T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı DENETİMDE HATA VE HİLELER: ÇORUM SAHASINDA BİR ARAŞTIRMA Harun KISACIK Yüksek Lisans Tezi Çorum 2013
DENETİMDE HATA VE HİLELER: ÇORUM SAHASINDA BİR ARAŞTIRMA Harun KISACIK Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı Doç.Dr.Selçuk KENDİRLİ Çorum 2013
KABUL VE ONAY tarafından hazırlanan... başlıklı bu çalışma, tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak yüksek lisans/ doktora/ sanatta yeterlilik tezi olarak kabul edilmiştir. ------------------------------------------------------------------------------------------ (Unvan, Adı ve Soyadı) (Başkan) ------------------------------------------------------------------------------------------ (Unvan, Adı ve Soyadı) (Danışman) ------------------------------------------------------------------------------------------ (Unvan, Adı ve Soyadı) ------------------------------ ------------------------------------------------------------ (Unvan, Adı ve Soyadı) ------------------------------------------------------------------------------- ----------- (Unvan, Adı ve Soyadı) Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. (Unvan.Adı Soyadı) Enstitü Müdürü
T.C. HİTİT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.( / /20 ) Tezi Hazırlayan Öğrencinin Adı ve Soyadı sı i
ÖZET KISACIK, Harun. Denetimde Hata ve Hileler: Çorum Sahasında Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Çorum, 2013. Bu çalışmada, muhasebede yapılan hata ve hileler konuları incelenmiştir. Öncelikle denetim kavramı ve muhasebe denetimi ile ilgili teknik bilgiler açıklanmıştır. Daha sonra da muhasebede yapılan hata ve hileler konuları incelenmiştir. Çalışma sonunda bir anket düzenlenmiş ve Çorum ilinde bulunan Yeminli Mali Müşavir (YMM) ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM) lerin muhasebe hata ve hileleri konusunda görüşleri alınmıştır. Anahtar Kavramlar Denetim, Hata, Hile. i
ABSTRACT KISACIK, Harun. The control of fraud and error: Çorum Field A Research, Master of Science Thesis, Çorum, 2013. In this study, the error in accounting tricks was investigated. First, the concept of auditing, accounting and technical information described in connection with an audit. Then the error in accounting tricks was investigated. At the end, a survey in the province of Çorum organized and Chartered Accountant (CA) and Certified Public Accountant (CPA) 's views on accounting errors and tricks taken. Key Words Audit, Error, Trick. ii
İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii İÇİNDEKİLER... iii TABLOLAR LİSTESİ... vii KISALTMALAR VE SİMGELER DİZİNİ... iix ÖNSÖZ...x GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM DENETİM KAVRAMI VE MUHASEBE SİSTEMİNDE DENETİM 1. DENETİM KAVRAMI VE MUHASEBE DENETİMİ...3 2. MUHASEBE DENETİMİNİN TARİHİ GELİŞİMİ...4 3. MUHASEBE DENETİMİNİN AMAÇLARI...7 4. MUHASEBE DENETİMİ TÜRLERİ...8 4.1. Amaçlarına Göre Denetim Türleri...8 4.1.1. Mali Tablolar Denetimi...8 4.1.2. Uygunluk Denetimi...9 4.1.3. Faaliyet Denetimi... 10 4.1.4. Özel Amaçlı Denetimler... 11 4.2. Kapsamına Göre Denetim Türleri... 11 4.3. Yapılış Nedenine Göre Denetim Türleri... 12 4.3.1. Zorunlu (Yasal) Denetim... 12 4.3.2. İsteğe Bağlı Denetim... 12 4.4. Uygulama Zamanına Göre Denetim Türleri... 12 4.4.1. Sürekli Denetim... 12 4.4.2. Ara Denetim... 14 4.4.3. Son Denetim... 14 4.5. Denetçinin Statüsüne Göre Denetim Türleri... 14 4.5.1. Bağımsız Denetim... 15 iii
4.5.2. İç Denetim... 15 4.5.3. Kamu Denetimi... 16 5. DENETÇİ TÜRLERİ... 17 5.1. Bağımsız Denetçiler... 17 5.2. İç Denetçiler... 19 5.3. Kamu Denetçileri... 20 İKİNCİ BÖLÜM MUHASEBEDE HATA VE HİLELER 1. MUHASEBE HATALARI... 22 2. MUHASEBE HATALARININ NEDENLERİ... 23 2.1. Bilgisizlik ve Tecrübesizlik... 24 2.2. İhmal ve Dikkatsizlik... 24 3. MUHASEBE HATALARININ ÇEŞİTLERİ... 25 3.1. Matematik Hataları... 25 3.2. Kayıt Hataları... 26 3.3. Nakil Hataları... 35 3.4. Unutulma ve Tekrarlama... 37 3.5.Bilanço Hataları... 38 4. HATA VE HİLE AYRIMI... 39 5. MUHASEBE HİLELERİ... 41 6. HİLE TÜRLERİ... 47 6.1. Kasti Hatalar... 47 6.2. Kayıt Dışı İşlemler... 48 6.3. Zamanından Önce veya Sonra Kayıt... 50 6.4. Uydurma Hesaplar... 51 6.5. Belge Sahtekarlığı... 52 6.6.Bilançonun Maskelenmesi... 58 iv
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MUHASEBEDE HATA VE HİLELER VE ÇORUM İLİ MUHASEBE MESLEK MENSUPLARINA ANKET UYGULAMASI 1. LİTERATÜR TARAMASI... 61 2. ARAŞTIRMANIN AMACI... 62 3. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ... 62 4. ÖRNEKLEM SEÇİMİ... 64 5. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ... 64 6. ARAŞTIRMA BULGULARI VE SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ65 6.1. Çorum İli Meslek Mensuplarının Demografik Verilerinin Değerlendirilmesi 65 6.2. Çorum İli Meslek Mensupları Muhasebe Hata ve Hileleri Görüşlerinin Değerlendirilmesi... 70 6.3. Çorum İli Meslek Mensupları Muhasebe Hata ve Hileleri Yargılarının Değerlendirilmesi... 79 7. GÜVENİLİRLİK ANALİZİ... 84 8. ÇORUM İLİ MESLEK MENSUPLARI MUHASEBE HATA VE HİLELERİ SAHA ÇALIŞMASI HİPOTEZ TESTLERİ... 87 9. İSTATİSTİKSEL ANALİZLER... 89 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 102 KAYNAKÇA... 105 EKLER... 112 EK-1. ANKET FORMU... 112 v