TÜRKİYE SİYASİ DURUM ARAŞTIRMASI

d TÜRKİYE SİYASİ DURUM ARAŞTIRMASI EYLÜL 2011 Çetin Emeç Bulvarı A. Öveçler Mah. 4. Cad. 1330. Sk. No:12 06460 Çankaya, Ankara/TÜRKiYE Tel: +90 (312) 473 80 45 Fax: +90 (312) 473 80 46 Web: www.sde.org.tr e-posta: sde@sde.org.tr

SUNUŞ Siyasi Durum Araştırması: Eylül 2011 raporu STRATEJİK DÜŞÜNCE ENSTİTÜSÜ tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, siyasi partilerin seçmen desteği, terör PKK, TSK, Dış politika Ortadoğu, yeni anayasa, futbol şike soruşturması ve yaşam memnuniyeti - sağlık konu edilmiştir. Araştırmada NUTS-1 bölgeleme sistemine göre toplam 12 ilde 56 ilçe ve şehir merkezi esas alınmıştır. Buna göre, İstanbul bölgesini İstanbul, Batı Marmara bölgesini Tekirdağ, Ege bölgesini İzmir, Doğu Marmara bölgesini Bursa, Akdeniz bölgesini, Antalya, Batı Anadolu bölgesini Ankara, Orta Anadolu bölgesini Kayseri, Batı Karadeniz bölgesini Samsun, Doğu Karadeniz bölgesini Trabzon, Kuzeydoğu Anadolu bölgesini Erzurum, Ortadoğu Anadolu bölgesini Malatya, ve Güneydoğu Anadolu bölgesini Gaziantep illeri temsil etmektedir. Araştırma bu illerde 6 10 Eylül 2011 tarihleri arasında seçmen özelliğine sahip 2.072 kişi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma %95 güven aralığına ±2,15 hata payına sahiptir. Araştırmada, önceden hazırlanmış bir anket formu, tecrübeli anketörler tarafından yüzyüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Görüşme yapılan kişinin kimlik ve adres bilgileri denetleme yapmak için alınmıştır. Her anketörün doldurduğu anket formunun %10 u saha koordinatörü tarafından, sahadan gelen anket formlarının tamamının %10 u da merkez koordinatörü tarafından telefonla denetlenmiştir. Örneklem seçiminin son aşamasında cinsiyet ve yaş kotaları uygulanmış, analizlerde 12 Haziran 2011 milletvekili seçiminde oy verilen partiye göre ağırlıklandırılmış veriler kullanılmıştır. Analizlerde SPSS 16.0 for Windows programı kullanılmıştır. STRATEJİK DÜŞÜNCE ENSTİTÜSÜ 2

ĠÇĠNDEKĠLER YÖNETİCİ ÖZETİ... 4 Siyasi Partilerin Seçmen Desteği... 4 BĠRĠNCĠ BÖLÜM... 12 SĠYASĠ PARTĠLERĠN SEÇMEN DESTEĞĠ... 12 ĠKĠNCĠ BÖLÜM... 18 TERÖR - PKK... 18 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM... 36 TSK - SĠYASET... 36 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM... 45 DIġ POLĠTĠKA - ORTADOĞU... 45 BEġĠNCĠ BÖLÜM... 59 YENĠ ANAYASA... 59 ALTINCI BÖLÜM... 68 FUTBOL ġġke SORUġTURMASI... 68 YEDĠNCĠ BÖLÜM... 76 YAġAM MEMNUNĠYETĠ - SAĞLIK... 76 SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM... 83 GÖRÜġÜLEN KĠġĠ ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER... 83 3

YÖNETİCİ ÖZETİ Siyasi Partilerin Seçmen Desteği Bugün milletvekili seçimi olsa hangi partiye oy verirsiniz? sorusuna verilen yanıtlar, 12 Haziran 2011 Genel Seçimlerindeki oy oranlarıyla kıyaslandığında, AK Parti nin oylarında genel bir artışın yaşandığı, CHP, MHP ve BDP nin oylarında ise önemli bir düşüşün olduğu gözlenmektedir. Son seçimlerde tüm oyların % 42,8 ini, geçerli oyların ise % 49,9 unu alan AK Parti nin, olası bir yeni seçim durumunda tüm oyların % 44,2 sini ve geçerli oyların da % 54,7 sini alacağı anlaşılmaktadır. Buna mukabil, muhalefet partilerinin oy oranlarında ise görece önemli sayılabilecek düşüşler görülmektedir. CHP nin olası bir seçim durumunda alacağı oy oranlarında, son seçime kıyasla, % 1,1 lik, MHP nin % 2,2 lik, BDP nin ise % 1 lik bir düşüş yaşadığı gözlenmektedir. 12 Haziran 2011 tarihinde gerçekleştirilen milletvekili genel seçimlerinde CHP ye oy verdiğini ifade edenlerin yaklaşık olarak % 20 si, MHP ye oy verenlerin ise % 30 u olası bir seçim durumunda başka siyasi partilere oy vereceklerini ya da kararsız olduklarını belirtmektedirler. CHP ve MHP oylarındaki bu kaymalar büyük oranda kararsızlar hanesine doğru yönelmiş görünse de, AK Parti ye yönelen CHP (% 3,7) ve MHP li (%7,8) oranında da bir artış görünmektedir. AK Parti ye oy verenlerin ise olası bir milletvekili seçimindeki tercihlerinin yine aynı olduğu görülmektedir (%93,8). Bütün bu sonuçlar, 12 Haziran 2011 genel seçimlerinden büyük bir zaferle çıkan AK Parti nin yükselişinin devam ettiğini, buna karşılık muhalefet partilerinin kan kaybetmeye başladıklarını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Toplumun büyük çoğunluğu Türkiye nin en önemli sorunu olarak terör-pkk sorununu (%43,9), işsizliği (% 28,7) ve ekonomik durumu (% 11,3) görmektedir. Buna karşılık, Türkiye nin en önemli sorunları arasında 4

gösterilen Kürt sorunu (% 3,4), yoksulluk (% 2,4) ve eğitim (% 2,4) gibi seçenekler son derece düşük ve hatta marjinal sayılabilecek bir düzeyde çıkmaktadır. Terör-PKK Toplumdaki neredeyse her üç kişiden biri (% 31,3) PKK eylemlerinin yeniden tırmanmasının nedeni olarak hükümetin taviz vermesi ni, % 24,4 ü dış ülkeler i, % 22,7 si Kürt sorununun çözülememesi ni ve % 14,4 ü de derin güçler i görmektedir. Size göre PKK eylemlerinin yeniden tırmanmasının nedeni nedir? sorusuna verilen yanıtların siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımı incelendiğinde, CHP (% 44,8) ve MHP nin (% 59,9) hükümetin taviz vermesi seçeneğinde, AK Parti nin ise dış ülkeler seçeneğinde yoğunlaştığı (% 30,7) görülmektedir. Toplumun önemli bir kesimi terör sorununun sadece PKK yla değil, onu destekleyenlerle de mücadele edilerek çözülebileceğine inanmaktadır (% 44,3). Bu sorunun PKK ya karşı sert önlemler alınarak çözülebileceğine inananların oranı % 26, demokratik açılımlarla çözülebileceğine inananların oranı ise % 21,9 dur. Terör sorununun çözümünde MHP lilerin diğer siyasi partilere nazaran askeri ve güvenlik tedbirlerinin kullanılmasından yana daha güçlü bir tavır geliştirdikleri görülmektedir. Toplumun yarısından fazlası (% 53,9), PKK ya karşı geliştirilen hava saldırılarına ilişkin olarak PKK ya biraz zarar verebilir ama bitiremez düşüncesinde olduğu görülmektedir. Bu hava saldırılarının PKK sorununu çözmede pek bir yararı olmayacağını düşünenlerin oranı ise % 32 civarındadır. Söz konusu saldırıların PKK yı kesin olarak bitireceğine inananlar ise oldukça düşük bir düzeyde (% 8,5) çıkmaktadır. Türkiye nin PKK ya karşı geliştirdiği hava saldırılarının sonucu hakkında ne düşünüyorsunuz? sorusuna verilen yanıtların siyasi partilere göre dağılımı 5

ele alındığında, AK Partililerin PKK ya biraz zarar verebilir ama bitiremez seçeneğinde yoğunlaştıkları görülmektedir (% 60,8). Bu seçenek, MHP li (% 55,8) ve CHP li seçmenler (% 49,8) arasında da öne çıkmaktadır. Toplumun neredeyse üçte ikisi (% 62,7) Meclis te yemin etmeyen BDP milletvekillerinin milletvekilliklerinin düşürülmesi gerektiğine inanmaktadır. AK Parti (% 65,5) ve CHP lilerin (% 60,2) yaklaşık üçte ikisi, MHP lilerin ise beşte dördü (% 79,6) yemin etmeyen BDP milletvekillerinin milletvekilliklerinin düşürülmesi gerektiğini düşünmektedir. Toplumun % 28,1 i hükümetin terör karşısındaki tutumunu genel olarak olumlu, % 26,5 i kısmen olumlu ve % 41,4 ü de olumsuz bulmaktadır. Her beş AK Parti liden biri (% 21,4) hükümetin terör karşısındaki tutumunu olumsuz bulduğunu ifade ederken, her üç CHP li (% 33,8) ve MHP liden (% 35,4) biri de hükümeti bu noktada başarılı bulmaktadır. Toplumun yarısından fazlası (% 56,2) CHP nin terör karşısındaki tutumunu olumsuz bulmaktadır. AK Parti seçmenlerinin % 65,9 u, MHP seçmenlerinin % 64,1 i, CHP seçmenlerinin ise % 30,6 sı CHP nin terör karşısındaki tutumunu olumsuz bulmaktadır. Toplumun yarısından fazlası (% 54,8) MHP nin terör karşısındaki tutumunu olumsuz bulmaktadır. MHP nin terör karşısındaki tutumuyla ilgili olarak verilen yanıtların siyasi parti tercihlerine göre dağılımı incelendiğinde, AK Parti lilerin % 58,8 inin, CHP lilerin % 52,8 inin ve MHP lilerin de % 26,5 inin olumsuz seçeneğini işaretledikleri görülmektedir. Toplumdaki yaklaşık her beş kişiden dördü (% 82,8) BDP nin terör karşısındaki tutumunu olumsuz bulmaktadır. AK Parti lilerin % 87,2 si, CHP lilerin % 87 si ve MHP lilerin de % 92,2 si BDP nin terör karşısındaki tutumunu olumsuz bulmaktadır. 6

Hükümetin ve muhalefet partilerinin terör karşısındaki tutumu genel olarak değerlendirildiğinde, AK Parti nin toplamda % 54,6 lık oranla en çok olumlanan parti olduğu görülmektedir. AK Parti yi, sırasıyla, MHP ( % 35,8) ve CHP (% % 34,6) izlemektedir. BDP nin olumlanma düzeyi ise marjinal sayılabilecek denli küçük çıkmaktadır (% 10,4). TSK-Siyaset Toplumun % 59,5 i bu yıl gerçekleşen Yüksek Askeri Şura esnasında Cumhurbaşkanı ve Başbakan ın tavırlarını kısmen ya da tamamen doğru bulduğunu ifade etmektedir. AK Parti lilerin % 78,5 inin, CHP lilerin % 35,5 inin ve MHP lilerin de % 48,9 unun Cumhurbaşkanı ve Başbakan ın Yüksek Askeri Şura daki tavırlarını doğru ya da kısmen doğru bulduğu görülmektedir. Toplumun yarısından fazlası (% 53,6), Genel Kurmay Başkanı Işık Koşaner ile Kuvvet Komutanlarının istifa etmelerini kısmen ya da tamamen olumlu bulmaktadır. AK Parti (% 55,8), CHP (% 54,9) ve MHP (% 53,9) seçmenlerinin yarısından fazlası komutanların emekliye ayrılmasını kısmen ya da tamamen olumlu karşılamaktadır. Toplumun yarısından fazlası (% 57,9) Balyoz ve internet andıcı gibi davalarla ilişkili olarak öne sürülen iddiaları bir biçimde gerçekçi ya da inandırıcı bulmaktadır. AK Parti nin toplam % 72 si, CHP nin toplam % 33,8 i ve MHP nin de toplam % 50,3 ü söz konusu davalar bağlamında öne sürülen darbe iddialarını kısmen ya da tamamen gerçekçi bulmaktadır. Toplumun % 72,1 i terörle mücadelede özel birliklerin TSK ya göre daha etkin olması fikrini doğru bulmaktadır. 7

Terörle mücadelede kullanılacak özel birliklerin TSK ya göre daha etkin olacağına en fazla MHP lilerin inandığı görülmektedir (%80,8). AK Parti (78,6) ve CHP lilerin de (% 68,7) önemli bir kısmı aynı görüşü paylaşmaktadır. Dış Politika ve Ortadoğu Toplumdaki neredeyse her üç kişiden ikisi (% 69,3), Türkiye nin dış politika performansını olumlu bulmaktadır. Türkiye nin dış politikadaki performansını en başarılı bulanlar, sırasıyla, AK Parti liler (% 87,6), MHP liler (% 60,8) ve CHP lilerden (% 48,2) oluşmaktadır. Toplumun büyük çoğunluğu (% 61,5) Türkiye nin Libya konusunda takip ettiği politikayı olumlu bulmaktadır. AK Parti lilerin neredeyse dörtte üçünün (% 77,6), MHP lilerin yarısından fazlasının (% 50,3) ve CHP lilerin de yarısına yakınının (% 46,5) Libya konusunda izlenen politikayı doğru ya da kısmen doğru bulduğu anlaşılmaktadır. Türkiye nin Suriye konusunda izlediği politikayı doğru ya da kısmen doğru bulduğunu ifade edenlerin toplam oranı % 59,1 dir. AK Parti lilerin % 75,3 ü, CHP lilerin % 41,5 i ve MHP lilerin de % 43,4 ü hükümetin Suriye konusunda izlediği politikayı bir biçimde doğru bulduğunu ifade etmektedir. Türkiye nin İsrail konusunda takip ettiği politikayı doğru ya da kısmen doğru bulduğunu ifade edenlerin toplam oranı % 66,3 tür. AK Parti (% 79,3), CHP (% 50,5) ve MHP (% 55,5) seçmenlerinin yarısından fazlası hükümetin İsrail konusunda izlediği politikayı bir biçimde doğru bulduğunu ifade etmektedir. Toplumun üçte ikisi (% 62,9), Birleşmiş Milletlerin, Mavi Marmara Gemisi ne İsrail in müdahalesini haklı bulan raporuna karşı Hükümetin tepkisini kısmen ya da tamamen doğru bulmaktadır. 8

BM raporuna verilen tepkiye ilişkin olarak AK Parti lilerin toplam % 72 si, CHP lilerin toplam % 51,5 i ve MHP lilerin de toplam % 50,6 sı hükümeti kısmen ya da tamamen olumlu bulmaktadır. Toplumun yaklaşık olarak yarısı (% 49,5) NATO nun füze kalkanı sistemi projesi kapsamında Türkiye ye radar konulmasına karşı çıkmaktadır. AK Parti lilerin % 42,2 si, MHP lilerin % 56,9 u ve CHP lilerin de % 57,8 i NATO Füze Kalkanı sisteminin Türkiye ye kurulmasına karşı çıkmaktadır. Yeni Anayasa Toplumun yaklaşık üçte ikisi (% 66,4) Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğunu düşünmektedir. AK Parti lilerin % 69 u, MHP lilerin % 62,1 i ve CHP lilerin de % 59,8 i yeni bir anayasaya ihtiyaç olduğunu düşünmektedir. Toplumun yarısından fazlası (% 54), Meclis in yeni bir anayasayı yapmaya muktedir olacağını düşünmektedir. Meclis in yeni anayasayı yapabileceğine en çok inananların AK Parti liler olduğu görülmektedir (% 68,6). MHP lilerin % 41,4 ü, CHP lilerin ise % 36,6 sı aynı doğrultuda görüş beyan etmektedirler. Yeni anayasanın kabulüne ilişkin olarak yapılacak olası bir referandum durumunda, toplumun 36,7 si partim desteklerse ben de desteklerim, % 28,6 sı partim desteklemese de desteklerim ve % 14,7 si de hiçbir şekilde desteklemem demektedir. AK Parti lilerin (% 49,5) ve MHP lilerin (% 35,4) daha çok partim desteklerse ben de desteklerim seçeneğinde, CHP lilerin ise (% 29,5) partim desteklemese de desteklerim seçeneğinde yoğunlaştıkları görülmektedir. Yeni anayasada vatandaşlık tanımı yeniden yapılmalı mıdır? sorusuna, katılımcıların % 46,8 i evet, % 33,1 i ise hayır şeklinde yanıt vermektedir. Konuya ilişkin herhangi bir fikir beyan etmeyenler dışarıda tutulduğu 9

takdirde, toplumun büyük çoğunluğunun vatandaşlık tanımının yeniden yapılmasından yana görüş beyan ettikleri anlaşılmaktadır. AK Parti lilerin % 52,1 i, CHP lilerin % 37,6 sı ve MHP lilerin de % 37,9 u yeni anayasada vatandaşlık tanımının da yeniden yapılmasından yana görüş beyan etmektedir. Futbol-Şike Soruşturması Türkiye toplumunun % 28,3 ü Galatasaray ı, % 22,1 i Fenerbahçe yi, % 14,8 i Beşiktaş ı ve % 4,9 u da Trabzonspor u tuttuğunu ifade etmektedir. Maçların çoğunda şike yapıldığını düşünenlerin oranı % 46,8, bazı maçlarda şike yapıldığını düşünenlerin oranı % 31,7 ve maçlarda hiç şike yapıldığını düşünmeyenlerin oranı % 4,6 dır. Maçlarda şike yapılmadığına inananların oranı tüm takımların taraftarları arasında son derece düşük düzeyde çıkmaktadır. Bu oran, Galatasaray taraftarları arasında % 2,2, Beşiktaş taraftarları arasında % 5,5, Fenerbahçe taraftarları arasında % 9,8 dir. Futbol Federasyonunun şike yaptığı iddia edilen takımlarla ilgili aldığı kararı toplumun % 55,3 ü kısmen ya da tamamen doğru bulmaktadır. Futbol Federasyonu nun aldığı kararı kısmen ya da tamamen seçeneklerinin toplamı açısından en doğru bulanların Galatasaraylılar olduğu (% 66) görülmektedir. Galatasaraylıları, sırasıyla, Beşiktaşlılar (% 60,1), Fenerbahçeliler (%53,1) ve Trabzonsporlular (% 47,6) takip etmektedir. Toplumun yarısından fazlası (% 57,4), patlak veren şike olayı ve soruşturmasının bundan sonraki spor müsabakalarında şikenin bitmesine katkı sağlayacağına inanmaktadır. Şike soruşturmasının Türk futboluna katkı sağlamayacağına en çok inananlar Fenerbahçe taraftarlarıdır (% 32,5). Fenerbahçe yi, sırasıyla, Trabzonspor (% 31,1), Beşiktaş (% 25,8) ve Galatasaray (% 22,1) takip etmektedir. 10

Yaşam Memnuniyeti-Sağlık Toplumun % 46,1 i kendisini mutlu, % 40,1 i de kısmen mutlu hissederken, % 13,8 i de mutsuz olduğunu ifade etmektedir. AK Parti lilerin toplam % 90,1 i, CHP lilerin toplam % 82 si ve MHP lilerin de toplam % 83 ü kendisini mutlu hissetmektedir. Toplumun % 77,3 ü herhangi bir sağlık problemi yaşamadığını ifade etmektedir. Herhangi bir sağlık rahatsızlığı olduğunu söyleyenlerin en çok bulunduğu yaş grubu 61 yaş ve üstü yaş grubu iken (% 55,2), 18-25 yaş grubu sağlık sorununun en az yaşandığı yaş aralığını oluşturmaktadır (% 8). Herhangi bir sağlık sorunu yaşadığını belirtenlerin % 31,6 sı hafif ve geçici bir rahatsızlıktan, % 30,6 sı sürekli ancak hafif bir rahatsızlıktan, % 8,7 si biraz ağır ama geçici bir rahatsızlıktan ve % 24,2 si de ağır ve kalıcı bir rahatsızlıktan şikâyet etmektedir. Ağır ve kalıcı bir rahatsızlık yaşadığını söyleyenlerin en çok bulunduğu yaş grubu 61 yaş ve üstü yaş grubudur. Buna mukabil, ağır ve kalıcı bir rahatsızlık yaşadığını söyleyenlerin en az bulunduğu yaş grubu 26-35 yaş grubudur. 11

BĠRĠNCĠ BÖLÜM SĠYASĠ PARTĠLERĠN SEÇMEN DESTEĞĠ 12

Bugün milletvekili seçimi olsa hangi partiye oy verirsiniz? 12 Haziran 2011 milletvekili seçimi resmi sonucu (Toplam Kayıtlı Seçmen Sayısı Üzerinden) % Eylül 2011 (Toplam örneklem üzerinden) % AK PARTĠ 42,8 44,2 CHP 22,2 20,0 MHP 11,1 8,8 BDP nin BAĞ. AD. / BDP 5,6 4,5 Diğer 3,9 3,3 OY VERM. / KAR. / HĠÇBĠRĠ 14,4 19,2 TOPLAM 100,0 100,0 12 Haziran 2011 milletvekili seçimi resmi sonucu (Geçerli Oylar Üzerinden) % Eylül 2011 ( Kararsız ve hiçbir partiye oy vermeyeceğini belirtenler hesaba katılmadan ) % AK PARTĠ 49,9 54,7 CHP 25,9 24,8 MHP 13,0 10,8 BDP nin BAĞ. AD. / BDP 6,6 5,6 Diğer 4,6 4,1 TOPLAM 100,0 100,0 Bugün milletvekili seçimi olsa hangi partiye oy verirsiniz? sorusuna verilen yanıtlar, 12 Haziran 2011 Genel Seçimlerindeki oy oranlarıyla kıyaslandığında, AK Parti nin oylarında genel bir artışın yaşandığı, CHP, MHP ve BDP nin oylarında ise önemli bir düşüşün olduğu gözlenmektedir. 12 Haziran 2011 seçimlerinde toplam kayıtlı seçmenin % 42,8 inin 13

oyunu ve geçerli oyların da %49,9 unu alan AK Parti nin, bugün bir seçim olması durumunda, daha yüksek oy oranlarına ulaşacağı görülmektedir. Zira olası bir seçim durumunda AK Parti ye oy vereceğini ifade edenlerin toplam örneklem içerisindeki oranı % 44,2 ye ve alacağı geçerli oyların oranı ise % 54,7 ye ulaşmaktadır. Bir başka deyişle, son seçimlerde tüm oyların % 42,8 ini, geçerli oyların ise % 49,9 unu alan AK Parti nin, olası bir yeni seçim durumunda tüm oyların % 44,2 sini ve geçerli oyların da % 54,7 sini alacağı anlaşılmaktadır. Buna mukabil, muhalefet partilerinin oy oranlarında ise görece önemli sayılabilecek düşüşler görülmektedir. CHP nin olası bir seçim durumunda alacağı oy oranlarında, son seçime kıyasla, % 1,1 lik, MHP nin % 2,2 lik, BDP nin ise % 1 lik bir düşüş yaşadığı gözlenmektedir. 14

AK PARTĠ CHP MHP Diğer OY VERMEYEN EYLÜL 2011 12 Haziran 2011 milletvekili seçimi ile olası bir milletvekili seçimi arasındaki oy kaymaları (%) (Sütunlar) : 12 Haziran 2011 milletvekili seçimi (Satırlar) : Bugün milletvekili seçimi olsa oy verilecek parti AK PARTĠ 93,8 3,7 7,8 6,6 12,4 CHP 0,6 82,4 5,7 0,0 6,0 MHP 0,0 1,5 70,4 0,0 4,0 Diğer 0,1 0,7 2,2 73,2 2,7 KARARSIZ/HĠÇBĠRĠ 5,5 11,7 13,9 20,2 74,9 TOPLAM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Bu tablo, olası bir genel seçim durumunda yaşanabilecek oy kaymalarını göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında, AK Parti ye oy verenlerin olası bir milletvekili seçimindeki tercihlerinin yine aynı olduğu (%93,8), buna mukabil CHP ve MHP nin ise önemli oranlarda oy kaymaları yaşadığı görülmektedir. Zira 12 Haziran 2011 tarihinde gerçekleştirilen milletvekili genel seçimlerinde CHP ye oy verdiğini ifade edenlerin yaklaşık olarak % 20 si, MHP ye oy verenlerin ise % 30 u olası bir seçim durumunda başka siyasi partilere oy vereceklerini ya da kararsız olduklarını belirtmektedirler. CHP ve MHP oylarındaki bu kaymalar büyük oranda kararsızlar 15

hanesine doğru yönelmiş görünse de, AK Parti ye yönelen CHP (% 3,7) ve MHP li (%7,8) oranında da bir artış görünmektedir. Bütün bu sonuçlar, 12 Haziran 2011 genel seçimlerinden büyük bir zaferle çıkan AK Parti nin yükselişinin devam ettiğini, buna karşılık muhalefet partilerinin kan kaybetmeye başladıklarını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. 16

Size göre, Türkiye nin en önemli sorunu nedir? (%) Açık uçlu soruya verilen cevaplardan derlenmiģtir. % Terör-PKK 43,9 ĠĢsizlik 28,7 Ekonomi 11,3 Kürt sorunu 3,4 Geçim sıkıntı, yoksulluk 2,4 Eğitim sorunu 2,4 Siyaset 1,0 Hükümet-AK Parti 0,8 DıĢ politika 0,7 Diğer 3,6 Fikir belirtmeyen 1,7 TOPLAM 100,0 Size göre Türkiye nin en önemli sorunu nedir şeklinde açık uçlu olarak katılımcılara yöneltilen soruya verilen yanıtlar incelendiğinde, terör-pkk (%43,9), işsizlik (% 28,7) ve ekonomi (% 11,3) seçeneklerinde bir yoğunlaşmanın yaşandığı görülmektedir. Buna karşılık, Türkiye nin en önemli sorunları arasında gösterilen Kürt sorunu (% 3,4), yoksulluk (% 2,4) ve eğitim (% 2,4) gibi seçenekler son derece düşük bir düzeyde çıkmaktadır. Diğer seçenekler ise marjinal sayılabilecek denli küçük bir düzeyi yansıtmaktadır. Bu sonuçlardan hareketle, terör dolayısıyla yaşanan güvenlik sorununun ve işsizlik nedeniyle yaşanan ekonomik sorunun Türkiye nin en önemli sorunları olarak görüldüğü söylenebilir. 17

ĠKĠNCĠ BÖLÜM TERÖR - PKK 18

Size göre PKK eylemlerinin yeniden tırmanmasının nedeni nedir? (%) 50 40 31,3 30 22,7 24,4 20 14,4 10 7,2 0 Hükümetin taviz vermesi Kürt sorununun çözülememesi Derin güçler DıĢ ülkeler Fikir belirtmeyen Size göre PKK eylemlerinin yeniden tırmanmasının nedeni nedir sorusuna, katılımcıların % 31,3 ü hükümetin taviz vermesi, % 24,4 ü dış ülkeler, % 22,7 si Kürt sorununun çözülememesi ve % 14,4 ü de derin güçler şeklinde yanıt vermektedir. Bu sonuçlar, muhalefet partilerinin hükümetin PKK ya karşı tavizkar davrandığı yönündeki suçlamalarının belirli bir ölçüde toplumsal bir karşılık bulduğunu göstermektedir. Ayrıca PKK nın son dönemde artmaya başlayan eylemleriyle Kürt sorununun çözümü arasında ilişki kuranların görece önemli varlığı, Kürt sorunuyla PKK sorununun iç içe geçtiği ve en azından toplumdaki neredeyse her beş kişiden birinin bu düşünceye inandığını ortaya koymaktadır. 19

Hükümetin taviz vermesi Kürt sorununun çözülememesi Derin güçler DıĢ ülkeler Fikir belirtmeyen TOPLAM EYLÜL 2011 Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) AK PARTĠ 21,3 21,0 19,6 30,7 7,4 100,0 CHP 44,8 24,3 9,4 15,7 5,8 100,0 MHP 59,9 9,3 9,3 17,6 3,8 100,0 Diğer 20,4 47,5 9,3 16,0 6,8 100,0 Kararsız /Hiçbiri 31,7 20,9 11,8 25,2 10,3 100,0 ORTALAMA 31,3 22,7 14,4 24,4 7,2 100,0 Size göre PKK eylemlerinin yeniden tırmanmasının nedeni nedir? sorusuna verilen yanıtların siyasi parti tercihlerine göre dağılımı incelendiğinde, CHP (% 44,8) ve MHP nin (% 59,9) hükümetin taviz vermesi seçeneğinde, AK Parti nin ise dış ülkeler seçeneğinde yoğunlaştığı görülmektedir. Buradan hareketle, seçmenlerin oy verdikleri siyasi partilerin tepkileriyle koşut bir şekilde düşündükleri ve partilerini herhangi bir sorunun kaynağı olarak gösterecek her türlü seçenekten uzak tutmaya çalıştıkları söylenebilir. CHP ve MHP lilerin AK Parti yi PKK nın artan eylemlerinden sorumlu olarak görmesi kendi partilerinin söylemleriyle uyumlu bir şekilde hareket ettiklerini ortaya koymaktadır. Buna karşılık, aynı konuyla ilgili olarak AK Partililerin büyük oranda dış ülkeleri sorumlu görmesi, kendi partilerine yönelik güvenin bir işareti olduğu kadar, onu korumaya dönük bir tutumun da göstergesidir. 20

Size göre Türkiye terör sorununu nasıl çözmelidir? (%) 60 44,3 40 21,9 26,0 20 7,8 0 Demokratik açılımlarla Kürt sorununu çözmek Sadece PKK'yla değil, onu destekleyenlerle de mücadele ederek PKK'ya karģı daha sert önlemler alarak Fikir belirtmeyen Size göre Türkiye terör sorununu nasıl çözmelidir? sorusuna verilen yanıtlar, terör sorununun sadece PKK yla değil, onu destekleyenlerle de mücadele edilerek çözülebileceğine inananların ağırlıkta olduğunu (% 44,3) göstermektedir. Bu sorunun PKK ya karşı sert önlemler alınarak çözülebileceğine inananların oranı % 26, demokratik açılımlarla çözülebileceğine inananların oranı da % 21,9 dur. Bütün bu sonuçlar bir arada değerlendirildiğinde, toplumun büyük bir kısmının terör sorununun çözümünde askerigüvenlik yöntemlerini önemsediği, ancak sorunun demokratik bir biçimde çözümünden yana olanların da görece önemli bir değeri yansıttığı söylenebilir. 21

Demokratik açılımlarla Kürt sorununu çözmek Sadece PKK'yla değil, onu destekleyenlerle de mücadele ederek PKK'ya karģı daha sert önlemler alarak Fikir belirtmeyen TOPLAM EYLÜL 2011 Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) AK PARTĠ 18,8 45,7 27,4 8,1 100,0 CHP 20,2 49,4 23,6 6,7 100,0 MHP 8,3 53,0 34,3 4,4 100,0 Diğer 58,0 20,4 13,6 8,0 100,0 Kararsız /Hiçbiri 22,1 41,4 26,3 10,3 100,0 ORTALAMA 21,9 44,3 26,0 7,8 100,0 Size göre Türkiye terör sorununu nasıl çözmelidir? sorusuna verilen yanıtların siyasi parti tercihlerine göre dağılımı ele alındığında, siyasi partiler arasında istatistiksel olarak anlamlı sayılabilecek farklılıkların oluşmadığı görülmektedir. Ancak yine de MHP lilerin diğer siyasi partilere nazaran askeri ve güvenlik tedbirlerinin kullanılmasından yana daha güçlü bir tavır geliştirdikleri görülmektedir. 22

Türkiye nin PKK ya karşı gerçekleştirdiği hava saldırılarının sonucu hakkında ne düşünüyorsunuz? (%) 60 53,9 40 32,1 20 8,5 5,5 0 PKK'yı kesin olarak bitirir PKK'ya biraz zarar verir ama bitiremez PKK sorununu çözmede pek yararı olacağını sanmıyorum Fikir belirtmeyen Türkiye nin PKK ya karşı geliştirdiği hava saldırılarının sonucu hakkında ne düşünüyorsunuz? sorusuna verilen yanıtlar incelendiğinde, katılımcıların yarısından fazlasının (% 53,9) PKK ya biraz zarar verebilir ama bitiremez seçeneğinde yoğunlaştıkları görülmektedir. Bu hava saldırılarının PKK sorununu çözmede pek bir yararı olmayacağını düşünenlerin oranı ise % 32 civarındadır. Söz konusu saldırıların PKK yı kesin olarak bitireceğine inananlar ise oldukça düşük bir düzeyde (% 8,5) çıkmaktadır. Bu sonuçlar, toplumun ezici çoğunluğunun PKK ya yönelik olarak düzenlenen hava saldırılarının belirli bir başarıyı yakalasa da, sorunun kökten çözümüne yardımcı olmayacağına inandığını açıkça ortaya koymaktadır. 23

PKK'yı kesin olarak bitirir PKK'ya biraz zarar verir ama bitiremez PKK sorununu çözmede pek yararı olacağını sanmıyorum Fikir belirtmeyen TOPLAM EYLÜL 2011 Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) AK PARTĠ 12,6 60,8 20,9 5,8 100,0 CHP 6,5 49,8 37,7 6,0 100,0 MHP 8,8 55,8 33,7 1,7 100,0 Diğer 3,7 25,3 62,3 8,6 100,0 Kararsız /Hiçbiri 3,3 53,1 38,8 4,8 100,0 ORTALAMA 8,5 53,9 32,1 5,5 100,0 Türkiye nin PKK ya karşı geliştirdiği hava saldırılarının sonucu hakkında ne düşünüyorsunuz? sorusuna verilen yanıtların siyasi partilere göre dağılımı ele alındığında, AK Partililerin PKK ya biraz zarar verebilir ama bitiremez seçeneğinde yoğunlaştıkları görülmektedir (% 60,8). Bu seçenek, MHP li (% 55,8) ve CHP li seçmenler (% 49,8) arasında da öne çıkmaktadır. Ancak hava saldırılarının PKK sorununun çözümüne pek bir yararı olmayacağını düşünen önemli oranda MHP ve CHP seçmeni de bulunmaktadır. Neredeyse her üç MHP ve CHP li seçmenden biri bu doğrultuda görüş beyan etmektedir. 24

Sizce BDP milletvekillerinin Meclis te yemin etmemelerine karşı nasıl bir tavır alınmalıdır? (%) 80 62,7 60 40 20 16,7 11,2 9,4 0 Gerekli düzenlemeler yapılarak yemin etmeleri sağlanmalıdır Milletvekillikleri düģürülmelidir Kendi kendilerine gelip yemin etmeleri beklenmelidir Fikir belirtmeyen Sizce BDP milletvekillerinin Meclis te yemin etmemelerine karşı nasıl bir tavır alınmalıdır? sorusu, katılımcıların neredeyse üçte ikisi tarafından milletvekillikleri düşürülmelidir şeklinde yanıtlanmaktadır. Buna karşılık, diğer seçenekler görece düşük oranlarda çıkmaktadır. Bu sonuçlar, toplumun BDP nin Meclis i boykot kararından son derece hoşnutsuz olduğunu ve milletvekilliğinin düşürülmesi gibi, alınabilecek en sert tedbirlerin alınmasından yana bir tavır geliştirdiğini göstermektedir. 25

Gerekli düzenlemeler yapılarak yemin etmeleri sağlanmalıdır Milletvekillikleri düģürülmelidir Kendi kendilerine gelip yemin etmeleri beklenmelidir Fikir belirtmeyen TOPLAM EYLÜL 2011 Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) AK PARTĠ 14,4 65,5 10,7 9,4 100,0 CHP 16,1 60,2 13,5 10,1 100,0 MHP 11,0 79,6 6,1 3,3 100,0 Diğer 38,7 31,9 16,6 12,9 100,0 Kararsız /Hiçbiri 16,1 63,8 10,3 9,8 100,0 ORTALAMA 16,7 62,7 11,2 9,4 100,0 Aynı soru siyasi partilere göre dağılımı açısından ele alındığında, AK Parti ve CHP lilerin üçte ikisinin, MHP lilerin ise beşte dördünün milletvekilliğinin düşürülmesinden yana görüş belirttikleri görülmektedir. Diğer seçenekler ise söz konusu partilerin seçmenleri arasında son derece zayıf bir desteğe sahiptir. Buna karşılık siyasi parti tercihini diğer kategorisi içinde ifade edenlerin de önemli bir kısmı gerekli düzenlemeler yapılarak yemin etmeleri sağlanmalıdır seçeneğinde yoğunlaşmaktadır. Bu durumun, diğer kategorisinin içinde büyük oranda BDP seçmeninin bulunmasından kaynaklandığı söylenebilir. 26

Hükümetin terör karşısındaki tutumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? (%) 60 40 41,4 28,1 26,5 20 4,0 0 OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Hükümetin terör karşısındaki tutumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? sorusuna verilen yanıtlar incelendiğinde, sırasıyla, olumsuz seçeneği % 41,4; olumlu seçeneği % 28,1 ve kısmen olumlu seçeneği de % 26,5 olarak çıkmaktadır. Burada son iki seçenek birlikte düşünüldüğünde, toplumun yarısından fazlasının (% 54,6) hükümeti terörle mücadele noktasında olumlu bulduğu söylenebilir. Ancak bu konuda hükümeti yetersiz gören oldukça önemli bir kesimin varlığına da değinilmelidir. 27

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 47,2 27,8 21,6 3,4 100,0 CHP 9,2 24,6 63,3 2,9 100,0 MHP 12,2 23,2 63,5 1,1 100,0 Diğer 13,5 17,8 62,6 6,1 100,0 Kararsız /Hiçbiri 16,9 30,5 45,3 7,3 100,0 ORTALAMA 28,1 26,5 41,4 4,0 100,0 Bu soru siyasi parti tercihleri bağlamında değerlendirildiğinde, ortaya ilginç sayılabilecek veriler çıkmaktadır. Zira her beş AK Parti liden biri (% 21,4) hükümetin terör karşısındaki tutumunu olumsuz bulduğunu ifade etmektedir. Oysa olumlu ve kısmen olumlu seçeneklerinin toplamı açısından bakıldığında, her üç CHP li (% 33,8) ve MHP liden (% 35,4) biri hükümeti bu noktada başarılı bulmaktadır. 28

CHP nin terör karşısındaki tutumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? (%) 60 56,2 40 22,1 20 12,5 9,2 0 OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN CHP nin terör karşısındaki durumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? sorusuna, katılımcıların yarısından fazlası (% 56,2) olumsuz seçeneğini işaretleyerek yanıt vermektedir. Buna karşılık olumlu seçeneğini işaretleyenlerin oranı % 12,5, kısmen olumlu seçeneğini işaretleyenlerin oranı ise % 22,1 dir. Bu sonuçlar, toplumun büyük kısmının CHP nin terör karşısında takındığı tavırdan memnun olmadığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. 29

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 7,1 18,0 65,9 9,0 100,0 CHP 30,6 32,3 30,6 6,5 100,0 MHP 9,4 19,9 64,1 6,6 100,0 Diğer 5,6 16,1 70,8 7,5 100,0 Kararsız /Hiçbiri 10,3 24,4 51,5 13,8 100,0 ORTALAMA 12,5 22,1 56,2 9,2 100,0 CHP nin terör karşısındaki durumunu ölçmeye dönük olarak hazırlanan bu soruya verilen yanıtların siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti (% 65,9) ve MHP (% 64,1) seçmenlerinin yaklaşık üçte ikisinin olumsuz seçeneğinde karar kıldıkları görülmektedir. CHP seçmenlerinin ise üçte birine yakını (% 30,6) aynı seçeneği işaretlemektedir. Buna karşılık, CHP nin terör karşısındaki durumunu olumlu ya da kısmen olumlu bulduğunu ifade eden CHP li seçmenlerin toplam oranı % 62 9 dur. Bu da, CHP nin terör karşısında takındığı tavrın kendi seçmenleri nezdinde bile önemli oranda mahkûm edildiğini göstermektedir. 30

MHP nin terör karşısındaki tutumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? (%) 60 54,8 40 20 16,2 19,6 9,4 0 OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Bu soruya verilen yanıtlarla bir önceki soruya verilen yanıtlar arasında bir paralellik bulunduğu görülmektedir. Zira tıpkı CHP nin terör karşısındaki tavrının değerlendirilmesinde olduğu gibi, burada da katılımcıların yarısından fazlası (% 54,8) MHP ye ilişkin olarak olumsuz fikir beyan etmektedir. Buna karşılık MHP nin tavrını olumlu ya da kısmen olumlu bulduğunu ifade edenlerin toplam oranı % 35,8 dir. Bu sonuç da, açık bir şekilde MHP nin terör karşısındaki tavrının toplum tarafından onaylanmadığını ortaya koymaktadır. 31

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 13,2 19,1 58,8 8,8 100,0 CHP 14,2 24,3 52,8 8,7 100,0 MHP 49,2 19,3 26,5 5,0 100,0 Diğer 8,6 6,8 77,8 6,8 100,0 Kararsız /Hiçbiri 13,3 21,1 51,0 14,6 100,0 ORTALAMA 16,2 19,6 54,8 9,4 100,0 MHP nin terör karşısındaki tutumuyla ilgili olarak verilen yanıtların siyasi parti tercihlerine göre dağılımı incelendiğinde, AK Parti lilerin % 58,8 inin, CHP lilerin % 52,8 inin ve MHP lilerin de % 26,5 inin olumsuz seçeneğini işaretledikleri görülmektedir. Bu durum, diğer siyasi parti seçmenleri bir yana, her dört MHP liden birinin kendi partisinin terör konusundaki tavrından memnun olmadığını açık bir şekilde göstermektedir. 32

BDP nin terör karşısındaki tutumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? (%) 100 82,8 80 60 40 20 5,9 4,5 6,8 0 OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Meclis te grubu bulunan dördüncü parti olan BDP nin terör karşısındaki tutumunu değerlendirmeye dönük olarak hazırlanan bu soruya verilen yanıtlar, neredeyse her beş katılımcıdan dördünün (% 82,8) olumsuz seçeneğinde yoğunlaştığını ortaya koymaktadır. Bu durum, herhangi bir tartışmaya mahal bırakmayacak bir biçimde, BDP nin terör karşısındaki mevcut politikalarının toplumun ezici çoğunluğu tarafından mahkûm edildiğini göstermektedir. 33

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 2,6 4,3 87,2 5,9 100,0 CHP 1,4 5,1 87,0 6,5 100,0 MHP 0,6 1,7 92,2 5,6 100,0 Diğer 37,0 11,1 46,3 5,6 100,0 Kararsız /Hiçbiri 5,8 3,0 81,7 9,5 100,0 ORTALAMA 5,9 4,5 82,8 6,8 100,0 Aynı sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımı ise istatistiksel olarak anlamlı sayılabilecek ya da karşılaştırma yapmaya imkân sağlayacak bir çeşitlilik oluşturmamaktadır. Zira her üç partinin de ezici çoğunluğu olumsuz seçeneğini işaretlemektedir. 34

Hükümetin ve muhalefet partilerinin terör karşısındaki tutumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? (%) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% AK PARTĠ 28,1 26,5 41,4 4,0 MHP 16,2 19,6 54,8 9,4 CHP 12,5 22,1 56,2 9,2 BDP 5,9 4,5 82,8 6,8 OLUMLU KISMEN OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Hükümetin ve muhalefet partilerinin terör karşısındaki tutumunu genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? sorusuna verilen yanıtlar incelendiğinde, AK Parti nin en başarılı parti olarak görüldüğü anlaşılmaktadır. Zira olumlu ve kısmen olumlu seçenekleri birlikte ele alındığında, AK Parti nin toplamda % 54,6 lık oranla en çok olumlanan parti olduğu görülmektedir. AK Parti yi, sırasıyla, MHP (% 35,8) ve CHP (% 34,6) izlemektedir. BDP nin olumlanma düzeyi ise marjinal sayılabilecek denli küçük çıkmaktadır (% 10,3). Bu sonuçlar, terör karşısında alınan tavra ya da geliştirilen tutuma ilişkin olarak toplumun hükümeti muhalefet partilerinden daha başarılı bulduğunu net bir biçimde göstermektedir. 35

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TSK - SĠYASET 36

Bu yıl gerçekleşen Yüksek Askeri Şura esnasında Cumhurbaşkanı ve Başbakan ın tavırlarını genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? (%) 50 40 35,0 30 24,5 24,2 20 16,3 10 0 DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Bu yıl gerçekleşen Yüksek Askeri Şura esnasında Cumhurbaşkanı ve Başbakan ın tavırlarını genel olarak nasıl değerlendiriyorsunuz? sorusuna verilen yanıtlar, neredeyse her üç katılımcıdan birinin (% 35) söz konusu tavırları doğru bulduğunu ortaya koymaktadır. Yine her dört katılımcıdan biri de (% 24,5) kısmen doğru buluyorum seçeneğini işaretlemektedir. Bu iki sonuç bir arada düşünüldüğünde, katılımcıların toplam % 59,5 inin Cumhurbaşkanı ve Başbakan ın Yüksek Askeri Şura toplantısındaki tavırlarını olumladığı görülmektedir. Buna mukabil, bu konuda olumsuz bir düşünceye sahip olanların oranı ise % 24,2 dir. 37

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 57,4 21,1 7,9 13,6 100,0 CHP 10,4 25,1 48,9 15,7 100,0 MHP 18,7 30,2 41,2 9,9 100,0 Diğer 24,5 25,2 27,6 22,7 100,0 Kararsız /Hiçbiri 20,9 28,9 26,9 23,4 100,0 ORTALAMA 35,0 24,5 24,2 16,3 100,0 Bu sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti lilerin % 78,5 inin, CHP lilerin % 35,5 inin ve MHP lilerin de % 48,9 unun Cumhurbaşkanı ve Başbakan ın Yüksek Askeri Şura daki tavırlarını doğru ya da kısmen doğru bulduğu görülmektedir. Buradan hareketle, muhalefet partilerine oy veren seçmenlerin de görece önemli bir kısmının Cumhurbaşkanı ve Başbakan ın söz konusu toplantıdaki tavırlarına yönelik olarak olumlu bir tutum içinde oldukları söylenebilir. 38

Genel Kurmay Başkanı Işık KOŞANER ile Kuvvet Komutanlarının istifa ederek emekliliklerini istemelerini nasıl değerlendiriyorsunuz? (%) 50 40 30 31,1 29,6 22,5 20 16,8 10 0 DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Genel Kurmay Başkanı Işık Koşaner ile Kuvvet Komutanlarının istifa ederek emekliliklerini istemelerini nasıl değerlendiriyorsunuz? sorusuna verilen yanıtların, tüm seçenekler arasında dengeli bir şekilde dağıldığı görülmektedir. Ancak doğru ve kısmen doğru seçenekleri birlikte düşünüldüğünde, katılımcıların yarısından fazlasının (% 53,6) söz konusu emekliye ayrılma isteklerini olumlu değerlendirdiği anlaşılmaktadır. Buna karşılık, bu istekleri onaylamadığını belirtenlerin oranı da görece önemli bir değeri (%29,6) yansıtmaktadır. 39

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 35,4 20,4 28,5 15,6 100,0 CHP 25,3 29,6 27,2 17,8 100,0 MHP 31,9 22,0 39,6 6,6 100,0 Diğer 29,0 20,4 32,1 18,5 100,0 Kararsız /Hiçbiri 27,6 20,9 28,9 22,6 100,0 ORTALAMA 31,1 22,5 29,6 16,8 100,0 Aynı sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, birbirine yakın oranların çıktığı görülmektedir. Ancak burada AK Parti seçmenlerinin küçük bir farkla da olsa (%28,5), CHP seçmenlerine nazaran (% 27,2) söz konusu emekliye ayrılma isteklerini daha olumsuz buldukları görülmektedir. MHP seçmenlerinde ise bu oran daha da artmaktadır (% 39,6). Buna karşılık, söz konusu parti seçmenlerinin yarısından fazlası komutanların emekliye ayrılma yönündeki tavırlarını olumlu bulduklarını belirtmektedir. 40

Balyoz, internet andıcı gibi soruşturmalarda iddia edildiği gibi bazı askerlerin hükümete karşı bir darbe hazırlığı içinde olduğu iddiasını nasıl buluyorsunuz? (%) 50 40 37,2 30 28,9 20,3 20 13,6 10 0 GERÇEKÇĠ KISMEN GERÇEKÇĠ GERÇEKÇĠ BULMUYORUM FĠKĠR BELĠRTMEYEN Balyoz, internet andıcı gibi soruşturmalarda iddia edildiği gibi bazı askerlerin hükümete karşı bir darbe hazırlığı içinde olduğu iddiasını nasıl buluyorsunuz? sorusuna verilen yanıtlar, sırasıyla gerçekçi buluyorum (% 37,2), gerçekçi bulmuyorum (% 28,9) ve kısmen gerçekçi buluyorum (% 20,3) şeklinde sıralanmaktadır. Bu sonuçlar, toplumun yarısından fazlasının (% 57,9) adı geçen davalarla ilişkili olarak öne sürülen iddiaları bir biçimde gerçekçi ya da inandırıcı bulduğunu göstermektedir. 41

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) GERÇEKÇĠ KISMEN GERÇEKÇĠ GERÇEKÇĠ BULMUYORUM FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 54,5 17,5 15,1 12,9 100,0 CHP 13,5 20,7 53,8 12,0 100,0 MHP 24,9 25,4 40,3 9,4 100,0 Diğer 36,4 28,4 24,7 10,5 100,0 Kararsız /Hiçbiri 27,9 20,6 30,9 20,6 100,0 ORTALAMA 37,2 20,3 28,9 13,6 100,0 Bu sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti nin toplam % 72 sinin, CHP nin toplam % 34,2 sinin ve MHP nin de toplam % 50,3 ünün söz konusu davalar bağlamında öne sürülen darbe iddialarını kısmen ya da tamamen gerçekçi buldukları görülmektedir. Bu da, Balyoz ve internet andıcı gibi davaların muhalefet partilerine oy veren seçmenlerin de önemli bir kısmı arasında inandırıcı bulunduğunu ortaya koymaktadır. 42

Terörle mücadelede özel birliklerin TSK ya göre daha etkin olması konusunda ne düşünüyorsunuz? (%) 60 46,4 40 25,7 20 15,8 12,1 0 DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Terörle mücadelede özel birliklerin TSK ya göre daha etkin olması konusunda ne düşünüyorsunuz? sorusuna, katılımcıların % 46,4 ü doğru buluyorum, % 25,7 si kısmen doğru buluyorum ve % 15,8 i de yanlış buluyorum şeklinde yanıt vermektedir. Bu sonuçlar, toplumun ezici çoğunluğunun terörle mücadelede kullanılacak özel birliklerin TSK ya göre daha etkin olacağına inandığını net bir biçimde ortaya koymaktadır. 43

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 55,6 23,0 9,7 11,7 100,0 CHP 29,9 38,8 20,7 10,6 100,0 MHP 55,5 25,3 15,4 3,8 100,0 Diğer 33,3 18,5 31,5 16,7 100,0 Kararsız /Hiçbiri 43,9 21,1 18,5 16,5 100,0 ORTALAMA 46,4 25,7 15,8 12,1 100,0 Bu sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, terörle mücadelede kullanılacak özel birliklerin TSK ya göre daha etkin olacağına en fazla MHP lilerin (% 80,8) ve AK Parti lilerin (% 78,6) inandığı görülmektedir. CHP lilerin de büyük oranda (% 68,7) aynı görüşü paylaştığı anlaşılmaktadır. Buradan hareketle, terörle mücadele edecek özel birliklerin oluşturulması konusunda tüm siyasi parti seçmenleri arasında bir görüş birliğinin bulunduğu söylenebilir. 44

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DIġ POLĠTĠKA - ORTADOĞU 45

Türkiye nin genel olarak dış politikadaki performansını nasıl buluyorsunuz? (%) 60 42,0 40 27,3 25,7 20 5,0 0 BAġARILI KISMEN BAġARILI BAġARISIZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Türkiye nin genel olarak dış politikadaki performansını nasıl buluyorsunuz sorusuna verilen yanıtların başarılı buluyorum seçeneğinde yoğunlaştığı görülmektedir (% 42). Kısmen başarılı bulduğunu söyleyen % 27,3 lük kesim de dikkate alındığında, toplumdaki neredeyse her üç kişiden ikisinin (% 69,3) dış politika performansını olumlu bulduğu anlaşılmaktadır. Buna karşılık, toplumdaki her dört kişiden biri de söz konusu performansı başarısız bulduğunu belirtmektedir (% 25,7). 46

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) BAġARILI KISMEN BAġARILI BAġARISIZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 65,6 22,0 8,1 4,4 100,0 CHP 13,7 34,5 47,7 4,1 100,0 MHP 24,9 35,9 35,9 3,3 100,0 Diğer 29,0 16,7 48,1 6,2 100,0 Kararsız /Hiçbiri 30,2 32,4 29,4 8,0 100,0 ORTALAMA 42,0 27,3 25,7 5,0 100,0 Türkiye nin dış politikadaki performansını ölçmeye dönük olarak hazırlanan bu soruya verilen yanıtların siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti lilerin başarılı ve kısmen başarılı seçeneklerinin toplamı açısından en üst düzeyde (% 87,6) çıktığı görülmektedir. CHP lilerin % 48,2 sinin, MHP lilerin ise % 60,8 inin aynı seçenekleri işaretledikleri anlaşılmaktadır. Bu durum, Türkiye nin dış politika performansının muhalefet partilerinin seçmenleri arasında bile son derece başarılı bulunduğunu açıkça ortaya koymaktadır. 47

Türkiye nin Libya konusunda takip ettiği politikayı nasıl buluyorsunuz? (%) 50 40 36,1 30 25,4 24,4 20 14,1 10 0 DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Türkiye nin Libya konusunda takip ettiği politikayı nasıl buluyorsunuz? sorusuna verilen yanıtların, sırasıyla, doğru buluyorum (% 36,1), kısmen doğru buluyorum (% 25,4) ve yanlış buluyorum (24,4) şeklinde çıktığı görülmektedir. Bu bulgular, bir önceki tablonun ortaya koyduğu sonuçları bir kez daha teyit etmekte ve Türkiye nin dış politikadaki takip ettiği siyasetin toplumun büyük kısmı arasında olumlandığını ortaya koymaktadır. 48

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 55,1 22,5 9,7 12,7 100,0 CHP 14,2 32,3 38,8 14,7 100,0 MHP 22,1 28,2 39,2 10,5 100,0 Diğer 21,6 18,5 45,7 14,2 100,0 Kararsız /Hiçbiri 27,8 26,3 27,8 18,0 100,0 ORTALAMA 36,1 25,4 24,4 14,1 100,0 Aynı sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti lilerin neredeyse dörtte üçünün (% 77,6), MHP lilerin yarısından fazlasının (% 50,3) ve CHP lilerin de yarısına yakınının (% 46,5) Libya konusunda izlenen politikayı doğru ya da kısmen doğru bulduğu anlaşılmaktadır. Bu da, hükümetin dış politika alanında izlediği politikanın muhalefet partilerinin seçmenleri arasında bile olumlandığını bir kez daha ortaya koymaktadır. 49

Türkiye nin Suriye konusunda takip ettiği politikayı nasıl buluyorsunuz? (%) 50 40 36,3 30 27,3 22,8 20 13,6 10 0 DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Türkiye nin Suriye konusunda takip ettiği politikayı ölçmeye dönük olarak hazırlanan bu soruya verilen yanıtlar, hükümetin bu noktada da başarılı bulunduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Zira Suriye konusundaki politikayı doğru ya da kısmen doğru bulduğunu ifade edenlerin toplam oranı % 59,1 dir. Buna karşılık, aynı konuda Türkiye nin politikasını yanlış bulanların oranı % 27,3 olarak çıkmaktadır. Ancak burada hükümet her ne kadar başarılı olarak görülüyorsa da, Libya konusuna kıyasla, daha az başarılı bulunmaktadır. 50

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 55,1 20,2 12,4 12,2 100,0 CHP 14,0 27,5 43,1 15,4 100,0 MHP 20,9 22,5 45,1 11,5 100,0 Diğer 24,5 18,4 47,9 9,2 100,0 Kararsız /Hiçbiri 27,8 25,8 28,3 18,0 100,0 ORTALAMA 36,3 22,8 27,3 13,6 100,0 Suriye konusunda izlenen politikanın doğru mu yoksa yanlış mı bulunduğunu anlamaya dönük bu sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımı incelendiğinde, hükümetin politikasını en çok AK Parti lilerin beğendiği anlaşılmaktadır. Söz konusu politikayı doğru ya da kısmen doğru bulduğunu ifade eden AK Parti2lilerin toplam oranı % 75,3 tür. Ancak doğal olarak karşılanabilecek bu sonucun, muhalefet partilerine mensup ya da onlara oy vermiş seçmenlerin de görece önemli bir kısmı tarafından desteklendiği belirtilmelidir. Zira CHP lilerin toplam % 41,5 i, MHP lilerin ise toplam % 43,4 ü hükümetin Suriye konusunda izlediği politikayı bir biçimde doğru bulduğunu ifade etmektedir. 51

Türkiye nin İsrail konusunda takip ettiği politikayı nasıl buluyorsunuz? (%) 60 47,1 40 23,9 20 19,2 9,8 0 DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Türkiye nin İsrail konusunda takip ettiği politikayı nasıl değerlendiriyorsunuz? sorusuna, katılımcıların % 47,1 i doğru buluyorum, % 23,9 u yanlış buluyorum ve % 19,2 si de kısmen doğru buluyorum seçeneğini işaretleyerek yanıt vermektedir. Bu sonuçlar, hükümetin izlediği dış politikanın, tıpkı Libya ve Suriye konusunda olduğu gibi, İsrail konusunda da beğenildiğini göstermektedir. Ancak burada genel toplam açısından bakıldığında, beğeni düzeyinin, Libya ve Suriye ye kıyasla daha da arttığı belirtilmelidir (% 66,3). 52

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 65,6 13,7 11,5 9,3 100,0 CHP 21,2 29,3 39,2 10,3 100,0 MHP 34,6 20,9 36,3 8,2 100,0 Diğer 38,9 13,0 39,5 8,6 100,0 Kararsız /Hiçbiri 40,8 23,2 24,4 11,6 100,0 ORTALAMA 47,1 19,2 23,9 9,8 100,0 Bu sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, tüm parti seçmenlerinin yarısından fazlasının hükümetin İsrail konusunda izlediği politikayı kısmen ya da tamamen doğru bulduğu anlaşılmaktadır. Buradan hareketle, özellikle ana muhalefet partisi CHP nin İsrail konusunda hükümete yönelttiği eleştirilerin kendi seçmenlerinin büyük çoğunluğu arasında bile kabul görmediği ve İsrail konusunda tüm siyasi parti seçmenleri arasında ortak bir duruşun geliştiği söylenebilir. 53

Türkiye nin aşağıda belirtilen Ortadoğu ülkeleri konusunda takip ettiği politikayı nasıl buluyorsunuz? (%) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ĠSRAĠL 47,1 19,2 23,9 9,8 SURĠYE 36,3 22,8 27,3 13,6 LĠBYA 36,1 25,4 24,4 14,1 DOĞRU YANLIġ KISMEN DOĞRU FĠKĠR BELĠRTMEYEN Türkiye nin aşağıda belirtilen Ortadoğu ülkeleri konusunda takip ettiği politikayı nasıl buluyorsunuz? sorusuna verilen yanıtlar incelendiğinde, hükümetin en çok İsrail konusunda desteklendiği ve beğenildiği görülmektedir. Zira Türkiye nin bu ülkeye yönelik olarak izlediği politika, toplumun neredeyse üçte ikisi ( % 66,3) tarafından bir biçimde onaylanmaktadır. Toplum, Suriye ve Libya konusunda ise birbirine yakın oranlarda sayılabilecek şekilde hükümetin politikalarını kısmen ya da tamamen başarılı bulmaktadır. Tüm bu sonuçlardan hareketle, hükümetin Ortadoğu ülkelerine yönelik olarak izlediği politikanın başarılı bulunduğu söylenebilir. 54

Birleşmiş Milletlerin, Mavi Marmara Gemisi ne İsrail in müdahalesini haklı bulan raporuna karşı Hükümetin tepkisini nasıl buluyorsunuz? (%) 60 44,0 40 24,5 20 18,9 12,6 0 DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN Birleşmiş Milletlerin, Mavi Marmara Gemisi ne İsrail in müdahalesini haklı bulan raporuna karşı Hükümetin tepkisini nasıl buluyorsunuz? sorusuna verilen yanıtlar, doğru buluyorum % 44, yanlış buluyorum % 24,5 ve kısmen doğru buluyorum % 18,9 şeklinde sıralanmaktadır. Bu sonuçlar, hükümetin BM raporu karşısındaki tepkisinin toplum nezdinde olumlu bulunduğunu göstermektedir. 55

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) DOĞRU KISMEN DOĞRU YANLIġ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 56,4 15,7 16,9 10,9 100,0 CHP 25,5 26,0 34,9 13,5 100,0 MHP 33,0 17,6 38,5 11,0 100,0 Diğer 42,6 16,0 30,2 11,1 100,0 Kararsız /Hiçbiri 40,5 20,6 22,4 16,6 100,0 ORTALAMA 44,0 18,9 24,5 12,6 100,0 Aynı sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti lilerin toplam % 72 sinin, CHP lilerin toplam % 51,5 inin ve MHP lilerin de toplam % 50,6 sının hükümeti kısmen ya da tamamen olumlu bulduğu anlaşılmaktadır. 56

NATO nun FÜZE KALKANI SİSTEMİ projesi kapsamında, Türkiye ye radar konulmasını nasıl karşılarsınız? (%) 60 49,5 40 23,1 27,4 20 0 OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN NATO nun FÜZE KALKANI SİSTEMİ projesi kapsamında, Türkiye ye radar konulmasını nasıl karşılarsınız? sorusuna, katılımcıların % 23,1 i olumlu, % 49,5 i de olumsuz yanıt vermektedir. Bu konuyla ilgili olarak herhangi bir fikir beyan etmeyenler dışarıda tutulduğunda, toplumun büyük çoğunluğunun füze kalkan sisteminin Türkiye de kurulmasına karşı olduğu ortaya çıkmaktadır. 57

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) OLUMLU OLUMSUZ FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 27,4 42,2 30,4 100,0 CHP 16,1 57,8 26,0 100,0 MHP 21,0 56,9 22,1 100,0 Diğer 17,9 60,5 21,6 100,0 Kararsız /Hiçbiri 23,1 49,7 27,1 100,0 ORTALAMA 23,1 49,5 27,4 100,0 Bu sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti lilerin % 27,4 ünün, MHP lilerin % 21 inin ve CHP lilerin ise 16,1 inin olumlu düşündüğü görülmektedir. Buna mukabil olumsuz düşünen Ak Parti lilerin oranı % 42,2; MHP lilerin oranı % 56,9 ve CHP lilerin oranı da % 57,8 dir. Bu sonuçlar, NATO Füze Kalkanı sisteminin Türkiye ye kurulmaması konusunda tüm siyasi parti seçmenleri arasında bir görüş birliğinin olduğunu göstermektedir. 58

BEġĠNCĠ BÖLÜM YENĠ ANAYASA 59

Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğunu düşünüyor musunuz? (%) 80 66,4 60 40 24,9 20 8,7 0 EVET HAYIR FĠKĠR BELĠRTMEYEN Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğunu düşünüyor musunuz sorusuna, katılımcıların % 66,4 ü evet, % 24,9 u ise hayır şeklinde yanıt vermektedir. Bu sonuç, toplumun ezici çoğunluğunun Türkiye nin yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğunu düşündüğünü göstermektedir. 60

Siyasi parti tercihlerine göre dağılım (%) EVET HAYIR FĠKĠR BELĠRTMEYEN TOPLAM AK PARTĠ 69,0 21,6 9,4 100,0 CHP 59,8 31,8 8,4 100,0 MHP 62,1 32,4 5,5 100,0 Diğer 83,3 14,2 2,5 100,0 Kararsız /Hiçbiri 62,8 25,9 11,3 100,0 ORTALAMA 66,4 24,9 8,7 100,0 Bu sorunun siyasi parti tercihlerine göre oluşan dağılımına bakıldığında, AK Parti lilerin % 69 unun, MHP lilerin % 62,1 inin ve CHP lilerin de % 59,8 inin evet seçeneğini işaretledikleri görülmektedir. Bu sonuçlar, yeni anayasaya ilişkin talebin tüm siyasi parti seçmenleri arasında oldukça yüksek bir düzeyde bulunduğunu açıkça ortaya koymaktadır. 61