Osman Gazi'nin lznik (Nrcaea) Kugltmasl ve Bafeus Savagr.

Osman Gazi'nin lznik (Nrcaea) Kugltmasl ve Bafeus Savagr. r Halil Inalcth 1075-1086 d6neminde lznik (Nicaea), Anadolu Selguklu Sultanh$'nln kurucusu, Selguklu hukumdarr I. S0leymangah'rn bagkenti olmugtu.l I097'de Batr'dan gelen Haqhlar * Orijinali: "Osman Ghazi's Siege of Nicaea and the Battle of Bapheus", Elizabeth Zachariadou (haz.), The Ottoman Emirate (1300-1389), Rethymnon: Crete University Press, 1993, iqinde,77-i03. Qeviri: Suavi Aydrn. 1 O. Turan, "S0leyman-Sah I", IA (1967); Vryonis, Decline, s.96-142; Cahen, Turquie Prt-ottomane, s. 13-15: Ali Sevim, AnadoluFatihi Kutalmrgollu Suleymangah, (Ankara TTK 1990); I. Suleymangah 1075'te lznik'i ele geqirdi ve burayr Anadc lu Selquklu Sultanhgr'nrn bagkenti yaptl. lmparator Aleksios Komnenos, I 08 I'deki Dragos Deresi (Maltepe) anlagmasryla Suleymangah'rn lznik'teki toprak hakkrnr tanrdr. 1086 Haziranrnda Suleymangah'rn olumu uzerine (Bkz. Sevim, d.g.e., s. 37-39) Selquklu Sultanr Melil$ah generali kenti almak uzere once komutanlanndan Porsuk'u ve ardrndan Bozan'r gonderdi. lznik'te Sileymangah'rn naibi Ebulkasrm, 1087'de Bozan tarafindan oldurulene kadar Selguklu emirlerine direnebilmek amacryla imparatora yakrnlagtr. Burada Ebulkasrm'rn, 6lumunden 6nce Nikomedia'yi (lzmit'i) fethetmekle saygrnhk kazanmrg oldutu belirtilmelidir. Turan, e.g.ffi., s. 217-218, Suleymangah devletinin Anadolu'nun bu bolumondeki Turkmenler

302 Slfiiit'ten Istanbul'a tarafindan kugatrlmasrnln sonucunda Bizanshlara kaybedilen lznik, yeniden fethedilene kadar Selquklulann surekli ilgisine maruz kaldr. Selquklu egemenligi 1105'de lznik'te yeniden kuruldu, ancak kent yaklaqrk ll47'de tekrar Bizanshlann eline geqti. Turkmenlerin geri puskurtuldugu kurak Eskigehir ovasl, arttk Bizansfularla SelEuklular arasrnda srnrr haline gelmigti. Konar-goqer Turkmenler, slnllln dtesindeki iyi yaylalarla kaph engebelr araziye ihtiyag duyuyor ve srk srk suiuleriyle birlikte Bizans topraklanna giriyorlardr- tmparator Manuel Komnenos'a (1143-1I80) kargr srnrrboyund,a, aralarrnda Eskigehir'den sadece ug kilometre uzakhktaki bir hoyugun uzerinde yer alan Karaca Hisar'rn da bulund.ufu kaleler inga ediyor, mevcut kaleleri tahkim ediyorlardr. Gerqi, I 176'daki Selquklulann Qarprcl Miryokefalon zaferi, Turkmenlerin batrya do$ru yayimasrnln cesaretlendirmesiyle bu stntrdaki koeullan umamryla degigtirmigti; Sultanrn bang iqin ilk kogulu, bolgede son yrllarda yaprlan kalelerin yrkrlmasrydr- Selquklulapn, ozellikle de onlann uqlardaki gazllerinin, lznik'i Islam adrna yeniden fethetme fikrini asla terketmedikleri aqrktrr. Muslumanlar igin bir ulke bir kez Ddriilislam'LrtParqasl oldu mu, orast daima lslam Olkesi sayrlmaktad,rr,r" b,rt^slnln kaybrnrn sadece geqici oldu$una irranrlmrgttr. Her halde, SUleymangah'tan sonra Selquklulann, lznik'i daima topraklartntn tam slmnnda bulunan bir arasrnda,,gazi ug devleri" gelenelinin dolmasrnr sa$ladr$rm ileri surmektedir. tlk donem osmanh gelenefinde SuleymanSah'tn osman Gazi'nin atasr oldufu iddiasr, yuzyrllar boyr.r." suren boyle bir gelene$in kanrtt olarak ele alrnabilir. Ne var ki Enveri, Disturndme,haz. M. H. Yinanq, (lstanbul 1928), s. 6-8, 78'de, Suleymangah'r Kutalmr5'rn oglu olarak kabul eden daha satlam kaynaklara dayanarak bir hatayr d1zeltir ve Osman'tn atalanna iliskin farkh bir soya$acr verir. Burada onemli olan lznik'in yeniden fethinin ve lznik'te Turk-lslam devletinin yeniden hayat bulmastmn, bu yorede ya$ayan Turkmenler arastnda nihai fir arzu haline gelmis olmakhgrdtr' lznik'te Selquklu varlrgr icin bkz. vryonis, Decline, s.31-36, 52-58,112-116,L46-L55- Osman Gazi'nin lidrh (Nrcaea) Ku$atmasr ve Bafeus Savagr 303 kent olarak kabul errikleri anlagrhyor..harra, II. Gryaseddin Mesud (1283- ykl. t30i ve 1303-1308) fraogol Ha_ nr'nln kendisine ihsan errigi Anadolu selguklu Sulti'nhgrna intisap ettigi zaman, topraklannrn "lznik slnrnna kadar', uzanan butun arazryr kapladr$r kabul edilmekteydi.2 Bunun yanr srra l26r c:annda sultan lzze-rtin Keyka_ vus'a ba$h Turkmen agiretleri sultania katrlmak uzere Bizanda goe ettikleri z mart, "sanki kendi t<rgtat<tanna gidiyormug gibi yaparak lznik'e kadar inmig ve krsa zaminda birgok goeebe ailenin (Turkevi) Avrup a,ya gegtigi g6rul_ mu$tu".3 Apa$rda goruleceli gibi, osman Gazi'nin stratejisi bizi onun nihai amacrnrn lznik'i yeniden fethetmek olduguna inanmaya sevk etmektedir. Bizans ve osmanh kaynaklannm kargrhkh olarak incelenmesi bizatihi Bafe,r, iurrrgrnrn osman'rn lznik'i ele geqirme gabasrndan kaynaklanmrg bir merhale oldu$unu gdsrermektedir. Ddnemin bir gozlemcisi olan pahimeres, genel olarak, osman'rn faaliyetleri konusunda ve ozellikle de Bafeus savagr igin bizim en guvenilir kayna$rmvdv.4 pahimeres, rarihinin giriginde, anlatrsrnrn brzzat kendi gozlemlerine ya da olayrn gorgu tanrklannrn ifadeleri ne diyandrgrnr belir- "ta gelub Gerede ve lznih hududuna iri5ince...,,, yazrcjzade Ali, rarih-i Al-i seleuh. Topkapr sarayr Kutuphanesi, Revan Kogku K. no. 130, 5I7-5Ig; bu kaynak hakkrnda bkz. A. S. Erzi, IA,,,lbn Bibi,, maddesi. "hendulere fm:f-]taallih Ttirh obalann, el arnndan hr5lah bahanesine lznih'e innb... ", Yazicizade, a. g.e., s. 462-464. osman Gazi'nin faaliyetleri hakkrnda Georgios pahimeres'in yazdrklarr ge- 5itli uzmanlarca incelenmiqtir. Bunlar icin bkz. G. caro, "Zur chronologie der drei letzten Bucher des pachim ere,,, 82,6 (1g97), s. I I6 vd.; Arnakis, s. 91 vd., ozellikle not 153; F. Tinnefeld,,,pach)rmeres und philes als Zeugen fur ein Unternehmen gegen die Osmanen,, BZ, 6+ (lg7i), s. 46-54: E. A. zachariadou, "Pachymeres on the 'Amourioi' of Kastamonu", BMGSI, 3 (1977), 57-70. Prof. zachariadou, yunanca metindeki bazr noktalan, biryuk bir nezaket gostererek, benim iqin aydrnlattr. Aynca, osman,la ilgili butun bolumu benim iqin lngilizceye qeviren Timothy o. Baldwin'e de minnettanm.

304 Sl!ilt'ten Istanbul'a tir. Mamafih, verdigi bilgiler Osmanh kaynakl^rryl^ kargrlagtrnldrfrnda, Pahirneres ihtiyath kullanrlmahdrr. Ornegin, Pahimeres, kendisini izleyen bugunki yazarlarln yaptr$r gibi, Osman'rn 1300'lere do$ru agagr Sakarya boylannda hareketli oldugunu s6ylerken yanrlgrya dugmug olmahdrr. Bu kangnrma, Pahimeres'in kendi tarihindeki bir olgudan kaynaklanmaktadrr. Burada Pahimeres krsa bir sure iqin Osman't brrakarak, Paflagonya'daki Qobano$ullan emirlerinin bu sahada faaliyetlere girigmig olduklan daha Onceki bir doneme geri gitmektedir.5 Osmanh kaynaklarrnda Orhan'rn zamanlna kadar Duz Bazart (bugunku Adapazarr) civanndaki agafr Sakarya sahasrnda faaliyet gosteren kigi Akqa Koca'dtr. AkEa Koca, Once Osman Bey'in muttefiki, sonra da onun vassah olmugtur. Ashnda Pahimeres daha dnceki donemlere giderek, I301'de Bafeus'da yaganan buyuk qatrgmaya kadar Bitinya'nrn durumunu tasvir etmektedir. llkin, bolge savunmastnrn, 1260'larda gaynme$ru imparator VIII. Mihael Paleologos tarafindan uygunsuz bir biqime sokulmaslnln bir sonucu olarak nastl zayriladrgrnr aerklamaya gahgrr; Pahimeres'in bize soyledi$ine gore, lznik yoresinde y^g^yan Rumlar bu gaynmegm imparatora kargr ayaklanmrglar ve imparatorun isyanctlara kargr merhametsiz muameleleri bolgedeki nufusu butunuyle ondan so$utmu$tur. Imparator kalelerdeki yerli askerlerin vergi yukumluluklerini kaldrrdr$r zamart dahi, onlartn Turklere katrlmakta tereddut Zachanadov, a.g.m., konudan yaprlan bu aynlmantn, Agalt Sakarya vadisindeki Turkmen gazilerinin Onderi olan Qobano$lu Ali'nin Bizans'la anlagma yaptrgr ve Bizans topraklanna yaptrfr aktnlardan vazgeqtili 1290-1293 yrllan olaylanna dayandrfrnr kabul etmektedir. Sonra gazilerin onderligini Osman ele almrg ve lznik'in kugatrlmasryla sonuqlanacak akmlara durmaksrzrn devam ermigti. Bu b6lum, H. lnalcrk, Cambridge History oj Islam, C.l, s. 267 ile Y. Yucel, Qoban-olullan Beyli$i, Anadolu Beylihleri Hahhmda Ara5hrmalar,1,2. Baskr 1991, s. 33-51'de tartrgrlmrgtrr. Bir Selquklu kayna-!r olan Aksarayi, Misdmarati'l-Ahbar, ha2. o. Turan, (Ankara 1944) Pahimeres'in tespitlerine r5rk tutmaktadtr. Osman Gaitliin Intih (Nrcaea) Ku$atmdsr ve Baleus Savagr 305 etmediklerini Pahimeres eklemektedir. "onlardan bazrlart Inrn] Turklere krlavuzluk etmekte" olduklan bilgisini osmanh kaynaklan da teyit ermekredir. Rum tarihqi, lznik valisini, halka kargr "bir askerden ziyade bir haydut gibi" davrandrgr igin aqrkqa suqlamaktadrr. Bolgedeki manasrlrlarda yal^y^n kegigler de, sapkrn olduklan gerekqesiyle surekli zulum gormuglerdi.6 ve ardrndan 1302'de imparatorlu$a &tak olan Mihaef in Batr Anadolu seferini anlatan pahimeres btze osman'rn Konstantinopolis'e yakrn vilayetler, dzellikle de Iznik uzerinde nasrl baskrcr bir tehdit haline geldigini anlatmaya baglar. llkin osman'rn "Sangarius nehri uzerine" akrnlanndan onceki olaylara def,inerek ozetleyen pahimeres, sonra brze Osman'rn dabr (Osmanh kaynaklanndaki Avdan dagr) nasrl agtrf,rnr ve Nikomedta/lzmit korfezi uzerindeki kryr ovasrnda bulunan "Halizones" arazisini nasrl qapul edip ya$maladr$rnr anlarrr. Pahimeres, osmanhlann gevredeki bolgeleri istila ettikten sonra lznik'e boyun egdirmek uzere uyguladrklan ablukanrn aynnulannr verir. lznik'in, Kios (cius, Turkqede Gemilih ya da Gemlih) rizerinden yaprlabileni hariq,t Konstantinopolis'le butun ba$lanrrlannrn kesildigini soylemektedir. Yolcular Kios'ta konaklamakra, g6le ulagmak iqin yolu gece geqmekte ve aqrk brrakrlan tek kaprdan kente girmektedirler. Pahimeres, diier kaprlann, dugman kuvvetlerinin dif,er butun yanlardan kenti sarmlg olmalan yuztinden kapah oldu$unu soyleyerek devam eder. osmanh Laiou, And.ronicus II, s. 86-93; uq bolgesindeki Rumlann hayar kogullan ve Osmanhlann onlara kargt tutumlan hakkrnda ilk ddnem Osmanh gelenekleri, Rum kaynaklannr teyid eden bilgileri igermektedir; osmanh uzla5ma siyaseti, istirndlet, hakkrnda bkz. H. Inalcrk, "otroman Methods of conquest", Studialslamica,2 (1954), s. 103-129 [Turkqe gevirisi iqin bkz. elinizdeki kitapl. Daha o zaman Ebulkasrm, 1086 civannda KiovGemlik're, yerli Rum ustalann igbirlitiyle olsa gerek, bir filo inga ettirmigti; bkz. Anna Comnena, Vryonis,Decline. s. 481.

306 Sogiit'ten Istanbul'a geleneginin otantiklifini tartlstlglmlzda bu aynntrlara geri donece$iz. Osmanh gelene$i gibi, Pahimeres de Bafeus sava$lnln Osman'rn lznik ablukasrndan kaynaklandrgrnr sdyler. Pahimeres'in Bafeus sava5lna yol aqan olaylara iligkin tespitlerindeki esas noktalar gunlardrr: L. 27 Temmuzda Atman (osman), aniden lzmit yakrnlannda bir yer olan Bafeus'ta binlerce adamryla birlikte belirir. 2. Sonra Pahimeres bize Osman'rn athlarlnln Bafeus savagrndan once Telemaia'daki Mouzalon'a nastl saldrrdrklartnt anlattr. Bagan onu da$r agmak ve "Halizones"e baskrn vermek konusunda cesaretlendirmigtir. Yorum: Bu ilk bagannrn alenen "birkaq yuz adam"hk bir oncu kuvvetin ani bir saldrnsryla sa$landrgr g6ruluyor. Arnakis, bu olayrn Bafeus savagtndan bir yrl once olduguna inanmaktadrr.s Bu akla yakrndrr 3. Meander [Menderes] rrmaf,t yakrnlalndaki 6teki Turkmenler, Bizans ordusuyla qatrgmaya karar verdigr zaman Osman'a katrlmrglardrr. Pahimeres bu seferde birqok Turkmen muttefigin ona kattldrlrnr soylemektedir. Yorum: Bu muttefikler kimlerdir? Menderes gibi uzak bir bolgeden Turkmenlerin gelip Osman'a katrlmrg olmalan akla yakrn de$ildir. Gerqi Osmanlt gelene$i Osman'tn, Imparator'un kendisine kargr bir ordu hazwladr$rnr ogrendigi zanran Konya Sultanr'ndan yardrm istedi$ini ve Sultan'tn Karahisan Sahib (Afyon Karahisar) Turkmenlerine, Osman'a destek olmalan igin emirndmeler yolladrgrnr belirtir. Gerqekten de Kara Hisar, Selquklul"rrn, b., klsimdeki, dogrudan do$ruya Sultana babh olan ba$hca ug merkezi idi.e Menderes vadisi uzerin- 8 Arnakis, s. 129-131. I Kara Hisar't elinde tutarak Batr'daki uq topraklannda egemen bir konuma sahip olan guglu Selguklu emiri Sahib Fahreddin Ali ve o$ullan hakkrnda bkz. Aksarayi, a.8.e., dizin Fahreddin, ozellikle s' 145-153' OsmanGahi'nin lznih (Mcaea) KusatmasryeBafcusSava5r g0t de ilerlemekte olan Aydrn ve Mentege Turkmenleri, bu srralarda Konstantinopolis tarafrndan daha iyi ranrnmakt^ydr. oysa Kara Hisar, L290-r304 doneminde Barr Anadolu'da Bizanshlar ozerine yonelmig Turkmen fetihlerinin cephe gerisinde kalmrg bir bolge haline gelmigti. Belki de bu Pahimeres'in anlatrsrndaki kangrkhgrn bir bagka nedeni olabilir. a 1298-1301 Yrllanndaki Genel Durum Osmanh kroniklerilo, bu noktada Osman'ln henuz, halen herbiri bagrmsrz olarak hareket eden bolge beyleri arasrnda Onder konuma gelmemig oldusunu yeterince aqrkhsa kavugturmaktadrr. Bafeus savagrndan Once, Kastamonu'dan lznik'e uzanan ana yol uzerindeki GOynuk-Tarakh' ya karer girigilen akrnlar srrasrnda, Osman Sakary^ve G6yn0k nehirleri arasrndaki sahada yerli Turkmen ve Rum beylerinin igbirlisine guvenmek zorundaydr. Bu beylerden biri olan Kdsemihal, bu srralarda henuz Osman'rn vassah degil, muttefiki olarak g6runmektedir. $imdi Osman'rn bolgedeki m0ttefiklerinin ona, hepsini birden tehdit eden buyuk Bizans baskrsrna kargr koymak amacryla katrldrklan anlagrhyor. Pahimeres, tam bu srrada Bizans'a yonelen bu genel saldrnyr goren Qobano$lu emiri Yavlak Arslan'rn oslu Emir Ali'nin, Adapazan bolgesinde, aga$r Sakarya vadisinde Bizanshlara kargr saldrrgan politikasrna geri dondu- $unu ekler. Bu, Pahimeres'in sozu Kastamonu'daki Qobano$ullanna getirmesini aerklamaktadrr. GerEi burada Osman ile Ali arasrnda bir iligki ima edilmemektedir. Pahimeres, Ali'nin eyleminin Onemli bir sonucu olmadr$rnr belirtir. Osman [isel emperyal bir orduya kargr qarprgan bir 6nder olarak temay[rz etmigtir. Her halukarda Osman, 10 Bu kronikler iqin bkz. H. lnalcrk, "The Rise of Ottoman Historiography", s. 152-167; Osman konusundaki ilk geleneklerin aynntrh bir tahlili iqin bu makalenin ikinci bolumune bakrnrz.

308 Sdgtit'ten Istanbul'a kuvvetleriyle birlikte Mouzalon'a kargr Yalak Ova'ya hareket erti$inde, aga$r Sakarya'dan, tznik'ten do$uya giden yollan kontrol eden Geyve ve Lefke'deki trmak iskelelerine kadar, trmak boyunca butun Bizans slnln saldrnya maruz kalmrgtr. Genel olarak, Turkmen uq beyleri, gerilerindeki Mogol tehdidi karptstnda kendilerini grivencede hissettikleri zaman, aktnlannt Bizans topraklanntn iqlerine doiru yogunlagtrrdrlar. I29B-1301 yrllan, Turkmenler iqin butun batr uqlal boyunca Bizans'a kargr dugmanca faaliyetlerini hayata ge' qirmek iqin ozellikle uygun yrllar oldu.ll l298'de Anadolu'da, buradaki Mo$ol alaylanmn yeni bagkomutant Baytnc^r y^ da Bayancar III. Alaeddin Keykubad'r Konya'daki Selquklu tahttna geqirrnekteyken, Mogol generali Sulemig de Han'a kargr baekaldrnyordu.12 L299 krqrnda Sulemig Ba- t1 LZ Bu d6nemde Batr Anadolu'da cereyan eden tayin edici olaylar hakkrnda bkz. Wittek, Mentesche, s. 15-24; Zachariado:u, a.8.m., s. 57-70;Laiou, Andronicus II, s. 85-126. Bkz. ASrkpasazSd,e (Atsrz), s.97; Osmanh geleneklerine g6re Bayancar, Kara Hisar kugatmast strastnda gelmistir, verilen tarih 6 $ubat 1288'de baglayan Hicri 687 tarihidir; bu olaytn aynnttlan SelCuklu ve llhanh kaynakla-,rnd"r, gayer iyi bilinmektedir: bkz. z. v. Togan, I/mumt Tirh Tarihine Girig, 2. baskr, (lstanbul 1970) s. 243,328-331, 468, 488; Bayancar'rn Anadolu,ya genel vali olarak gelisi esasen I298 ytltntn sonuna do$ru s6z konusu ol-u5tur. llhan[ yanhsr olmayan Turkmenlerce desteklenen Sulemig, 1299 yrhna gelindiginde Selquklu Sultanhfrna ait butun orta ve batr Anadolu topraklartnda denetimi ele geqirmisti (Togan, L'g'e', s' 330)' Togan'a go-,", o.g.r., s. 33I, Osman, bu mucadeleye l30l'de yakalanrp Tebriz'de idam edilen Sirlemig'in yanrnda girmi5 olmalydr. K6acast, S0lemiS'in isyant' Osman'ln lznik'e kargr faaliyetlerinin tarihiyle rtt5mektedir; bu nedenle 1298-1301 yrllarrnda Mogol hanlan batr uq bolgesindeki Tnrkmenler uzerindeki denetimlerini yitirmi5lerdir. Bizanshlar ise Turkmenlerin esasen Han'tn denetimi altrnda bulunduf,una ve onlann Bizans'a kargr y0ruttukleri akrnlann ancak Han tarafrndan kontrol altrnda tutulabilecef,ine inanmqlardr; bu yrizden II. Andronikos'un krzkardeqi Prenses Maria ile Gazan Han (olumu 1304) arasinda bir evlilik anlasmasr yaprldr; "Meryem"' Gazan Han'rn halefi Olcaytu ile 1306'da evlendirildi; bkz. B. Spuler, DieMongolen in lran (Berlin, 1968), s. 107. Osma*,Gazi'nin lznih (Nrcaea) Kugatmasr ve BaJeus Savapr 309 yancarrr oldurdu. Bu onemli olay, ilk donem osmanh kay_ naklannda anrhr. rzgg-1300 yrilannda Emir Kutlugah ve Emir Qoban komurasrndaki Mogol birlikleri, sulemig'in isyanlnl bastrrmakla megguldu. sulemig uq Turkmenleri ara_ srnda sevilmekteydi. safdrgr edildiginde, komurasr altrndaki Mogol kuwetleri batrya yonelmi$ ve Eskigehir-Bitinya ydresine sr$rnarak osman'a komgu olmugtu. Butun bu olaylar unlu osmanh kroniklerine ka.grk dir biqimde yansrmutlr. Ancak sulemig'in faariyet sahasrnrn, onun esas destekqilerinin Turkmenler oldugu uzak Amasya-Tokat havalisinde oldugu igarer edilmelidir. Iran'daki llhanhlar konusundaki baghca qagda$ kayna- $rmrz olan Regiduddin "sulemislinl Daniqmend vilay.ri.r_ deki (Tokat-Amasya bolgesi) Mofiol birliklerinin destegini kazanmr$ ve (Danigmend vilayetindeki) bireok beye *.,- cak ve kos gibi beglik sembolleri ihsan ederek uq bolgelerinde denetimi ele geqirmig" oldu$unu g6zlemler. z.v. togani3,-alaeddin'in osman'a beglik r.-bolleri ihsan erriginden soz eden osmanh gelene$inin ashnda sulemig'le ililkili olabilece$ini dugunmektedir. Her durumda da, Lzggl30t doneminde batr uglanndaki rurkmenlerin agagr Sakarya vadisinden Efes'e kadar Bizans topraklarrrru k"."gl genel bir saldrn durumuna geqrikleri bir vakradrr.ra L299-r301 yrlla'nda Batr Anadolu'da orraya qrkan ve Bitinya'da Bizanshla. osman'a kargr konumlarlnl korumaktan ahkoyan bu kutlesel Turkmen ilerlemesinden osmanrrn yararlandr$r aqrktrr. osman'ln lznik'e kargr hareketi, bu genel m^nzara cerqevesinde degerlendirilmelidir. gimdi, Bafeus savagrnl Onceleyen olaylarla ilgili osmanh geleneksel anlatrmrna donelim. Orhan Gazi'nin imamr Ishak Fakih'in oglu yahgi Fakih tarafindan birar aya getirilmig ilk donem gelenegine iligkin orijinal memin'k"frp @ 14 Wittek, Mentesche, s. l5-23.

310 So!lut'ten Istanbul'a olmast nedeniyle, bu metin kullamlarak meydana getirilmig qegitli Osmanh kaynaklannt kargrlagttrmak suretiyle bu olaylan yeniden kurgulamak zorundayrz. Bu olaylara iligkin en eksiksiz kaynak, burada ele alaca$rmrz anonim T n drih-i Al-i Osman' dtr. I 5 Koyun Hisar (Bafeus) Savagr'na Dair llk Osmanh Geleneksel Anlatrmlan I. Anonim Tevdrih-i Al-i Osman'dahi Bafeus Savag ve Iznih leusatmasryla ilgili boltim Anonim'in tespitleri, lznik kugatmasryla ilgili Osmanh geleneksel anlatrmlan iqinde en aynnttlt versiyondur. Burada temelde F. Giese'nin eleetirel metnini esas aldrk.16 Onun kullanmadrf,r lzzet Koyuno$lu, Ayasofya ve Be5ir Qelebi nushalart, yukandaki olaylarla ilgili onemli varyantlan igermez. Giese'nin metninde ve Koyuno$lu nushasrnda Tekfur krzr ve derviq hikdyeleri mevcutken, di$er n0shalard.a bu hiknyelerin biri, hatta bazen ikisi birden bulunmamaktadrr. Aynr geleneksel anlatrmlann daha sonraki versiyonlan arasrnda, bit Anonim Tevirih'i esas alarak Al-i Osman tarihini yazan Lutfi Paga, en aynnttlt versiyonu olugturmugtur.17 Lutfi Paga Tekflur krzr efsdnesini atlamrg olmakla birlikte, dervig hikdyesini kaydetmigtir. "Ve dahi Osman'm blr o$h do{fu. Admt Ali Paga hodt, l5 Giese, Chronihen,c. L Agafrdaki elyazmalan da kullanrldr: lzzet KoyunoElu yazmail, Milli Kuriiphane, Ankara Mikrofilm ArSivi no. A. 1465, 10-16: Ayasofya yazmasl, no. A. 233, [o1.6-10; Turk Tarih Kurumu yazmasl, no. A 1701, 8-17; BeSir Celebi, Tevdrih-i Al-i Osman haz. I. H. Ertaylan, (lstanbul Lg4o s' I I-18' Genellikle Anonim Tevirih'i izleyen oruq (Babinger) kendi tarihinde lznik kugatmasrnt atlamaktadtr. 16 Giese, Chronihen, c. I, s. 7-9. L7 Lutfi Paga, Tarihi, haz. Ali, (lsunbul 134f ) s-23-25' O sm ap Q azi' nin I znih (N rc ae a) Ku g atm as r v e B aj eus Sava5 r 311 aru yantnda althodt. Ve Orhant gazilerle Klprii Hisarlna gdnderdl Ant feth idiib yagma idiler. Andan git iu lznih,i hisar itdi. Iznih ol zamanda mamurca.hisar ve iuteber bir Sehr idi ve dort yaru sazlth ve batahttle idi. goyle lzim ddem yanma varamqz idi ve hem iginde mubata$ahafir var idi. goyie riva_ yet iderler kim, dort hapusr var idi, her hapusmd.an bin alaca atlu hafir qthardu. Girti halan renhlti atlart ana g6re hryas eyle. OF vahilt gaziler az idi 6z idi, 56yle lim af,embosrro yilz hafir gelse ltiz d\ndermezlerdi, itihadlart muhkem id.i. Hah ta'ald. anlara itiltadlan berehatmd.a ftrsat vird,i ve lznih day-iresin yagm? itdiler. Kafirler nice here gthub ugragd,ilar. Hah ta'aler. gazilere firsat virdi hafirleri styub y*a{tuu edip} hisara hoyarlar idi. oft vahi]t hisar yanma. varamazlardt. ceng ile almayub gehirden yana olan da{d.a bir havale hale yapdiar, iqine ddem hoyub lznih,e havale hoyd.tlar.,, "Andan sonra hdfirler zebun olub hisarila oturd,tlar ve gaziler daim se$irdtib ieertiden a.dem gthartmaz oldtlar. Tasradan dahi himesne gelmezdi. Nice zamanbuhalle oturdilar. Ahtbet ledfirler Istanbul tehfurma ddem gonderdiler hi,,,(jzerimize Ttirh geldi, bizi tasra Etharmaz, dciz hatdth. E$er bize derman var ise it yohsa Ttirh'bizi oelumuzla htztmlzta esir iderler veyahud aghhdan hrtluruz. Ve ol vahit lznih,e Islam_ bol tehjuru huhm iderdi. etin Islambol tehfun bu hale vahf oldt, hayli gemi cem idilb igine goh teskir koyub g\nderdi. him, varalar gazileri lznih tizerinden ayvalar. Gemiter dahi gelab Yalah Oyosr'na qthdtlar. Andan lznih tizerine varub ga_ Jilen basalar. Meier gazilerin bir casusu var imig, hafirleri ctistleyub haraya Ethacahlartn haber alub, can atub uoid., gozilere haber itdi. "Gaziler dahi yordamile geltib of hafirter q*zacalz henara pu:uya girttb, pinhan olub durdilar. Bu yanadan dahi hafirler Yalah ovaslnda gemiden ishele urub Ethmasabaglad,ilai. pu hdfirler atlarm ve esbablarm qtlzarma{o qolrguyorhen gaziler dahi pusulartn aqub Atlah ta,ald. hazretlerine t{tnub tehbir

372 Slff' ten Istanbul'a getirdtiler ve at salub hafir arastna. hthe hoydilar. KdJirleri birbirine hatub gdyle kvdtlar hi, vast'm Allahti td'ala biltir ve baztst denize dohtilub Qogu garh oldt, bagmda devlet olan hisi gemiye girebildi. Muhassal+ helam, Qogu helah olub qoh az himse Islambol'a gelub, Tehvura olan hali haber virdiler. Tehvur bu haberi isidnb ceza ti feza itdi, ve illa elmden ne geliir, qar naqar sabr idiib harar itdi. "Pes lznih hafirteri bu hali biliceh qoh a{ia5ub ye's itdiler. Ahtbet daru5ub aru tedbir itdiler'ltihal'ayt viriib muti ola- Iar ve hem eyle itdiler. Kal'ayt gazilere virdiler, dahi hal'ayt alub iqinde olan esbabt alub doyum ve gani oldilar.,,qfinhi lznih almdt bu hez Yalah Oyasr'na dolasdilar, zira hi ol vahit bu Yalah Ovast da{ian sarp ve hisarlan Eo$idi ve eli gnni ma'mur idi vehem gazilerden urhtib gelenhalh Eolalub ziyade oldiar." lznikmid'e (Nicomedia) do$ru uzanan tepelerde birqok hisar, mamur koy ve kasabalardan bagka tek bir ^Eaq yoktu. Bu tepelerin, sonradan, gazilerin saldrnlanndan sonra, ormanlarla kaplandrgr s6ylenir. Bu o zamanlarda yagayanlarla ilgiliydi ve do$ruydu. Bolgedeki refahrn birqok sebepleri olduflu ileri surulur. Bunlardan biri bolgenin sarp ve tepelik olugudur ki, bu iqeriye szmayr zorla$tlrmaktaydr. Bir digeri, gazilerin saldrnlanndan korkup kaqan birqok insanrn buraya gelip yerleqmesidir. Bir baqkasr ise lstanbul tekfurunun guzel krzrydr... Burada, bizim populer tarihlerimizde aqrkqa yeniden hayat bulmug olan Rum ve Turk halk hikdyeleri tarihsel anlattma girmigtir. Burada prensesin cizzama nastl yakalandrfr ve Yalak Ovast kaphca sulannda yeniden gifa buldugu anlatrlmaktadrr. Bu yuzden Tekfur beldede hamamlar yaptlrmaya girigmigtir. Aynca mucizeler yaratan tahta bir krhct olan ve bu bolgedeki Rumlann Islama gegmesine neden olan bir dervigle ilgili efsane eklenmigtir. Efsanelerin hemen ardtndan, birlegerek Dimboz'da Osman'ln kargr- OsmanlGazi'nin lznih (Nrcaea) Kugatmast ve Bafeus Savapr 313 slna qrkmrg olan Bursa, Adranos, Batanos, Kestel ve Kite Tekfurlan koalisyonu yer ahr. sonra, kenti ablukada tutmak iqin inga edilmig iki havale kalesinin yaprmryla birlikte Bursa kugatmaslnln oykusu rz\er. II. Ne5ri versiyonu Muhtemelen 1486 ile L493 yrllan arasrndi ramamlanmrq olan Negri rarihi, hanedanhk iddialan lehindeki ozgun gelene$i geligtirerek vaz'eden ilk derlemedir.ls Negri'den yuprlan aga$rdaki aktanm, Franz Taeschner'in yayrmladrgr Menzel nushasr ile kargrlagtrnlarak, Unat ve Koymen tarafindan yayrmlanmq elegtirel metindendir. I e " GilftAr ender zihr-i istihlal-i Osman Gdzi " Qilnhi Osman Gazi Bilectigi ve yar-hisar,r ve Ineg6l,i ve Yini-5ehir'i tevabi'iyle ve levahihryle feth itdi, andan sonra ihdam idiib, varub lznih tizerine segirdim iditb lznih'tin yollarm hesib gehre tapradan nesne girmet olfu. Ktzluh olub gehir halfu bunalub gdlden, uirilaym Istanbul'a mededci g\ndertib istimdad itdiler. Istanbul'dan yardtm glnderdiler. osman, gazilere eyitdi: " Istanbul' dan bt-hty as legher geley 6rtir. Eler ay - rrlvsavuz, ilzerimtize hticum idnb effal Rumtnun hafirleri bize 5ir-gir olurlar. Bu gelan hafirlerun stnma.slna bir Qare olsa" didi. Gaziler eyitdiler: "bizim ademimtiz azdur. Biz dahi Sultan,\laeddin-i sdniden istimdat ideltim" diyilb fi'l-hat Konya'ya ddem gdnderdtiler. Fetihlerin bildirnb olacah ihdast i'lam itdiler. sultan Alaeddin-i sdni bu haberleri igidnb 5dd olub cise geltib tabl,'alem, hfuq ve at ve hil'at viriib buyurdt hi, "sahibln Kara Hisar'dan bir nice bin halh muavenete varalar". Sultana giden adem dahi gelmedin, Istanbul'dan hafir 1s N*.t T"rihi l*lkttrda bkz. M nage, Neshri, ve krg. lnalcrk,.the Rise..,,, s. L52-t67. 19 Kinb-i Cihan-nimd (Taeschner), c. I, s. 32. Metindeki ahntr, Nesri, d.g.e., Unat-Koymen negri, c. I, s. 104-107'den ahnmrgtrr.

374 S6!d't'ten Istanbul'a gelrib Dil'd,en geqmege basladt. Kdfirler Ttirhi haqdt deyti gaf- Iet ile oturrien Osman Gazi Yalah Hisaru'ndan dit alub lzafirlerrin gafletin biltib Dil'den geqenleriln tizerin urub dtin baslemun iditb basub ba'ztn hthedan geqtiriib ve ba'azm denize garh idfib ye geqmiyenleri donub Istanbul'a gidiib galiler gaiaimle mugteiim olub lznih fethine muhayled olmayub he' cemaatlerine besaret haberin gdnderilb malzarrt izzete ^o, irismege niyyet idtib goetib gitdi. Validesi ve miiteallihatt Osman Cazi'y, bir ihi goc istihbal idtib geltib bulusdiar' Ittifah, ol esnada ihindti vat t nd.a Sultan saniden tabl ve '\laeddin-i, alem v e bir at y e bir htltc v e hll'att Sdhdne yitisdi." III. Almedi' nin v ersiy onu Iznik kugarmasr hakkrndaki en eski atrf gair Ahmedi'nin l4l0'larda kaleme aldrfr lskenderndme'sinde Osmanhlarla ilgili olarak yazdrgr bolumdedir' Agagrdati t."it kugatmasrnr onceleyen olaylar konusundaki msralar 96Yledir:20 "Oldt Osman bir ulu gdzi kim ol, Nereye kim vardryise buldr Yol' Her yan^ berbidi bir boluk qeri Ki, el uralar, katl ideler kafiri' Bilecu$i feth itdi' ol nimddr InegOl ile dahi K6Prihisar' Durmadt, her Yana legker saldr ol' Az zamanda Eok vilayet aldr o1' KAfiri yrkub Yakub ol namdar Bursa ve lznugi eyledi hisir" ffiboiumuneiti5kinele5tirmelibirmetinartrkelimizdedir: Kemal srlay, Ahmedt's ottoman History, Yuksek Lisans Tezi, ural-altay Arastrrmalan Bolumu, lndiana universitesi, 1990. Buradaki altntt Atstz neqri, s. 9'dandrr' Osm'cin Gazi'nin lznih (Nrcaea) Kulatmcril ve BaJeus Savagr 315 Ahmedi'nin eseri, anonim kroniklerin, Agrkpaga z6d,e ve Negri'nin kullandrgr kaynagrn yahgi Fakih'in ^yaklagrk I405'lerde yazmrp oldugu kayrp Menakrbnimesi oid.rgrr'u dair ikna edici bir tanrkhktrr.2f Ahmedi'de osman'ln lznik ve Bursa ablukalannr onceleyen fetihlerin slrasl, daha son_ raki derlemeleri kuwetli bir biqimde hatrrlatrr (yenigehir ve Yar Hisar, gairimiz Ahmedi tarafindan atlanml$tlr ama ablukalara takaddum eden K6pru Hisar fethl ihvedir). osman'rn kugattrgr 1ma ele geqiremedigi lznik ve Bursa'ya yonelik harekat, Ahmedi'de ve sonraki derlemelerde u.,riu., bu fetihleri izler. Aqrktrr ki, bu konuda krsa bir manzume yazan Ahmedi aynntrdan kaqrnmlgrrr. ozu itibariyle temel olaylar aynr srra ile anrlmrqtrr. Aynca Ahmedi, Anonim Tevdrih'in lznik'in osmanhlarca bu tarihre fethedilciigine iligkin tespitlerini ozgun kaynaklardan bir sapma oldrigunu gosrermektedir. IV. Sultan II. Beyaztd dynemine ait derlemeler: Idris-i Birlisi ye Kemalpa5azade Tarihleri I502 ve 1506 arasrnda yazmrs olan ldris ile hemen hemen aynr tarihlerd e yazmrg bulunan Kem arpagazdde, esas olarak, diier nushalardan ve Negri'den agrkqa farkh olan Anonim Tevdrih nushalannr kullandrklanndan, sultan II. Bayezid iqin yazrlmrg sonraki derlemeleri temsil ederler. Idris'in uyarlamasrnda olaylar $u slrayr izler: "osman buyuk oglu orhan'r Nilufer ile evlendirdi ve kendisine sultanonu olarak da bilinen Karahisar vilayetini verdi. Eskigehir'i kendi kardegi Gunduz Alp'e, ln6nu hisannr ve yundzffilltbnfune,sihakkrndabkz.v'l.m nage,,,themenaqib of Yakhshi Faqih", BsoAs, 26 (1963) s. 50-54; ashnda, Vefaiye tarikatrna ba$h olan $eyh Edebalt'yt Osmanh hanedanrnrn ruhani danrgmanr olarak gdstermeye qahgan bu hikaye, yahgr Fakih'in orijinal hikiyesine Agrkpagazide tarafindan eklenmigtir; trpkr aralan Agrk paga ve Elvan qelebi jibi Agrkpagazdde de bu tarikata oyeydi, bkz. H. lnalcrk, "How to Read Ashik Pasha-zdde's History".

316 Sdgit'ten Istanbul'a Hisar't Aykud Alp'e, Yar-Hisar kalesi ve vilayetini Hasan Alp'e, lnegol hisannt Turgut Alp'e ve nihayet, Bilecuk vilayetinin butun gelirlerini $eyh Edebah'ya verdi. Ardrndan Osman Yenigehir'i kendine bagkent yaptr. Kuquk o$lu Alaeddin Paga Bilecuk'de, annesinin yanrnda kaldr. Kendisi zamanlnrn qogunu Yenigehir'de geqirdi. Sonra, '701 yrhnda, yani tahta qrkrgrntn uquncu yrhnda' K6pru Hisar't fethe qrktr. " Kopru Hisar'rn dugurulmesinden sonra Kopru Hisar yakrnrndaki Marmara kalesi ile Dimboz teslim ahndr. Osman merkezine geri dondu ve lznik'in fethini planladr. "osman Bey bu gehrin fethini en onemli iglerden biri olarak goruyordu ve hiqbir uyanda bulunmadan, bu tarafa yurudu. " Osman buyuk bir direngle kargrlaqtt, ama adamian ustun gelerek kalenin etrafindaki topraklan ya$malayrp talan ettiler, onlerine geleni oldurerek ilerlediler. Araziyi terk etmeden lznik'in yaktnrna bir gozetleme kulesi inga ettiler ve bu kalabahk gehre erzak girigini Onlemek uzere oraya yiz adamhk bir garnizon yerlegtirdiler. "Osman'ln yaptrrdrgr kule, guvenilir ve cesur adamlanndan birine izafeten Targay Hisart olarak bilinir. Bu kulenin pkrntrlan hala gorulebilmektedtr."22 Id.ris, bu buyuk planrn gerekqesini osman'tn $.yh Edebah'nrn tekkesinde uyurken gordu$u ola$andrqr ruyada ifadesini bulan misyonuna inanctnda bulur: "Allahrn vaadi, lslam iqin yaprlan boylesi fetihler yoluyla sonunda gerqek olacaktrr". Kemalp agazade23 Yalak Ovast savaglnl K6pru Hisar'tn fethi ile lznik kugatmaslnln oncesine koyar ve sava$tan 22 23 ldris'in metni uzerinde yaprlan dikkatli bir tahlil onun Taz Ali'yi yanhq biqimde Targay olarak okudusunu g6stermektedir. Dofru biqim ise "Diraz Ali"dir;bulekayinAmelerde krsaltrlarak "Taz Ali" yaprlmrgtrr; agafrya bkz' Tevdrih-i dl-i Osman, ti. Defter, haz. $. Turan, (Ankara, TTK, 1983) s- 130- L46. Osman Gazi'ninlznih (Nrcaea) Ku$atmast ve BafeusSava5r 317 sonra "osman'rn selguklu sultanh$rnrn yerini aldr$r,,nr ek_ ler. Kemalpagazade, savagr ve savagln klndisini oicereyen olayla'n -irr.. tasvirinde Negri'yi izlemekle birlikte ir.r";r"_ de de "Gol uzerinden gelen haberci,, figuru vardrr),,,os_ man'rn sultanh$r deruhte etmesi" konusinda Negri,den ay_ :tltt r: Ruhi'yi y^ da Bodreian'rn anonim kroniklerini lzler.l-l Savagrn hikayesi Agrkpaga zade'd,e yokrurlo sadec e rz_ nik'e yonelik akrna, kugaima ya ve abiukaya Eok krsa ola_ rak de$inir.25 I. Iznik Kugatmasr Agagrda daha sonraki derlemelerde yer aldrgr gekliyle yah_ gr Fakih'in orijin al yazma versiyorfu., kargilagtr.la.ak 'oe tartlgllacaktrr. 1. Osman'mbir oilu oldu; ona Alaeddin adtm verdi ve onu yanmda tuttu Anonim Tevdrih yazarrnrn ve Agrkpag az6d,e,ntn 6zgun metne Eok sadrk olduklan gorulur. Ashnda bu tespit, akrnlara kumanda eden kigi olan buyuk oglu orhan'r btze bildirmek iqin rasarlanmrgir.. orhan, osman l"e'i.tbuyuk ofludur. Turk-Mosol bozkrr gelenelinde en kueuk ogul o.rktu tutulur u" "i buyuk oirrl akrnlar iqin en ileri uca gonderilirdi.26 Bu geler,.t luiu., Turkmen emirliklerinde geqerli oldugu gibi uzu n zaman 24 Ruhi ve Boleian Elyazmalan hakkrnda bkz. Mcnage, Neshri, s. r2-l4,26. 25 Agrkpagazdde (Atsrz), s. 105: Iznil'in vildyetine ie$rtdiler. sehrtin hapustnr yapdurdilar. Bir nice gun ceng etdiler. D6rt- yant viliyet d,apdilar. KaI,a uzerine er hodilar. Dapan vildyeti timar erlerine verdiler; hendrier gene yenigehir,e gthtiar. 26 Bkz' H' lnalcrk, "ottoman succession and its Relation to the Turkish Concept o[ sovereignity", The Middle East and, the Balhans under the ottoman Empire, Bloomington, I993.

318 Sogut'ten Istanbul'a Osmanhlar tarafindan da surdurulmugtur. Uq kuwetlerine kumanda etmesi saflanarak en buyuk o$ula hukumdar olan babasrnrn yerine geqmek konusunda daha buyuk bir firsat verilmig olurdu. 2. Osman Bilecih, Yarhisar, Inegll ve Yenigehir ftituhatmt tamamladt ve ardmdan lznih bolgesine ahmlar yapmaya basladt Negri burada bize Osman'tn daha 6nceki dort fethini velznik kugatmasr konusundaki buyuk kahramanh$rnr anlatarak kaynagr uzerind e oynar ve bunun Osman'In "bagrmsrz" be$ statusunun dogmasrna yol agtr$rnr ekler, oysa 6zgun gelenekte (yani anonim kroniklerde) aslen Orhan Kopru Hisar'a saldrnp orayl ele geqirmektedir. Aynr dort yerin, Bilecuk, Yarhisar, lnegol ve Yenigehir'in, aynl duzende, Negri'nin kayna$r olan Takvimler'de bulunmasr ilgingtir. Takriben 1446 tarihli bir Takvim, Bilecik'in diger ug kaleyle birlikte fethedilmesini Osman'rn kariyerinde bir donum noktasr olarak g6sterir.27 Ashnda Hicretin 699-702. yrllanna rastlayan bu fetihler Bitinya'daki en 6nemli iki gehri, Iznik ve Bursa'yt ele gegirme planrnrn parqalan olarak gdzukmektedir. Ardrndan Osman karargahrnr bu iki gehrin arastnda yer alan Yenigehir'e taglml$trr. Osman buraya gaztlerini yerleqtirdi ve batrda Bursa ovaslna kuzeyde lznik ovaslna aerlan bu kenti yeni bir uq yaptl. lznik, Yenigehir'e sade ce 25 km. uzakhkta idi. Geleneksel anlatrmln aktardr$lna gorg, Osman'rn bu yeni uqtaki gazileri " gazayr her zaman surdiirmek istiyorlardr". lznik'e saldrrmadan once, Osman do$udan GOynuk-Tarakh-Lefke veya Mekece uzerinden lznik'e ulagan ana yolu denetim altrna almak iein G6ynuk qayr vadisine ve Saka rya vadisine akrnlar duzenledi. Guneyde Lefke'ye Osman Gazi'nin lznih (Nrca ea) Ku5atman ve BaJeus Savagr 319 ya da kuzeyde Geyve'ye kadar uzanan Goynuk-Tarakh yolu bugun dahi iq Anadolu platosundan lznik ve lzmit'e ulagan ana gizergdh olugunu surdurmektedir. 3. Iznih'e y\nelih ahm Anonim TevArih'de Orhan bu akrndan tek bagrna sorumludur. Yahgr Fakih'ten gelen ozgun gelenektt ise bu kiginin Orhan'rn imamrmn o$lu oldugu unutulmamahdrr. 4. Kdprti Hisar'm Fethi Anonim Tevdrih: Orhan zor kullanarak Kopru Hisar'r feth ve ya$ma etti. Agrkpag azade: Orhan ve Osman K6prU Hisar'r birlikte fethedip yagmaladr. Burada Negri KOpru Hisar'rn fethini atlamaktadrr. Bir Onceki bolumde (Kitabt Cihan-niimd (Taeschner, s. 34; Kitab-t Cihan-niml., s. 92) Osman'rn Kopru Hisar'rn fethinde Bilecuk tekfurundan yardrm aldr$rnr s6yler. Belki de Negri Osman Bilecuk'u fethetti$inde, fethedilmig topraklar arasrnda K6pru Hisar'rn da Osman'rn eline geqmig oldugunu dugunmugtur. Ancak 6zgun kaynak, Kopru Hisar'rn sonra, Iznik'e yonelik akrnlar ba$lamrnda fethedildigini ileri surmektedir. Yenigehir ile lznik arasrnda Avdan da$ silsilesi yukselmekte ve onu agan gegitler Krzrl Hisar ve Kopru Hisar kalelerince ko ru nma k taydr. Osmanl t Htiddv en di gdr tahr ir def - terlerizs bu kaleler hakkrnda ilginq aynntrlar vermektedir. I57L tarihli defterde KOpru Hisar hakkrndaki kayrt goyledir: "K\prfi Hisar ndm haryeye lznih'den miirfir iden tarih-i dm tizerinde vahi Diraz Ali nam derbend (...) mahfif ve muhatara ve hatar-ndh (ve) genlihden ba'id" oldusundan lstanbul'a gonderilen bir raporda buraya muhafiz g6nderil- 27 TarihiTalwimler, haz. O. Turan, Ankara, 1954, s. 16, 52. 28 Barkan-Merigli, Hndavendigar Livasr, s. 219-220, no. 366 ves.224,no.378/2.

320 Sdlrit'ten Istanbul'a mesi isteniyordu. Rapor, "ldhin derbend-i mezbfir lznih'den harye-i Klprti Hisar'a varrnca bir menzil yer olub e$hls-t mezbure cemi' dn zihrolan derbendin mabeyninde honduhlart tahdirce tarafqni htfz etmeleri hemal mertebe asir olub h{zt mtimhtin" de$ildir diye devam etmekt edir. Muh ahzlartn y a' rlslnln, yani otuz kiginin tznik'ten gelen yolu gozetlemek uzere geqidin ortastnd ^ yer alan Krzrl Hisar kalesine yerlegtirilmeleri ve geri kalan yarlslnrn da KOpru Hisar'dan gelen yolu g6zetlemek Uzere Qamh ca'ya yerlegtirilmesi gerekti$i raporda belirtilmigtir. Bolge ormanla kaphydr. L571'de alt- -ig yrya redifi olafan ve goreneksel vergilerden muaf tutularak burantn muhafa zasfi7a memur edilmigti' Bu belgenin, Anonim Tevdrih'deki gibi anlatrsal geleneklerde verilen yer adlannrn ve topofrafyanln hayah ya da uydurma efsanelere degil, aksine bilgi veren otantik kaynakl ara dayandrirnr teyit etmesi bizim iqin qok Onemlidir. Hiqbir uydurma hikaye boylesi kesin topo$rafik aynntrlar veremez. Tahrirlerden elde edilen bilgi, Iznik ovaslna inebilmek iqin Osman'ln kuwetlerinin oncelikl e Dtrlz Ali dai geeidindeki denetimi ele geqirmek zorunda oldugunu g6stermekted.ir. bunun yanrstra anlatrsal kaynaklarda Tiraz Ali ya datraz Ali olarak bilinen kahramanln' stratejik Yenigehir-tznik yolu boyunca gegitli mevkilere adrnt vermig tarihsel bir kigilik oldugu aqrktrr. Aynr tahrir (s. 225, no' 378/4), Avdan dagr Ozerindeki Kara Dere koyundeki bir krglagrn, buyuk ihiimall e Dy1z'rn (Farsqada uzun demektir) ogtuna attfl olsa gerek, Uzunoglu adryla anrldrgrnr belirtmektedir. Avdan adr da gogebe bir agiret adr olarak Turkmenler arasrnda mevcuttur. Sonralan, 15. yuzyrlda, lshak Paga'mn kethudasr K6pru Hisar'da yolculara bannak olmak uzere bir tekke yaptlldr ve kendisinin serbest mulku olan lnegol kazasrndaki lsa Virdnr koyunu vakfetti. Aynr tahrir defterindeki bir kayda Osman Gazi'nin lznih (Nrcc ea) KuSatmast ye Bafeus Sava5r 327 gore (no. 378/r) Samanlu iskelesi ile yeniqehir arasrnda Katranlu Derbendi denilen, daha qok tuccarlann kullandr_ gr bir bagka dug geqidi vardr. eardak, sartroglu, Makri, Dimboz ve Menrege koyleri bu geqide muhafiz"rayin edil_ migti. Dtraz Ali Derbendi osman'rn rznik ovaslna inmesine izin verirken, Dimboz-Koyun Hisar da$ geqidi de osman,r Bursa ovaslna ula$tlnyordu. Bafeus t^uugr*r, ardrndan, osman'la, Bursa ovaslnln tekfurlar koalisyonu, yani Bursa, Adranos, Batanos, Kestel ve Kite tekflurlan araslnda, bu geqitte buyuk bir garpr$ma cereyan edecek ve zafer osman,a Bursa ovasrnr tamamen agacaktr. 5. " Martnara v ilay eti,, nin teslimi Aqrkpag azade buna de$inirken, Anonim tevirihler ve Negri'de bu husus yoktur. "Marmara vllayeti" Bursa ovaslna agrlan stratejik Dimboz gegidinin hemen dtesindeki, yenigehir ile Bursa araslndaki arazidir. Burada bugun Marmaracrk G6lti denilen bir hendek vardrr. Bu bolgedeki Rumlar, gazilerin akrnlanndari korunmak iqin osman,a slgrndrlar. osmanh geleneginde denildigi gibi "geldiler ve boyun e$diler ve osman Gazt her birini verltiierind,e by raktr". Bu bilgi de, Anonim tevdrihler ile l.,legri'de atlanmrgtrr; bunun nedeni, belki de onlann bunun Onemli olmadrgrna inanmalandrr. Sonraki tarihqiler arasrnda Kemalpaqazdde (I, 143- I44) ve ldris (s. 66) Marmara halkrnr., i.r_ lim oluguna de$inmektedir. Idris, "Marmara kalesi,,ne ve kale halkrnrn Kopru Hisar'rn akrbetini gordukten sonra teslim olduguna iligkin daha oldukga aynntr vermekredir. Her halukarda osman, Iznik kugatmasrna girigmeden 6nce merkezi olan Yenigehir'in guvenli$ini almak iqin, Marmara vilayetine akrnlar yapmayl zorunlu gdrmug olmahydr.

6. Iznih hugatmast, hentin dt5 dtiny ayla irtibatmt hesmeh iqin hav ale hulelerinin insasr. G aziler ahmlar y apn v e Iznih halesinin Eatresindehi bolgeye hahim oldu Hem Anonim Tevarih, hem Agrkpagazdde hem de Negri bu bilgiyi vermektedir. Agrkpagazdde ve Negri lznik kugatmast,re ouada onu izleyen akrn faaliyetleri hakkrnda ktsaca bilgi verirken, Anonim Tevirih yazan eski lznik kenti ve bolgedeki halkrn lslam'a geqmeleri hakkrnda Rum ve Turk kuynakh halk hikayeleriyle birlegmig aynnttlar vermektedir. Ancak ozunde aynl kaynagr kullanmrq olan bu kaynaklaln Ogu de birbiriyfe mutabakat halindedir- Anonim Tevdrih ve Agrk pagazade Osman'rn kuwetlerinin kenti kugatmaya aldr$rnr ve savagrn uzun bir sure devam ettisini aqrkfiga kal ugturur. Her uq kroni$imiz de abluka kurularak ve eevreye akrnlar yaprlarak gazilerin kent surlan drgrndaki butun halka boyun egdirdiklerinde mutabrktr,rlar. Anonim Tevaiih'deki aynntrlar ilginqtir- llk olarak lznik, bu donem iqin gerqegi yansltmayacak bir biqimde kalabahk ve kuvvetli bir garnizona sahip bir kent olarak tanrmlantr. Konstantinopolis'in Latin'lerden 126I'de geri afunrgrnrn ve giderek artan surekli Turkmen akrnla.ntn bir sonucu ol^rai., lznik halkrnrn bir krsmr lzmit veya lstanbul'a gitmiglerdi ve VIII. Mihael Paleologos, rivayet edildiline i6r", kentin savunmasrnl ihmal etmekteydi- Ibn-i Baruta,nrn gorgu tanrkhgna dayanan ifadesine gore (1332?) kentin denetiminin Osmanl tlara geqtigi d6nemde (Mart f 331) kent harabe halindedir ve kentin sakinlerinin burayr terketmesine izin verilmektedir' Anonim Tevi rrh yazannln abartma tespiti, Laskaris yonetimi altrndaki durumun bir bakiyesi olmahdrr. Her dunrmda Osman'tn kugatmadaki bagansrzlt$tnrn, Osmanh kaynaklannda agrklanmaya ihtiyacr vardt' Kentin savunmaslnrn qepeqevre kenti saran su ve hendeklerle ne Osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) KuSatmae ve BafeusSavapr 323 olqtide kuwetlendirilmig oldu$u aynca vurgulanrnaktadrr. Gelenegin ilk bolumunde Anonim Tevirih kentin \uwet yoluyla ele gegirilemeyecesini (Gorduter him ceng ile altnmad kabul eder ve bu yuzden osman,rn burayr ku- $atma altrnda tutmak iqin Tdz Ali ya da Diriz Ali hisa.nr yaptrrdr$rnr soyler. Ancak aynr y^zar lmparatorluk kuvverlerinin Yalak Ovasr'nda (Ba[eus) yenilgiye qgratrlmasr son_ rasrndaki olaylarla ilgili paragrafta tznit<titerin kenti os_ manhlara teslim etmig ordu$unu one surer. Anonim Tevdrih yazarl zafertn mantrksal bir sonucu olarak kentin dugmug olmasr gerekti$ini dugunmrig ve bu nedenle de bu konuda 6zgun metni degigtirmig olmahdrr. Her halukarda 6zgun metni satrrl sarl.na izleyen Agrkpag azad.e ve Negri, osman'rn adamlannrn lznik kalesi onunde savagtan v'az_ gegtiklerini ve kalenin civanndaki agrk arazideyagayan insanlan ribi krlmakla ilgilendiklerini belirrmektedir. Abluka amacryla havale,ntn ;rahut hisann yaprlmasr hakkrndaki hikaye ise sadece Anonim Tevirih'de anlatrlmaktadrr. Agrkp agazade bundan bahsetmez; Negri de hisardan bahsermeksizin ablukayr anlatrr. Daha sonraki yazarlar, ldris (s. 67) ve Kemalpagazdde (s. L45) bartzbir biqimde Anonim Tevdrih'i rzrer ve bu hikdyeyi naklederler. yine 6zgun kayna$r qok daha fazla aynnrrya girerek yeniden uretmig oldu$u anlagrlan Anonim Tevirih'i izleyerek Taz Ali kumandasrnda hisarda bulunan askerlerin sayrsrnrn yuze ulagtr$rnr gdruyoruz, ancak kronigin bazr nushalannda bu rakam, kutsal bir sayr olan krrka inmektedir. Drgardan kente gelen yardrmr bu gdzetleme kulesi kesti, boylelikle kentte aehk baggosterdi. Anonim Tevdrih bu durumun "bir nice zaman" surdugunu belirtir. Bu nedenle kugatmanrn gerqek tarihinin, r2gg-130i tarihleri arasrnda olmasr, Baleus savagrndan bir ya da iki yrl onceye kargrhk gelmesi muhtemeldir. Ozgun gelenekte yalak ovasr savagrna yol aqan esas neden, abluka altrndaki lznik'in krthktan bunal-

324 Sofiit'ten Istanbul'a masrna, nihayet Istanbul'daki lmparator'a gdnderilen bir habercinin eger yardlm kuwetleri zamanrnda yetigmezse teslim olmaktan bagka qarelerinin bulunmadr$rnr bildirmesine baflanrr. Neiri buna, habercinin gdl tizerinden yollandrf,rm (Pahimeres'le kr$.) ekler. Anonim Tevdrih lznik halkrnrn neden Istanbul'dan yardrm istedigini aqrklamak igin "o strada lstanbul tekfuru[nun] lznik'e de hukmeftisi"ni belirtirler. II. Bafeus Muharebesi Bu noktada Osman[ kaynagrndaki Yalak Ovasr savaer ile Pahimeres'teki Bafleus savagl anlatlslnln aynr olaydan bahsedip etmedigini belirlemek sorunu onumuzde durmaktadrr. l. Savag a yol nqan hosullar ve nedenler Pahimeres'e gore, Osman'ln "Halizones" topraklannt tehdit etmesi yuzunden lmparator, Heteriarkos lmuhafv generalil Mouzalon kumandasrnda bir orduyu sevketmeye karar verir. Daha 6nce gordugumuz gibi Pahimeres bu noktada durur ve Osman'la ilgili daha onceki olaylara geri d.6ner. Sonra btze " Osman'rn adamlanndan yuz kigilik bir grub [unl Mouzalon'un uzerine [nasrl] silrpriz bir saldrn yaptrflr"nl ve "neredeyse onu bile ele gegirecekleri"ni anlatrr. Pahimeres, bunun OsmarT'a "Sifones Da$la1"nt-agma ve "Halizones ulkesi"ne inme cesaretini verdi$ini s6yler' Bumuharebeyeiligkinosmanlrkayna$r'buoncuetkinlikten s6z ermernekle birlikte ilgisini kryrdaki Yalak Ovasr,nd.a cereyan eden savaqa y6neltmigtir. Ne var ki hem Pahimeres hem de Osmanh kronikleri Osman'rn lznik civanndaki daha onceki etkinliklerine de$inmekle birlikte' Osmanfi kaynafr ay'ca gehrin kugatrlmasryla ve kugatma altrndakilerin ufil yurdrm iqin lmparatora bagvurmalarryla osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) Ku$atmail ve Bafeus savagr 3zs ilgili butun aynntrlan vermektedir. Imparator'un Mouzalon'u lznik'i ablukadan kurrarmak iqin yolladr$r aqrk hale gelmektedir. "Halizones Ulkesi"nin yalova ile iara Mursel arasrndaki duz kryr ovasr olan, Osmanhlann yalak ovasr oldu$u aqrktrr. Pahimeres, Osman'ln kryrya ulagan vadi (bu vadi aynr zamanda karayoludur) uzerindeki gegiti ggmadan 6nce oraya dnculerini g6nderdigini agrkqa belirtir. vadide, kryrdan birkae kilomerre igeride, Dil Hersek-lznik karayolunu denetleyen ve bugun eoban Kale (bkz. Foto I) denilen bir hisar vardrr. osman, lzmit korfezindeki bu ovaya ulagmak uzere yolunu aqmak iqin saf drgr brrakrlmasr zorunlu olan ve kesinlikle Mouzalon'un adamlan rarafrndan rakviye edilmig bulunan bu hisardaki garnizondan emin olmak iqin buraya Onculer gonderir. onculerinin girigti$i ga$rrrlcl saldrn erra- [r tepelerle kugarrlmrg olan hisann yakrnrnda gergeklegtirilmig olmahdrr. Ashnda Pahimeres, osman'rn adamlannrn bulundugu tepelerden bahsederken, 6nce Mouzalon'un askerlerinin onlan puskurttu$unu, osman'rn adamlanlnrn geri qekildigini ve baganh bir kargr saldrnya geqriklerini soylemektedir. Bu bapan osman'rn kryrdaki yalak ovasr'na ulagmak iein vadiyi agma karan almasrn a yol aqmr$tlr. Qoban Kale, Karadere koyu ile bir Rum hagiasmasr'nln bulundu pu Ayazma koyu arasrnda bulunmaktadrr. Yerli halk hisann cenevizliler tarafindan yaprldr$rnr s6ylemektedir. Qoban Kale bugrin harabe halindedir; qobanlar suruleriyle birlikte dinlenmek igin bur aya gelmektedirler, bu yuzden buranrn adr Qoban Kale'dir. Bu baglanrr iqinde osmanh gelene$inde Koyun Hisan olarak anrlan yer bizim Qoban Kale olmahdrr. Qarprgmanln Baleus savagrndan bir yrl 6nce meydana gelmig olmasr gerektigi ileri surulmektedir.ze Eler bu dog- 29 Arnakis, s. 129-131.

326 Sdflf,t'ten Istanbul'a ruysa Mouzalon, Osman'tn bir sonraki yrl gerqeklegen iggaline kargr koymak iqin oldukqa kuwetli bir orduyla geri geliginden 6nce hisarda bulunmug olmahdrr. Ashnda, 6nculerin baganlannln ardrndan, Osman'tn muttefiklerine qagn yaparak buyuk bir ordu toplamast, Pahimeres'in de belirttigi gibi, belirli btr zaman almrg olmahdrr. Her halukdrda bunlar, 130I'de Yalak Ovasr'nda meydana gelen buyuk eatr$maya yol aemasl muhtemel baghca olaylar ve nedenlerdir. Bir butun olarak hem Osmanlt hem de Bizans kaynaklan, Bafeus savagrntn arka planr konusunda birbirini desteklemekte ve tamamlamaktadrrlar. 2. Muharebe meydantnm yeri Pahimeres bize Osman'tn "aktnlartna katrlan muttefikleri ve yoldaglan" ile birlikte dafl geqitini agarak "Halizones ulkesi"ne girdigini s6yler. Pahimeres, Bafeus'un "harika lzmit qehrinin civartndaki bolge"de oldugunu ve Bizans birliklerinin puskurtuldukleri zaman "lzmit gehri yakrnlartna alqakqa ugugtuklerini" ekler. Osmanh gelenef,i, savaq alantnl deniz kryrsrndaki Yalak Ovasr olarak taril etmektedir. Yani kaynaklanmtzln her ikisi de savagrn lznik'i kryr ovaslna baf,l ^y^n karayolunun bulundu$u bir yerde, lzmit korfezinin guney kryrsrndaki kryr ovasrnd^ cereyan etti$i konusunda mutabrktrrlar. Bizans zamanrnda, lmparatorluk "Askeri Yolu" Daklbyza (Gebze) uzerinden geqerek Aigialoi'ye ulagmaktaydt, "askerler Astakos Korflezi'nin Kibotos'a agtlan dar aiztndan geqmig ve lznik'e dofru yolculuklanna karadan devam etmiglerdir."30 Aigialoi'den Kibotos'a deniz ulagrmr, Osmanl rlar zamanrnda mevcut oldugu gibi, Bizanshlar za- 30 Ramsay, Asia Minor, s. 200-20I; krs. Evliya Celebi, Sqahatname, c. II, s. 60-61; F. Taeschner, Das anatolische Wegenetz nach O smanischen Quellen, Leipzig, 1924, c. l, s. 66-67,99-100. Osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) KuSatmdsr ve Bafeus Sava5r 327 manrnda da vardr. Aigialoi, muhtemelen osmanhlar'rn Dil dedi$i yer, Kiboros ise Hersek kasabasr olsa gerektir (bkz. Foto. 2). Osmanh ddneminde lsunbul ile Koquk Asya arasrndaki kervanlann ve ordulann geqrigi bu ana yol BaEdad Caddesi adryla anrhyordu (bak. Foto. 3 ve 4). II. Bayezid zamanlnda Hersek kasabasrnda Sadrazam Hersek Ahmed Paqa, iqinde bir kervansara)rr, camii, qegmeleri bulunan ve yolculann Yalakdere vadisi ile lznik uzerinden Kuquk Asya'ya geqecekleri uzun yolculuklanna baglamadan once bagka ihtiyaqlannr kargrlayabilecekleri qok iglevli bir vakrf kulliyesi yaptrrmrgtr. Hersek kasabasrnrn yaklagrk olarak 20 kilometre batrsrnda Helenopolis (halk aszrndaki soylenigiyle Elenopolis) ya da Turkgedeki adryla Yalova yer alrr. Osmanh gelene$inde anrlan Yalak Hisar Helenopolis olmahdrr. Turkgedeki Yalova adr da Yalak Ova(sr)'ndan ruremig olmahdrr. Daha batrda, Helenopolis ile daghk Poseidion (Bozburun) arasrnda, Bizans lmparatorlannrn Kuguk Asya'ya grderlerken iskele olarak da kullandrklan Pylai gehri bulunmaktadrr. Pylai gehri, onuquncri y0zyrlda da 6nemli bir ticaret merkeziydi. I. Manuel Komnenos (1L43-1180), ;ehri korumak amacryla Pylai kalesini ve hisarlan yaptrrmr$tr.31 Kryr ovaslna ulagan vadi uzerinde yer alan bizim Qoban Kale'miz vey^ Koyun Hisan'mz bu yeni yaprlmrg ya da onanlmrg hisarlardan biri olmahdrr. Orhan, Iznik'in fethinin ( 1331) ardrndan babasrnrn Yalak Ovasr kryrsrnda yaylma planlannl yeniden ele aldrgrnda bolgedeki Yalak Ova (Yalova) ve Koyun Hisar kaleleri lzmit teslim olana kadar (1337) direnigini s0rdurdu. Osmanh gelenegine gdre, I337'de Yalak Ova ve Koyun Hisan kaleleri bir Bizans prensinin hassr idi. Bu kale- 3I H. Glykatzi-Ahrweiller, "Les Forteresses construites en Asie Mineure face t I'invasion seldjoucide", Ahten des Xl. Internationalen Byzantinisten Kongresses, haz. F. Ddlger-H. G. Beck, Munih, 1958, s. 186-189; Vryonis, Decline, s. l2l.

328 Sllnften Istanbul'a ler, aynen agagldaki gibi tarif edilmigtir: "Yalak Ova'da deredeki hisar Yalkrna (veya Balkrna) ismindeki bir kdfire aitti ve tepede bugun Koyun Hisan denilen bir bagka kale vardt". Yalak Ova, Yalova ile Hersek veya Kara Murse1 arasrndaki bolgeye verilen addr. Osmanlt gelene$i buna Koyun Hisan'nrn, Yalak Ova sahibi Yalkrna'nrn erkek kardeginin kumandast altrnda oldu$unu eklemektedir. Joseph von Hammer Bafeus'u dofrudan dogruya Koyun Hisan ile 6zdeglegtirir.32 Ancak Hammer burayt, Osman'rn Bursa ovasl tekfurlanna kargr Qarp$tlgr Dimboz yakrnrndaki bagka bir Koyun Hisan ile kanqtrnr. Bafeus savagrnd an az once, Osman Yalak Hisan'ndan bir adamr tutsak almrg ve ondan Yalak Ovast'nda kurdugu pusudan dugmantn haberdar olmadr$rnr oirenmigtir. Kite kazastna bagh Koyun Hisan koyu onalttnct Wzyrlda harye (koy) stattsune sahipti. Ancak daha sonraki tahrir defterlerinde brr mezra'aya da terk edilmis bir koy olarak gozukmektedir. Anlagrlan burast, vergi geliri Koyun emini taralrndan toplanan koyun surulerinin toplanma yeriydi. Bu donemde Yorukler, bilhassa da Akgakoyunlu Yorukleri bu bolgede kaydedilmektedir. 3. Ordular ve savas Ilkin Pahimeres'in sava$ hakkrndaki tespitlerini C6zumlemeye gahgahm. Bizans askerleri, Alan parah askerleri ve yerli milislerden olugan Mouzalon'un ordusu, toplam ikibin kigi civarrndaydr. Ancak Pahimeres'in brze s6yledigine g6re, bu orduda, sava$tan az 6nce milislere ait para ve atlann Alan parah askerlerine verilmesi ve bunun krskanehga ve igbirlifinde isteksizlige yol aqmasr yuzunden birlik kalmamrgtr. 32 J. von Hammer, Geschichte des osmanischen Reiches, Pe5te, 1835, c- I, s. 67, 85. Osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) Ku$atmat ve Bafeus Savagr 329 Pahimeres Osman'rn birliklerinin sayrca Rumlardan Qok ustun oldu$unu, gunku Osman'rn yantna muttefik qekti$ini, hatta ganimet hevesiyle Osman'a Paflagonya'dan bile insanlann katrldr$rnr soyler. Pahimeres brze Osman'rn ordusunda suvarilerin yanr src^ yaya askerlerin de bulundu gunu bildirmektedir. Pahimeres, yerli milislerin igbirligi yapjnamalan ve birliklerin ciddiyetsizlifi yuzunden Rum ordusunun saldrnsrnrn hezimetle sonuqlandr$rnr ve Rumlann kaqmaya bagladrgrnr ileri surmektedir. Epeyce adam 6lmug, ama qo- $unlugu kagmrgnr. Kaganlar tzmit gehri yakrnrna yr$rlmrglardrr. Bu 61um kahm anrnda Alanlann cesaretle kargr saldrrrya geqmeleri, eok sayrda yay^ askerine geri qekilme firsatr vermigti. Osmanh birliklerinin etrafinr kugatan Alanlar, yaya askerlere saldrrdrlar ve e pr^z ok salvolanna tutarak suvarilerin atlarlnl yaraladrlar. Pahimeres, Rumlann guvenle qekilmesini sa$lamak iqin Alanlann kendilerini kurban ettifini ve birbiri ardrna OldUgunu ekler. Krsaca Pahimeres, Rumlann bagansrzhf,rm agrklama gabasryla, Osman'rn birliklerinin sayrsal ustunluf,unun, yerli milislerin savag alanrnda iebirligi yapmamasrnrn ve Bizans askerleri arasrnda disiplinin bulunmayrgrnln altrnr qizer. Emir Nogay'rn (olumu L299 ya da 1300) hizmetinde bulunduklan kuzey Karadeniz bolgesinden gelen ve Turk- Mogol bozkrr taktikleriyle egitilmig olan Alan parah askerleri, Turkmen savaggrlannrn dengi olduklannr kanrtlamrglardrr. Bafeus zaf.eri, bundan sonraki onyrllar iginde Osmanhlann Bizans'a ya da Balkan devletlerine kargr kazanacaklan kesintisiz baganlann igaretini vermekteydi. Taktik bakrmdan ustunluklerinin yanrnda, bunun aqrklamast, Bizans ve Balkan hukumdarlan tukenen hazinelerinden buyuk miktarlar Odeyerek iqinde "Turkopol"lerin (Tourhopouloi) de bulundu$u parah askerleri ordulanna katmak ve onlara bakmak zorunda kahrlarken, Osmanh hukum-

330 Sogut'ten Istanbul'a darlannrn Anadolu'dan qok sayrda gaziyi ya da ganimet beklentisiyle Osmanh sancaf,r altrnda savagmaya hevesle kogan profesyonel Turkmen gazilerini kendilerine qekmig olmalandrr. Turkmen be$lerinin elverieli konumu ortadaydr ve Bizans daha bagtan bu umutsuz mucadelesini kaybetmeye mahkrimdu. II. Andronikos'un I2B4'de pahah ve etkisiz donanmaslnl tasfiye etmesi gayet akrlhca bir davranrgtt, qunku o zam nlar son bir umutla ihtiyacr duyulan gey Anadolu'daki Turk saldtnstnr durduracak bu parah birliklerdi. L354'de VI. Ioannes Kantakuzenos Turk askerlerinin yenilmezligini itiraf etmekteydi. Turkmen birliklerini rakiplerine kargr yardtma gairrdr$rndan ve Konstantinopolis'teki dugmanlan bu belirleyici unsuru yanlanna gekmeyi bagaramadrgrndan beri, sonraki butun yonetimi boyunca,turkmenlerin profesyonel askeri ustunltr$one duydugu inanqla, 6nce Aydrn emiri Umur Gazi ile sonra da Orhan ile yaptrgr ittifaka stkr srkr sanlmrgtr.33 Osmanh kroniklerinde Qarpl;ma slraslndaki olaylann farklr bir versiyonu mevcuttur. Bu kayna$a gore Imparator deniz yoluyla lznik'e bir yardrm ordusu gondermig, bu ordu Yalak Ovasr'na ulaqmrg ve Osman'rn birliklerine kargr beklenmedik bir baskrn yapmak igin karaya qrkmaya baglamrglardr. Ancak dugman planrrun bir Rum casusu aracrhgryla haber ahnmastyla, Osman pusu kurmugtu. Negri'nin anlatrmr, Bizans ordusunun geceleyin'dil'34 iskelesinden Yalak Ovast'na gtkmasr esnasrnd a yaqananlar hakkrnda ilginq bir aynntr vermektedir. Bizans birlikleri atlannt gemi- 33 H. lnalcrk, "The Rise o[ the Turcoman Maritime Principalities in Anatolia, Byzantium and the Crusades", ByZantinische Forschungen,g (1985) s. I79-217. 34 lznik-hersek vadisinden gineye akan ve lzmit K0rfezi'nin kuzeyinden Dil Ovasr vadisine akan dereler, korfezin her iki tarafinda da dile benzeyen deltalar yaparak bu iki uc arasrnda deniz gegigini daraltm$trr; her iki deltaya da "Dil" denmektedir; guneydeki Dil'e ayrlc "Hersek Dili"de denir. osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) Kugatmasr ve Bafeussava5r 331 lerden indirmeye ve qevreye yayrlmaya bagladrklannda osmanh kuwetleri ani bir baskln yapmrgtr; gafil avlanan Bizanshlann go$u katledildi ve gemilerine ulagmaya Eahgan birqoiu da boguldu. Gemilere ulagmayr bagaranlar Konstantinopolis'e geri ddnduler. Bu hiknyede kesin olan gey osman' rn "lsranbul rekfurunun gdnderdigi" bir orduya kargr savagtl&drr; bu konuda aynl olaydan bahseden iki kaynagrn di uir kugkusu yoktur. Ancak Bizans ve osmanh kaynaklannda savagla ilgili farkh anlatrmlar nasrl agrklanacak ve birbiriyle nasrl iligkilendirilecektir? Pahimeres, Mou zalon komutasrndaki ordunun Bafleus/ Yalak ovasr'na nasrl ulagtrgr, dogrudan do$ruya denizden mi yoksa kara yoluyla Gebze-Dil-Bafeus yoluyla mr geldigi konusunda hiqbir aynnrr vermemektedir. Botun hikaye boyunca gemilere iligkin tek bir soz bile yoktur. Bununla birlikte ona gore, Mouzalon qatrgmadan once birliklerine duzen vermek iqin, ornesin yerli milislerin atlannr ahp onlarr AIan parah askerlerine verm eye yetecek kadar, uzun bir zamanr bulmugtur. Ani saldrrl amacryla Imparator esas birliklerini uzun kara yolu yerine denizden gondermig olmahdrr. Ancak kara yolu kullanrlmrg olsaydr bile birlikler, Negri'nin anlarrmrnda teyid edildigi gibi, Aigialoi (Dil)'den Kibotos'a (Hersek) geqmek iein dar bo$azt agmak zorundaydrlar. Her iki halde de Kibotos yakrnlannda gergeklegen ani osmanh baskrnr sdz konusudur. Bir bagka seqenek, Bizans birliklerinin bir krsmrnrn kara yoluyla bir krsmrnln da deniz yoluyla Konstantinopolis'den gelmig olmalandrr. Muharebe srrasrndaki olaylara bakrlrrsa, iki farkh anlatrmr uzlagtrrma olanaf,r tanryan tek bir kuram, her birinin gatrgmanrn farkh bir safhasrna e$ilmig olmasrdrr. Gorunen odur ki, Konstantinopolis'ten gemiyle gelerek karaya grkmrg olan Bizans askerlerine ilk saldrran osmanhlar olmug ve Bizans yerli

332 S6!udten Istanbul'a milisleri panik halinde lzmit yolunu tuttuklannda, duzenli Bizans birlikleri Alanlann olugturdugu koruma kalkanrnrn gerisinde kryrda bekleyen gemilerine kogmuglardrr. Osmanlt gelene$i, muhtemelen, Bizans ordusunun ana g0vdesinin gemilere dogru bu acrkh kaqrgrntn uzerinde durmayr ve bu olayr muharebenin ana konusu yapmayt tercih etmigtir. 4. Bafeus sava$mm tarihi Muralt'rn 'Essai'inden bu yana, Bizantinistler bu muharebenin tarihi Ozerinde tartrgmaktadrrlar. Bizantinistlerin qo- $unlu$u 27 Temmuz t30l tarihinde mutabakata varmlg oldu$undan, Muralt'tn kabul ettigi 27 Haziran 1302 tarihini reddetmektedirler. 35 Pahimeres, lmparator IX. Mihael'in 1302 yrhnda M"gnesia'dan Kyzikos'a ve oradan da Pegai'ye (Marmara kryrsrndaki Kara Biga) qekilmesi baflamrnda Osman'a ve Ba[eus sava$rna definmektedir. Ote yandan 1303 ile 1304 yrllannda Batr Anadolu'da cereyan eden Katalan harekitt, Pahimeres'in anlattmtnda Osman'rn saldtnsryla ilgili bahiste ele ahnmrgtrr. F. Tinnefleld, Pahimeres ile Files gibi qa$dag kaynaklara dayanarak II. Andronikos'un L296-L299 donemindeki askeri ve diplomatik faaliyetlerini tarttgrrken t298'de lmparator'un "Bitinya'daki barbarlara" (Files boyle diyor) kargr askeri bir kuwet gonderdigini ileri surmektedir.36 Bu srrasrnda Bizans'rn baganstzhga u$ramasr, Osmanhlann bolgede baganh bir biqimde yayrlm^ya bagladritnt gostermektedir. Son olarak P. Schreiner, Pahimeres'le krsa Bizans kroniklerindeki ifadeleri kargrlagtrrarak 1301 ile 1302 35 E de Muralt, Essai de chronographie byzantine, c. I-II, St. Petersburg, 1855-1871. Krs. Hasluck, "Bithynica", Annual oj the Bntish School ot Athens, 13 (r906-1907) s. 285-308. 36 Tinnefeld, 4. dipnotta suprt, s. 51. osman Gazi'nin lznih (Nrcaea) KuSatmast ve BaJeus savagr 333 tarihlerini tartrgmrgtrr.3t Kaynaklanmurn soz konusu yrlda Turklerin Batr Anadolu'da gergeklegtirdikleri genel bir saldrndan ve Rum nufusun kutle halinde Konstantinopolis de iqinde olmak uzere mustahkem yerlere kagtrklann,can bahsetmesine kargrhk, schreiner Bafeus savasr iqin 1304 tarihinin de kabul edilebilecegini ileri surer. osmanh gelenefii Yalak ovasr savaqrnln tarihini, 26 Agustos l302'de baglayan hicri 702 yrhndab.,rru bolgesi tekfurlar koalisyonuna kargr yaprlan Dimboz savagrndan hemen onceye yerlegtirmektedir. Oyleyse Bafeus savagr, bir onceki yrlda, 1301 yrhnrn yaztnda cereyan etmig olmahdrr. Sonuq olarak Osman, lznik kuqatmasryla ve lmparator'un yardrm ordusu kargrsrndaki zaferryle birlikte, uqtaki Turkmenler ve beyleri arasrnda, 6nderlik ve egemenlik iqin kendisine ve qocuklanna sa$lam bir megruiyet saf,layan benzersrz bir un ve karizmakazanm$ oldu. 1500'lerde ya$am4 Negri ve diger tarihqiler, Osman'rn beyligini ve "ba$rmsrzh$rnr" bu olayla ozdeglegtirmekte hakhydrlar. Qa$dag Bizansh tarihqi Pahimeres, zaferinden sonra Osman'I, Bizans'r tehdit eden en enerjik Turkmen emirlerinden biri olarak tanrmlar. Tahta qrkryrnrn ardrndan, II. Beyazid'in istegiyle ldris ve Kemalpagazdde'nin kaleme aldrgr tarihler, Osman'rn "Konya Selquklu Sultanr"nln ya da "Konstantinopolis Kayseri"nin halefi olarak sultanhga ya da imparatorlu$a ytikseligini, onun Bizans lmparatorluk ordusuna kargr kazandrsr zafere ba$larlar. Bu yuzden Fatih Sultan Mehmed'in cihangumul imparatorluk iddiasr, Dogu ve Barr devletleri arasrnda en 6nde gelen hanedan olma iddiasr haline geldiginde, Osmanhlar, hanedanrn emperyal egemenliginin megruiyet temeli olarak hanedanrn kurucusu zamanrna kadar geri giderek Osman'rn Bafeus zaferini kullanmrglardrr. 37 Schreiner, Kleinchronihen, c.iii, s. 217-219.

334 Sogit'ten Istanbul'a Hanedanln mut evazrkurulug hikdyesine daha sonraki tarihgilerin ekledigi bu ozenle hazrrlanmrg formul ve manivela, ilk halk geleneklerini ve daha sonraki segkin kurgulan gozardr etmeleri iqin tarihgilere bir mazeret olamaz. Emperyal kudretin bir ruya yoluyla ilahi vahyi turunden sonradan yaprlan bazr eklemeler ve bu ruyantn gamana benzeyen kutsal bir kigi tarafindan yorumlanmasl ya da Selquklu sultanrnrn Al-i Osman'rn temayoz ediqini tarumasr, ashnda, tarihqi igin fevkalade ilginq ve anlamhdrr. Aynca, sonraki bu kurgular nedeniyle ilk Osmanh geleneklerioi, saf birer mitos ve efsane olarak toptan gormezden gelmek, aynr olqude yanrlttcrdtr. Bazt tarihqiler, lmparatorlu$a megruiyet sa$lamak iein, Selquklu Sultanr'nrn Osman'r kendi halefi olarak tanrmasrnr bile yeterince kuwetli bulmazlar ve ilahi tasdihin bir igareti sayrlan krhq (zafer) hakkrna bagvurarak onu mrieyyed min indillah (Allah indinde destegi olan hukumdar) ilan etmiglerdir. I 300- I 350 Amstnda Bithl.l'la

L Qoban Kale / Koyun Hisarr 2. izmit Kr;rfrzi'nin Gilney sahilindeki Dit (Hersek Diti)

3. iznik Dili Vadisi'nden Gegen Ana YoI iznik Diti Yotundaki Osmanlt Kdpriisii