyen işverenler, hizmet satın alacağı bir OSGB ile anlaşarak doktorunun buraya transferini sağlamak suretiyle (-Ki; OSGB ler çalıştıracak işyeri hekimi arıyorlar) aynı kişiyle çalışmaya devam edebilirler. SON SÖZ Kanunda daha birçok yenilikler var, ilerleyen günlerde bunlara da değineceğiz. Biz burada şimdilik işyerlerinde İSG alanında -ilk elde- işverenlikçe neler yapılması gerektiğini ortaya koymak istedik. Bu husus çok önemli çünkü İSG hizmetleri zaten işyerinde bir İSGB varsa buradaki uzman heyetçe ya da dışarıdaki bir OSGB den hizmet satın alınacaksa Bakanlıktan yetkili bu uzman kuruluşça yürütülecektir. Yani 50 499 arasında çalışanı olan işverence bu yeni Yasa yla birlikte ilk önce yapılması gereken şey; bir OSGB den mi hizmet satın alacak yoksa işyerinde bir İSGB mi kuracak ona karar vermesidir. Çalışanı 50 den az olan işveren ise zaten -küçük bir bedelle- bir OSGB den hizmet satın almak zorunda. Hatta 10 dan az çalışanı işyerlerinin hizmet bedelleri Devlet tarafından karşılanacak! Diğer yandan; tehlike sınıfın göre 500 ve daha fazla çalışanı olan büyük işletmeler ise İSG hizmetini mutlaka işyerlerinde bir İSGB kurmak suretiyle yerine getirmek zorunda. Yılbaşına kadar yazı içeriğinde belirtilen hususlar muvacehesinde -özellikle de 50 ve daha fazla çalışanı olan işyerleri- İSG açısından durumlarını gözden geçirmek suretiyle bu konuda gerekli kararları almalıdır! Girişte de söylediğimiz gibi; yeni Yasa ile birlikte bu alanda bir zihniyet devriminin yaşanması ve gerçek bir İSG kültürünün oluşması amaçlanmaktadır. Bu yeni dönemde İSG ye karşı duyarsız kalmak pek de mümkün olmayacak artık.
Çünkü idari para cezaları çok ağır, denetimler yoğunlaştırılacak, daha da önemlisi işyerleri açısından İSG hizmetine ulaşmanın yolu artık eskisine göre çok daha kolay. Ayrıca belirtelim ki; yeni yasa ile birlikte tüm radyo ve TV lere çalışma hayatıyla ilgili olarak yayın zorunluluğu da getirilmiş! Bize göre; -iş sağlığı ve güvenliği, çalışma hayatındaki kayıt dışılığın önlenmesi, sosyal güvenlik, işçi ve işveren ilişkileri konularında- duyarlığın sağlanması ve bilinçlenme açısından bu oldukça önemli bir düzenleme. Evet, yeni dönem 2013/Yılbaşında başlıyor. Tüm çalışan ve çalıştıranlara hayırlı olsun! Mehmet Ali METİNYURT Bakanlık E.Baş İş Müfettişi/İş Müşaviri