Pestisit; herhangi bir istenmeyen canlının (zararlı organizma), yayılmasını engelleyen, uzaklaştıran ya da ondan koruyan her türlü bileşik ya da bileşikler karışımıdır. Tarımda pestisitler, zararlı organizmaları engellemek, kontrol altına almak, ya da zararlarını azaltmak amacıyla kullanılmaktadır. Günümüzde, tarımsal üretimde sorun olan hastalık, zararlı ve yabancı otların olumsuz etkilerinden ekonomik olarak korunabilmek için tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de entegre zararlı yönetimi ilkeleri çerçevesinde pestisit kullanımı halen vazgeçilmez unsurlardandır.
Dünyada 3,2 milyon tona, ülkemizde ise 40 bin tona ulaşan pestisit tüketimi bunun en önemli göstergesidir. Pestisit kullanılmaksızın üretim yapılması halinde, üretim miktarında % 60 hatta % 100 kayıp olabilmektedir. Pestisitler, uygun koşullarda ve öneriler doğrultusunda kullanmak koşuluyla; üreticiye yüksek kazanç sağlarlar. Bitkisel üretim miktarının pestisit kullanımı sayesinde arttırıldığı bir gerçektir. Pestisit kullanımı, dünyada tarımsal üretimi artırmanın yanında kalitesini de yükseltmiştir. Buğdayda, hastalıkların, böceklerin ve yabancı otların neden olduğu kayıplar % 27 oranındadır, ancak tarım ilaçları olmasaydı bu oran % 53'e çıkardı.
Aynı şekilde kimyasal mücadelenin yapılmadığı durumda arpa kayıpları iki kat daha fazla artarak % 40, mısır kayıpları ise % 52'ye ulaşırdı. Bu kayıplar hasat, kurutma, depolama, işleme aşamalarında da devam eder. Ülkemizde tarımı yapılan kültür bitkileri, sayıları 500 ü aşan hastalık ve zararlının tehdidi altında olup yeterli mücadele yapılmadığı için toplam ürünün yaklaşık 1/3 i kayba uğramaktadır. Pestisit, hastalık, zararlı ve yabancı otların zararlarını azaltmaktadır. Bunun sonucu üretim artmakta, kalite yükselmekte, ekonomik geri dönüşüm artmaktadır. Pestisitlerin kullanımı 1940'lı yıllardan beri tarımsal üretimi artıran en önemli bileşendir.
1950 lerden itibaren tarım hızla gelişmiş, Üretim ve buna bağlı olarak pestisit tüketimi artmış, Pestisit üretimi önemli bir sektör haline gelmiştir. Dünyada pestisit üretimi
Dünya da; Pestisit üretimi yıllık ortalama 3,2 milyon ton, Satış tutarı 44 milyar dolar civarındadır.
Dünya da pestisit kullanımı;
Tarım ilacı kullanımı kg/ha (2005 2009)
Ülkemizde; Kullanılan pestisitlerin yıllık satış tutarı yaklaşık 500 milyon $ dır. Tarım ilacı kullanımı 1,3 kg/ha ile bir çok önemli tarım ülkesinin gerisindedir. İnsan sağlığı için risk taşıyan tarım ilaçları AB ile uyumlu olacak şekilde kullanımdan kaldırılmış olup, ülkemizde bugüne kadar 181 adet pestisit yasaklanmıştır. İlk kez ruhsatlandırılacak olan tarım ilaçları için kullanılan aktif maddenin Avrupa Birliği (AB) veya G 8 ülkelerinde ruhsatlı olması şartı aranmakta, böylelikle toksikolojik riskler azaltılmaktadır.
Pestisitlerin devamlı kullanılması sonucunda üç ana sorun ortaya çıkmaktadır. Bazı hastalık etkeni organizmaların (özellikle böcekler) zamanla kendilerini etkileyen kimyasal maddelere karşı dirençli hale gelmeleridir. Bazı Pestisitlerin kolaylıkla biyo ayrışmaya uğramayıp uygulandıkları veya taşındıkları çevrede dirençli olarak kalmalarıdır. Bu özellik bazı hastalıkları kontrol etmede avantaj olabilirse de kimyasal maddelerin çevrenin diğer kısımlarına hareketleri de bir dezavantajdır. Pestisitler hedef olarak seçildiği zararlı ve hastalık etmeni organizmaların dışındaki diğer canlıları da etkilemesi
Pestisit kalıntıları sorunu Pestisitlerin artan dünya nüfusunu beslemedeki rolü çok önemli olmakla birlikte yarattığı sağlık ve çevre riskleri nedeniyle en önemli kimyasal bulaşım kaynağını oluşturmaktadır. Aşırı ve bilinçsiz kullanım sonucu artan pestisit tüketimi çevre kirlenmesi ve insan sağlığı açısından çeşitli sorunların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Pestisitlerin genellikle yanlış uygulamalara bağlı ortaya çıkan risklerin yanı sıra, doğru kullanıldıklarında bile üründeki kalıntıları sorun yaratabilmektedir.
Pestisitlerin insan ve hayvan yiyeceği olarak kullanılan ürünler üzerinde bulunmasına izin verilen kalıntı miktarına maksimum kalıntı limiti (MRL) veya tolerans adı verilir. Ülkemizde üretilen gıda ürünlerinde hangi pestisitin ne miktarda kullanılacağı, Türk Gıda Kodeksi ne, ( Gıda Maddelerinde Bulunmasına İzin Verilen Pestisitlerin Maksimum Kalıntı Limitleri Tebliği ) göre belirlenmektedir. Herhangi bir gıda ürünündeki pestisit kalıntısının, bu sınır değerleri aşmaması gerekir. Gıda maddelerinin MRL değerlerinin üzerinde kalıntı içermesi durumunda ise sağlığa zararlı olduğu kabul edilir.
Türkiye de AB uyum sürecinde MRL listesi, AB MRL listesi ile ters düşmeyecek şekilde yeniden düzenlenmiştir. Türkiye'de 42 adet kamu, 83 adet özel olmak üzere toplam 125 adet kalıntı analizi yapabilen laboratuvar bulunmakta olup ülkemizde tüm pestisitlerin kalıntı analizi yapılabilmektedir. Eski geniş spektrumlu ve kalıcı Bitki Koruma İlaçlarının yerini büyük oranda daha dar hedeflere yönelik ve daha az kalıcı kimyasallar almıştır. Bunlar, hedeflenenin haricinde etkilere sahip olup olmadıkları konusunda laboratuvarlarda kapsamlı testlere tabi tutulmuşlardır.
Kalıntı Problemini En Aza indirebilecek Önlemler Üründe kalabilecek kalıntı miktarı, pestisit uygulamasının yapıldığı bitki çeşidi, etkili madenin kimyasal yapısı ve özellikleri, kullanım dozu ve tekrarı, e.m. nin formülasyonu, uygulama ile hasat arasındaki geçen sure, uygulama anında/sonunda çevre ve iklim koşulları ve hasattan tüketime kadar uygulanan işlemler gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.
Tarlada uygulama sürecinde alınacak önlemler Kimyasal mücadele, insan sağlığına ve hedef dışı organizmalara düşük zehirli pestisitlerle yapılmalıdır. Çevreye ve çevrede yasayan organizmalara olabildiğince düşük riskli pestisitler seçilmelidir. Zararlı organizmalarda dayanıklılık riski düşük pestisitler seçilmelidir. Doğal düşmanlara en az zarar veren ilaç seçilmelidir. Çevredeki arı yetiştiricileri uyarılmalı, kovanlar bir süre kapatılmalıdır. Son ilaçlama ile hasat arasındaki süreye dikkat edilmelidir.
Önerilen dozda ve sayıda pestisit uygulaması yapılmalıdır. Uygulama uygun hava sartlarında, rüzgarsız havada ve günün serin saatlerinde yapılmalıdır. Önerilen dozda ve sayıda pestisit uygulaması yapılmalıdır. Ambalajı bozuk tarım ilaçları satın alınmamalı, bunlar çocuklardan, yiyecek ve içecek maddelerinden uzak güvenli yerlerde bulundurulmalıdır.
Pestisitlerin İnsan ve Çevre Üzerine Etkileri Tarımsal alanlara, orman veya bahçelere uygulanan pestisitler havaya, su ve toprağa, oradan da bu ortamlarda yaşayan diğer canlılara geçmekte ve dönüşüme uğramaktadır. Bir pestisitin çevredeki hareketlerini onun kimyasal yapısı, fiziksel özellikleri, formülasyon tipi, uygulama şekli, iklim ve tarımsal koşullar gibi faktörler etkilemektedir. Pestisitlerin püskürtülerek uygulanması sırasında bir kısmı evaporasyon ve dağılma nedeniyle kaybolurken, diğer kısmı bitki üzerinde ve toprak yüzeyinde kalmaktadır. Havaya karışan pestisit rüzgârlarla taşınabilir; yağmur, sis veya kar yağışıyla tekrar yeryüzüne dönebilir. Bu yolla hedef olmayan diğer organizma ve bitkilere ulaşan pestisit, bunlarda kalıntı ve toksisiteye neden olabilir.
Pestisitlerin ekosistemdeki (toprak bitkiçevre atmosfer sistemindeki) davranışları