Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli? Dr. Ali Asker (*) AGÝT Minsk Grubu = AGÝT Turizmi Son birkaç aydan beri Azerbaycan siyasi terminolojisine yeni bir terim dahil edilmiþtir: AGÝT Turizmi. Azerbaycan Parlamentosu Baþkanvekili Ziyafet Askerov Türkiye ve Ermenistan arasýnda imzalanmýþ protokollerden bahsederken þunlarý söylemiþtir: AGÝT Minsk Grubu 18 yýldýr bölgeye turist gibi seyahat ediyor. Ortada herhangi bir sonuç yok. Fakat Zürih'te Ermenistan'la Türkiye arasýnda protokoller imzalandýðý zaman Clinton Washington'dan, Lavrov Moskova'dan, Kushner Paris'ten gelerek toplandýlar. Ben eþbaþkan bakanlarýna soruyorum: Size Zürih'te protokollerin imzalanmasýna tanýklýk etme talimatý mý verildi, yoksa Daðlýk Karabað sorunun çözümüyle ilgili görevinizi yapmak mý? Bu konuþma Azerbaycan'ýn, düþtüðü durumu çok doðru bir þekilde tasvir etmektedir. Ayrýca, AGÝT Minsk Grubuna karþý Azerbaycan kamuoyu ve yönetimindeki hoþnutsuzluðun zirveye ulaþmasý anlamýna gelmektedir. Minsk Grubuna karþý eleþtirilerini bu kadar artmasýnýn nedeni son dönemde Kafkasya politikasýndaki deðiþimlerdir. Bu tür eleþtiriler Haydar Aliyev döneminde de sýk sýk dile getirilen bir olguydu. Fakat bu eleþtiriler son dönemde cumhurbaþkanýnýn yaný sýra diðer devlet yetkilileri tarafýndan da en sert þekilde ifade edilmektedir. Bu durum son dönemde Azerbaycan'ýn içine düþmüþ yalnýzlaþtýrma po- 1 litikasýndan kaynaklanmaktadýr. Azerbaycan topraklarýnýn Ermeniler tarafýndan iþgaline son verilmesi için bugüne dek devam eden süreçten herhangi bir sonuç çýkmamaktadýr. * 21.Yüzyýl Türkiye Enstitüsü Rusya-Avrasya Araþtýrmalarý Bölümü Baþkaný. 1 Ali Asker, Azerbaycan-Ermenistan Görüþmeleri: Savaþa Doðru (mu)?, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?id=3107&kat=18 [65]
Dr. Ali Asker 2008 yýlý Þubat ayýnda Serj Sarkisyan Ermenistan Cumhurbaþkaný seçildikten sonra ilk görüþme Haziranýn 4'ünde St-Petersburg'da, ikinci görüþme ayný yýl Kasým ayýnýn 2'sinde Moskova'da gerçekleþmiþtir. 2009 yýlýnda cumhurbaþkanlarý Zürih'te (28 Ocak), Prag'da (7 Mayýs), St.Petersburg'da (4 Haziran), Moskova'da (17-18Temmuz) ve Kiþinev'de (8-9 Ekim) bir araya gelmiþler. Fakat bu görüþmelerden herhangi bir sonuç alýnamamýþtýr. Son görüþme 22 Kasým 2009'da Münih'deki Fransýz Baþkonsolosluðunda gerçekleþmiþtir. Sayý itibariyle Münih görüþmesi, Sarkisyan ve Aliyev arasýnda yapý- 2 lan sekizinci görüþmeydi. Tüm bu görüþmeler sonrasýnda yapýlmýþ açýklamalara bakýldýðýnda genel olarak böyle bir manzara söz konusudur: Bakü uluslararasý camiada sesini yükselterek Ermenistan'ýn anlaþmaya yakýn durmamasýndan yakýnýyor. Ermenistan oyunbozan politikasýný devam ettiriyor. AGÝT Minsk Grubu eþbaþkanlarý ise her bir görüþ sonrasý sürecin yapýcý ve ümit verici olduðuna dair açýklamalarda bulunuyorlar. Bakü, barýþ yoluyla çözüm saðlanamazsa savaþa baþvuracaðýný açýklýyor. Minsk Grubu ise böyle açýklamalarýn sürece zarar verebileceðini söylüyor. Aslýnda bununla Ermenistan'a buna müsaade etmeyeceðiz mesajýný veriyor. Ermenistan da Bakü'nün açýklamalarýný bir blöf olarak deðerlendiriyor. Her defasýnda somut bir ilerleme saðlanamazken, ortalýkta süreçle ilgili gerçek dýþý ve birbiriyle çeliþkili yorum ve haberler de dolaþmaktadýr. Cumhurbaþkanlarý 8 Ekim 2009'da Kiþinev'de görüþtüklerinde Türk basýnýnda böyle bir haber yayýnlanmýþtýr: Türkiye ve Ermenistan arasýnda protokollerin imzalanma tarihi 10 Ekim 2009 olarak belirlenmiþtir. Ýmza töreni zamanlama açýsýndan Türk hariciyesinin iyi bir taktiði, Türkiye'nin Ermenistan'a Azerbaycan'la anlaþ da gel mesajý þeklinde deðerlendirilmiþtir. Oysa Sarkisyan bu toplantýda önceden üzerinde anlaþmaya varýlmýþ konularý yeniden masaya yatýrarak oylama taktiðini tercih etmiþtir. Cenevre'- deki imza töreninde ise tam bir diplomatik skandal yaþanmýþtýr. Rusyalý eþbaþkan Yuri Merzlyakov, Cumhurbaþkanlarý gerek yeni, gerekse üzerinde tartýþýlan konularý görüþmüþler demiþtir. Münih görüþmesi de Kiþinev görüþmesi gibi dört saat devam etmiþtir. Bu defa da açýklama Fransýz eþbaþkan Bernard Fassier'den gelmiþtir: Cumhurbaþkanlarý bu görüþmede üzerinde mutabakat saðlanmamýþ konularý tartýþmýþlardýr. Görüldüðü gibi cumhurbaþkanlarý yýllar boyu üzerinde anlaþmaya varamadýklarý konularý müzakere etmekteler ve bir türlü anlaþma saðlana- 2 Prezidentl?r Münhend? görüþdül?r, http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404, 22.11.2009 [66] 21. YÜZYIL A ralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli? 3 mýyor. Bu durum bir geliþme olarak deðerlendirilebilir mi? Elbette ki hayýr. Görüþmelerin hangi tarihe kadar devam edeceði belirsizdir. Zaten baþýndan beri böyle bir takvim belirlenmemiþtir. Görüþün Çerçevesi ve Sonucu Azerbaycan ve Ermenistan arasýndaki barýþ görüþmeleri 2007'de kabul edilen Madrid Prensipleri çerçevesinde sürdürülüyor. Bu prensipler Ermenistan'ýn iþgal ettiði Azerbaycan topraklarýndan çýkmasýný, Azerbaycanlý göçmenlerin evlerine dönmesini ve Daðlýk Karabað'ýn statüsünün belirlenmesini öngörüyor. Ermeniler Daðlýk Karabað dýþýnda iþgal ettikleri yedi bölgeden çýkmaya baþlayacak ve bu süreç, Daðlýk Karabað'ýn statüsünün belirlenmesi ile sonuçlanacak. Azerbaycan defalarca Daðlýk Karabað'a en yüksek otonomi vereceðini ifade ederken Ermenistan buranýn, Azerbaycan toprak bütünlüðü çerçevesinde ele alýnmasýna karþý çýkýyor. Münih görüþmesi öncesi Fransa'nýn Dýþiþleri Bakanlýðý Aliyev-Sarkisyan görüþmesinde aþaðýdaki maddelerin ele alýnacaðýný açýklamýþtýr: Daðlýk Karabað çevresindeki iþgal olunmuþ topraklarýn Azerbaycan'a iadesi 3 Elxan Þahinoðlu, Daðlýq Qarabað M?s?l?si 2010-cu il? qaldý, http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&paqe=02&article_id=20091123034225304, 23.11.2009 21. YÜZYIL A ralýk 2009 [67]
Daðlýk Karabað'ýn güvenlik ve otonom yönetimini saðlayacak geçici statüsünün belirlenmesi Ermenistan'ý Daðlýk Karabað'la birleþtiren koridorun belirlenmesi Kendi kaderini belirleme hakkýnýn yasal güvencesi yoluyla Daðlýk Karabað'ýn nihaî statüsünün belirlenmesi Göçmenlerin geri dönme hakkýna iliþkin güvence verilmesi 4 Bölgeye barýþ güçlerinin konuþlanmasý. Ýki ülke arasýndaki görüþmeler þimdilik dýþiþleri bakanlarý düzeyinde devam ettirilecektir. Dr. Ali Asker Bu konularýn nasýl ve hangi boyutta müzakere edildiði bilinmemektedir. Görüþmenin hemen ardýndan CNN Türk'ün Euronews'e dayanarak verdiði haberinde, görüþme sýrasýnda bir çerçeve anlaþma müzakere edildiði iddia edilmiþtir. Habere göre, iki lider çerçeve anlaþmasýnda kesin bir sonuca varmamalarýna raðmen önemli ölçüde ilerleme saðlamýþ, Ermenistan'ýn iþgal altýnda tuttuðu Azerbaycan topraklarýndan çekil- 5 mesi konusunda büyük ölçüde anlaþmýþlardýr. Azerbaycan Dýþiþleri Bakanlýðý ise herhangi bir çerçeve anlaþmasýnýn görüþülmediði, ayrýca önemli ölçüde ilerleme saðlanmasýna dair haberin de gerçeði yansýtmadýðýný açýkla- 6 mýþtýr. Bu tür çeliþkili açýklamalar, bundan sonraki sürecin saðlýklý bir biçimde yürümeyeceðini haber vermektedir. Ýki ülke arasýndaki görüþmeler þimdilik dýþiþleri bakanlarý düzeyinde devam ettirilecektir. Savaþ Alternatifi Gündemde mi? Münih görüþmesini bundan önceki görüþmelerden farklý kýlan bir özelliðin altýnýn çizilmesi gerekmektedir. Cumhurbaþkaný Ý. Aliyev görüþme öncesi yaptýðý açýklamada, Azerbaycan'ýn müzakere sürecini sonlandýrabileceðinin altýný çizmiþtir. Aliyev, Þimdiye kadar biz barýþ yolu ile sorunun çözül- 4 Prezidentl?r Münhend? görüþdül?r, http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404, 22.11.2009 5 Ermenistan beþ Azeri bölgesinden çekilecek, http://www.hurriyet.com.tr/dunya/13020939.asp?top=1 6 Xarici iþl?r Nazirliyi Münhen görüþünd? ç?rçiv? anlaþmasýnýn müzakir? olunduðunu t?kzibl?yir http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&paqe=00&article_id=20091123043805708, 23.11.2009. [68] 21. YÜZYIL A ralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli? mesini istedik. Ermenistan bizim bu þekilde müzakere edip duracaðýmýzý düþünüyorsa, yanýlýyor. Bizim müzakereler konusunda ümidimiz var. Bu ü- midi kaybedersek müzakere sürecini sonlandýrýrýz demiþtir. Ý. Aliyev, 1918'de Azerbaycan topraklarý üzerinde Ermenilerin bir devlet kurduklarýný, bugün yine Azerbaycan topraklarýnda ikinci bir Ermeni devleti kurmaya kalkýþtýklarýný, buna müsaade edilmeyeceðini ve Karabað'ýn hiçbir zaman 7 baðýmsýz devlet olmayacaðýný ifade etmiþtir. Azerbaycan'ýn Ermenistan'a karþý söylemlerini sertleþtirmesindeki esas nedenlerden birisi Türk-Ermeni iliþkilerindeki yakýnlaþmalar, Azerbaycan topraklarýnýn iþgalden kurtulmasý yönünde herhangi bir somut adým atýlmadan Kafkaslarda barýþ inþa etmek giriþimleridir. 1993'ten beri Azerbaycan-Türkiye arasýnda var olan dayanýþmanýn neredeyse bitme aþamasýna geldiði bir durumda Bakü'nün yeni arayýþlar içine girmesi doðaldýr. Devam eden süreç Türkiye-Ermenistan iliþkilerindeki yakýnlaþmanýn, sýnýrýn açýlmasý konusuna dek ileri gideceði ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Gelinen bu noktada Azerbaycan, tabiri caizse, baþýnýn çaresine bakmalýdýr. Belki bu süreç Azerbaycan açýsýndan sancýlý bir süreç olacaktýr. Fakat önceki dönemlere bakýldýðýnda bugün Azerbaycan'ýn, statüko yu kendi lehine deðiþtirme olanaðý daha fazladýr. Bunlar aþaðýdaki þekilde sýralanabilir: 1) Ekonomik ve Jeopolitik Üstünlük Nüfusu ile orantýlý bir kýyaslama yaparsak Azerbaycan için fazlasýyla yeterli olan doðal zenginlikler Bakü'nün kendine olan güveninde önemli bir faktördür. Azerbaycan'ýn ekonomik zenginliði Ermenistan'la kýyaslanamayacak derecede fazladýr. 2010 yýlý için Azerbaycan bütçe gelirleri 10-15 milyon olarak belirlenmiþtir. Azerbaycan bütçesi önemli oranda petrol gelirlerinden oluþmaktadýr. Bütçe hesaplanýrken bütçe petrol fiyatý 1 varil 70 dolar olarak hesaplanmýþtýr. Petrol fiyatlarýndaki, artýþlar Azerbaycan bütçesi için her zaman avantajlý durum oluþturmuþtur. Azerbaycan ekonomisi bugün Ermenistan ekonomisinden 7 kat büyüktür. Ermenistan tüm bölgesel pro- 8 jelerin dýþýnda kalmýþtýr. Ýran hariç, tüm komþularýyla sýnýrlarý kapalýdýr. Ay- 7 http://www.musavat.com/new/günd?m/64912- ilham_? LiYEV_ERM? NÝSTANA_ULTiMATUM_VERDÝ 1993'ten beri Azerbaycan-Türkiye arasýnda var olan dayanýþmanýn neredeyse bitme aþamasýna geldiði bir durumda Bakü'nün yeni arayýþlar içine girmesi doðaldýr. 8 http://www.azadliq.org/content/article/1881077.html?page=1#relatedinfocontainer. 21. YÜZYIL A ralýk 2009 [69]
rýca bu doðal kaynaklar Azerbaycan'ýn jeopolitik önemiyle bütünleþtikçe A- zerbaycan'a önemli avantajlar saðlamaktadýr. Tüm bunlar Azerbaycan'ýn ABD ve Rusya arasýndaki çýkar çatýþmasý ortamýnda hareket serbestliðini arttýrmaktadýr. Azerbaycan, bu devletlerin çatýþan çýkarlarý ortamýnda dengeli ve baðýmsýz bir dýþ politika uygulamaktadýr. 2) Nüfus Üstünlüðü Dr. Ali Asker 9 Azerbaycan'ýn nüfusu yaklaþýk 9 milyondur. Ermenistan'ýn 2007 yýlý 10 resmî sayýmlarýna göre nüfusu 3.223.700 kiþiyken, bazý kaynaklarda bu ra- 11 kamýn 3 milyona bile varmadýðý ifade edilmiþtir. BDT ülkelerinde yaþanan ekonomik sorunlar yüzünden Rusya'ya göç edenlerin sayýsý azýmsanmayacak kadar fazladýr. Bugün itibariyle Ermenistan'da yaþayan toplam nüfusun 1,5-1,8 milyon olduðu tahmin edilmektedir. Azerbaycan'dan da benzeri göçler yaþanmýþtýr. Her ne kadar son yýllarda bu yönde bir azalma trendi söz konusuysa da, en kötü halde ülkede 7,5-8 milyon nüfusun yaþadýðý tahmin edilmektedir. Bu rakamlar dikkate alýndýðýnda Azerbaycan'ýn bugünkü nüfusunun Ermenistan'dan 4-5 kat daha fazla olduðu ortaya çýkmaktadýr. Þunu da vurgulamak gerekir ki yakýn gelecekte Azerbaycan kaynaklarýnýn rasyonel kullanýmý, özellikle de petrol dýþýndaki sanayi alanlarýnýn geliþimi için saðlýklý bir politika izleyerek iþsizliðin da azalmasý yönünde baþarýlý olabilir- 12 se, böyle bir nüfus artýþý Azerbaycan açýsýndan çok faydalý olacaktýr. 2) Ordu ve Savunma Sanayisindeki Üstünlük Azerbaycan ekonomisi ve savunma sanayisi Ermenistan'la kýyaslandýðýnda büyük üstünlüðe sahiptir. Azerbaycan savunma sanayiye ve silah a- lýmýna önemli ölçüde para ayýrýyor. 2008-2011 yýllarýný kapsayan onarým programý gereði savunma sanayisinde 53 tesisin yeniden yapýlandýrýlmasý öngörülmüþtür. Yakýn gelecekte sadece Azerbaycan Ordusunun ihtiyaçlarýný karþýlamak deðil, ayný zamanda silah ve mühimmat ihracatý sektörünü geliþtirmek öngörülmüþtür. 2009 yýlýnda Azerbaycan pilotsuz uçaklarýn üretimini gerçekleþtirmek niyetindedir. Baþka bir önemli yenilik de tank ve toplarýn üretimine hazýrlýk çalýþmalarýnýn baþlatýlmasýdýr. Hazýrda söz konusu silahlarý yurtdýþýndan ithal eden Azerbaycan savunma giderlerinde tasarruf saðlamanýn yaný sýra söz konusu silahlarýn rezerv potansiyelini de önemli 9 Bu yýl 13-22 Nisan 2009 yýlýnda Azerbaycan'da genel nüfus sayýmý yapýldý. Yapýlan ilk açýklamalara göre bugün itibariyle Azerbaycan'ýn nüfusu 8 milyon 820 bin olarak açýklanmýþtýr. 10 http://demoscope.ru/weekly/2007/0297/panorm01.php 11 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html#people [70] 21. YÜZYIL A ralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli? ölçüde arttýrmýþ olacaktýr. Ayrýca 2016 yýlýnda Azerbaycan, ordusunu kendi üreteceði helikopterlerle donatmayý öngörmektedir. 2010 yýlý devlet bütçesinde savunma harcamalarýnýn oraný %10,7'dir. Bu oran 2009 yýlý oranýna nispeten %0,9 fazladýr. Azerbaycan hükümeti bundan sonra da askerî po- 12 tansiyelini arttýrma politikasý izleyecektir. Azerbaycan ordusu asker, silah ve mühimmat potansiyeli açýsýndan da Ermenistan'dan ileridir. Muhtemel bir Azerbaycan-Ermenistan savaþýnda kýsa bir süre içinde Ermeni silahlý kuvvetleri Azerbaycan topraklarýndan atýlabilir. Bu gerçekliði Ermenistan tarafý da bilmektedir. Fakat burada en önemli sorun Rusya'nýn bu savaþa ne ölçüde müdahil olacaðýdýr. 3) Kafkasya Politikasýnda Denge Deðiþimi ABD, Rusya ve Türkiye'nin Kafkasya'da etkinlik mücadeleleri farklý boyutlara yönelmektedir. Bu devletlerin bölgeye yönelik politikalarýný revize süreci gittikçe belirgin bir þekilde ortaya çýkmaktadýr. Bu durumda Azerbaycan'ýn izleyeceði politika Rusya'nýn Karabað konusundaki tutum ve davranýþlarýnda belli deðiþikliðe yol açmaktýr. Bu deðiþiklik Rusya'nýn, en azýndan savaþ sürecinde bazý çatýþmalarý görmezden gelmesini saðlamalýdýr. Baþka bir yöntem de savaþ yapýlmadan Erivan'ý Karabað konusunda somut adýmlar atmaya zorlamasýdýr. 12 Az?rbaycanýn müdafi? x?rcl?ri artacaq, 25.10.2009, http://modern.az/articles/999/1/ 21. YÜZYIL A ralýk 2009 [71]
Bugün Azerbaycan-Ermenistan arasýnda savaþ ihtimaline iliþkin deðiþik senaryolar ve spekülasyonlar dolaþmaktadýr. Rusya'da bazý çevrelerde A- zerbaycan'ýn askerî müdahale konusunda Rusya'nýn onayýný aldýðý söylenmektedir. Azerbaycan'da yapýlan yorumlarda ise Rusya'nýn verdiði sözün üstünde durmayacaðý, bilakis Ermenistan'a destek verebileceðidir. Olasý bir savaþta Azerbaycan'ýn yenilgisi psikolojik açýdan tam bir felâket senaryosu demektir. Peki, Rusya neyin karþýlýðýnda tarafsýz davranabilir? Bu süreçte Rusya Azerbaycan'ý kendi etki alanýna sokmak istiyor. Haydar Aliyev'in dýþ politika eski danýþmaný Vefa Kuluzade, savaþ varyantý kesinse, demek 13 Rusya ile anlaþma saðlanmýþtýr demektedir. Yapýlan bazý yorumlarda Rusya'nýn böyle bir savaþ çýkmasýna müsaade etmeyeceði, çýkarsa Ermenistan'ýn yanýnda yer a- lacaðý söylenmektedir. Azerbaycan ile Ermenistan'ýn savaþmasý olasýlýðýnda en etken ülke Rusya'dýr. Ermenistan'da hava üsleri bulunan Rusya, 2008 Aðustos'undaki Gürcistan Savaþý'na buradaki av/bombardýman filolarýný devreye sokarak baþlamýþtý. Bu üsler, Gürcistan'a karþý Ruslarýn önemli bir baský unsuru olup, savaþ halinde ülkeyi iki cepheden saldýrýya açýk hale getirdiðinden Rusya'ya avantaj saðlamaktadýr. Ayný zamanda Rusya'nýn Türkiye'ye komþu olan üsleridir. Azerbaycan'ýn Karabað'a harekât düzenleyeceði bir durumda Rusya, bir kara harekâtý düzenlemese bile, hava saldýrýlarý yoluyla Azerbaycan ordusuna saldýrabilecektir. Yapýlan bazý yorumlarda ise 2008 yýlýnda Rusya'nýn Gürcistan'a saldýrýsý üzerinde durulmaktadýr. Fakat bugün itibariyle böyle bir karþýlaþtýrmanýn yapýlmasý o kadar da saðlýklý olmayacaktýr. Olasý bir savaþta Azerbaycan'ýn yenilgisi psikolojik açýdan tam bir felâket senaryosu demektir. Peki, Rusya neyin karþýlýðýnda tarafsýz davranabilir? Dr. Ali Asker 1) Azerbaycan önemi ve potansiyeli bakýmýndan bir Gürcistan olarak deðerlendirilemez. Azerbaycan doðal zenginlikleri ve ekonomik olanaklarý açýsýndan Gürcistan'la kýyaslanmasý mümkün deðildir. Rusya'nýn Kafkaslardaki çýkar çatýþmasý baðlamýnda ABD ve Türkiye ile Rusya arasýnda, Azerbaycan en azýndan denge unsuru olarak önem arz etmektedir. Azerbaycan'la Rusya arasýndaki bir yakýnlaþma her bir halde ABD ve Türkiye'nin Kafkasya'daki etkinliðin azalmasý demektir. 13 Qarabað'da ikinci V?t?n Müharib?si, 24 noyabr 2009. [72] 21. YÜZYIL A ralýk 2009
Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli? 2) Gürcistan'ýn Rusya'ya karþý tutumuyla, Azerbaycan'ýn Rusya'ya bakýþý arasýnda önemli farklar vardýr. Gürcistan açýk þekilde Rusya'ya karþýdýr ve birbirlerini düþman olarak algýlamaktadýr. Azerbaycan'la Rusya'nýn iliþkileri ise farklý bir özellik arz etmektedir. Ýki ülke arasýndaki karþýlýklý çýkar alanlarý ve manevra olanaklarý daha fazladýr. Son dönemdeki geliþmeler Azerbaycan kamuoyundaki Rusya karþýtý bakýþ açýsýnýn azalmasýna neden olurken, siyasî iktidarýn söylemlerinde Rusya'yla ilgili, bir müttefik ve partnerlik imajý oluþturulmaktadýr. 3) Rusya'nýn Gürcistan'dan herhangi bir beklentisi yokken, Azerbaycan'dan önemli beklentileri vardýr. Bu beklentilerin baþýnda, genel olarak Azerbaycan'ýn Rusya'nýn etkinlik alaný içinde yer almasýdýr. Rusya Azerbaycan'ý, kendi yer aldýðý kurumsal yapýlanmalar içine çekmek istiyor. Bundan sonraki süreçte Azerbaycan'ýn böyle bir entegre olma politikasý izleyebilir. Rusya'nýn baþka bir isteði de Azerbaycan sýnýrlarý içinde Rusya'nýn askerî varlýðýnýn bulunmasýdýr. Azerbaycan kendi sýnýrlarý içinde herhangi bir Rus üssünün bulundurulmasýný istememektedir. Fakat savaþ konusu gündeme gelirse bu konu da müzakere edilebilir. 4) Kolektif Güvenlik Anlaþmasý Örgütünün Azerbaycan'a doðrudan müdahale ihtimali çok azdýr. Ý. Aliyev'in açýklamalarýný yanýtlayan Erivan, savaþ baþlayacaðý takdirde Ermenistan'ýn Karabað'ýn baðýmsýzlýðýný, tanýyacaðýný açýklamýþtýr. Bundan sonra Ermenistan ve sözde Daðlýk Karabað Cumhuriyeti arasýnda ortak güvenlik anlaþmasý imzalanarak Ermenistan savaþa katýlacaktýr. Aslýnda fiilî duruma göre ne Daðlýk Karabað Cumhuriyeti vardýr ne de ordusu. A- zerbaycan topraklarýnýn iþgali Rus silahlý kuvvetlerinin de yardýmýyla Ermenistan ordusu tarafýndan iþgal edilmiþtir. Yani Ermenistan'ýn tanýma kararý 14 aslýnda fiilî durum üzerinde herhangi bir etki yapmayacaktýr. Fakat Ermenistan bununla, Kolektif Güvenlik Örgütünün askerî desteðini almak istiyor. Buradaki önemli hususlardan birisi KGAÖ üye devletlerinin (Kazakistan, Kýrgýzistan vs.) Azerbaycan'la iyi iliþkiler içinde olduðu gerçekliðidir. Ýkincisi Azerbaycan savaþý kendi topraklarýnda yürütecek ve iþgal konusunda BM'nin bugüne kadar uygulanmamýþ dört kararý vardýr. 14 Âóãàð Ñåèäîâ: Óãðîçà âîéíû â Êàðàáàõå: "ñòðàøèëêè" è ðåàëüíîñòü, http://regnum.ru/news/1228143.html 21. YÜZYIL A ralýk 2009 [73]
Dr. Ali Asker 6) Rusya'nýn bugün Azerbaycan'ý kendi etki alanýna dahil etmesi, soðumaya baþlamýþ Rusya-Ýran iliþkileri baðlamýnda ileriye dönük bir alternatiftir. Rusya'nýn Azerbaycan'a yönelmesi ve Azerbaycan ile ayný stratejik çizgiye gelmesi Ýran'daki geliþmeler ile de baðlantýlýdýr. Ýran'da Rusya'ya karþý ciddi hassasiyet yükselmektedir. Özellikle muhalefet Rusya düþmanlýðý esasýnda politika üretmektedir. Ýran'daki muhtemel rejim deðiþikliði veya Ýran- ABD iliþkilerinin iyileþmesi, Rusya'nýn Kafkasya politikasýný gözden geçirmeye itebilir. Rusya'nýn bu dönemde Azerbaycan'a yönelimi ihtimali çok yüksektir. Özellikle Ýran içinde 25-30 milyon Azerbaycan Türk'ü Rusya'nýn dikkatini hep çekmiþtir. Ýran-ABD arasýndaki iliþkilerin geliþmesi Rusya'yý Ýran'daki Azerbaycanlýlara yöneltebilir. Bu doðrultuda Bakü kilit ülke olarak gündeme gelebilir. Son yirmi yýl içinde Azerbaycan Rusya'yla pazarlýk etmek açýsýndan hiçbir zaman bugünkü kadar avantajlý olmamýþtýr. Bugün herkes Azerbaycan-Rusya iliþkilerinde bir þeyler oluyor demeye baþlamýþtýr. Son günlerin diplomasi trafiði tesadüf sayýlamaz. 23 Kasým 2009'da Rusya Devlet Baþkaný Ýdari Birimi Baþkaný Sergey Narýþkin Azerbaycan'a gitmiþtir. Ayný gün Ý. Aliyev, ABD Savunma Bakanýnýn Rusya, Ukrayna ve Avrasya'dan so- 15 rumlu Danýþmaný Celeste Wallander'i kabul etmiþtir. Ayný günde Ýlham A- liyev Medvedev'in davetlisi olarak Rusya'ya gitmiþtir. Kafkaslarla ilgili ABD, Rusya ve Türkiye politikasýndaki açýlýmlarýn bundan sonraki aþamada daha da hýzlanacaðý gözlemlenmektedir. Büyük devletlerin Ermenistan'ý kurtarma politikasý Karabað sorunun barýþ yoluyla çözüm ümitlerini her geçen gün daha fazla tüketmektedir. Savaþ olgusu tek çözüm yöntemine dönüþmektedir. Azerbaycan'da gittikçe aðýrlýk kazanan genel kaný ise þöyledir: Azerbaycan'ýn kýsa müddette hesaplanmýþ ve iyi organize edilmiþ bir savaþý baþlatmasý gerekmektedir, aksi durumda Ermenistan tarafý hiçbir zaman görüþme masasýnda yapýcý bir tutum sergilemeyecektir. Azerbaycan ve Ermenistan arasýnda deðiþik savaþ senaryolarýna iliþkin tartýþmalar devam etmektedir. Böyle bir savaþýn çýkabileceði veya muhtemel sonuçlarý tartýþýlabilir. Fakat Azerbaycan-Ermenistan çatýþmasý baðlamýnda gittikçe belirgin bir görünüm arz eden Kafkasya'da yeni bir dönemin baþladýðý bir gerçektir. 15 Ïðåçèäåíò Àçåðáàéäæàíà ïðèíÿë äåëåãàöèþ âî ãëàâå ñ ñîâåòíèêîì ìèíèñòðà îáîðîíû ÑØÀ, http://ru.trend.az/regions/scaucasus/azerbaijan/1586519.html, 23.11.2009. [74] 21. YÜZYIL A ralýk 2009