Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 5 Sayı: 20 Volume: 5 Issue: 20 Kı 2012 Winter 2012 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 CAHT SITKI TARANCI NIN KTAPLARINDA YER ALMAYAN R VE YAZILARININ NER VE DEERLENDRLMES PUBLICATIONANDCRITICISMOF UNPUBLISHED POEMS AND WRITINGSOF CAHT SITKI TARANCI Nuran ÖZLÜK Özet Bu çalımada Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatının hakkında pek çok çalıma yapılmı, gerek döneminde gerekse günümüzde sevilerek okunan, ünlü isimlerinden Cahit Sıtkı Tarancı nın hayatta iken nerettii ve ölümünden sonra gazete ve dergilerden toplanarak kitap hâline getirilen iir ve düz yazılarının dıında kalan bir iiri, Paul Éluard dan çevirdii bir iir; Fethi Giray, Memduh evket Esendal ve Paul Éluard la ilgi duygu ve düüncelerini kaleme aldıı üç yazısı yayımlanarak deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: Cahit Sıtkı Tarancı, Cumhuriyet Dönemi, Seçilmi Hikâyeler Dergisi, Süreli Yayın. Abstract In this study Cahit Sıtkı Tarancı s, who is a wellknown, most studied, most read artist in his time and now in Turkish Literature of Republic an period, one poem, one translated poem of Paul Éluard, three articles of his feelings and thoughts about Fethi Giray, Memduh evket Esendal and Paul Éluard are criticised by publishing which are identified they were not taken place in boks collected from newspapers and journals when he was alive or after his death. KeyWords: Cahit Sıtkı Tarancı, Republican Period, Seçilmi Hikâyeler Journal, Periodicals. Cumhuriyet Devri Türk edebiyatının önde gelen imzalarından biri olan Cahit Sıtkı Tarancı 1930 da Akademi ve Servet-i Fünûn da yayımlanan ilk iirlerinden itibaren beeni kazanmaya balamı ve günümüze kadar sevilerek okunan air olma özelliini muhafaza etmitir. Telif iirlerinin yanında Galatasaray Lisesi nin 10. sınıfında kefettii ve elem çiçeklerinin sonsuz bahçesine (Aygün, 1935: 141) daldıı Baudelaire ve çeitli Fransız airlerinden tercümeler de yapan Tarancı, air kimlii ile ön plana çıkmı olsa da çeitli gazete ve dergilerde yayımlanan hikâyeleri ve düünce yazıları ölümünden sonra toplanarak neredilmitir. Tarancı nın hayatta iken yayımladıı üç iir kitabı Ömrümde Sükût, Otuz Be Ya ve Düten Güzel dir. airin ölümünün ardından söz konusu kitaplarda bulunmayan iirleri, tercümeleri ve ardından yazılanlar toplanarak Sonrası adıyla, 1983 yılında ise Asım Bezirci Dr., Türk Dili ve Edebiyatı Öretmeni.
- 115 - tarafından Tarancı nın iirlerini bir araya getirerek tek kitap hâlinde, Otuz Be Ya: Bütün iirleri(tarancı, 1983) adı altında basılmıtır. Cahit Sıtkı nın yazıları ise Hakan Sazyek tarafından Cahit Sıtkı Tarancı: Makaleler/Konumalar/Yanıtlar (Tarancı, 1995) balııyla yayımlanmıtır. Tarancı nın iir ve yazıları ile ilgili yapılan bu çalımalar airin eserlerini kitaba göre ulaılması daha zor olan gazete ve dergilerin sayfalarından çıkararak okuyucusuyla buluturmutur. Aaıda Cahit Sıtkı Tarancı nın külliyatına katkıda bulunmak amacıyla mezkûr eserlerde yer almayan, taramalar sırasında Seçilmi Hikâyeler Dergisi nde neredildii tespit edilen Balılık balıklı iir, Fethi Giray ın iir Sanatı, te Hikâyeci, Éluard ın Arkasından serlevhalı yazılar ve Éluard dan çevirdii Saatlerim adlı iir yayımlanarak deerlendirilmitir. Balılık Sen güzeli nasıl candan sevmiim Bilmez olmuum aktan baka yasa Uyumu uyanmı bir sen demiim Senden geliyor gönlümdeki tasa Ben o bildiim o sâdık bülbülüm Sultanî gülüm Muhammedî gülüm Bahar eyler kı ortasında gönlüm Benden yana bir kez güldüün olsa (Tarancı, t.y.: 11) Tarancı nın iirlerinde bazen optimist bazen de pesimist bakı açısıyla kaleme aldıı ak, yalnızlık, ölüm, yaama sevinci, geçmie/çocuklua özlem, rüya, hakikat temleri tek baına ya da bir çatıma eklinde karımıza çıkar. Sevgiliye sadakatin sunulduu inceleyeceimizde Balılık iirinde ak temi ilenmitir. nsanolunun doasında var olan inanma ve balanma duygusu/itimat Cahit Sıtkı nın iirlerine de yansır. airin Güvenlik iirinde bu duygu ön plandadır. Güvenlik Ne böyle sabah ne böyle akam Bir yer bir hava bir rahat olsun Bileyim bastıım toprak salam Bileyim sen günlük tasa yoksun Oh deyim ömrümde ilk defa Tüy gibi olayım sevincimden Ölüm düüncesi benden ırak Hep güzel eyler geçsin içimden Sen her zaman böyle anlayılı Hâlden bilir sevdiim olasın Bir balayı olsun yazlı kılı Hızı kesilmesin akımızın (Tarancı, 1983: 219) Tarancı nın yukarıdaki iirde kendini güven içinde, sakındıı durumlardan emin bir hâlde hissetmeyi istemesi Balılık iirinde sevdiine bu duyguları hissettirmesine dönüür.ak temasını iledii pek çok iirinin aksine temelinde tensel hazların olmaması, airin sevdalandıı kıza sadakatini bildirmesi, gönlündeki tasanın yalnız sevdiinden gelmesi, sevdiinin bir kez gülüünün gönlünü kı ortasında bahara çevirmesi ile Tarancı, daha çok divan iirlerinde gördüümüz âık portresi çizmitir. Balılık iirinde Tarancı,Mehmet Kaplan ın air ve nesli için André Gide nin Dünya Nimetleri ni okuyarak yetitii, onlar için
- 116 - yaanan an ın önemli olduu ve geçen günleri mümkün olduunca hazla doldurdukları (Kaplan, 2002: 101) yönündeki eletirilerinden farklı bir tutum içindedir. Ayrıca iirde kullanılan gül-bülbül mazmunu, gül isminin önündeki Sultanî ve Muhammedî sıfatları da divan iirinin yansımalarıdır. Çeitli ekil ve vezin denemeleri yapan air,halk iiri geleneine uyarak dörtlüklerden vücuda getirdii Balılık iirinde 11 li hece ölçüsünü kullanmıtır. iirde istedii içten geleni en tabii, en külfetsiz lisanla kâıda geçirmek, (Tarancı, 2001: 63)söylenmek istenenin kullandıımız dilin imkânları dâhilinde en mükemmel ekilde söylemek, aslolanın kelimeleri yaatmak, onlara hayat vermek olduunu dile getiren, kelime tasarrufu konusunda az kelimeyle söylemesi mümkün olan bir hayali, bir duyuu, bir hasreti fazla kelimeyle söylemeye (Tarancı, 2001: 127)lüzum görmeyen ve Türkçeni ses vekâleti bizim uhdemizdedir. (Tarancı, 2001: 141)diyen Tarancı dier iirlerinde olduu gibi Balılık ta da sade ve tabii bir lisan kullanmıtır. Tarancı, çeitli süreli yayınlarda yayımladıı düz yazıları ile sanata ve sanatçıya bakıını dile getirmitir. Bunlardan bazıları Akademi de iirimizin Bir Zirvesi: Necip Fazıl, Varlık ta Ahmet Kutsi Tecer in iirler i, Aaç ta 1886 Mucizesi: Sembolizma, Gündüz de Makber airi çin, Yücel de iirde Vezin Taassubu, Son Yaprak ta air Orhan Veli dir. Tarancı nın mahiyet açısından paralellik gösteren Fethi Giray ın iir Sanatı, te Hikâyeci ve Éluard ın Arkasından balıklı yazıları ise Seçilmi Hikâyeler Dergisi nde neredilmitir: Fethi Giray ın iir Sanatı Fethi Giray ı ilk iiri yayınladıı günden beri sevgi ve dikkatle takip etmekteyim. Alamaklı olmaktan ziyade vakur, kendi içine deil dıarıya, çevresine yöneltilmi hassasiyeti daha o zamandan iirlerine bir özellik veriyordu. Bir çalıma mahsulü olan bu iirlerden belliydi ki Fethi Giray, iiri ilham perisinin lütfuna bırakmayan, herhangi bir gönül elencesinden fazla bir ey sanan bir airdir. Kendi ferdiyeti içinde mahpus kalmaya razı olmayıp da topluma taması, onunla kaynaması, dertlerini dert, sevinçlerini sevinç edinmesi bundan ileri geliyor. Türk halkının nabzını airce ve insanca yoklamasını bilen Fethi Giray, aruz ve hece tecrübesi olmadıı hâlde, kullandıı serbest veznin nesirden ayrı bir ey olduunu unutmamakta, seçtii konunun güzelliine kendini kaptırabilecei iirlerinde bile ekil endiesini elden bırakmamaktadır. Fethi Giray ın serbest vezni Nâzım Hikmet in veya Orhan Veli nin serbest veznine benzemez. Nâzım ın kafiyeden sık sık faydalanmasına, Orhan ın iirinin alçak sesle okunmazsa tadına varılamamasına karılık, Fethi Giray ın serbest vezni ne kafiyeden medet umar, ne de alçak sesle okunmaya gelir. Fethi nin iirini yüksek sesle okumak gerektir. Fethi Giray da sevdiim taraflardan biri de mütenevvi olmasıdır. Bir iirinde hürriyetten bahseden airimiz, bir ikincisinde stanbul dan söz açar, bir üçüncüsünde baharı terennüm eder, hasılı, gerek ses gerekse konu bakımından kendi kendini tekrarlamak zaafına dümez. Bu da bir air için az mazhariyet deildir. Artık arama devresini geçirmi, ahsiyetini bulmu olan ve gittikçe daha ustalıklı kullandıı aletten ne gibi sesler çıkaracaını bilen Fethi Giray dan, otuzunu henüz amı bu genç ve deerli airimizden, iir alanında bugüne kadar yaptıı hizmetlere bundan sonra da aynı vazife akı ve iir ihtirasıyla devam etmesini bekler, Fethi Giray ın son yıllarda yazdıı iirleri böyle toplu bir hâlde görmemizi salayan bu güzel teebbüsünden ötürü deerli hikâyeci arkadaımız Salim engil e bir iir okuyucusu olarak teekkür ederim.(tarancı, t.y.: 7-8) Mecmuanın Fethi Giray iir Sayısı nda Giray ın iiri hakkında görülerini Nâzım Hikmet ve Orhan Veli ile karılatırarak dile getiren Tarancı,iirde vezin, kafiye, ses ve tema ile ilgili bakıını/dikkatlerini de ortaya koymaktadır.toplumcu gerçekçi sanat anlayıının egemen
- 117 - olduu bir dönemde aırlıklı olarak bireysel konulara eilen, Tarancı, realist bakı açısına sahip Fethi Giray ın içtimai/sosyal meseleleri ilemesini ön plana çıkarması da onun eletirel objektifliinin göstergesidir. te Hikâyeci Memduh evket Esendal ı hiç görmedim, siyasi hayatında neler yaptıını da pek bilmem fakat hikâyelerini ilk okuduum günden te hikâyeci! dediimi hatırlıyorum. Memduh evket Esendal anlatmak istediini ıkınıp sıkınmadan, rahat rahat, tatlı tatlı anlatan hikâyecidir. Onda, efendim ben hikâyelerimde memleketin falan içtimai yarasını deiyorum, Anadolu nun sefaletini önünüze seriyorum, stanbul un fakir mahallelerinden size manzaralar veriyorum, diyen kendini beenmi, bilgiç hikâyeci edası yoktur. O, iinin hikâye yazmak olduunu bildii için, anlatacaı eyi sigara içer gibi aılacak bir tabiilikle, konutuumuz Türkçenin en güzeliyle anlatmaya bakar. Anlattıkları sudan eyler mi sanırsınız? Ne münasebet. Onun hikâyelerinde memleket manzaralarını, âdetlerini, dertlerini; köylüsüyle, ehirlisiyle, efendisiyle, hizmetçisiyle bütün tanıdıklarımızı elinizle koymu gibi bulursunuz. Hikâyecimiz o kadar yerli, o kadar bizdendir. Hikâyenin her eyden önce bir anlatı sanatı olduunu onun kadar bilen hikâyecimiz pek azdır. Bu bakımdan yerinin kolay kolay doldurulacaını hiç sanmıyorum (Tarancı,t.y.: 66-67). air kimlii ile tanınan Tarancı, hikâye türünde de eserler kaleme almıtır (Salık, 2003). Tarancı ya göre iir gibi hikâye de hayatla sarma dola olduu ölçüde güzel, kolaya kaçtıı nispette ömürsüz, memleket gerçeklerinden sanat unsurları çıkarabildii zaman ilerici bir durumdadır. (Tarancı, 1995: 126). Memduh evket Esendal ın ölümü üzerine hazırlanan özel sayıdaki te Hikâyeci serlevhalı yazıda Tarancı, hikâyeci ile ilgili düünceleri vasıtasıyla bu edebî türün ve yazarının taıması gereken vasıfları da ortaya koymutur. Éluard ın Arkasından Bugünkü Fransa nın kalburüstü üç be airinden biri de geçenlerde 57 yaında ölen Paul Éluard dı. 1895 yılında Paris yakınlarında Saint Denis te doan Éluard mütevazı bir ailenin çocuudur. Daha ziyade hastalıktan ötürü doru dürüst okuyamamı, pek genç yaında askere alınmı ve Birinci Dünya Savaı ndan nefes borusu kangren olarak ayrılmıtır. Savatan sonra Breton, Aragon ve daha birkaç arkadaıyla birlikte sürrealizm hareketinin baında gördüümüz Éluard 1924 te uzun bir seyahate çıkıyor ve birçokları kendisini öldü sanarak airlii ve iirleri üzerine uzun yazılar yazıyorlar. Çok ükür ölmedii anlaılan air, dönüünde iir faaliyetine ara vermeksizin devam ederek 1926 da Capitale de la Douleur, 1929 da L Amour la Poésie, 1932 de La Viemmédiate, 1934 te La RosePublique, 1936 da LesYeuFertiles adındaki iir kitaplarını yayınlıyor. Sürrealist sarholuu kinci Dünya Savaı na kadar sürmü olan Éluard, 1940 Haziran ında Fransa nın düman çizmesi altına dümesi üzerine, yürei kan alayan her Fransız ın yaptıı gibi, Gizli Mukavemet Hareketi ne katılarak bir yandan en tehlikeli vazifeleri baarıyor, bir yandan da memleketinin o karanlık günlerindeki ıstırabını, dayanma gücünü, sabrını, ümitlerini söyleyen, hürriyet akını haykıran harikulade iirler yazıyor. O zamana kadar yalnız edebiyat çevrelerince bilinen Éluard, birkaçını Orhan Veli ve Sabahattin Eyübolu nun dilimize çevirdikleri bu iirleriyle kendini halk tabakalarına da tanıttı ve onların en sevgili airi oldu. Fransa nın
- 118 - kurtulmasında, hürriyete kavumasında Éluard ın bu iirlerine bir eref payı çıkaranlardanım. Baudelaire den, Verlaine den, Mallarmé den sonra gelmek ve Valléry nin klasik formun en mükemmel örneklerini verdii yıllarda iir yazmaya balamak genç bir air için büyük bir talihsizlik olsa gerektir. Vakitsiz ölümüne bütün iir sevenlerin alaması gereken Éluard, bu talihsizlii yenmi, vezin ve kafiye ihtiyacını duymadan uuraltı dünyasında olan biteni geni muhayyilesinin yardımıyla kâıda dökerek zamanının gelenee balı airlerini aırtmı en baarılı sürrealist airlerden biridir. iir dikkati derinletikçe ve hayat tecrübesi arttıkça iirini molozlardan ayıklamaya, onu billurlatırmaya muvaffak olan Éluard, son kitaplarında gördüümüz en mükemmel iirleriyle Baudelaire ve Mallarmé mertebesine yükselmitir. iirin ve hürriyetin egemenliini ilan eden, kendini tabiatta, tabiatı kendinde gören; sabır, cesaret, ümit, ölüm korkusu ve ak gibi ruh hâllerini, hayat davranılarını iirine konu yapan Éluard ın iir dünyasında karımıza çıkanlar yabancılar deil ainalardır: güne, bulutlar, gece ve yıldızlar, bitkiler, birkaç maden ve üç be hayvan; insan vücudundan gözler, eller ve göüsler, daha sonra karılatıklarımız bahçe, ev, kapı, pencere, masa, ayna, yatak gibi her gün gözümüzün önünde olan eylerdir. Dı dünyada gördüklerini o anadaki ruh hâline göre deerlendirmesini bilen, terkip gücüne sınır olmayan bir air için bu malzeme yeter de artar bile. Çiçekleri, kuları, yemileri, kadınları ve hele insanları bu kadar seven, günümüzün meseleleriyle uykusu kaçan, insanlıın barıa ve saadete kavumasını isteyen bu hürriyet âıı air, son yıllarda Aragon un peine takılarak o canım iirini nerden ve ne maksatla idare edildii herkesçe bilinen bir partinin propaganda aleti yapmasaydı ne kadar daha iyi eserdi! Fakat neylersin! Rimbaud ne güzel söylemi: Ô saisons, ô châteaux Quelleâmeestsansdéfauts? (Tarancı, 1952: 22-23) Éluard ın Arkasından serlevhalı yazıda çok sevdii ve tesirinde kaldıı Baudelaire ve Mallarmé mertebesine yükselttii,dadaist ve gerçeküstücü iirin öncülerinden olan Fransız airinin iledii temler, iirinde ele aldıı unsurlar Tarancı nınkilerle örtümektedir: Kendini tabiatta, tabiatı kendinde gören; sabır, cesaret, ümit, ölüm korkusu ve ak gibi ruh hâllerini, hayat davranılarını iirine konu yapan Éluard ın iir dünyasında karımıza çıkanlar yabancılar deil ainalardır: güne, bulutlar, gece ve yıldızlar, bitkiler, birkaç maden ve üç be hayvan; insan vücudundan gözler, eller ve göüsler, daha sonra karılatıklarımız bahçe, ev, kapı, pencere, masa, ayna, yatak gibi her gün gözümüzün önünde olan eylerdir. Saatlerim nsan oldum kaya oldum nsanda kaya oldum kayada insan Havada ku oldum kuta feza Soukta çiçek günete nehir oldum (Tarancı, 1952: 23) ebnemde parlayan ey Kardeçesine yalnız kardeçesine hür Fransız iirini bizzat okuyan, iyi tanıyan ve tesirinde kalancahit Sıtkı, Charles Baudelaire den Seyahate Davet, Ne Dersin Bu Akam, Akamın Ahengi ve Balkon, Jules Laforgue den Bensiz Olacak Her ey, Guillaume Apollinaire den Dilek, Paul Verlaine den Green (Yeil), Gök Öyle Mavi, Alfred de Musset den Hüzün, Gérard de Nerval den Fantazya yı Türkçeye çevirmitir.tarancı, Söz konusu isimlerin dıında kalan bir
- 119 - baka Fransız airi Paul Éluard ın Saatlerim adlı iirini de tercüme ederek yazısında bahsettii Fransız airinin iirinde ilediitemi/temleri somutlatırmıtır. Sonuç Cumhuriyet Döneminin önemli airlerinden olan Cahit Sıtkı Tarancı nın kitap hâlinde neredilen eserlerinde bulunmayan yukarıda tam metinlerini vererek deerlendirdiimiz iir, çeviri iir ve düz yazıları airin bilhassa iir ve hikâye sanatı, döneminin yerli ve yabancı edebiyatçıları hakkındaki düüncelerini içermesi bakımından önem arz etmektedir. Ziya ya yazdıı 15.12.1941 tarihli mektubunda Öyle yapalım ki Ziya cıım Türkçe bizden honut olsun (Tarancı, 2001: 92) diyen Cahit Sıtkı Tarancı nın ak temasını iledii Balılık, sevilene verilen güven duygusu, bildirilen sadakat ile tensel arzulardan arındırılması, divan iiri unsurlarından yararlanılması ile dier ak iirlerinden ayrılır. Kendisi gibi air olan Fethi Giray ı iir sanatı açısından deerlendirdii Fethi Giray ın iir Sanatı, aynı devirde yaamalarına ramen hiç tanımadıı ancak hikâyeciliini beendii Memduh evket Esendal ın ölümü üzerine kaleme aldıı te Hikâyeci balıklı yazı ve yine Paul Éluard ın ölümü üzerine hakkında duygu ve düüncelerini dile getirdii Éluard ın Arkasından serlevhalıyazı,tarancı nın dönemin aydın bakıını, sanatı ve sanatçılarını vermesi açısından dikkate deerdir.tarancı ayrıca Paul Éluard la ilgili yazı ile aynı sayıda yer alan Saatlerim adlı iiri de Fransızcadan çevirerek Türkçeye kazandırmıtır. KAYNAKÇA AYGÜN, hsan (1935). Anket: Gençler Diyorlar ki, Yücel, C. 2, S. 10, s. 141-144. ÉLUARD, Paul (1952). Saatlerim, Çeviren: Cahit Sıtkı Tarancı, Seçilmi Hikâyeler Dergisi, C. 7, S. 10, s. 23. KAPLAN, Mehmet (2002).iir Tahlilleri 2: Cumhuriyet Devri Türk iiri,12. bs., stanbul: Dergâh Yayınları. SALIK, aban (2003).Cahit Sıtkı Tarancı nın Hikâyeleri Üzerine Bir nceleme, Ankara: Hece Yayınları. TARANCI, Cahit Sıtkı (t.y.). Balılık, Seçilmi Hikâyeler Dergisi, C. 6, S. 1, s. 11. TARANCI, Cahit Sıtkı (1952). Éluard ın Arkasından, Seçilmi Hikâyeler Dergisi, C. 7, S. 10, s. 22-23. TARANCI, Cahit Sıtkı (t.y.). Fethi Giray ın iir Sanatı, Seçilmi Hikâyeler Dergisi: Fethi Giray iir Sayısı, C. 4, S. 32-33, s. 7-8. TARANCI, Cahit Sıtkı (t.y.). te Hikâyeci, Seçilmi Hikâyeler Dergisi: Memduh evket Esendal Sayısı, C. 6, S. 5, s. 66-67. TARANCI, Cahit Sıtkı (1995).Makaleler/Konumalar/Yanıtlar, Hazırlayan: Hakan Sazyek, stanbul: Can Yayınları. TARANCI, Cahit Sıtkı (1983).Otuz Be Ya: Bütün iirleri, Derleyen: Asım Bezirci, stanbul: Can Yayınları. TARANCI, Cahit Sıtkı (2001).Ziya ya Mektuplar,,stanbul: Varlık Yayınları.