TÜRKİYE'DE SANAYİ SEKTÖRÜ

TÜRKİYE'DE SANAYİ SEKTÖRÜ Sanayi sektörü sınai faaliyetleri kapsar. Bu faaliyetler; ürejm faktörlerini kullanarak hammadde ve yarı mamul maddelerin nihaî ürün haline gejrilmesi, bir başka ifadeyle 'ürejm' faaliyetleridir. Türkiye ekonomisinde sanayi sektörü; Madencilik, İmalât sanayi, Elektrik, gaz ve su olarak üçe ayrılmaktadır. İKT442 Türkiye Ekonomisi Ünite 7: Sanayi Sektörü İmalat Sanayi ise: İmalat Sanayi Tüke5m Malları: Gıda, içki, tütün, dokuma, hazır giyim, ayakkabı, vs. Ara Mallar: Kağıt, basım, deri, lasjk, plasjk, kimya, petrol ürünleri, gübre, çimento, vb. Ya:rım Malları: Madeni eşya, makineler, elektronik, motorlu taşıt, gemi inşa, ölçü aletleri, vb. Sanayileşme: Dar anlamda ürejmde makine kullanılması ve sanayi sektörünün ulusal gelir içindeki payını ar[rmasıdır. Geniş anlamda: yeni ürejm tekniklerinin uygulanması, ürün kalitesinin yükseljlmesi, ürejmin azalan maliyetlerle gerçekleşjrilmesi ve bu sayede ülkede ekonomik, sosyal ve siyasal anlamda yaşanan değişiklikleri kapsar. Geniş anlamda sanayileşme ele alındığında, bu olgu tarım ve hizmet sektöründe de gerçekleşebilir. 1

Temel Sanayileşme Stratejileri: İthal İkâmeci Sanayileşme: Toplam iç talebin yapısı değişmeden ithalât talebini azaltmayı hedefler. İthal edilen sanayi ürünleri ulusal sanayi tara^ndan ürejlir. Bu sayede dış Jcaret açıklarının kapa[lması amaçlanır. Esas amaç döviz tasarrufudur. İhracata Yönelik Sanayileşme: Ülkenin iç ürejm için kullanabileceği kaynaklar ihracat amacıyla yapılacak ürejme yönlendirilir. Ulusal malların dış ülkelerde rekabejne önem verilerek, karşılaş[rmalı üstünlükler esas alınmaktadır. Bu strateji doğal olarak liberal bir dış Jcaret rejimini gerekjrir. 1923-198 Döneminde İmalat Sanayinin Reel GSYİH İçindeki Payı (%) İmalat Sanayi/GSYİH % 25 2 15 1 5 1923 1926 1929 1932 1935 1938 1941 1944 1947 195 1953 1956 1959 1962 1965 1968 1971 1974 1977 198 Sanayi Büyüme (1924-1963) 198 Öncesi Sanayinin ve GSMH nın Gelişimi 3, 25, 2, 15, 1, 5, Devletçi sanayileşme Sanayi Planları Liberal dönem 7. 6. 5. 4. 3. 2., - 5, - 1, - 15, 1924 1925 1926 1927 1928 1929 193 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 194 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 195 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 196 1961 1962 1963 1.. -1. -2. -3. 1924 1927 193 1933 1936 1939 1942 1945 1948 1951 1954 1957 196 1963 1966 1969 1972 1975 1978-2, -4. SANAYİ GSMH 2

Sanayileşme Amacı; 198 Sonrası Sanayileşme Stratejisi: Türkiye de 1963 ten beri uygulanan beş yıllık kalkınma planı dönemlerinde sanayiye dayalı büyüme temel amaçlardan biri olmuştur. 198 yılı öncesi ve sonrasında benimsenen sanayileşme stratejileri ve uygulanan ekonomi polijkaları büyük farklılıklar göstermişjr. 198 yılına kadar ithal ikamesi polijkası uygulanmış; 198 yılından sonra ise, ihracata yönelik sanayileşmenin uygulamaya konulmasıyla, piyasa ekonomisinin ilke ve esaslarının gelişjrilmesi yönünde önemli gelişmeler kaydedilmişjr. Türkiye CumhuriyeJ 198 yılına kadar ithal ikameci bir sanayileşme stratejisini 57 yıl boyunca izlemişjr. Bu sayede yeni kurulan sanayi dalları gümrük vergileri ve diğer korumaca önlemlerle korunmuş, iç piyasaya ürejm yaparak bir anlamda tekel konumunda gelişmeleri sağlanmış[r. 1973 yılına gelindiğinde sanayi sektörünün ulusal gelirden aldığı pay tarım sektörünün aldığı payı geçmişjr. Fakat bu sürecin uzaması, dışa kapalı - hantal bir sanayi yapısının ortaya çıkmasına neden olmuştur. İthal ikameci dönemde; Türkiye yerli sanayini korumayı amaçlarken dışa olan bağımlılığı giderek artmaya başlamış[r. Ara ve ya[rım malları arzını ar[ramaması bu malların giderek artan oranlarda ithal edilmesi sonucunu doğurmuştur. 197'li yıllara gelindiğinde dünya ekonomisinde yaşanan kriz ile birlikte Türkiye'nin döviz ihjyacı artmış, ödemeler dengesi problemleriyle karşılaşılmaya başlanmış[r. Bu darboğazdan kurtulabilmek amacıyla 24 Ocak 198 tarihinde uygulamaya konulan isjkrar polijkasıyla sanayileşme stratejisi değişjrilmişjr. Korumacı sürecin yararğı en önemli sorunlar: Ölçek ekonomilerinden yararlanamayan küçük ölçekli işletmeler, Rekabet eksikliğinden kaynaklanan kalitesiz ve düşük ürejm, Eskimiş teknoloji kullanımı, Uzmanlaşmadan uzaklaşma, Maliyetlerin yükselmesi. 3

- 1, Planlı dönemden günümüze sanayi büyüme (%) 2, 15, 1, 5,, - 5, Planlı Dönem 1964 1965 1966 1967 1968 1969 197 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 198 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 198 dönüşümünde gerçekleşjrilen bazı uygulamalar : Planlı, kamu kurumlarına dayalı sanayileşmeden vazgeçilmişjr, Dış Jcaret serbestleşjrilmiş, kaçakçılık ve karaborsa önlenmeye çalışılmış[r, Yabancı sermaye girişleri serbest bırakılmış[r, Sanayileşmede özel girişimciliğe ağırlık verilmiş, Devlet tekelleri kaldırılmış, özelleşjrme faaliyetleri başlamış[r, İhraca[ teşvik edici polijkalar uygulamaya konulmuştur, Kamu ekonomik kurumlarının özelleşjrilmesi gündeme gelmişjr. Genel Değerlendirme: Türkiye yarı sanayileşmiş bir ülkedir. Sanayisinin %5'si Marmara, %2'si Ege bölgesinde toplanmış[r. Bu durum ülke içi gelir dağılımını ve sosyal yapıyı olumsuz etkilemektedir. Önümüzdeki dönemde dünya ekonomisinde rekabejn daha da arrğı, dış JcareJn önündeki kısıtlamaların kalk[ğı bir ekonomik ortam beklenmektedir. Türkiye bu nitelikteki bir küresel pazarda rekabet etme zorunda kalacak[r. Türkiye'de AR- GE'ye ayrılan kaynak ulusal gelirinin %.8 i seviyesindedir. Dönemler İJbariyle Reel Büyüme TARIM SANAYİ HİZMETLER GSYH 1924-29 15,9 8, 8,3 1,8 193-39 6, 11,7 5,8 6, 194-49 2, -,3 1,,8 195-59 6,6 9,2 6,8 7,1 196-69 1,9 9,5 6,6 5,4 197-79 1,7 6,1 5,8 4,7 198-89,6 6,4 4,4 4,1 199-99 1,7 4,8 4,5 4, 2-9 1,8 3,6 4,7 3,8 23-14 2, 5,6 5,4 4,8 4

Sanayi ürejm endeksi (21=1) SÜE Yıllık Değişim (%) Kapasite Kullanım Oranı; 5

Sektördeki büyüme hızı ve GSYH'daki Payı: Sektörün İsJhdam Yapısı Türkiye'nin büyüme hızının dinamiğini sanayi sektörü oluşturur. Özellikle imalat sanayinin 198 sonrası yaşadığı isjkrarlı büyüme önemlidir. Ancak, kriz dönemlerinde (1994, 1999, 21 vb.) büyüme negajtir. 15, 1, 5,, - 5, - 1, 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Cumhuriyet in ilk yıllarında toplam isjhdam içerisinde tarım sektörünün payı ortalama olarak %88 seviyesindedir. 195 yılına kadar sanayi sektörü ile hizmet sektörünün toplam isjhdam içinde payları dengeli giderken, bu tarihten sonra tarımsal isjhdamdaki azalışlar büyük oranda hizmet sektörü tara^ndan mas edilmişjr. Sektörün İsJhdam Yapısı 198 Dönüşümü; 196-7 yılları arasında planlı kalkınma anlayışı ile birlikte imalat sanayinin payı %8, hizmet sektörünün ise %16 lara yükselmişjr. 1971-8 döneminde ise tarımsal isjhdamın payı %55 e gerilerken hizmet sektörü isjhdam yaratmakta başat rolü üstlenmişjr. İthal ikameci sanayileşme stratejisinin isjhdam kapasitesinde arzulanan ar[şı yaratamadığı buradan da açıkça görülebilir. Özellikle 198 den sonra tarımsal isjhdamın payındaki hızlı azalışa karşılık hizmet sektörünün payındaki ar[ş dikkat çekmektedir. Bu durum isjhdamın sektörel dağılımını etkileyen temel öğelerden birisi olmuştur. 2 yılından ijbaren hizmet sektörünün payı tarım sektörünü geride bırakmış[r. Buna karşılık imalat sanayi giderek daha az isjhdam yaratan bir yapısal dönüşümü yaşamış[r. 6

1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1923-193 1931-194 1941-195 1951-196 1961-197 1971-198 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 Tarım İmalat San. Hizmetler Çalışanlar Endeksi (1997=1) 2 15 1 5 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 Kamu Özel Toplam Sanayi temel göstergeler 7

İmalat sanayi ürejm ar[şı Sanayi ÜreJm Endeksi 25 25 2 15 2 1 5 15-5 - 1 25Q1 25Q2 25Q3 25Q4 26Q1 26Q2 26Q3 26Q4 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 1 5-15 - 2-25 - 5 Oca.11 Mar.11 May.11 Tem.11 Eyl.11 Kas.11 Oca.12 Mar.12 May.12 Tem.12 Eyl.12 Kas.12 Oca.13 Mar.13 May.13 Tem.13 Eyl.13 Kas.13 Oca.14 Mar.14 May.14 Tem.14 Eyl.14 Kas.14 Oca.15 Mar.15 May.15 Tem.15 Eyl.15 İmalat Sanayi Reel ÜreJm Ar[şı GSYH Büyüme (%) Takvim Etkisinden Arındırılmış Yıllık Değişim Aylık değişim İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı NAIRU- NAICU 77 76 75 74 73 72 71 7 Ara.11 Şub.12 Nis.12 Haz.12 Ağu.12 Eki.12 Ara.12 Şub.13 KKO Mevsimsel Etkilerden Arındırılmış KKO aylık değişim oranı Nis.13 Haz.13 Ağu.13 Eki.13 Ara.13 Şub.14 Nis.14 Haz.14 Ağu.14 Eki.14 Ara.14 Şub.15 Nis.15 Haz.15 Ağu.15 Eki.15 2 2 1 1-1 - 1-2 Enflasyonla işsizlik arasındaki ilişkiyi göstermekte Phillips eğrisi sıkça kullanılmaktadır. Teorik yaklaşımlarda toplam talepteki ar[şa karşılık fiyatlar genel seviyesinin ve toplam ürejmin (arz) tepkisi reel ürejm düzeyine (mevcut kaynak kullanım düzeyine) bağlıdır. Bu nedenle modelde enflasyondaki değişim kapasite kullanım oranı veya işsizlik oranı gibi değişkenlerle açıklanabilmektedir. Enflasyon oranına ivme kazandırmayan işsizlik oranını göstermektedir. Literatürdeki bulgulara göre gelişmiş ekonomiler için %3, gelişmekte olan ekonomiler için %6 oranında işsizlik enflasyona yol açmadan ekonomiyi dengelemektedir. 8

Sanayi isjhdam endeksi (21=1) Sanayide brüt ücret- maaş endeksi 1 5-5 - 1-15 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 İsJhdam endeksi yıllık değişim 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 İsJhdam endeksi çeyreklik değişim 214Q3 214Q4 215Q1 215Q2 215Q3 215Q4 3 2 1-1 - 2-3 - 4-5 - 6-7 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214Q4 Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış brüt ücret- maaş endeksi Çeyreklik değişim (%) Yıllık değişim (%) 215Q1 215Q2 215Q3 215Q4 Sanayi işgücü girdi endeksleri Sanayi ciro endeksleri 2, 15, 1, 5, 2, 15, 1, 5,, - 5, 25 26 27 28 29 21 211 212 213, - 5, Oca.13 Şub.13 Mar.13 Nis.13 May.13 Haz.13 Tem.13 Ağu.13 Eyl.13 Eki.13 Kas.13 Ara.13 Oca.14 Şub.14 Mar.14 Nis.14 May.14 Haz.14 Tem.14 Ağu.14 Eyl.14 Eki.14 Kas.14 Ara.14 Oca.15 Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.15 Haz.15 Tem.15 Ağu.15 Eyl.15-1, - 1, - 15, - 15, İsJhdam Endeksi Çalışılan Saat Endeksi Brüt Ücret - Maaş Endeksi YurJçi imalat sanayi ciro edeksi aylık değişim Yurtdışı imalat sanayi ciro edeksi aylık değişim 9

Verimlilik Verimlilik Ücret İlişkisi 5 4 3 18 16 14 12 2 1 1 8-1 - 2-3 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214Q4 215Q1 215Q2 215Q3 215Q4 6 4 2-4 Çalışılan Saat Başına ÜreJm Endeksindeki Değişim (Yıllık; %) Çalışan Kişi Başına ÜreJm Endeksindeki Değişim (Yıllık; %) 1988Q4 1989Q3 199Q2 1991Q1 1991Q4 1992Q3 1993Q2 1994Q1 1994Q4 1995Q3 1996Q2 1997Q1 1997Q4 1998Q3 1999Q2 2Q1 2Q4 21Q3 22Q2 23Q1 23Q4 24Q3 25Q2 26Q1 Kısmi Verimlilik Endeksi-İmalat Sanayi-Üretimde Çalışan Kişi Başına (1997=1) Kazanç Endeksi(Reel)-İmalat Sanayi-Üretimde Çalışan Kişi Başına (1997=1) Reel Kesim Güven Endeksi Sektörün Dış Ticaret Potansiyeli: 13 12 11 1 9 8 7 6 5 Oca.7 Nis.7 Tem.7 Eki.7 Oca.8 Nis.8 Tem.8 Eki.8 Reel Kesim Güven Endeksi- MA Oca.9 Nis.9 Tem.9 Eki.9 Oca.1 Nis.1 Tem.1 Eki.1 Oca.11 Reel Kesim Güven Endeksi Nis.11 Tem.11 Eki.11 Oca.12 Nis.12 Tem.12 Eki.12 Oca.13 Nis.13 Tem.13 Eki.13 Oca.14 Nis.14 Tem.14 Eki.14 198'den sonra tarım ürünleri ihraca[ azalırken, sanayi sektörü ihraca[ sürekli artmış[r. Türkiye'nin toplam ihraca[nın içinde imalat sanayi ürünlerinin payı %85-9 seviyesindedir. Ancak, bu ürünlerin önemli bir kısmı tarım sektörüne dayanmaktadır. 1

İmalat Sanayi İhraca[ 2 yılında 25,5 milyar dolar olan imalat sanayi ihraca[ 27 yılında 1 milyar dolara ulaşmış, böylece toplam ihracat içindeki payı yüzde 92 den yüzde 95 e yükselmişjr. İmalat sanayi ihraca[ içinde gıda, teksjl- giyim ve demir çelik sektörleri ağırlığını sürdürürken, otomojv, makine, elektronik, metal eşya, petrol ürünleri ve lasjk- plasjk sektörleri payını ar[rmış[r. İmalat sanayi ihraca[nın yaklaşık yüzde 52 si AB ülkelerine yapılmaktadır. Toplam İhracat İçinde İmalat Sanayi İHRACAT 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Tarım ve Ormancılık 3,329 3,481 3,725 3,937 4.347 4.935 5.167 5.189 5.653 6.3 Balıkçılık 14 131 158 24 189 156 186 19 258 347 Madencilik ve Taşocakcılığı 81 1,146 1,661 2,155 1.683 2.687 2.85 3.161 3.879 3.46 İmalat Sanayii 68,813 8,246 11,82 125,188 95.449 15.467 125.963 143.194 141.358 147.59 Diğerleri 384 531 646 57 474 639 786 728 653 768 GENEL TOPLAM 73,476 85,535 17,272 132,27 12.143 113.883 134.97 152.462 151.83 157.61 İmalat Sanayi İthalâ[ İTHALAT 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Tarım, Ormancılık 2.81 2.92 4.641 6.392 4.594 6.457 8.895 7.447 7.718 8.589 Balıkçılık 24 33 31 41 31 33 49 56 58 69 Madencilik ve Taşocakcılığı 16.321 22.34 25.314 35.65 2.625 25.933 37.331 42.247 38.25 37.126 İmalat Sanayii 94.28 11.379 133.938 15.252 111.31 145.367 183.93 176.235 196.823 187.742 Diğerleri 3.419 4.229 6.139 9.628 4.648 7.755 1.636 1.56 8.857 8.651 GENEL TOPLAM 116.774 139.576 17.63 21.964 14.928 185.544 24.842 236.545 251.661 242.177 İmalat Sanayi İthalâ[ 2 yılında 44,2 milyar dolardan, 21 yılında 185 milyar dolara yükselen imalat sanayii ithala[nın toplam ithala{aki payı yüzde 79 olmuştur. İmalat sanayii ithala[nın 2 yılında yüzde 55,9 u AB- 25 ülkelerinden yapılırken, bu oran 25 yılında yüzde 49,8 e gerilemişjr. Çin den yapılan ithalat 22 yılında 1,3 milyar dolar iken, 213 yılında 24.6 milyar dolara ulaşmış[r. Çin den ithalat yapılan önemli sektörler elektrikli makinalar, elektronik ve bilgi işlem makinaları, teksjl- giyim ve deri, makina ve kimya sanayileri olmuştur. 11

İmalat Sanayinde Kamu ve Özel Sektör: Türkiye'de imalat sanayinin tamamen özel sektöre dayanması ilkesi benimsenmişjr. Bu sayede, ihracata yönelik ve rekabet gücü olan bir sektör oluşturulmaya çalışılmış[r. Kamunun ağırlığı 8'den sonra giderek azalmaya başlamış[r. İmalat sanayinin asıl dinamiğini Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) oluşturmaktadır. İmalat Sanayi Girişimlerinin Ölçeksel Dağılımı Ölçek İmalat Sanayi Yüzdesi ( kişi ) Girişim Sayısı Sadece işletme sahibi 1.59,61 1 9 22.3 89,12 1 49 2.325 8,23 5-99 2.453,99 1 15 946,38 151 25 719,29 251 + 917,37 TOPLAM 246.899 1, Kaynak: TUİK, 22 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı. İmalat Sanayi nin Bulunduğu Yere Göre Dağılımı Bulunduğu Yer İşyeri Sayısı Oran (%) Küçük Sanayi Sitesi 47.23 17,66 İş Hanı/ Pasaj 18.575 6,95 Organize Sanayi Bölgesi 11.13 4,13 İş Merkezi 6.198 2,32 Serbest Bölge 1.223,46 Diğer 182.972 68,48 Toplam 267.184 1, İmalat Sanayinde Kamu ve Özel Sektör Türk sanayi ağırlıklı olarak özel sektör faaliyetlerinden oluşmaktadır. İmalât sanayinde ürejmin % 9 nından fazlası ve gayri safi sabit sermaye ya[rımlarının yaklaşık % 95 i özel sektör tara^ndan gerçekleşjrilmektedir. Son yıllardaki özelleşjrmeler nejcesinde kamu sektörünün imalât sanayi içindeki payı azalmaktadır. Gıda, çimento, demir- çelik, kağıt, elektronik, otomojv, teksjl ve orman ürünleri sektörlerinde özelleşjrme faaliyetleri gerçekleşjrilmişjr. Ancak, gıda, kimya, demiryolu araçları ve savunma sanayinde, iç pazarda önemli payı olan bazı kamu ikjsadi teşebbüsleri bulunmaktadır. 12

Sanayinin mekansal dağılımı Doğrudan yabancı ya[rımlar, Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri ile yönlendirilmektedir. Sanayi işletmelerinin bölgesel dağılımı dengeli olmayıp, daha çok Türkiye nin sanayi katma değerinin % 51,8 ini oluşturan Marmara bölgesinde yoğunlaşmaktadır. Ancak, geleneksel sanayi merkezleri olan İstanbul, İzmir, Adana ve Ankara gibi illerin sanayideki ağırlığında azalma eğilimi görülmektedir. Bu illerde finans, bankacılık, pazarlama, Jcaret ve turizm gibi hizmetler yoğunlaşmakta; sanayi faaliyetleri ise civar illere yayılmaktadır. Bunun sonucunda, İçel, Kırklareli, Sakarya ve Tekirdağ gibi yeni sanayi merkezleri oluşmuştur. Yerel girişimciliğin gelişmesi sonucunda Denizli ve Gaziantep de yeni sanayi merkezleri konumuna gelmişjr. Sanayinin gelişiminde önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizde yabancı ya[rımcılar yerli ya[rımcılarla aynı hak ve sorumluluklara sahipjr. 198-2 yılları arasında verilen yabancı sermaye izinleri 28,6 milyar ABD Dolarını geçmişjr. Bu rakamın yaklaşık 15,8 milyar ABD Doları imalât sanayi için verilmişjr. İmalât sanayinde, doğrudan yabancı ya[rımlar otomojv, gıda, tütün, konfeksiyon, kimya, demir - çelik ve elektronik- elektrikli makinalar sektörlerinde yoğunlaşmış[r. SEKTÖRLERE GÖRE UDY TUTARLARI (MİLYON ABD DOLARI) SEKTÖR 214 (Milyon $) % PAY 22-215/AĞUSTOS DÖNEMİ UDY- SEKTÖREL (MİLYON $) TARIM 61,7 42,3 MADENCİLİK 364 4,1 2.117 1,6 İMALAT 2.894 32,6 3.73 23,2 GIDA- İÇECEK TÜTÜN 558 6,3 7.656 5,9 KİMYA 486 5,5 4.726 3,6 RAFİNE EDİLMİŞ PETROL ÜRÜNLERİ 918 1,3 3.641 2,8 BİLGİSAYAR- ELEKTRONİK VE OPTİK ÜRÜNLER 129 1,5 3.63 2,4 ANA METAL SANAYİ 1 1,1 2.959 2,3 TEKSTİL- GİYİM- DERİ 14 1,6 1.977 1,5 METALİK OLMAYAN ÜRÜNLER 158 1,8 1.67 1,3 ULAŞIM ARAÇLARI 124 1,4 1.337 1, KAUÇUK- PLASTİK 84,9 1.244 1, MAKİNA- TEÇHİZAT 4, 634,5 KAĞIT 92 1, 618,5 MOBİLYA 11 1,1 451,3 AĞAÇ VE AĞAÇ ÜRÜNLERİ, 97,1 ENERJİ 1.583 18 17.438 13,5 HİZMETLER 3.979 45 79.538 61,4 SU TEMİNİ,ATIK YÖNETİMİ 3, 69,1 TOPLAM 8.884 1 129.637 1 % PAY İmalat sanayindeki alt sektörlere bakıldığında en yüksek YKO %89,3 ile Tütün ürünleri imala[ sektörüne ai~r. İkinci sırada %45 ile Motorlu kara taşı[, treyler (römork) ve yarı treyler imala[, üçüncü sırada %42,4 ile Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imala[ sektörü 13

Sabit Sermaye Ya[rımları: İmalat sanayinde, girişimlerin faaliyet gösterdikleri grupların teknoloji düzeylerine göre bakıldığında, yabancı kontrollü ürejmin Orta- yüksek teknolojili grupta yoğunlaş[ğı (%57,9) görüldü. Yüksek teknolojili grup %4,7, Orta- düşük teknolojili grup %19,6, Düşük teknolojili grup %17,9 paya sahipj. Kamunun sabit sermaye ya[rımlarının gerek GSMH, gerekse toplam sabit sermaye ya[rımları içindeki payında önemli ölçüde azalma göze çarpmaktadır. Kamunun altyapı ya[rımlarına yönelik faaliyetleri devam etse de 198 yılında kamunun imalat sanayi ya[rımlarının toplam kamu sabit sermaye ya[rımları içindeki payı cari fiyatlarla %26.3 iken 1986 yılına gelindiğinde bu oran %1 un al[na düşmüş ve son yıllarda ise %2.5 seviyelerinde seyretmişjr. Kamuda öncelik enerji, ulaş[rma ve haberleşme sektörlerine kaymış[r. Özel sektör ya[rımlarında ise imalat sanayinin ardından son yıllarda ulaş[rma, konut, turizm ve sağlık en büyük payı almaktadır. İmalat Sanayinde SSY Özel SSY 6 5 4 3 2 1 1963 1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 21 23 25 27 29 211 213 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 1963 1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 21 23 25 27 29 211 213 Özel SSY içinde imalat sanayinin payı Kamu SSY içinde imalat sanayinin payı TARIM MADENCİLİK İMALAT ENERJİ ULAŞTIRMA TURİZM KONUT EĞİTİM SAĞLIK 14

KOBİ'ler: Hangi işletmelerin KOBİ olduğunu anlayabilmek için; İsJhdam edilen personel sayısı, toplam sermaye, makine teçhizat tutarı, sa[ş miktarı veya İşletme yönejcisinin işletmenin sahipliği, faaliyet gösterdiği iş kolunda küçük bir yere sahip olması gibi kriterlere bakılır. Türkiye'de tüm işletmeler KOBİ konumundadır (1-15 işçi çalış[ran işletmeler). Bu işletmelerin toplam isjhdam içindeki payı %65 seviyesindedir. Küçük ve Orta Boy İşletme Tanımı Tanım Kriteri Mikro İşletme Küçük İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Çalışan Sayısı 9 1 49 5 249 Yıllık Net Sa:ş Hasıla: 1 Milyon TL 5 Milyon TL 25 Milyon TL Yıllık Mali Bilançosu 1 Milyon TL 5 Milyon TL 25 Milyon TL KOBİ Sanayi ve hizmet sektörlerinde 214 yılında 2 695 131 girişim faaliyet gösterdi Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) toplam girişim sayısının %99,8 ini, isjhdamın %74,2 sini, maaş ve ücretlerin %54,7 sini, cironun %63,8 ini, faktör maliyejyle katma değerin (FMKD) %52,8 ini ve maddi mallara ilişkin brüt ya[rımın %53,3 ünü oluşturdu. KOBİ lerde ekonomik faaliyetlerin istajsjki sınıflamasına (NACE Rev.2) göre; girişimlerin KOBİ lerin %39,9 u Toptan ve perakende Jcaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı, %15,7 si Ulaş[rma ve depolama, %12,6 sı İmalat sanayi sektöründe... 15

KOBİ ler ve dış Jcaret İmalat sanayindeki KOBİ ler düşük teknoloji ile çalışıyor. Küçük ve orta büyüklükteki imalat sanayi girişimlerinin %6,8 i düşük teknoloji ile çalışırken, bu girişimler isjhdamın %55,1 ini, faktör maliyejyle katma değerin %43,6 sını oluşturdu. KOBİ ler 214 yılında ihraca:n %56,4 ünü gerçekleş5rdi İhraca{a; 1-9 kişi çalışan mikro ölçekli girişimlerin payı %17,3 iken, 1-49 kişi çalışan küçük ölçekli girişimlerin payı %2,7, 5-249 kişi çalışan orta ölçekli girişimlerin payı %18,4, 25+ kişi çalışan büyük ölçekli girişimlerin payı ise %43,5 oldu. KOBİ lerin ithala[nın %33,3 ü sanayi, %59,5 i Jcaret sektöründe faaliyet gösteren KOBİ ler tara^ndan gerçekleşjrildi. Türkiye- AB Gümrük Birliği ve Sanayi Sektörü: Türkiye - AB arasındaki Gümrük Birliği nedeniyle 1996 yılından sonra ihracata yönelik ürejmi ar[ran firma sayısı artmış[r. Özellikle birbiri ardına yaşanan ekonomik krizlerden etkilenmemek için firmalar isjkrarlı dış Pazar arayışlarına girmişjr. Türkiye de ucuz işgücü ve doğal kaynaklara dayanan rekabet anlayışı yerine, uluslararası pazarlarda rekabet etme ve uzmanlaşma anlayışının hakim olması gerekmektedir. Mevcut Durum; Çin ve Hindistan gibi ucuz emek gücüne sahip ülkelerin, dünya Jcaret sistemine entegrasyonuyla temel ürünlerde maliyetlere dayalı rekabejn sürdürülmesi güçleşmişjr. Bunun sonucunda, ülkemizde teksjl, giyim, deri gibi geleneksel sektörlerde kriz sonrasında ürejm gerilemişjr. OtomoJv, makina ve elektronik sanayilerinde 22 sonrasında ihracat ve ürejmdeki yüksek ar[şlar nedeniyle orta ve yüksek teknoloji sektörlerinin imalat sanayindeki payı önemli oranda yükselmişjr. Ancak AB ülkeleri ile karşılaş[rıldığında bu sektörlerin payı hala düşük kalmaktadır. Bu sektörlerde aynı zamanda yüksek oranda ithal girdiye bağımlılık nedeniyle katma değer ar[şı beklenen düzeyde gerçekleşememektedir. 16

Türk imalat sanayinin alt sektörler bazındaki yapısında, 1996 dan 28 e önemli bir niteliksel dönüşüm yaşandığı görülmektedir. Toplam imalat sanayi ihraca[ içinde otomojv, makine, beyaz eşya, elektronik, petrol ürünleri ve lasjk- plasjk sektörlerinin payında kayda değer bir ar[ş görülmektedir. Giyim eşyası, teksjl ürünleri gıda ürünlerinin payı, 1996-28 yılları arası azalma göstermişjr. Özellikle Çin ve Hindistan daki ürejcilerin yüksel~ği uluslararası rekabet baskıları sonucunda, geleneksel emek yoğun faaliyetlerin, ihracat içindeki payı azalırken, bu sektörlerde daha yüksek katma değerli, yenilikçi ürejm yapılarına geçme baskısı hissedilir olmuştur. Ayrıca, küresel ekonomide hızla yaşanmakta olan emja fiyatlarındaki değişimin, Türkiye de imalat sanayisinin ihracat ve ürejm yapısını da etkilemesi beklenmektedir. İmalat sanayinin (petrol ve doğalgaz dışı) ara malı ithala[ artmaktadır. Bu ar[şın sebepleri arasında, ya[rımlarda ve ihraca{aki ar[şa paralel olarak, uluslararası piyasalarda emja fiyatlarının yükselişi, ihraca[n sektörel kompozisyonunun değişmesi ve kurun değerlenmesi gösterilebilir. İmalât sanayi ürejminde başlıca sektörlerin payları Tesis Sayısı 1 Gıda ürünlerinin imala[ 12 11 İçeceklerin imala[,2 12 Tütün ürünleri imala[ 13 TeksJl ürünlerinin imala[ 6,6 14 Giyim eşyalarının imala[ 16,7 15 Deri ve ilgili ürünlerin imala[ 2,1 16 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imala[ 7,7 17 Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin imala[,7 18 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğal[lması 3,8 31 Mobilya imala[ 1,4 32 Diğer imalatlar 2,5 Düşük Teknoloji 62,3 19 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imala[,1 22 Kauçuk ve plasjk ürünlerin imala[ 5,3 23 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imala[ 4,1 24 Ana metal sanayi,7 25 Fabrikasyon metal ürünleri imala[ (makine ve teçhizat hariç) 15,8 33 Makine ve ekipmanlarının kurulumu ve onarımı 2,2 Düşük- Orta Teknoloji 28,2 21 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imala[,1 26 Bilgisayarların, elektronik ve opjk ürünlerin imala[,2 Yüksek Teknoloji,3 2 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imala[ 1,2 27 Elektrik teçhizat imala[ 2,3 28 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imala[ 4,1 29 Motorlu kara taşı[, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imala[ 1,4 3 Diğer ulaşım araçlarının imala[,3 Orta- Yüksek Teknoloji 9,3 İmalat sanayi ihraca[nda temel sektörlerin payları Gıda ürünleri ve içecek 6,6 Ana kimyasal maddeler 1,4 Tekstil ürünleri 9,3 Boya, vernik vb. kaplayıcı maddeler ile matbaa,4 mürekkebi Giyim eşyası 8,4 Sabun ve deterjan, parfüm vb. 1 Kâğıt ve kâğıt ürünleri 1,1 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat 8,3 imalatı Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler 3,5 Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve 4,1 cihazların üretimi Düşük Teknoloji 3,4 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork üretimi 11,3 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri 5 Orta-İleri Teknoloji 28,4 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 4,5 Eczacılıkta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı,5 ürünler Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı 2,9 Hava ve uzay taşıtları imalatı,5 Ana metal sanayi 2,3 Radyo, TV, haberleşme teçhizatı ve cihazları 1,8 Makine ve teçhizat hariç; metal eşya sanayi 4,6 Yüksek Teknoloji 3,4 Deniz taşıtlarının yapımı ve onarımı,6 Düşük-Orta Teknoloji 37,8 17

OECD sınıflandırmasına göre, teknoloji bakımından imalât sanayinin ürejm ve ihracat yapısı Ülkeler Arası Rekabet Gücü Sıralamasında Türkiye'nin Yeri Teknoloji Yoğunluğu TÜRKİYE AB Üre$m İhracat İhracat 22 21 22 21 29 Gösterge 23 24 25 26 212 213 214 Kapsanan ülke sayısı 12 14 117 125 144 148 144 Küresel rekabet endeksi (GCI) 71 59 43 44 45 Yüksek 5,1 4,2 6,2 3,4 22,2 Ortanın Üstü 18,2 23,4 24,3 32,2 39,7 Ortanın Al: 26,7 33,9 22,8 31,8 18,1 Düşük 5, 38,5 46,8 32,6 2, Küresel Rekabetçilik Raporu, 214 214-215 yılı raporunda Türkiye nin temel gerekliliklerde 56., etkinlik ar[rıcı unsurlarda 45. ve inovasyon ve çeşitlilik faktörlerinde 51. sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye en iyi performansı pazar büyüklüğü, en zayıf performansı emek piyasasının etkinliği bileşeninde göstermişjr. Sanayinin güçlü yönleri 1. Türkiye'nin coğrafi konumu 2. Genç insan gücü kaynağı 3. Uluslararası standartlarda ve kalitede ürejm yapması 4. Girişimcilik kapasitesinin varlığı 5. Gelişmiş sanayi altyapısı ve sanayi ürejminin çeşitliliği 6. KOBİ sayısı ve OSB potansiyelleri 18

Zayıf yönleri Nitelikli işgücü eksikliği AR- GE, Teknoloji ve inovasyon eksikliği Finansman kaynaklara erişim eksikliği Doğal kaynakların etkin yönejlememesi ve enerji sorunu Kamu kurum ve kuruluşları arasında işbirliği ve eşgüdüm eksikliği Yüksek katma değerli ürünlerde sınırlı ürejm kabiliyej Altyapı yetersizlikleri Ya[rım ve iş ortamı yetersizlikleri Kayıt dışılığın yüksek boyutlarda olması İmalat sanayinin teknoloji ürejmindeki yetersizliği ve modern teknoloji kullanımının yaygınlaşamaması Sanayiye ilişkin verilerin sistemajk ve tek bir kaynaktan elde edilemeyişi Girdi maliyetlerinin yüksek oluşu 13- Bölgeler arası gelişmişlik farkları Kümelenme stratejilerinin yeterince uygulanamaması Rekabet kültürünün yeterince gelişmemiş olması KOBİ lerin ihracat konusundaki yetersizlikleri ve pazarlama 19