YÜRÜYEN MERDİVENLERDE / BANDLARDA BAKIMIN ÖNEMİ

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 233 YÜRÜYEN MERDİVENLERDE / BANDLARDA BAKIMIN ÖNEMİ Battal Murat Öztürk Löher Asansör ve Yürüyen Merdiven bmuratozturk@loher.com.tr ÖZET Her geçen gün sayısı artan ve artık bir lüksten çıkarak ihtiyaç haline gelen yürüyen merdivenlerde/bantlarda yolcu, bakımcı ve sistem sağlığı için bakımın önemi de artmaktadır. Bu hususlardaki ihmallerin hayati risklere ve kazalara sebep olduğu sıkça medyada yer almaktadır. Bu durumun minimize edilebilmesi için bakım firmalarının, kullanıcının ve bina sorumlusunun bilinçlenmesi ve durumu sorgulaması gerekmektedir. GİRİŞ Yüksek trafiğe sahip binalarda, alt ve üst geçitlerde ve kısa mesafelerde asansörlerin trafiği karşılayamadığı yerlerde yürüyen merdivenler/ bantlar bir lüks olmaktan çıkmış ihtiyaç haline gelmiştir. Bazı alışveriş merkezleri yürüyen merdivenleri kullanarak satış stratejisi bile geliştirmiştir. 7/24 çalışan bu cihazlar ne kadar güvenlidir. Malum Ülkemizde yürüyen merdiven/bant için herhangi bir tescil işlemi yapılmamaktadır. Buna bağlı olarak çok büyük kaza veya sorun olmadığı sürece de her hangi bir akredite kuruluşun kontrol veya bilirkişilik hizmeti de bulunmamaktadır. Her gün kullanmış olduğumuz hayatımızın bir parçası olan bu cihazların güvenli ve sağlıklı çalışmasının sağlanması işleminin tüm inisiyatifi montaj veya bakım hizmeti veren kuruluşlarda çalışan personeldedir. Bu firmalar veya çalıştırdıkları personel bu işi ne kadar iyi yapabilmektedir. Bu bildiri de bakımın nasıl yapılması, hangi dönemlerde hangi komponentlerin kontrolünün yapılması ve ihmaller sonrası oluşabilecek kazalar ifade edilecektir. Resim 1. Yürüyen Merdiven Aksamları

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 234 YÜRÜYEN MERDİVENLERDE/BANTLARDA BAKIM 1- YÜRÜYEN MERDİVENLER/BANTLARDA BAKIM DÖNEMLERİ VE SORUMLULUKLAR a. Bakım Dönemleri Herhangi bir yönetmelikte tanımlanmayan yürüyen merdiven/bant bakım dönemleri tamamen bakımcı firmanın tavsiyesi/zorlaması ve müşterinin talep ettiği sürelerde yapılır. Yoğun trafiğin olduğu yerlerde(avm, üst geçitler, gar, metro istasyonları v.b.) yerlerde bakım mutlaka ayda bir yapılması gerekmektedir. Mevsimsel çalışan yürüyen merdivenlerde; işletmeye açmadan, çalışma sırasında aylık ve mevsim kapanırken mutlaka bakımları yapılmalıdır. b. Bakımda Bina Sorumlusunun Sorumlulukları i. Tesis edilen yürüyen merdivenin/bandın kullanım onayının yapılmasını sağlamak ve güncel standarda uygunluğunu doğrulatmak. ii. Kullanım onay işleminin akabinde düzenli olarak TSE Hizmet Yeterlilik Belgesi sahibi bir firmaya bakımlarını yaptırmak. Bakımda gözlemlenen eksikliklerin giderilmesini sağlamak/sağlatmak. iii. Yılda en az bir defa muayene kuruluşunca kontrolünü sağlamak. c. Bakım Firmasının Sorumlulukları i. Yürüyen merdivenin/bandın bakımını gerçekleştirmek. ii. Bakımda gözlemlenen eksiklikleri raporlamak ve bir nüshasını bina sorumlusuna vermek. iii. Bakımda gözlemlenen eksikliklerin giderilmesini sağlamak. 2- BAKIMDA GÜVENLİK a. Bina ve tesis yetkili personeline bakım işlemi yapılacağının bilgisinin verilmesi b. Bakım yapılacak yürüyen merdiven/bandın etrafı emniyet bariyeri ile çevirilmesi. c. Bakıma başlamadan alt ve üst acil durdurma butonun fonksiyonlarının kontrolü. d. Revizyon kumandası fonksiyonlarının çalışmasının kontrolü e. Yürüyen merdiven/bandın etrafındaki güvenlik alanını sağlanması. Resim 2. Güvenlik Bariyeri

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 235 3- BAKIM FORMU

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 236 4- HER AY KONTROL EDİLMESİ GEREKEN KOMPONENTLER a. Temizlik i. Basamak raylarının temizliğinin yapılması ve rayların durumunun kontrolü. ii. Üst ve alt istasyon kuyularının temizlenmesi. iii. Tüm merdiven boyunca uzanan yağ tavalarının temizliğinin yapılması ve atık yağın tahliyesi. b. Sistem kontrolü i. Motor zincirinin uzama kontrolü. ii. El bandı zinciri uzama kontrolü. iii. Basamak zinciri uzama kontrolü. iv. Otomatik yağlama sisteminin çalışma kontrolü ve yağ seviyesi kontrolü v. Basamak dayama plastiğinin yağ kontrolü vi. Tarak plakası fonksiyon kontrolü. vii. Taraklar ile basamakların uyumlu çalışmasının kontrolü viii. Süpürgelikler ile basamak arası boşlukların kontrolü. ix. Korkuluk, cam ve süpürgelik yüzeylerinin kontrolü. x. Tarak plakası ile basamak arası çalışma mesafesinin kontrolü. c. Emniyet devrelerinin kontrolü i. Yön anahtarlarının fonksiyon kontrolü. ii. El bandı sıkışma kontaklarının fonksiyon kontrolü. iii. Tarak plakası sıkışma kontaklarının fonksiyon kontrolü. iv. Basamak kırılma kontaklarının fonksiyon kontrolü. v. Eksik basamak sensor/kontak fonksiyon kontrolü. vi. Acil durdurma butonu fonksiyon kontrolü. vii. Alt ve üst istasyon boşluklarındaki kalıcı konumlu acil durdurma kontaklarının kontrolü. viii. Alt ve üst istasyon güvenlik kapaklarındaki kontakların fonksiyon kontrolü. ix. Motor zincir uzadı/koptu kontağının fonksiyon kontrolü. x. Aşırı hız ölçme sensor/kontağı fonksiyon kontrolü. xi. Motor volan kapağı sensor/kontağı fonksiyon kontrolü xii. Basamak zinciri gergi kontaklarının fonksiyon kontrolü. xiii. El bandı hız ölçme sensor/kontağının fonksiyon kontrolü. xiv. Mekanik yardımcı fren kontağı fonksiyon kontrolü.(h=6000mm üzeri) xv. Otomatik çalıştırma sistemi sensor/kontağı fonksiyon kontrolü(var ise) 5- ÜÇ AYDA BİR KONTROL EDİLMESİ GEREKEN KOMPONENTLER i. Motor servis freni ayarı. ii. Basamak burç, mil ve kelepçe kontrolü. iii. Basamakların doğrusal çalışmasının kontrolü. iv. El bandı kılavuz makaralarının/ sisteminin kontrolü. v. El bandı rayı yüzeyi kontrolü. vi. El bandı giriş makarası kontrolü. vii. İşaretlemelerin varlı ve durumunun kontrolü. viii. Yön sinyalizasyon sisteminin kontrolü. ix. Basamak dayama plastiğinin kontrolü. x. El bandı gerginliğinin kontrolü. xi. El bandı baskı sistemi kontrolü, xii. Basamak dayama makaralarının kontrolü.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 237 6- ALTI AYDA BİR KONTROL EDİLMESİ GEREKEN KOMPONENTLER i. Basamak ve basamak zinciri makaralarının kontrolü. ii. El bandı kasnağının mili rulman yağ durumu kontrolü. iii. Tahrik dişlisi mili rulman yağ durumunun kontrolü. iv. El bandı zinciri temizliğinin yapılması ve durumunun kontrolü. v. Makine motor dişli kutusu yağ seviyesi kontrolü. vi. Elektrik tesisatı ve kumanda panosu durumunun kontrolü. EKSİK YAPILAN BAKIMLARIN SONUÇLARI Son yıllarda artan yürüyen merdiven/bant kullanımı yanlış veya eksik yapılan bakımları ve bu durumda kazaları beraberinde getirmiştir. Bazı ihmaller ve sonuçları aşağıda sıralanmıştır. 1. BİLGİLENDİRME ETİKETLERİ Kullanıcı, yolcu ve sistemin sağlığı için gerekli olan etiketlerden bir kaçı aşağıda gösterilmiştir. Resim 3-a. Resim3-b. Resim 3-c. Resim 3-d.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 238 Alt ve üst giriş çıkış alanlarında kullanıcıları yürüyen merdiven üzerinde nasıl hareket etmeleri konusunda bilgi vermektedir. Yürüyen merdiven yetkilisi bu etiketlerin yapıştırılmasından sorumludur. Resim 3-e. Resim 3-f. Bu bilgilendirme etiketlerinin eksikliği sonucu aşağıdaki türden kazalar olabilir. Resim 4. Kaza Fotoğrafları

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 239 2. SİNYALİZASYON İŞARETLERİ Sinyal ışıkları yürüyen merdiven/bandın yönünü gösterir. Alt ve üst sahanlıklarda kırmızı bir ışıkla, kullanıcıyı yürüyen merdivene yanlış yönde binmeme konusunda uyarır. Sinyal ışıkları yürüyen merdiven üzerinde farklı konumlarda yerleştirilebilir. Resim 5. Bu sinyalizasyon işaretlerinin eksikliği veya çalışmaması durumunda düşmeler ve buna bağlı olarak yaralanmalar gerçekleşebilir. 3. EKSİK BASAMAK İZLEME SİSTEMİ Resim 6. Bakım sırasında sökülen basamağın yerine montajı yapılmadan servise verilmesi durumunda eksik basamak tarak plakalarını terk etmeden sistemi durduracak bir kontrol mekanizması olmalıdır. Bu sistem hem bakım elemanı ve kullanıcı için çok önemlidir. Resim 7. Bu sistemin eksik olması veya çalışmaması durumunda oluşabilecek kaza durumu aşağıdaki gibidir. Resim 8.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 240 4. HAREKETLİ TARAK PLAKASI VE TARAKLARIN KONTROLÜ Resim 9 a. Resim 9 b. Tarak plakasına bağlı tarak parçaları hasarlı veya eksik ise yaralanma riski vardır ve bu nedenle yürüyen merdiven kullanılmamalıdır. Bu güvenlik tertibatı örneğin tarak levhası ile basamak zinciri arasına bir şey takıldığında devreye girer. Bu durumda tarak levhası bir düğmeye yatay olarak basar ve bu da yürüyen merdiveni durdurur. Tarak plakası güvenlik sistemi eksik veya çalışmaz ise aşağıdaki kazalar oluşabilir. Resim 10 a. Resim 10 b. 5. EL BANDI SIKIŞMA SİSTEMİNİN KONTROLÜ El bandı girişleri plastik gövdeden ve hareketli mekanik sisteme sahip güvenlik sistemleridir. Hareketli fırça sayesinde el bandı sıkışmasına sebep olduğunda fırça iç kısmında bulunan emniyet şalteri merdivenin durmasını sağlar. Resim 11.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 241 El bandı sıkışma sisteminin olmaması veya çalışmaması durumunda oluşabilecek kazalar aşağıdaki gibidir. Resim 12 a. Resim 12 b. 6. BOŞLUKLARIN KONTROLÜ EN 115-1 + A1 standardının izin verdiği boşlukların kontrolleri yapılmalı. Eğer ki bir değişiklik var ise kabul edilebilir ölçülere kadar ayarlanmalıdır. Çizelge 1. Şekil 1. Şekil 2.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 242 Şekil 3. Çizelge 2. Şekil 4.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 243 Şekil 5.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 244 Şekil 6. Şekil 7. Bu açıklıkların dışına çıkılması durumunda oluşacak kazalardan bazıları aşağıdaki gibidir.

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 245 Şekil 13 a Şekil 13 b Şekil 13 c KULLANICININ BİLİNÇLENDİRİLMESİ Bakımı düzenli yapılmış, eksiklikleri giderilmiş yürüyen merdiven ve bantlarda kaza olmaz mı? Kazaların %50 si sistemsel, %50 si ise kullanıcı hatasından dolayı olmaktadır. Bu nedenden dolayı kullanıcının bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Kullanıcının dikkat etmesi gereken hususlar aşağıdaki gibidir. Yürüyen merdiven sadece bu konuda eğitimli kişiler tarafından kullanılmalıdır. Tekerlekli sandalyeler, bebek arabaları ya da paten kullanan kişiler yürüyen merdivende seyir esnasında sıkı tutunamayacakları için güvenli görülmemektedir. Yük taşınması yürüyen merdivene zarar verebilir ve insanların taşınmasını da güvensiz hale getirebilir. Yükler hiç bir şekilde yürüyen merdiven üzeri ya da basamaklarda taşınamaz. Yürüyen merdivende elektrik tehlikesi bulunan çok çeşitli güvenlik cihazları vardır. Bunlar taşınan insanların güvenliğini sağlamak ve mülke zarar vermesini engellemek amacını taşımaktadır. Güvenlik cihazları siviçler yerinden çıkarılmamalıdır, bunlarla oynanmamalıdır. Yürüyen merdiven elektriksel ya da mekanik sisteminde hasar oluşmuş ise kullanılmamalıdır. Bu durum özellikle de gösterge ya da güvenlik cihazlarındaki hatalar için geçerlidir. Bu nedenle cihazı çalıştırmadan önce en az her gün bir kere yürüyen merdiveni kontrol ederek basamakların, tarakların, tırabzanların, korkulukların, kapakların, göstergelerin, dış güvenlik cihazlarının arızalı ya da eksik olmadığından emin olmak önemlidir. Eğer çalışırken hasar olursa hemen yürüyen merdiveni durdurmalı, tekrar çalıştırılmaması için gereken önlemleri almalı ve kullanıma kapatmalısınız. Elektrik-elektronik sistemin tüm devre elemanları elektrik çarpmasına sebep olabilir. Bu sisteme sadece yetkili kişiler tarafından müdahale edilmelidir;

Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // İzmir 246 El bandı üzerinden sarkmayınız. Giriş sahanlıkları üzerinde beklemeyiniz. Tüm seyahat boyunca el bandından tutunarak yolculuğunuzu tamamlayınız. Basamaklarda oturmayınız. Eşyalarınızı üzerinde bırakmayınız. Çocuklarınızın elinden tutunuz ve yürüyen merdiveni/bandı terk edene kadar bırakmayınız. Resim 14. KAYNAKÇA [1] TS EN 13015 + A1 Asansör ve Yürüyen Merdiven /Bant Bakım Talimatları _ Haziran 2009 [2] 2006/42/AT Makine Emniyeti Yönetmeliği _ 27158 Sayılı R.G. 03.03.2009 tarih [3] TS EN 115-1+A1 Yürüyen merdiven ve yürüyen bantlar için güvenlik - Bölüm 1: Yapım ve montaj _ Aralık 2013 [4] TS EN 115-2 Yürüyen merdiven ve yürüyen bantlar için güvenlik - Bölüm 2: Mevcut yürüyen merdiven ve yürüyen bantların güvenliğinin iyileştirilmesi için kurallar _ Aralık 2013