KAYNAK TEKNİKLERİ VE UYGULAMALARI KAYNAK KAYNAK TEKNİKLERİ TEKNİKLERİ PROF. DR. HÜSEYİN UZUN Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 1 /94
TANIMLAMA: Kaynak için gerekli ısının, örtü kaplı tükenen bir elektrot ile iş parçası arasında oluşan ark sayesinde ortaya çıktığı, elle yapılan bir ark kaynak yöntemidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 2 /94
ARKIN TUTUŞTURULMASI 1. İşlem: Kaynak makinesi açılır ve kaynak akımı ayarlanır. 2. İşlem: Elektrot penseye takılır. 3. İşlem: Topraklama kablosu iş parçasına bağlanır. Katot (-) Anod (+) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 3 /94
ARKIN TUTUŞTURULMASI 4. İşlem: Elektrot, iş parçasına yaklaştırılır ve değdirilir. Katot (-) Anod (+) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 4 /94
ARKIN TUTUŞTURULMASI 5. İşlem: Elektrot iş parçasından hafifçe geri doğru çekilerek ark başlatılır. 6. İşlem: Arkın sönmeyeceği belirli bir mesafede elektrot tutularak kaynak işlemi yapılır. ARK Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 5 /94
KAYNAK ARKI Kaynak arkı, kızgın bir katot kutbundan (-) yayılan elektronların, yüksek bir hızla anot kutbunu (+) bombardıman etmesi sonucunda oluşmaktadır. ANOTTAKİ (+) SICAKLIK: 3800 C KATOTTDAKİ (-) SICAKLIK: 3200 C Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 6 /94
KAYNAK ARKI ARKTAKİ TOPLAM ENERJİNİNİN % 85 ISI % 15 IŞIK ENERJİSİNE DÖNÜŞÜR. PARLAK IŞINLAR : % 30 ULTRAVİYOLE IŞINLARI : % 10 ENFRARUJ IŞINLARI : % 60 Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 7 /94
KAYNAK ARKI İnsan sağlığını özellikle gözleri etkileyen bu ışınların tehlikesinden bahsetmek gerekirse: PARLAK IŞINLAR: Gözleri kamaştırır, göz sinirlerinin yorulmasına neden olur. ULTRAVİYOLE IŞINLARI: Gözlerde yanma yapar, sanki göze kum kaçmış gibi saatlerce ağrımasına neden olur. ENFRARUJ IŞINLARI: Göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi diye tanımlanan KATARAT oluşmasına sebep olur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 8 /94
KAYNAK ARKI BU IŞINLARDAN GÖZLERİMİZİ KORUNABİLMEK için KAYNAK MASKESİ ile birlikte uygun MASKE CAMLARI kullanmalıyız. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 9 /94
KAYNAKÇI EŞYA VE EKİPMANLARI İŞ ÖNLÜĞÜ - İş önlükleri mümkünse ateşe dayanıklı malzemeden yapılmış olmalıdır. - Naylon içeren, yanmaya uygun malzemeden olmamalı, kaliteli kalın kumaşlardan yapılmış olmalıdır. - Yırtık giysiler tercih edilmemelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 10 /94
DERİ ÖNLÜK Vücudun göğüs, bel bölgesini ve derisini kaynak esnasında oluşan sıvı metal sıçramalarından ark esnasında oluşan zararlı ışınlardan taşlama esnasında oluşan metal kıvılcımlarından korur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 11 /94
İŞ AYAKKABISI Mümkünse uç kısımları çelik Ayakları düşen nesnelerden koruyucu özelliğe sahip olmalı Kalın kauçuk taban olmalı ki elektrik şoklarından ve kayıp düşmekten korusun Çift kat deriden imal edilmeli Rahat, ayağı vurmamalı, yara yapmamalı Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 12 /94
DERİ TOZLUK Ayakları sıvı metalden Kaynak esnasında oluşan sıvı metal sıçramalarından korur. Deriden yapılmış olması gerekir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 13 /94
DERİ KOLLUK Vücudun kol ve dirsek bölgelerini kaynak ısısından, sıvı metal sıçramalarından, ark esnasında oluşan zararlı ışınlardan, korumak için kullanılır. Bilek ve dirseğin tam korunması için kolluğun her iki ucunun lastikli olması gerekir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 14 /94
DERİ ELDİVEN Kaynak esnasında ellerin ısı ve sıvı metal sıçramalarından korunması için kullanılmalıdır. Metallerin kaldırılmasında kalın olanları tercih edilmeli, Kaynak için el hareketini kolaylaştırıcı kalınlıkta olmadır. İç kısmı parmaklar dahil astarlı olmalı ve terletmemelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 15 /94
KAYNAK MASKESİ Kaynak esnasında oluşan kaynak arkı ışınlarına karşı gözleri korumak için kullanılır. El kaynak maskesi kaynak eldiveni ile tutulmalıdır. Üzerinde 60 110 mm ebadında kaynak camı olmalıdır. Kaynak camının ark sıçramalarından dolayı kolayca kirlenmesini önlemek için değiştirilebilen önünde beyaz cam kullanılmalıdır. Isıya dayanıklı ve kırılmaz malzemeden üretilmiş olmalıdır. Kaynak baş maskesi, kişi kafasına göre ayarlanabilir olmalı, ergonomik yapıya sahip olmalı. Gözlük kullananların dahi kolayca kolayca kullanabileceği tasarımda olmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 16 /94
FOTOSELLİ KAYNAK MASKESİ Kaynak esnasında oluşan kaynak arkı ışınlarına karşı gözleri korumak için kullanılır. Kaynağa başlamadan önce kaynak bölgesini görecek şekildedir. Kaynağa başlayınca arkın etkisiyle maske siyahlaşarak gözlerin korunması sağlanır. Maske camı ayar düğmesiyle kaynak tekniğine bağlı olarak koyuluk derecesi ayarlanabilir. Tavan kaynakları için idealdir. Her iki elin kullanıldığı TIG kaynak tekniği için çok uygundur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 17 /94
Kaynak esnasında kapalı bölgelerde oluşan duman ve kirli gazların solunumunu yapmamak için kullanılan bir kaynak maskesidir. Özelikle gemi imalatı sektöründe ambarlar gibi kapalı ortamların kaynak işlemlerinde kullanılması tavsiye edilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 18 /94
Maske camları kaynak maskeleri ebatlarına bağlı olarak kesilmişlerdir. En yaygın maske camı ebatları: 60 110 mm ve 90 110 mm Gözleri koruyan renkli camların ön tarafına, sıvı metal sıçramalarından korumak için renksiz cam yerleştirilir. Renksiz cam kirlenince değiştirilir. Ucuz olur. DIN 4647 ye göre ark kaynağında kullanılan maske camlarının koruma derecesi şu şeklidedir. Kaynak Akım şiddeti (Amper) Maske camı koruma derecesi 40-80 10 80-175 11 175-300 12 300-500 13 MASKE CAMLARI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 19 /94
KAYNAK PENSELERİ Kaynak akımını elektrota ileten Elektrota istenen hareketin yaptırılmasın sağlayan Elektrotun çıplak ucunun takıldığı aparattır. Kaynak pensesi elektrotu istenen açıda takılmasına uygun olmalıdır. Kaynak pensesinin sap kısmı sıcaklığa dayanıklı ve izolasyonlu olmalıdır. Pense hafif olmalı ve sap kısmı kaynakçı tarafından rahat bir şekilde tutulabilmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 20 /94
TOPRAKLAMA ŞASESİ Kaynak makinesinden gelen kabloyu iş parçasına veya kaynak masasına bağlamaya yarayan tertibatlardır. Şaseler kaynak kablosuna çok iyi bağlanmış olmaları gerekir. Şaseler iş parçası veya kaynak masasına sıkıca sıkılarak bağlanmalıdır. Gevşek olmamalıdır. Şasenin bağlandığı yerde boya tabakası olmamalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 21 /94
Kaynakçı çekici ve fırçası Kaynak dikişinin üzerindeki cürufun temizlenmesinde kaynak çekici ve kaynak fırçaları kullanılır. * Kaynak fırçaları çelikler için çelik fırça yardımıyla temizlenmelidir. * Paslanmaz çelik ve alüminyum malzemelerin kaynağında paslanmaz çelik fırçalar tercih edilmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 22 /94
- Kaynak makinesi elektrik şebekesine bağlı mı? - Elektrik şalteri açık mı? - Kaynak kablolarının kesitleri uygun mu? - Kaynak kablolarında her hangi bir temassızlık veya zedelenme var mı? - Kaynak kabloları kaynak makinesinin uygun kutuplarına bağladı mı? - Topraklama kablosu iş parçası veya kaynak masasına düzgün bir şekilde bağlandı mı? Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 23 /94
- Kullanılan elektrot çapı ve malzeme kalınlığı dikkate alınarak kaynak akım şiddeti ayarlandı mı? - Kaynak pensesine uygun açı verilerek elektrot bağlandı m? - İş parçası yağ, pas ve kir gibi maddelerden iyice temizlendi mi? - İş parçasına kaynak ağzı açtınız mı ve puntaladınız mı? KAYNAK İŞLEMİNE BAŞLAYABİLİRSİNİZ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 24 /94
KAYNAK AKIMININ AYARLANMASI Kaynak akım ayarı, kullanılan elektrotun kutusu üzerinde yazılı olan ve elektrot üretici firması tarafından önerilen kaynak akım değerleri arasında olmalıdır. Kaynak akımını elektrot örtü kalınlığına ve kaynak pozisyonuna göre tahmini olarak şu şekilde hesaplanabilir: YATAY POZİSYONLARDA İnce Örtülü Elektrotlarda Kaynak Akımı (Amper)= d. 40 Kalın Örtülü Elektrotlarda Kaynak Akımı (Amper)= d. 45 Demir Tozlu Elektrotlarda Kaynak Akımı (Amper)= d. 50 DİK VE TAVAN POZİSYONLARINDA İnce Örtülü Elektrotlarda Kaynak Akımı (Amper)= d. 45 Kalın Örtülü Elektrotlarda Kaynak Akımı (Amper)= d. 50 Demir Tozlu Elektrotlarda Kaynak Akımı (Amper)= d. 60 d = elektrot kalınlığı (mm) Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 25 /94
* Rutil örtülü elektrotlarda, ark boyu elektrot çekirdeği çapı kadar olmalıdır. * Bazik örtülü elektrotlarda, ark boyu elektrot çekirdeği çapının yarısı kadar olmalıdır. Elektrot çekirdeği Elektrot örtüsü Ark Boyu İş Parçası Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 26 /94
Rutil ve Asit karakterli elektrotlarda parça yüzeyine göre; elektrot 45-50 eğimle tutulmalıdır. Bazik elektrotlarda parça yüzeyine göre; elektrot 85-90 eğimle tutulmalıdır. Elektrot çekirdeği Elektrot örtüsü Elektrot çekirdeği Elektrot örtüsü 45-50 85-90 İş Parçası RUTİL ve ASİT İş Parçası BAZİK ELEKTROTLAR İÇİN ELEKTROTLAR İÇİN Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 27 /94
ARKIN TUTUŞTURULMASI * ARK, kaynak ağzı dışındaki iş parçası üzerinde tutuşturulmamalıdır. * ARK, kaynak yönü doğrultusunda ve başlama noktasına 5-10 mm geride ateşlenir ve ark yandıktan sonra elektrot kaynak başlama noktasına kaydırılır. Dolayısıyla arkın başlamış olduğu nokta tekrar ergitilmiş olur. * Eğer elektrot kaynak dikişi yarıda iken biterse; ikinci bir elektrot penseye takılarak devam edilmelidir. Fakat önce dikiş bitişi iyice temizlenmedir. Sonra ark kaynak yönü doğrultusunda tutuşturularak kaynak başlama noktasına kaydırılmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 28 /94
Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 29 /94
ARK, bazik elektrotlarda kibrit çakar gibi veya elektrotu iş parçasına vurarak oluşturulabilir. Gelişmiş teknolojiye sahip kaynak makinelerinde HOT START denilen elektronik devre kullanılarak kaynak başlangıcında yüksek akım değeri ile başlayıp elektrot kolayca tutuşturulmakta ve sonra ayarlanan kaynak akım değerine düşmektedir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 30 /94
YATAY POZİSYONDAKİ ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 31 /94
YATAY POZİSYONDAKİ İÇ KÖŞE KAYNAĞI ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 32 /94
YATAY POZİSYONDAKİ BİNDİRME KAYNAĞI ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 33 /94
AŞAĞIDAN YUKARIYA DİK KAYNAK ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 34 /94
YUKARIDAN AŞAĞIYA DİK BİNDİRME KAYNAĞI ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 35 /94
YUKARIDAN AŞAĞIYA DİK İÇ KÖŞE KAYNAĞI ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 36 /94
ÇOK PASOLU KORNİŞ KAYNAĞI ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 37 /94
ÇOK PASOLU TAVAN KAYNAĞI Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 38 /94
BİNDİRME TAVAN KAYNAĞI ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 39 /94
ÇOK PASOLU İÇ KÖŞE TAVAN KAYNAĞI ELEKTROT HAREKETLERİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 40 /94
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü /94