XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya. MESLEKİ-TEKNİK LİSELERDE İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ ÖZET Arş.Gör. İlknur ÇALIŞKAN MAYA Hacettepe Üniversitesi Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı mayailknur@yahoo.com AMAÇ Bu araştırmada, 2003-2004 eğitim-öğretim yılında mesleki-teknik liselerde (erkek / karma) istenmeyen öğrenci davranışlarının ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkilerinin neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmaktadır. YÖNTEM Araştırmanın evreni, Ankara İli ndeki merkez ilçelerde yer alan 20 mesleki-teknik liseden seçilen Atatürk Meslek Lisesi ve Ulus Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi olmak üzere iki mesleki-teknik lisedir. Araştırmanın amacı gereği, mesleki-teknik liseler seçilirken; liselerden birinin erkek öğrencilere yönelik, diğerinin karma eğitim vermesi koşulu göz önüne alınmıştır. Ulus Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi (erkek) nde toplam; 585 öğrenci bulunmaktadır. Bu evrenden %10 örneklem alınarak; örneklem sayısı 59 olarak belirlenmiştir. Atatürk Meslek Lisesi (karma) nde toplam 1205 öğrenci bulunmaktadır. Bu evrenden de % 10 örneklem alınarak; örneklem sayısı 120 olarak belirlenmiştir. Araştırmada, araştırmacı tarafından geliştirilen İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Gösterilen Öğretmen Tepkileri Anketi kullanılmıştır. Anketin geçerliliği için H.Ü. nde görev yapmakta olan bir Prof. ve iki Araş. Gör. olmak üzere üç uzman görüşü alınmıştır. Ölçme aracı, istenmeyen öğrenci davranışlarını belirten 20 madde ve bunlara karşılık gelecek şekilde 16 öğretmen tepkisinde oluşmaktadır. Öğrencilerden her madde için okullarında en sık gözlenen öğretmen tepkilerinden birini işaretlemeleri istenmiştir. Verilerin çözümlenmesinde, öğretmen tepkilerinin sıklık derecesinin ve bunların ne tür istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterildiğinin belirlenmesi için frekans dağılımına ve yüzdeliklerine bakılmıştır. BULGULAR I) Araştırmada, Atatürk Meslek Lisesi (karma) nde istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri sıklık derecesine göre en çoktan en aza doğru şöyle bulunmuştur: 1) Disipline göndermek, 2) Azarlamak, 3) Sesle uyarmak, 4)Görüşmeye çağırmak, 5) Farkına varmamak, 6) Sorunu anlamaya çalışmak, 7) Sessizce uyarmak, 8) Görmezden gelmek, 9) Sınıfa almamak / Sınıftan atmak, 10) Göz teması kurmak, 11) Soru sormak, 12) Sorumluluk vermek, 13) Yanına yaklaşmak, 14) Fiziksel ceza uygulamak, 15) Derste değişiklik yapmak, 16) Dokunmak. II) Araştırmada, Ulus Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi (erkek) nde istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri sıklık derecesine göre en çoktan en aza doğru şöyle bulunmuştur: 1) Azarlamak, 2) Sesle uyarmak, 3) Disipline göndermek, 4) Fiziksel ceza uygulamak, 5) Farkına varmamak, 6) Sınıfa almamak / Sınıftan atmak 7) Görmezden gelmek, 8) Görüşmeye çağırmak, 9) Sorunu anlamaya çalışmak, 10) Soru sormak, 11) Göz teması kurmak, 12) Sessizce uyarmak, 13) Sorumluluk vermek, 14) Yanına yaklaşmak, 15) Dokunmak, 16) Derste değişiklik yapmak. Anahtar Sözcükler: İstenmeyen öğrenci davranışları, öğretmen tepkileri, mesleki-teknik lise.
ABSTRACT THE TEACHER REACTİONS AGAİNST UNDESIRED STUDENT BEHAVİOURS İN THE OCCUPATİONAL AND TECHNİCAL SCHOOLS PURPOSE The research tries to find out the undesirable student behaviours and teachers reactions against them in the vocational and technical schools (male/mixed) during 2003-2004 educational term. METHODOLOGY Atatürk Occupational School and Ulus Technical and Occupational School where located in Ankara city and its suburbs were examined in the research. The sampling unit was chosen as 10 per cent for both school. The number of sampling was determined for Ulus Technical and Occupational School as 59, while it was 120 for Atatürk Occupational School. FİNDİNGS I) The teacher reactions against undesirable student behaviours in Atatürk Occupational School were found and listed according to the behaviours higher to lower frequency. As a result, 1) Take disciplinary action, 2) Scolding, 3) Give a warning, 4) Call for a meeting, 5) Unable to take notice of action, 6) Try to take notice of action, 7) Tip student off, 8) To pretend not to see, 9) Not allowing student to get in the classroom, 10) To fallow student closely, 11) To ask question, 12) To give responsibility, 13) To come near student, 14) To give physical punishment, 15) To go change in the content of the lesson, 16) Touching. II) The teacher reactions against undesirable student behaviours in Ulus Technical and Occupational School were found and listed from most frequent to the lowest frequent. As a result; 1) Scolding, 2) Give a warning 3) Take disciplinary action, 4) To give physical punishment, 5) Unable to take notice of action, 6) Not allowing student to get in the classroom, 7) To peretend not to see, 8) Call for a meeting, 9) Try to take notice of action, 10) To ask question, 11) To fallow student closely, 12) Tip student off, 13) To give responsibility, 14) To come near student, 15) Touching, 16) To go change in the content of the lesson. Key Words: Undesirable student behaviours, teacher reactions,, technical and occupational school. 2 GİRİŞ SORUN DURUMU Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir (Ertürk, 1979, s.12). Eğitimin temel amacı, eğitim türü ve düzeyi ne olursa olsun bu değişimi gerçekleştirmektir. Örgün eğitimde, eğitim için gerekli temel kaynaklar olan öğrenci, öğretmen, program, kaynaklar, araç ve gereçlerin yer aldığı ortam ve öğrenci istendik davranışların oluştuğu sınıftır (Başar, 1994, s.13). Sınıf ortamındaki insanların, kaynakların ve zamanın eğitsel amaçlar doğrultusunda eşgüdümlemesi etkili bir sınıf yönetimini gerektirir. Sınıf yönetimi, sınıf yaşamının bir orkestra gibi yönetilmesidir (Lemlech, 1988, s.3). Sınıf yönetimi, sınıfta öğrenci istendik davranışların oluşmasına hizmet ettiği kadar, istenmeyen davranışların önlenmesini de içerir. Ne var ki; sınıf ortamının fiziksel özellikleri, eğitim programı, öğretim yöntemleri, öğrenci başarısı, öğretmenin özellikleri ve öğrencilerin özellikleri gibi sınıf içi ve aile, çevre ve akran grupları gibi sınıf dışı değişkenlerin etkisiyle sınıf ortamında istenmeyen davranışlar görülebilir
3 (Başar, 1994, s:103-121; Aydın, 1998, s.122). Bu durumda, öğretmene düşen başlangıçta istenmeyen davranışların oluşmasını engelleyen önlemleri almak ya da var olan istenmeyen davranışların istendik davranışlarla değiştirilmesini sağlamak olmalıdır. İstenmeyen davranışlardan bazıları en büyük etkisini davranışı yapan üzerinde gösterir, ama bir kısmı bunun ötesinde öğretmeni, sınıfın tümünü ve dersi olumsuz etkiler (Haigh, 1990:5). Hatta bazı olumsuz davranışlar, okula ve aileye de önemli zararlar verirler. Sınıftaki istenmeyen davranışlar, sınıfın düzenini ve eylemlerini bozar, amaçlara ulaşmayı engeller, özellikle zaman kaynağının kötü kullanımına neden olur (Başar, 1994, s.95). İstenmeyen davranışların bir kısım, bozucu davranış değil, ona yöneltici davranış olarak görürler. Kitapdefter gibi ders araçlarını getirmeme, eşofmanını-spor ayakkabısını unutma, ödevini tamamlayamama, sınıf etkinliklerinden uzak durma, bunlar arasında sayılır (Lemlech, 1988:6). İstenmeyen davranışların sınırlarının çizilmesi zordur. Çünkü davranışın istenmeyen nitelikte olmasını belirleyen etkenler duruma, koşullara, mekana v.b bir dizi değişkene bağlıdır. Örneğin, ilköğretimin birinci kademesinde yer alan bir öğrenci ile, lise öğrencisinin davranış sorunların farklı olacağı açıktır (Aydın, 1998, s.117). Ders esnasında hayal kurma, dersi dinlememe, işini özensiz yapma, yapması isteneni yapmama söz almadan konuşma, arkadaşları konuşurken konuşma, okula geç gelme, nedensiz devamsızlık yapma, sınıfa giriş-çıkış düzensizliği, temizlik kurallarına uymama, görgü kurallarına uymama, sırasını gereksiz terk etme, derse kitap-defter vb. eğitim araçlarını getirmeme, arkadaşlarına zarar verme, okul eşyalarına zarar verme, kırıcı ve küfürlü konuşma, ders esnasında sınıfı terk etme, okuldan kaçma, sigara kullanma, sınavlarda kopya çekme v.b sınıf ortamında rastlanan istenmeyen davranışlardan bazılarıdır. Etkili bir sınıf yönetiminin dönümcül öğesi olan öğretmen, istenmeyen öğrenci davranışlarının yönetiminde sorunu anlamaya çalışmak, görmezden gelmek, göz teması kurmak, yanına yaklaşmak, dokunmak, derste değişiklik yapmak, sorumluluk vermek, sessizce uyarmak, soru sormak, sesle uyarmak, görüşmeye çağırmak, azarlamak, sınıfa almamak-atmak, disipline göndermek, fiziksel ceza uygulamak tepkilerinden birini göstermektedir (Elrod and Terrel, 1991, s.192). Ancak öncelikle yapılması gereken istenmeyen davranış sınıf içi ve dışı nedenleri ile birlikte çözümlemek olmalıdır. Bu araştırmada, 2003-2004 eğitim-öğretim yılında mesleki-teknik liselerde (erkek / karma) istenmeyen öğrenci davranışlarının ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkilerinin neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmaktadır. SORUN CÜMLESİ Mesleki-teknik liselerde (erkek/karma) istenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri nelerdir? ALT SORUNLAR 1. Karma eğitim veren mesleki-teknik lisede istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri nelerdir?
4 2. Erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri nelerdir? 3. İstenmeyen öğrenci davranışlarının ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri bakımından karma eğitim veren mesleki-teknik lise ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise arasında bir benzerlik var mıdır? 4. İstenmeyen öğrenci davranışlarının ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri bakımından karma eğitim veren mesleki-teknik lise ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise arasında bir farklılık var mıdır? 5. Karma eğitim veren mesleki-teknik lisede istenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri nelerdir? 6. Erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede istenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri nelerdir? 7. İstenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri bakımından karma eğitim veren mesleki-teknik lise ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise arasında bir benzerlik var mıdır? 8. İstenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri bakımından karma eğitim veren mesleki-teknik lise ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise arasında bir farklılık var mıdır? ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Araştırmanın, hem karma eğitim hem de erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede istenmeyen öğrenci davranışlarının ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkilerinin belirlenmesini sağlaması; öte yandan öğretmenlerin bu tepkilerinin düzeltilmesine yönelik öneriler getirmesi bakımından önemli olduğu görülmektedir. SINIRLILIKLAR 1. Araştırma, Ankara ili merkez ilçelerde yer alan Atatürk Meslek Lisesi ile Ulus Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi ndeki öğrencilerin İstenmeyen Öğrenci Davranışları Gösterilen Öğretmen Tepkileri Anketi ne verdikleri yanıtlarla sınırlıdır. 2. Araştırma, 2004 yılı Nisan ayı ile sınırlıdır. YÖNTEM Araştırmanın evreni, Ankara İli ndeki merkez ilçelerde yer alan 20 mesleki-teknik liseden seçilen Atatürk Meslek Lisesi ve Ulus Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi olmak üzere iki mesleki-teknik lisedir. Araştırmanın amacı gereği, mesleki-teknik liseler seçilirken; liselerden birinin erkek öğrencilere yönelik, diğerinin karma eğitim vermesi koşulu göz önüne alınmıştır. Ulus Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi (erkek) nde toplam; 585 öğrenci bulunmaktadır. Bunların 60 ı hazırlık, 190 ı 1.sınıf, 149 u 2. sınıf ve 186 sı 3. sınıf tır. Bu evrenden %10 örneklem alınarak; 6 sı hazırlık, 19 u 1. sınıf, 15 i 2. sınıf ve 19 u 3. sınıf olmak üzere örneklem sayısı 59 olarak belirlenmiştir. Atatürk Meslek Lisesi (karma) nde toplam 1205
5 öğrenci bulunmaktadır. Bunların 80 i hazırlık, 414 ü 1. sınıf, 344 ü 2. sınıf ve 377 si 3. sınıf tır. Bu evrenden de % 10 örneklem alınarak; 8 i hazırlık, 41 i 1. sınıf, 34 ü 2. sınıf ve 37 si 3. sınıf olmak üzere örneklem sayısı 120 olarak belirlenmiştir. Araştırmada, araştırmacı tarafından geliştirilen İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Gösterilen Öğretmen Tepkileri Anketi kullanılmıştır. Anketin geçerliliği için H.Ü. nde görev yapmakta olan bir Prof. ve iki Araş. Gör. olmak üzere üç uzman görüşü alınmıştır. Ölçme aracı, istenmeyen öğrenci davranışlarını belirten 20 madde ve bunlara karşılık gelecek şekilde 16 öğretmen tepkisinde oluşmaktadır. Öğrencilerden her madde için okullarında en sık gözlenen öğretmen tepkilerinden birini işaretlemeleri istenmiştir. Verilerin çözümlenmesinde, öğretmen tepkilerinin sıklık derecesinin ve bunların ne tür istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterildiğinin belirlenmesi için frekans dağılımına ve yüzdeliklerine bakılmıştır. BULGULAR VE YORUMLAR 1. KARMA EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSEDE İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ Tablo 1. Karma Eğitim Veren Mesleki Teknik Lisede İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Gösterilen Öğretmen Tepkileri Tepki Sıralama Sayısı Öğretmen Tepkileri Gösterilen Tepki Sayısı ( f ) % 1 Disipline Göndermek 365 15.2 2 Azarlamak 355 15.0 3 Sesle Uyarmak 300 12.4 4 Görüşmeye Çağırmak 223 9.3 5 Farkına Varmamak 179 7.5 6 Sorunu Anlamaya Çalışmak 158 6.6 7 Sessizce Uyarmak 156 6.4 8 Görmezden Gelmek 121 5.0 9 Sınıfa Almamak / Sınıftan Atmak 115 4.8 10 Göz Teması Kurmak 102 4.2 11 Soru Sormak 96 4.0 12 Sorumluluk Vermek 81 3.4 13 Yanına Yaklaşmak 54 2.2 14 Fiziksel Ceza Uygulamak 48 2.0 15 Derste Değişiklik Yapmak 29 1.2 16 Dokunmak 18 0.8 TOPLAM 2400 100
6 Tablo 1 de görüldüğü gibi, karma eğitim veren mesleki-teknik lisede (AML) istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri sıklık derecesine göre en çoktan en aza doğru şöyle bulunmuştur: 1) Disipline göndermek, 2) Azarlamak, 3) Sesle uyarmak, 4)Görüşmeye çağırmak, 5) Farkına varmamak, 6) Sorunu anlamaya çalışmak, 7) Sessizce uyarmak, 8) Görmezden gelmek, 9) Sınıfa almamak / Sınıftan atmak, 10) Göz teması kurmak, 11) Soru sormak, 12) Sorumluluk vermek, 13) Yanına yaklaşmak, 14) Fiziksel ceza uygulamak, 15) Derste değişiklik yapmak, 16) Dokunmak. Yukarıda gözlenen bu durum, karma eğitim veren mesleki-teknik lisede (AML) görev yapan öğretmenlerin sınıf yönetimi becerilerinin yetersizliğinden ve öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerinin düşüklüğünden kaynaklanabilir. 2. ERKEK ÖĞRENCİLERE YÖNELİK EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSEDE İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ Tablo 2. Erkek Öğrencilere Yönelik Eğitim Veren Mesleki Teknik Lisede İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Gösterilen Öğretmen Tepkileri Tepki Sıralama Sayısı Öğretmen Tepkileri Gösterilen Tepki Sayısı ( f ) % 1 Azarlamak 180 15.3 2 Sesle Uyarmak 177 15.0 3 Disipline Göndermek 150 12.8 4 Fiziksel Ceza Uygulamak 115 9.8 5 Farkına Varmamak 90 7.6 6 Sınıfa Almamak / Sınıftan Atmak 81 6.9 7 Görmezden Gelmek 65 5.5 8 Görüşmeye Çağırmak 60 5.0 9 Sorunu Anlamaya Çalışmak 56 4.7 10 Soru Sormak 50 4.2 11 Göz Teması Kurmak 45 3.8 12 Sessizce Uyarmak 35 3.0 13 Sorumluluk Vermek 31 2.6 14 Yanına Yaklaşmak 22 1.9 15 Dokunmak 15 1.3 16 Derste Değişiklik Yapmak 8 0.6 TOPLAM 1180 100 Tablo 2 de görüldüğü gibi, erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede (UML) istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri sıklık derecesine göre en çoktan en aza
7 doğru şöyle bulunmuştur: 1) Azarlamak, 2) Sesle uyarmak, 3) Disipline göndermek, 4) Fiziksel ceza uygulamak, 5) Farkına varmamak, 6) Sınıfa almamak / Sınıftan atmak 7) Görmezden gelmek, 8) Görüşmeye çağırmak, 9) Sorunu anlamaya çalışmak, 10) Soru sormak, 11) Göz teması kurmak, 12) Sessizce uyarmak, 13) Sorumluluk vermek, 14) Yanına yaklaşmak, 15) Dokunmak, 16) Derste değişiklik yapmak. Yukarıda gözlenen bu durum, erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede (UML) görev yapan öğretmenlerin sınıf yönetimi becerilerinin yetersizliğinden ve öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerinin düşüklüğünden kaynaklanabilir. 3. İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ BAKIMINDAN KARMA EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSE İLE ERKEK ÖĞRENCİLERE YÖNELİK EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSE ARASINDAKİ BENZERLİK Tablo 1 ve Tablo 2 birlikte değerlendirildiğinde, istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri bakımından karma eğitim veren mesleki-teknik lise (AML) ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise (UML) arasında bir benzerlik olduğu görülmektedir. Şöyle ki; her iki lisede de en sık gözlenen öğretmen tepkileri disipline göndermek, azarlamak ve sesli uyarmak olurken; en az gözlenen iki öğretmen tepkisi de dokunmak ve derste değişiklik yapmak olarak bulunmuştur. Yukarıda gözlenen bu durum, her iki lisede de görev yapan öğretmenlerin genel olarak sınıf yönetimi becerilerinin düşüklüğünden, her iki lisenin (AML, UML) türünün mesleki-teknik lise olmasından ve/veya her iki lisede bulunan öğrencilerin sosyo-ekonomik yapılarının birbirine benzer olmasından kaynaklanabilir. 4. İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ BAKIMINDAN KARMA EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSE İLE ERKEK ÖĞRENCİLERE YÖNELİK EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSE ARASINDAKİ FARKLILIK Tablo 1 ve Tablo 2 birlikte değerlendirildiğinde, istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen öğretmen tepkileri bakımından karma eğitim veren mesleki-teknik lise (AML) ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise (UML) arasında bir farklılık olduğu görülmektedir. Şöyle ki; fiziksel ceza uygulama tepkisinin karma eğitim veren mesleki-teknik lisede (AML) 14. sırada ve erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede (UML) ise 4. sırada yer aldığı görülmektedir. Yukarıda gözlenen bu durum da, karma eğitim veren mesleki-teknik lisede (AML) görev yapan öğretmenlerin bazı alanlardaki sınıf yönetimi becerilerinin ve öğretmen-öğrenci ilişkilerinin erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik liseye (UML) göre daha iyi olduğu söylenebilir. Bu durum, lisenin karma eğitim vermesinden kaynaklanabilir.
Tablo 3. Karma - Erkek Öğrencilere Yönelik Eğitim Veren Mesleki Teknik Liselerde İstenmeyen Öğrenci Davranışları ve Bu Davranışlara Gösterilen Öğretmen Tepkileri 8 Karma Meslek Lisesi Erkek Meslek Lisesi 1) Disipline Göndermek Sigara kullanma Okul eşyalarına zarar verme 2) Azarlamak Yapması isteneni yapmama Yapması isteneni yapmama 3) Sesle Uyarmak Söz almadan konuşma Arkadaşları konuşurken konuşma 4) Görüşmeye Çağırmak Nedensiz devamsızlık yapma Temizlik kurallarına uymama 5) Farkına Varmamak Nedensiz devamsızlık yapma Temizlik kurallarına uymama 6) Sorunu Anlamaya Çalışmak Okula geç gelme Nedensiz devamsızlık yapma 7) Sessizce Uyarmak Temizlik kurallarına uymama Sınıfa giriş-çıkış düzensizliği 8) Görmezden Gelmek Sınavlarda kopya çekmek Okuldan kaçma 9) Sınıfa Almamak / Sınıftan Atmak Okula geç gelme Okula geç gelme 10) Göz Teması Kurmak Arkadaşları konuşurken konuşma Sınavlarda kopya çekmek 11) Soru Sormak Hayal kurmak Hayal kurmak 12) Sorumluluk Vermek İşini özensiz yapma İşini özensiz yapma 13) Yanına Yaklaşmak Dersi dinlememe Dersi dinlememe 14) Fiziksel Ceza Uygulamak Arkadaşlarına zarar verme Ders esnasında sınıfı terk etme 15) Derste Değişiklik Yapmak Dersi dinlememe Dersi dinlememe 16) Dokunmak Dersi dinlememe Yapması isteneni yapmama 5. KARMA EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSEDE İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARI VE BU DAVRANIŞLARA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ Tablo 3 te görüldüğü gibi, karma eğitim veren mesleki-teknik lisede (AML) istenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkilerinin şunlar olduğu belirlenmiştir: 1) Sigara kullanma; disipline göndermek, 2) Yapması isteneni yapmama; azarlamak, 3) Söz almadan konuşma; sesle uyarmak, 4) Nedensiz devamsızlık yapma; görüşmeye çağırma ve farkına varmamak, 5) Okula geç gelme; sorunu anlamaya çalışmak, 6) Temizlik kurallarına uymama; sessizce uyarmak, 7) Sınavlarda kopya çekme; görmezden gelmek, 8) Okula geç gelme; sınıfa almamak / sınıftan atmak, 9) Arkadaşları konuşurken konuşma; göz teması kurmak, 10) Hayal kurmak; soru sorma, 11) İşini özensiz yapma; sorumluluk vermek, 12) Dersi dinlememe; yanına yaklaşmak, 13) Arkadaşlarına zarar verme; fiziksel ceza uygulamak, 14) Dersi dinlememe; derste değişiklik yapmak ve dokunmak. Yukarıda gözlenen bulgulardan, sınavlarda kopya çekme istenmeyen öğrenci davranışına öğretmenlerin görmezden gelmek tepkisini göstermesi beklenilmeyen bir bulgudur. Çünkü gösterilen davranış, anlık ortaya çıkmış masum bir davranış değildir. Bu tür istenmeyen öğrenci davranışına öğretmenin görmezden gelmek tepkisini göstermesi bu davranışın pekiştirilmesine ve tekrarlanmasına yol açabilir. Yine de bu durum, öğretmenlerin öğrenci başarı düzeylerini çok düşük olarak görmesinden veya daha önce uygulanmakta olan sınıfta bırakma nın şu an için geçersiz olmasından kaynaklanabilir.
9 Öte yandan, yukarıda gözlenen fiziksel ceza uygulamak, disipline göndermek, sınıfa almamak / sınıftan atmak ve azarlamak öğretmen tepkilerinden herhangi birinin, istenmeyen öğrenci davranışlarına tepki olarak gösterilmesinin çağdaş sınıf yönetimi anlayışı ile bağdaşmadığı söylenebilir. 6. ERKEK ÖĞRENCİLERE YÖNELİK EĞİTİM VEREN MESLEKİ-TEKNİK LİSEDE (UML) İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARI VE BU DAVRANIŞLARA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ Tablo 3 te görüldüğü gibi, erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede (UML) istenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkilerinin şunlar olduğu belirlenmiştir: 1)Okul eşyalarına zarar verme; disipline göndermek, 2) Yapması isteneni yapmama; azarlamak, 3) Arkadaşları konuşurken konuşma; sesle uyarmak, 4) Temizlik kurallarına uymama; görüşmeye çağırmak ve farkına varmamak, 5) Nedensiz devamsızlık yapma; sorunu anlamaya çalışmak, 6) Sınıfa girişçıkış düzensizliği; sessizce uyarmak, 7) Okuldan kaçma; görmezden gelmek, 8) Okula geç gelme; sınıfa almamak / sınıftan atmak, 9) Sınavlarda kopya çekme; göz teması kurmak, 10) Hayal kurmak; soru sorma, 11) İşini özensiz yapma; sorumluluk vermek, 12) Dersi dinlememe; yanına yaklaşmak, 13) Ders esnasında sınıfı terk etme; fiziksel ceza uygulamak, 14) Dersi dinlememe; derste değişiklik yapmak, 15) Yapması isteneni yapmama; dokunmak. Yukarıda gözlenen bulgulardan, okuldan kaçma istenmeyen öğrenci davranışına öğretmenlerin görmezden gelmek tepkisini göstermesi beklenilmeyen bir bulgudur. Çünkü gösterilen davranış, anlık ortaya çıkmış masum bir davranış değildir. Bu tür istenmeyen öğrenci davranışına öğretmenin görmezden gelmek tepkisini göstermesi, bu davranışın pekiştirilmesine ve tekrarlanmasına yol açabilir. Yine de bu durum, öğretmenin yaptırım gücünün olmamasından, okul yönetiminin soruna duyarsızlığından veya okuldan kaçma davranışının çok sık gözlenmesinden kaynaklanabilir. Öte yandan, yukarıda gözlenen fiziksel ceza uygulamak, disipline göndermek, sınıfa almamak / sınıftan atmak ve azarlamak öğretmen tepkilerinden herhangi birinin, istenmeyen öğrenci davranışlarına tepki olarak gösterilmesinin çağdaş sınıf yönetimi anlayışı ile bağdaşmadığı söylenebilir. 7. İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARI VE BU DAVRANIŞLARA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ ARASINDAKİ BENZERLİK Tablo 3 te görüldüğü gibi, istenmeyen öğrenci davranışları ve bu davranışlara gösterilen öğretmen tepkileri yönünden karma eğitim veren mesleki-teknik lise (AML) ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise (UML) arasındaki benzerlik; yapması isteneni yapmama; azarlamak, okula geç gelme; sınıfa almamak / sınıftan atmak, hayal kurma; soru sorma, işini özensiz yapma; sorumluluk vermek, dersi dinlememe; yanına yaklaşma ve dokunmadır. Yukarıda gözlenen bulgulardan, azarlamak, sınıfa almamak / sınıftan atmak, öğretmen tepkilerinin gösterilmesi her iki lisede (AML, UML) görev yapan öğretmenlerin sınıf yönetimi becerilerinin yetersizliğinden ve öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerinin benzerliğinden kaynaklanabilir.
10 8. İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARI VE BU DAVRANIŞLARA GÖSTERİLEN ÖĞRETMEN TEPKİLERİ ARASINDAKİ FARKLILIK Tablo 3 te görüldüğü gibi, öğretmen tepkileri ve istenmeyen öğrenci davranışları yönünden karma eğitim veren mesleki-teknik lise (AML) ile erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lise (UML) arasındaki farklılık, disipline göndermek; sigara kullanma (AML) ve okul eşyalarına zarar vermek (UML), sesle uyarmak; söz almadan konuşma (AML) ve arkadaşları konuşurken konuşma (UML), görüşmeye çağırmak ve farkına varamamak; nedensiz devamsızlık yapma (AML) ve temizlik kurallarına uymama (UML), sorunu anlamaya çalışmak; okula geç gelme (AML) ve nedensiz devamsızlık yapma (UML), sessizce uyarmak; temizlik kurallarına uymama (AML) ve sınıfa giriş-çıkış düzensizliği (UML), göz teması kurmak; arkadaşları konuşurken konuşma (AML) ve sınavlarda kopya çekme (UML), fiziksel ceza uygulamak; arkadaşlarına zarar verme (AML) ve ders esnasında sınıfı terk etme (UML) dir. Yukarıda gözlenen bulgulardan, istenmeyen öğrenci davranışlarına gösterilen fiziksel ceza uygulamak öğretmen tepkisi ilgi çekicidir. Öncelikle bu öğretmen tepkisi, disipline göndermek ve azarlamak tepkisi gibi istenilmeyen bir tepki türüdür. Bu öğretmen tepkisi, erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede (UML) ders esnasında sınıfı terk etme davranışına, karma eğitim veren mesleki-teknik lisede (AML) ise arkadaşlarına zarar verme davranışına gösterilmektedir. Bu durum, bu davranışın çok sık gözlenmesinden veya öğretmenlerin sınıf yönetimi becerilerinin yetersizliğinden kaynaklanabilir. SONUÇ VE ÖNERİLER 1. Hem karma eğitim veren mesleki-teknik lisede (AML) hem de erkek öğrencilere yönelik eğitim veren mesleki-teknik lisede (UML) öğretmenlerin en sık gösterdikleri ilk üç tepkinin; disipline göndermek, azarlamak, sesle uyarmak ve en az gösterdikleri iki tepkinin derste değişiklik yapmak ve dokunmak olması sebebiyle, öğretmenlerin sınıf yönetimlerinde klasik sınıf yönetimi yaklaşımını uyguladıkları söylenebilir. Öğretmenlerin istenmeyen öğrenci davranışıyla karşılaştığında öncelikle yapması gereken ceza yöntemlerine başvurmak değil, dersi ilgi çekici ve sevimli kılmak ya da her öğrencinin başarısızlık endişelerini yok ederek, onların potansiyelleri ölçüsünde kendilerini geliştirmek için fırsat yaratmak olmalıdır. Yine de istenmeyen davranışlar tekrarlanıyorsa, öğretmenler sorunun nedenini anlamaya çalışarak gereken önlemleri almalıdır. Öğretmenlerin soruna etki eden etmenlerin bilincinde olması, bütüncül bir sorun çözme stratejisi geliştirmelerine katkı sağlar. Bu sebeple öğretmenlerin çağdaş sınıf yönetimi yaklaşımını öğrenip, becerilerini uygulayabilmeleri için hizmet içi eğitim almaları gerektiği söylenebilir.
11 KAYNAKÇA ALPERT, Bracha (1991). Students Resistance in the Classroom. Antropology and Education Quarterly. Vol.22, Nr.4, s.350-366, December. AYDIN, Ayhan (1998). Sınıf Yönetimi, Anı Yayıncılık, Ankara. BAŞAR, Hüseyin. Sınıf Yönetimi, Pegem Özel Eğitim Hizmetleri, Ankara. CANGELOSİ, James. S (1998). Classroom Management Strategies. Longman Inc. New York. CELEP, Celep (2002). Sınıf Yönetimi Ve Disiplini, Anı Yayıncılık, Ankara. ÇELİK, Vehbi (2002). Sınıf Yönetimi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. ELROD, Wilborn T. and S. M. Terrel (1991). School Without Corporal Punishment: There are Alternatives. Contemporary Education. Vol. 62, Nr. 3, Spring. ERTÜRK, Selahâttin (1979). Eğitimde Program Geliştirme. 3.Baskı. Ankara: Yelkentepe Yayınları. GROSSMAN, Herbert (1991). Multicultural Classroom Management. Contemporary Education. Vol.62, Nr.3, s.161-166, Spring. HAİGH, Gerald (1990). Managing Classroom Problems in the Primary School. Paul Chapman Pub. Ltd. London. KÜÇÜKAHMET, Leyla (2002). Sınıf Yönetimi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. LEMLECH, Johanna Kasin (1998). Classroom Management. Longman Inc.Second Ed. New York.