İSTANBUL TİCARET ODASI SERAMIK Nisan 2003 Hazırlayan Dr. İlkay ÇAPRAZ
İÇİNDEKİLER BÖLÜM I: ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI... 1 1. Seramik Kaplama Malzemeleri..... 2 2. Seramik Sağlık Gereçleri.... 3 3. Teknik Seramikler... 3 3.1. Porselen izolatörler... 3 3.2.Eiektro Porselen... 3 3.3. Teknik Seramik... 4 4. Refrakter Malzemeler... 4 5. Seramik Hammaddeleri... 4 6. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası... 4 BÖLÜM II: DÜNYA SERAMiK SEKTÖRÜ... 5 1.Üretim ve Tüketim... 6 1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri... 6 1.2. Seramik Sağlık Gereçleri... 6 1.3. Teknik Seramikler... 7 1.4. Refrakter Malzemeler... 7 1.5. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası... 7 2. Dünya Ticareti...? 2.1. ihracat... 7 2.1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü... 7 2.1.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü... 1 O 2.1.3. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü.. 12 2.2. Ithalat... 17 2.2.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü... 17 2.2.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü... 19 2.2.3. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü.. 21 BÖLÜM HI: TÜRKİYE SERAMiK SEKTÖRÜ... 26 1. Üretim ve Kapasite Kullanımı... 27
1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri... 27 1.2. Seramik Sağlık Gereçleri.... 29 1.3. Teknik Seramikler... 30 1.4. Refrakter Malzemeler... 30 1.5. Seramik Hammaddeleri... 31 1.6. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası... 32 2. Dış Ticaretim iz... 32 2.1. Gümrük istatistik Ta rife Pozisyonları... 32 2.1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri... 32 2.1.2. Seramik Sağlık Gereçleri..... 32 2.1.3. Teknik Seramik... 33 2.1.3.1.Porselen izolatörler... 33 2.1.3.2. Elektro Porselen... 33 2.1.3.3. Teknik Seramik... 33 2.2. ihracatı m ız... 34 2.2.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü... 34 2.2.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü... 36 2.2.3. Refrakter Malzeme Sektörü... 37 2.2.4. Seramik Hammaddeleri Sektörü... 38 2.2.5. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü.. 38 2.3. ithalatım ız... 39 2.2.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü... 39 2.3.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü... 39 2.3.3. Refrakter Malzeme Sektörü... 40 2.3.4. Seramik Hammaddesi Sektörü... 41 2.3.5. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü.. 42 3. Tüketim... 42 BÖLÜM IV: SONUÇ VE DEGERLENDİRME... 44 Kaynaklar... 46 ll
BÖLÜM/ ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI ı
Geleneksel anlamda seramik ürünler anorganik endüstriyel hammaddelerin belirli oranlarda karıştırılıp şekiilendirildikten sonra pişirilerek sertleşmesi suretiyle elde edilen malzemelerdir. Olumlu fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeni ile günlük yaşamda, endüstride ve inşaatta yaygın olarak kullanılmaktadır. Seramik sektörü;! Seramik kaplama malzemeleri,! Seramik sağlık gereçleri,! Seramik sofra ve süs eşyaları,! Porselen sofra ve mutfak eşyaları,! Teknik seramikler,! Refrakter harç ve tuğlalar! Seramik hammaddeleri alt sektörlerinden oluşan inşaat sektörüne önemli oranda girdi sağlayan bir sanayi dalıdır. 1. SERAMiK KAPLAMA MALZEMELERi Seramik kaplama malzemeleri, yer ve duvar kaplamasında kullanılan, seramikten yapılmış plakalardır. Türkiye' de çoğunlukla seramik yer karaiarına "seramik karo", duvar karaiarına "fayans" denilmektedir. Uluslararası aşağıdaki şekilde tanımlamaktadır. ISO 13 006:1998 standardında seramik kaplama malzemeleri "Seramik karolar, çoğunlukla killer ve/veya diğer anorganik hammaddelerden üretilen, genellikle yer ve duvar kaplamalarında kullanılan, kalıptan çekme metoduyla veya oda sıcaklığında preslanerek şekillendirilen, fakat başka işlemlerle de şekil verilebilen, daha sonra kurutulup istenen özellikleri kazandırmaya yeterli olacak sıcaklıklarda pişirilen ince plakalardır. Karolar sırlı veya sırsız olabilir, yanmazlar ve ışıktan etkilenmezler." ISO 13 006:1998 uluslararası standardına ve TS EN 87:1995 Türk ve Avrupa Standartlarına göre seramik karolar aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır: Şekillendirme metoduna göre:! Kalıptan çekme (A)! Kuru presleme (B)! Diğer işlemlerle (C) Türkiye'de üretilen seramik karolar "kuru presleme (B)" sınıfına girmektedir. Su emme oranına göre (E): : E:5 /o0,5! %0,5<E:5%3! %3:5E<%6! %6:5E<% 1 O! E>%10 (Grup ı a) (Grup ı b) (Grup ll a) (Grup ll b) (Grup lll) 2
2. SERAMiK SAGL/K GEREÇLERi Genel anlamda seramik "inorganik-metalik olmayan hammaddelerin belrli oranlarda karıştırılarak akışkan bir çamur haline getirilmesi, daha sonra da alçı ve/veya sentetik reçine kalıplarda şekillendirilerek 1200-1500 C civarında pişirilip su emme değeri %0,75 in altında olan ürünlerdir. Kil, kaolen, kuars, feldspat gibi inorganik hammaddeler temel yapıyı oluşturur. Lavabo, ayak, klozet, rezervuar, bide, helataşı, pisuar ve duş teknesi beyaz ve renkli olmak üzere ürün yelpazesinin başlıca ürünleridir. 3. TEKNiK SERAMiKLER Taş ve Toprağa dayalı Sanayi Ürünleri'nin sınıflandırılmasında daha önceki yıllarda "Eiektroporselen" başlıbaşına bir grubu temsil ediyordu. Son yıllarda yurdumuzda da gittikçe önem kazanmakta olan ileri seramikler de dikkate alınarak, grubun adı, VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı çalışmalarında "TEKNiK SERAMiK" olarak değiştirilmiştir. F. Singer ve S.S. Singer'in yaptığı Seramik Bünye sınıflanmasında "Sert Porselen" teknolojik olarak geliştirilmiş bünyeleri ihtiva etmektedir. Bunlar, Elektriksel Porselen, Kimyasal Porselen, Mullit Porselen, Zirkon Porselenin yanında tek bileşimli porselen tipi (Steatit, Kordierit vb.) ve saf tek bileşikli (oksitler, karpitler vb.) seramiklerdir. Bu bilimsel tarif de dikkate alınarak "Teknik Seramik" grubuna ana mallar olarak,! Porselen izolatörler,! Elektro porselen malzemeler,! ileri seramik malzemeler dahil edilmiştir. 3. 1. Porselen izolatörler Kil, Kaolen, kuars, feldspat, alümina gibi ingorganik maddelerin belirli oranlarda karıştırıldıktan sonra öğütülüp, uygun metodlarla şekiilendirilip pişirilmesi ile elde edilir. Daha sonra bu parseleniere kullanım yerlerine bağımlı olarak metal parçalar monte edilerek, elektrik enerjisi iletim ve dağıtımında, trafo merkezlerinde kullanılır. 3.2. Elektro Porselen Kil, kaolen, kuars, feldspat, alümina, steatit gibi inorganik maddelerin uygun oranlarda karıştırılıp, öğütüldükten sonra elde edilen granülün yaş veya kuru şekillendirilmesini takiben pişirilmesi ile üretilir. Daha sonra bu parçalar mekanik düzenekler için monte edilerek elektrik tesisatlarındaki şalter, sigorta, buşon, fiş, duy vb. malzemelerin üretiminde kullanılır. 3
3.3. Teknik Seramik Hızla gelişen teknolojinin paralelinde; yüksek aşınma direnci, mukavemet, korozyona dayanıklılık, elektriksel ve ısıl özelliklere sahip malzemelere ihtiyaç duyulmuştur. Bunun temini için yapılan araştırma çalışmaları sonucunda teknik seramikler (ileri seramik ve mühendislik seramikleri de denilmektedir) doğmuş ve gelişmiştir. iki gruba ayrılırlar:! Oksit seramikleri (AI203, Zr02 vb.)! Oksit olmayan seramikler (Karbürler, Nitnirler, Borürler vb.) Günlük hayatımızda kullanılan, kesme, aşındırma parçaları, yüksek sıcaklığa dayanıklı roket kılıfları, tank gövde kaplamaları, kurşun geçirmez yelekler, plezo elektrik seramikler, saryant ısıtıcı taşları, katalitik konvertörler, motorlar, pompalar, salmastralar vs. gibi malzemelerdir. 4. REFRAKTER MALZEMELER Refrakter malzemeler yüksek sıcaklıklarda her türlü erimiş metal, cüruf, asit vb. aşındırıcı maddelere dayanıklı, mekanik darbe ve sürtünme etkilerine karşı fiziksel ve kimyasal özelliğini kaybetmeyen, yüksek ergime sıcaklığına sahip malzemelerdir. Bu özellikleri nedeniyle, sanayide yüksek sıcaklığın gerekli olduğu tüm işlemlerde, işlemin yapıldığı üniteleri koruma ve yalıtımını sağlama amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır. 5. SERAMiK HAMMADDELERi Seramik sektöründe, elde edilecek ürüne göre değişen çeşitli hammaddeler ile bunlarla birlikte birçok yardımcı maddeler kullanılmaktadır. Seramik sektöründe kullanılan başlıca hammaddeler; kaolin, feldspat, kil, wollastonit ve pirofillit gibi anorganik esaslı minerallerdir. Yardımcı maddeler olarak ise, boya, oksit, firit,sır ve benzeri gibi maddeler kullanılmaktadır. 6. SERAMiK PORSELEN SOFRA, MUTFAK ve SÜS EŞYASI Kil, kaolen, kuvars, feldspat gibi inorganik maddelerin belirli oranlarda karıştırılıp, suyla hamur haline getirilmesini takiben uygun metotlarla şekiilendirildikten sonra 1000-1400 C de pişirilmesi ile elde edilen sırlı, desenli veya desensiz, tabak, kase, fincan gibi sofra eşyalarının, vazo, biblo vb. süs eşyalarıdır. 4
BÖLÜM// DÜNYA SERAMiK SEKTÖRÜ 5
1.ÜRETİM VE TÜKETİM 1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Dünyada seramik kaplama malzemeleri sanayinin en büyük üreticileri Çin, italya, ispanya, Brezilya, Endonezya ve Türkiye'dir. Dünya toplam üretimi giderek artmaktadır. 2000 yılı dünya üretimi 5,1 1997-2000 öneminde üretim %8,3 oranında artmıştır. Tüketim de aynı dönemde %14 artarak, 2000 yılında 4,6 milyar m 2 'ye ulaşmıştır. Dünyadaki en büyük üretici olan Çin, dünya üretiminin yaklaşık %32'isini gerçekleştirmektedir. Üretiminin % 97'si iç tüketime yöneliktir. Çin %26'1ık pay ile dünya tüketiminde de birinci sırada yer almaktadır. italya'nın 2000 yılı karo üretimi 632 milyon m 2 'dir. ispanya'nın üretimi ise 621 milyon m 2 'dir. 1.2. Seramik Sağlik Gereçleri Dünya seramik sağlık gereçleri üretimi yılda yaklaşık 200 milyon adettir. 2000 yılında, Avrupa (Doğu Avrupa ülkeleri hariç) 51 milyon adetlik üretimi ile, Çin'den sonra dünyadaki en büyük üretici bölgedir. Tüketim ise 52 milyon adettir. 30 'dan fazla üreticinin bulunduğu italya dışında, dünya genelinde, çeşitli ülkelerde fabrikaları bulunan az sayıda büyük üretici faaliyet göstermektedir. 2000 yılı itibariyle, Türkiye Avrupa'da üçüncü üretici ve 6. ihracatçı konumundadır. Sektörün kapasite artışı büyük oranlarda gerçekleşmektedir. Avrupa'da en önemli üreticiler, italya, ispanya, Türkiye, Fransa, ingiltere ve Almanya'dır. italya'nın 2000 yılı sağlık gereçleri üretimi 9,6 milyon adettir. Dünyadaki en büyük üreticilerden iki tanesi ABD'de bulunmaktadır. Bunlardan birisi ABD'nin ve dünyanın en büyük üreticisi olup, ABD, Meksika, Kanada, Avrupa, Güney Amerika ve Uzak Doğu'da çeşitli ülkelerde olmak üzere 21 ülkede fabrikaya sahiptir. Diğer büyük üreticiler isviçre, Finlandiya, ispanya, Almanya, ingiltere, Hollanda'da olup, hepsinin pek çok ülkede üretim tesisleri vardır. Büyük üreticilerden iki tanesi de Japonya'da bulunmaktadır. Çin'in Avrupa'nın toplam üretiminden bir miktar daha fazla olan üretimi tümüyle iç tüketime dönüktür. Aynı zamanda, yarısı ABD'den olmak üzere az miktarda ithalat da yapmaktadır. Almanya Avrupa'daki en büyük tüketici ve ithalatçıdır. Almanya'yı Fransa, ispanya ve Belçika izlemektedir. AB ülkeleri, özellikle italya ve ispanya üst kalite ürünler üretiminde başı çekerken, Asya ülkeleri özellikle Çin'in yapmış olduğu büyük hamle sonucu, miktar olarak en fazla üretimi gerçekleştirmektedirler. Çin'deki üretim artışının başlıca nedeni, ABD'nin ve dünyanın en büyük üreticisi olan ABD'deki bir firma ile Çinli üreticiler arasında gerçekleşen joint-venture türü ortaklıklardır. 6
1.3. Teknik Seramikler Teknik seramikler alt-sektöründe AB ile Japonya arasında çok güçlü bir rekabet vardır. AB, 5 milyar ECU'luk dünya pazarının %1 O'unu almaktadır. 1.4. Refrakter Malzemeler Dünya refrakter malzemeler üretiminde önde gelen ülkeler Çin, Rusya Federasyonu, AB ülkeleri, ABD ve Japonya'dır. ABD son derece gelişmiş bir refrakter sanayine sahiptir. Fabrikalar büyük ölçekli olup, belirli türlerde uzmanlaşmışlardır. Japonya da gelişmiş bir refrakter sanayine sahiptir. 1.5. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sofra ve süs eşyası üretiminde Almanya, ingiltere, Fransa, Japonya, Çin, Hong Kong, Belçika, ABD ve italya önde gelen ülkelerdir. 2. DÜNYA TiCARETi 2.1. ihracat 2.1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü Çin ihracata dönük olarak yaptığı yatırımlar tamamlandığında, dünya ihracatında da önemli bir konuma gelecektir. italya, ispanya ve Türkiye, dünyanın en önemli ihracatçıları durumundadır. 1999 yılında, Türkiye seramik kaplama malzemeleri dünya ihracatında üçüncü sırada yer almıştır. 7
Dünya S!r/1 Seramikten Kaplama Malzemeleri (Bir kenan n m uzunluğu 7 cm'yi geçmeyen/er) ihracati HS:690810 Değer (1 000 ABD $) i talya 11 o 806 Tayland 24 674 Endonezya 23 817 Japonya 11 471 Malezya 11 123 Türkiye 8 975 Almanya 6 793 ABD 5 878 Hindistan 5 733 ispanya 5 473 i ran 5 202 ingiltere 3 497 Çin 2 749 Mısır 2 354 Tayvan 2 202 Güney Kore 2 047 Portekiz 1 957 Brezilya 1 854 Rusya Fed. 1 459 BAE 1 406 DUNYA TOPLAMI 254761 Kaynak:ITC, Trademap 8
Dünya Diğer Kaplama Malzemeleri ihracati HS:690890 Değer (1 000 ABD $) i talya 2 165 279 ispanya 1 650 967 Türkiye 182 751 Brezilya 179 019 Meksika 155 290 Almanya 154 663 Fransa 102 354 Portekiz 79 788 BAE 65 006.ÇekCum. 48 427 Beyaz Rusya 45 805 Endonezya 42457 Çin 37 141 Japonya 35 826 Malezya 30112 Tayvan 28 350 Hollanda 26 417 Tayland 25 083 Tunus 23 323 Arjantin 23 045 Kolombiya 19 662 DUNYA TOPLAMI 5 412 781 Kaynak:ITC, Trademap 9
2.1.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü Dünya Porselen Sağ/tk Gereçleri ihracati HS:691010 Değer (1 000 ABD $) Almanya 112 986 ispanya 81 367 Fransa 80 806 Portekiz 59 489 isveç 59 273 ABD 58 556 ingiltere 47 544 Çin 46 647 Tayland 37 774 i talya 37 012 Finlandiya 28 810 Bulgaristan 28 181 Filipinler 23 866 Endonezya 22105 Macaristan 21 207 Fas 16 538 Romanya 14 461 Belçika 14 423 Avusturya 12 806 BAE 12 287 Kolombiya 11 990 DUNYA TOPLAMI 966 025 Kaynak:ITC, Trademap lo
Dünya Diğer Sağ/tk Gereçleri ihracati HS:691090 De_ğ_er {1 000 ABD $) Meksika 204 533 i talya 134 509 Türkiye 58 374 Fransa 53 891 Tayland 47 918 ÇekCum. 31 771 Almanya 21 557 Mısır 17 108 Brezilya 16 891 ingiltere 14 715 Portekiz 13 878 Polanya 11 963 Şili 11 767 ABD 10 489 BAE 10 221 Venezualla 9 952 ispanya 9 684 Filipinler 6 865 Avusturya 6 045 Tayvan 5 697 Ekvator 5 485 Çin 5 328 DUNYA TOPLAMI 776 938 Kaynak:ITC, Trademap ll
2.1.3. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü Dünya Porselen Sofra ve Mutfak Eşyas1 ihracati H$:691110 Değer (1000 ABD$) Çin 799 777 Almanya 292 139 ingiltere 150 879 Japonya 116 499 Fransa 108 223 Cek Cum. 102 828 Polonya 75 933 italya 55 618 Tayland 55 145 Endonezya 37 827 Portekiz 37 015 ABD 35 341 Hollanda 33162 Danimarka 30 003 Sri Lanka 29 425 Belçika 26 799 Macaristan 19 409 Romanya 19 057 isveç 16 390 Tayvan 15 628 Bengladeş 15 594 Güney Kore 12 619 DUNYA TOPLAMI 2 247 467 Kaynak:ITC, Trademap 12
Dünya Porselenden Diğer Ev Eşyas1 ve Tuvafet Eşyas1 ihracati HS:691190 Değer {1 000 ABD $) Cin 27 191 inoiltere 14 296 i talya 13 374 ABD 12 083 Fransa 11 165 Tayvan 4135 Almanya 3 978 Romanya 3 707 Malezya 3 646 ispanya 3 574 Hollanda 2 975 BAE 2 680 Japonya 1 987 Singapur 1 704 Polonya 1 622 Danimarka 1 555 Portekiz 1 518 Avusturya 1 336 Avustralya 1 257 Tayland 1 224 irianda 1 163 Güney Kore 1 120 DUNYA TOPLAMI 126 487 Kaynak:ITC, Trademap 13
Dünya Seramikten Sofra ve Mutfak Eşyas1, Diğer Ev Eşyas1 ve Tuva/et Eşyas1 ihracati HS:691200 Değer (1 000 ABD $) ingiltere 220 090 i talya 167 271 Tayland 103 838 Portekiz 90 888 Cin 84247 Tawan 55 649 ABD 54402 Japonya 46 518 Belçika 38 901 Almanya 31 064 Meksika 30 338 Endonezya 30293 Brezilya 27 397 Malezya 22 171 Polonya 18 883 Romanya 16 530 Hollanda 16 325 ispanya 14289 isveç 11 854 Kanada 9 489 Vietnam 9 199 Güney Kore 7 648 DUNYA TOPLAMI 1 201 158 Kaynak:ITC, Trademap 14
Dünya Porselenden Heykefeik/er ve Diğer Süs Eşyas1 ihracati HS:691310 Değer (1 000 ABD $) Çin 405 913 ispanya 109 245 Danimarka 34649 Almanya 26 257 Fransa 22 802 Tayland 21 824 ingiltere 21 423 Hollanda 18 478 italya 14 540 Macaristan 13187 Tayvan 11 669 Endonezya 11 183 Malezya 8 995 ABD 8 656 Sri Lanka 7 443 Japonya 6 295 Belçika 5 333 Portekiz 3663 ÇekCum. 3000 Vietnam 2847 irianda 2 757 Meksika 1 839 DUNYA TOPLAMI 776163 Kaynak:ITC, Trademap 15
Dünya Diğer Heykefeik/er ve Diğer Süs Eşyast ihracatt HS:691390 Değer (1 000 ABD $) _Çin 232 080 Vietnam 108 768 Portekiz 98 164 i talya 76 754 Almanya 62 462 Meksika 60 118 Hollanda 36 531 ingiltere 30 218 Filipinler 25 309 Fransa 20 671 Belçika 19 339 Tayland 18 421 ispanya 16 658 Danimarka 15 159 Tayvan 12 424 ABD 11 946 Romanya 5 219 Kanada 3 794 Polonya 3 592 isveç 3543 Fas 3 497 Japonya 3 301 DUNYA TOPLAMI 917 286 Kaynak:ITC, Trademap 16
2.2. ithalat 2.2.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü Dünya Kaplama Malzemeleri 2000 y1fl ithalati Karolar, küpler ve benzeri ürünler (Bir kenarmm uzunluğu 7 cm'den az olanlar) HS:690810 Değer (1000 ABD$) ABD 183 646 Suudi A. 59 336 Hong Kong 24 401 ingiltere 20 390 Singapur 14 873 Avustu_!Y_a 12 765 irianda 10 678 Cezayir 10149 Alman_y_a 19 133 Macaristan 5 771 Fransa 5 660 Norveç 4957 Hollanda 4 917 Güney Kore 4856 isveç 4694 Yunanistan 4633 Urdün 4300 Jameika 3 401 Portekiz 3260 Barbad os 3 036 Avustralya 2 938 Kazakistan 2630 Malta 2405 DUNYA TOPLAMI 466 772 Kaynak: ITC, Trademap 17
Dünya Diğer Kaplama Malzemeleri Ithalati HS:69089 Değer (1 000 ABD $) ABD 1 045 930 Fransa 535 765 Almanya 513 305 ingiltere 324 317 Avustralya 189 538 Polanya 158 403 Kanada 119 392 Belçika 118 596 Yunanistan 110 695 Hong Kong 109 603 i sviçre 104 297 Avusturya 99 634 Portekiz 91 050 Hollanda 90 519 Suudi A. 79 645 Meksika 76 903 i srail 70492 i talya 66 910 Singapur 60 232 Şili 45 063 Macaristan 44153 Rusya Fed. 38 797 DUNYA TOPLAMI 5 250 671 Kaynak: ITC, Trademap 18
2.2.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü Dünya Sağ/tk Gereçleri ithalatt HS:691010 Değer (1 000 ABD $) ABD 140 453 Almanya 120 661 ispanya 79 015 Fransa 62 563 Kanada 61 527 Hong Kong 47 723 ingiltere 46 644 Danimarka 30 935 Belçika 30 804 irianda 23 518 Hollanda 20 939 i talya 29 933 Suudi A. 18 363 NoNeç 17 575 Yunanistan 15 856 Avusturya 14 013 Portekiz 13 719 isveç 13 483 BAE 13 155 Avustralya 11 809 i sviçre 11 038 Güney Kore 10 774 DUNYA TOPLAMI 1 041 948 Kaynak:ITC, Trademap 19
Dünya Diğer Sağ/tk Gereçleri ithalatt H$:691090 Değer (1 000 ABD $) ABD 196 354 Fransa 55 374 ingiltere 43 698 Almanya 40 691 Japonya 32 224 i talya 29 489 Avusturya 17 125 Rusya Fed. 13 211 Singapur 12 699 Suudi A. 12 578 Polanya 12 184 ispanya 12184 Hollanda 11 130 Tayvan 10 520 Belçika 8 708 irianda 8 206 Kanada 7 177 i sviçre 6 758 Çek Cum. 6 383 BAE 6 265 Meksika 5 676 Kuveyt 5 487 DUNYA TOPLAMI 705 529 Kaynak:ITC, Trademap 20
2.2.3. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü Dünya Porselenden Sofra ve Mutfak Eşyast ithalatt HS:691110 Değer (1 000 ABD $) ABD 341 394 Japonya 152 371 Almanya 135 983 i talya 129 305 Fransa 94 760 ingiltere 78 894 ispanya 72196 Hong Kong 71 627 Belçika 55 425 Kanada 51 162 i sviçre 46 543 BAE 46 056 Avustralya 44256 Avusturya 39 951 ÇekCum. 38 976 Hollanda 35 524 Tayvan 31 146 isveç 24928 Norveç 22 026 Danimarka 21 520 Mısır 20 848 israil 19 371 DUNYA TOPLAMI 1 916 940 Kaynak:ITC, Trademap 21
Dünya Porselenden Diğer Ev Eşyası ve Tuvalet Eşyası ithalatı HS:691190 Değer (1 000 ABD $) ABD 24 794 ingiltere 8 630 Hong Kong 8 554 ispanya 5 663 i talya 5 000 Singapur 4 795 Almanya 4 785 Fransa 4170 Oma n 3 795 Japonya 3 683 Suudi A. 3 300 Belçika 3 295 Kanada 3 079 Yunanistan 3 033 Küba 2 196 i sviçre 1 822 Avusturya 1 805 Venezuella 1 461 BAE 1 449 Avustralya 1 390 Türkiye 1 368 Portekiz 1 373 DUNYA TOPLAMI 122 653 Kaynak:ITC, Trademap 22
Dünya Seramikten Sofra ve Mutfak Eşyas1 ithalati HS:691200 Değer (1 000 ABD $) ABD 921 459 ingiltere 112 042 Fransa 104 729 Kanada 100 436 Hon_g Kon_g 79 010 Almanya 78 499 Japonya 69 409 Hollanda 49 544 Avustralya 46 116 Belçika 42 349 ispanya 32 706 i talya 31 885 Meksika 20 410 isveç 18 754 irianda 16 840 Norveç 16 510 i sviçre 16 495 Avusturya 15 874 Polonya 14 281 Güney Kore 12 634 Şili 11 014 DUNYA TOPLAMI 2 001 599 Kaynak:ITC, Trademap 23
Dünya Porselenden Heykefeik/er ve Süs Eşyasi ithalati HS:691310 Değer (1 000 ABD $) ABD 372 941 Hong Kong 159 826 ingiltere 46 543 italya 44 525 Japonya 43 545 Almanya 29 788 Kanada 24 171 Fransa 20109 ispanya 19 738 Portekiz 13 714 Hollanda 10 908 Avustralya 8 189 Belçika 8 108 BAE 7 803 irianda 7 546 Meksika 6 744 Singapur 6 264 Suudi A. 5 273 i sviçre 5 052 Mısır 4 866 Danimarka 4135 DUNYA TOPLAMI 922 363 Kaynak: ITC, Trademap 24
Dünya Diğer Heykefeik/er ve Süs Eşyast ithala tt HS:691390 Değer (1 000 ABD ~) ABD 362 265 Almanya 170 142 ingiltere 93 760 Hollanda 73 743 Fransa 59 869 i talya 57 493 Belçika 34177 Hong Kong 32 908 Japonya 31 325 i sviçre 27 506 ispanya 24874 Danimarka 24 706 Avustralya 19 199 Avusturya 18 621 Norveç 17 103 isveç 16 912 Kanada 14 598 Polonya 5 925 irianda 5 097 Finlandiya 4940 Portekiz 4 417 DUNYA TOPLAMI 1 777 765 Kaynak: ITC, Trademap 25
BÖLÜM lll TÜRKİYE SERAMiK SEKTÖRÜ 26
Seramik üretimi ülkemizin en eski sektörlerinden biridir. Anadolu'da ilk çanak, çömlek örnekleri MÖ 7000 yıllarına, Neolitik çağa uzanmaktadır. Ancak endüstriyel anlamda geleneksel seramik üretimi ikinci Dünya Savaşı sonrası yıllarda, 1950'1erde başlamıştır. ithalat ikamesi bu sanayinin kurulması ve gelişmesinde en önemli teşvik olmuştur. 1. ÜRETiM ve KAPASiTE KULLANIMI Büyük oranda yerli girdiler kullanan seramik sektörünün yarattığı katma değer çok yüksektir. Seramik sektörü yıllık 1,5 milyar ABD $lık katma değer, 400 milyon ABD ABD $lık ihracatı ile, ülkemizin en köklü ve temel sanayi gruplarından biridir. Kurulu kapasite miktarları, ürün kalitesi ve ürün çeşitliliği vb. faktörler gözönüne alındığında, Türk seramik sanayi içinde en gelişmiş alt sektörler kaplama malzemeleri ve sağlık gereçleri; nispeten daha az gelişmiş alt sektörler ise sofra ve süs eşyaları ile teknik seramikler ve refrakter malzemeler sektörüdür. Türk seramik sanayi hammadde ihtiyacını yaklaşık %80 oranında yurtiçinden karşılamaktadır. Buna karşın makine ve ekipman üretimi gelişmemiştir. Türkiye seramik sanayinde fiili toplam işgücü 20.000 kişi civarındadır. Seramik sektörüne hizmet veren yan sektörleri ve hammadde üretimini gerçekleştiren firmaları da içine alan bir perspektifle bakıldığında bu rakamın 150.000 düzeyinde olduğu söylenebilir. Geçtiğimiz dönemde yaşanan iki ekonomik kriz, imalattan sanayiye, tarımdan inşaata tüm mal ve hizmetleri üreten sektörleri etkilediği gibi seramik sektörünü de derinden etkilemiştir. 2001 yılında seramik sektörü üretimi %15 daralmış ancak istihdam azalışı %5 seviyesinde kalmıştır. Türkiye Seramik Sanayi Üretimi (1 000 Ton) 1996 1997 1998 1999 2000 Kaplama Malzemeleri 1 520 1 650 1 700 1725 2 296 Sağlık Gereçleri 105 11 o 120 125 133 Sofra ve Süs Eşyası 20 23 24 24 42 Teknik Seramikler 12 13 15 15.4 10 Refrakter Malzemeler 375 435 353 400 291 Kaynak: DPT 1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Seramik Kaplama Malzemeleri, seramik sektöründe en önemli yere sahip ve en hızlı gelişen ürün grubudur. Bu alt sektör yaklaşık 40 yıllık bir geçmişe sahip olmasına karşın, hızla gelişerek dünyada üretimde altıncı, tüketirnde dokuzuncu, ihracatta üçüncü sırada yer almaktadır. Avrupa'da ise hem üretimde hem de ihracatta italya ve ispanya'dan sonra üçüncü durumdadır. Son yıllarda inşaat sektöründe yaşanan 27
canlılığa paralel olarak, seramik karo üreticileri de hızla kapasitelerini artırmış, bunun yanısıra yeni firmalar da ortaya çıkmıştır. Seramik Kaplama Malzemeleri sektöründe 24 fabrika bulunmaktadır. Bu fabrikaların bölgelere göre dağılımına baktığımızda, seramik sektörü kapasitesinin %40'ı Bilecik-Eskişehir, %20'si izmir-aydın, % 15'i Kütahya-Uşak, %25'i Çanakkale Bölgesinde bulunmaktadır. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü Profili 1999 2000 2001 Değişim% Fabrika 23 23 24 - istihdam 10000 10000 9400-6 Kapasite 210000000 230000000 250000000 9 U retim 150000000 175000000 150000000-14 Kapasite Kullanım Oranı% 71 76 60-21 Yurtiçi satış 100000000 112000000 93000000-17 ihracat (m~) 50600000 52575000 57000000 8 ihracat (ABD $) 200300000 194770000 196700000 1 ithalat (m~) 1400000 1560000 1200000-23 ithalat (ABD $) 15600000 13840000 9358000-32 Ülkemizde seramik sektörünün son 20 yılda gelişmiş olması ve mevcut kapasitesinin yarısının da son 1 O yılda devreye girmesi, son teknolojiye sahip olması açısından büyük bir avantaj sağlamaktadır. 2001 yılında Türkiye Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü kapasitesi, 2000 yılına göre %9 oranında artış kaydederek 250 milyon m 2 ye ulaşmıştır. Bunlar daha çok, mevcut üreticilerin sürdürdükleri tevsii yatırımlarıdır. Yapılan yatırımlar, modernizasyon ve ihracata yönelik olarak yapılmaktadır. Sektör yapmış olduğu yatırımlarla, 1997-2001 yılları arasında üretim kapasitesini %80 oranında arttırmıştır. Kapasite Üretim 1997 162 148 1998 192 154 1999 210 150 2000 230 175 2001 250 150 Türkiye'nin 2001 yılı Seramik Kaplama Malzemeleri üretimi, 2000 yılına göre %14 oranında azalarak 150 milyon m 2 olarak gerçekleşmiştir. Sektörün 2001 yılı kapasite kullanım oranı %60dır. Kapasite Kullanım Oranı % 1994-1999 90 2000 77 2001 60 28
Sektörün 1994-1999 yılları arasındaki ortalama kapasite kullanım oranı su %90 dır. 1999 Ağustos depremi sonrası inşaat sektöründe yaşanan durgunluk nedeniyle 2000 yılı içinde bu oran %77 ye düşmüştür. Kasım 2000 ve Şubat 2001 ekonomik krizlerinden sonra sektördeki üretim daralması devam etmiş, 2001 yılında kapasite kullanım oranı %60 olarak gerçekleşmiştir. Sektörün atıl kapasitesi her geçen yıl artmaktadır. 2000 yılı kapasite fazlası 55 milyon m 2 iken 2001 yılında ku Ilanılamayan kapasite 100 milyon m 2 ye yükselmiştir. 2002 yılı içinde iç pazarda beklenen %10 daralma ve ihracatın %7-8 oranında artması ile 2002 yılında sektörün atıl kapasitesinin 105 milyon m 2 düzeyinde olacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizin içinde bulunduğu makro ekonomik şartlar ve inşaat sektörünün içinde bulunduğu durum nedeni ile önümüzdeki dönemde yurtiçi pazarda seramik karo ve fayans tüketiminin bir artış yaşamayacağı açıktır. Bu nedenle Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörünün mevcut atıl kapasitesinin ihracatta değerlendirilmesi gerekmektedir. Aynı zamana ülkemizdeki zengin hammadde kaynaklarının hammadde olarak değil bu üründe bir katma değer yaratarak işlenmiş ürün olaraksatılmasını sağlamalıdır. Kapasite Fazlası (milyon m 2 ) 1997 14 1998 38 1999 60 2000 55 2001 100 1.2. Seramik Sağlık Gereçleri Türkiye Seramik Sağlık Gereçleri Sektöründe faaliyet gösteren SERSA üyesi üretici firmaların üretim kapasitesi 2000 yılı itibari ile 119350 ton (8400000 adet) iken, 2001 yılı içerisinde %6 oranında artarak 126100 tona (8900000 adet) ulaşmıştır. Diğer orta ve küçük ölçekli işletmelerin toplam üretim kapasitelerinin yaklaşık 35-40 bin ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz sonrası, seramik sağlık gereçleri sektörü üretimi bir önceki yıla göre %8 oranında azalarak 88800 ton (6300000 adet) olarak gerçekleşmiştir. Sektörde krizin etkileri ihracatla aşılmaya çalışılmış ancak üretimdeki düşüşün önüne geçilememiştir. Sektörün 2001 yılı içindeki kapasite kullanım oranı %71 dir. Bu oran son 1 O yıl içinde gerçekleşen en düşük KAPASiTE KULLANIM ORANI dır. Mevcut tesisler kapasitelerinin çok altındaki kapasitelerde çalışma zorunda kalmakta, maliyetler artmaktadır. Bazı firmalar daralan arz nedeni ile maliyetlerdeki artışı karşılamak için istihdamca da azaltmalara gitmişlerdir. 2001 yılında sektördeki istihdam kaybı %12 dir. 29
SSG Sektörü Kapasitesi ve Üretimi-SEASA Üyeleri (*1 000 Adet) Kapasite U retim Kapasite Fazlası 1998 7100 5900 1200 1999 7600 6150 1450 2000 8400 6800 1600 2001 8900 6300 2600 Kaynak: Seramik Sanayicileri Birliği Sağlık gereçleri alt sektöründe 16 tane büyük ve orta ölçekli firma bulunmaktadır. 1980'1i yılların ikinci yarısından sonra, 30'a yakın küçük ölçekli firma da üretime başlamıştır.bunlar, genelde büyük üreticilerin ürünlerini kopya ederek, ucuz maliyetli ürünleri ile iç pazarda önemli oranlarda pay elde etmişlerdir. Bu sektör Türkiye'de inşaat sektörünün gösterdiği gelişmeye paralel olarak hızla gelişmiş ve Avrupalı üreticiler arasında italya ve ispanya'dan sonra üçüncü büyük üretici konumuna gelmiştir. Sektörde mevcut küçük ölçekli işletme sayısının daha da artacağı ve mevcut olanlardan bazılarının modern teknolojilere uyumu ile birlikte gelişerek orta ölçekli şirket durumuna gelecekleri beklenmektedir. 1.3. Teknik Seramikler Teknik seramikler alt sektöründe 3 firma mevcuttur.1960-1993 döneminde, sektörde yıllık kapasite artışı %14 olarak gerçekleşmiştir. Alçak ve yüksek gerilim izolatörler iki şirket tarafından üretilmektedir. Bunlardan birisi olan kamuya ait şirketin üretimdeki payı %25 civarındadır. Elektriksel seramik üretiminde yalnızca bir üretici mevcuttur. ileri teknik seramikler sektörü şimdiye kadar müteşebbislerin pek ilgisini çekmemiştir. Bu sektörde üretim kalite ve miktar olarak gelişmemiş olup, yakın gelecekte de olumlu bir gelişme beklenmemektedir. 1.4. Refrakter Malzemeler Refrakter malzemeler alt sektöründe 14 üretici firma bulunmaktadır. Üretimi yapılan başlıca ürünler, bazik ve alümina silikat esaslı, şekilli ve şekilsiz refrakter malzemelerdir. Tüketirnde yaklaşık %70 pay alan ürünler şekilli ve şekilsiz bazik refrakterlerdir. 2000 yılı itibariyle, alümina silikat malzemelerde kurulu yıllık üretim kapasitesi 244 bin ton ve bazik malzemelerde ise 306 bin ton olmak üzere, 550 bin tondur. Refrakter sektörü 2001 yılı üretimi, 2000 yılına göre %3 oranında gerheyerek 205500 ton olarak gerçekleşmiştir. Sektörün kapasite kullanım oranı çok düşük olup, 2001 yılında ortalama %37 seviyesinde gerçekleşmiştir. Sektörde üretilen bazı tür refrakter tuğla ve harçlar için büyük oranda yerli kaynaklar kullanılmakla beraber, yeni geliştirilen bazı ürünler için sentetik hammaddelerin ithal edilmesi gerekmektedir. Sektörde üretilen bazı tür refrakter malzemelerin üretiminde kullanılan hammadde rezervleri kalite ve miktar olarak 30
yetersizdir ve bu malzemelerin üretimi için gerekli hammaddeler tümüyle ithal edilmektedir. Yerli üretim, tüketimin yaklaşık %75'ini karşılamakta, bir miktar da ihraç edilmektedir. Refrakter malzemeler % 80 oranında demir-çelik sanayinde kullanılmakta ve çelik üretimi refrakter malzeme talebinin seviyesini belirlemektedir. Gerek çelik üretiminde geliştirilen yeni metodlar, gerekse refrakter malzemelerde sağlanan kalite artışı sonucu, 1970'1i yıllardan sonra tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de refrakter malzemelerin bazı türlerinin tüketimi göreceli olarak azalmıştır. Üreticiler iç pazarın daralmasından dolayı, ihracata yönelmişlerdir, fakat maliyetierin yüksek olmasından dolayı ihracat fiyatları açısından, üreticilerin dış pazarlarda rekabet gücü çok fazla değildir. Refrakter üretim sektörü tüm dünyada miktar olarak sürekli küçülme eğiliminde olan bir sektördür. Refrakter ürün kalitesindeki artış, kullanıcının presesindeki teknolojik ilerlemeler ve refraktere uyumlu çalışma koşullarının yaratılmasına yönelik yeni proseslerin devreye sokulması ile tüm refrakter kullanıcı sektörlerde tüketim olağanüstü bir hızda düşmeye devam etmektedir. Kullanıcı sektörlerin üretimlerinde de global anlamda bir artışın olmaması bu düşüşü artırmaktadır. Tüm bu sayılan nedenler ile refrakter üretim sektörü sürekli olarak yoğun bir rekabetin baskısı altındadır. 1.5. Seramik Hammaddeleri Ülkemizde, seramik hammaddeleri sektörü, seramik sanayinin gelişimine paralel olarak son yıllarda niteliksel ve niceliksel olarak önemli gelişmeler kaydetmiştir. Türkiye'de önemli bir seramik hammaddesi rezervi mevcuttur. iç tüketimin yanında büyük oranda ihracat yapılmaktadır. Seramik hammaddeleri sektörü, 400 milyon ton feldspat, 100 milyon ton kaolin, 5 milyar ton kuvars ve kuvarsit, 585 milyon ton kil rezervi ile endüstriyel hammaddelerde ihracat imkanı yüksek olup, sektör önümüzdeki yıllarda büyük bir atılım yapabilecek güçtedir. Sektörün büyüme stratejisi, bir yandan bölgesel üretim gücü haline gelmiş yurtiçi seramik sanayine hammadde üretirken diğer yandan katma değeri yüksek seramik hammaddelerinin dünya pazarlarına sunmaktadır. Sektörün 201 O yılı itibari ile üretim hedefi 750 milyon ABD$ dır. Ürünler itibari ile muhtemel ytlftk üretim miktarlan aşağtdaki gibidir: U rün Kil 2000000 Kaolin 800000 Na Feldspat 2500000 Kum 1000000 Dolomit 200000 Ku arz 200000 Çakmak taşı 15000 M ermer 200000 Diğer 100000 Uretim miktarı 31
1.6. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sofra ve süs eşyası alt sektöründe 8 büyük ve orta ölçekli firma bulunmaktadır. Ayrıca, sektörde 250-300 civarında küçük ölçekli ve atölye düzeyinde üretici de mevcuttur. 1994-1999 yılları arasında gerçekleştirilen yatırımlar sonucunda üretim kapasitesi% 50 oranında artış göstermiştir. 2. DIŞ TiCARETiMiZ 2.1. Gümrük istatistik Tarife Pozisyonları 2.1.1. Seramik Kaplama Malzemeleri sınırları Sektörün Gümrük Tarife Fasıl ve Pozisyon numaraları itibari ile tanımları aşağıdaki gibidir: 69.07 69.07.90 69.08 69.08.90 Cilasız veya sırsız seramikten döşeme veya kaplama karoları ve kaldırım taşları; cilasız veya sırsız seramikten mozaik küpler ve benzerleri (bir mesnet üzerinde olsun veya olmasın) "Diğerleri" bölümünde belirtilen bütün ürünler Cilalı veya sırlı seramikten döşeme veya kaplama karoları ve kaldırım taşları; cilalı veya sırlı seramikten mozaik küpler ve benzerleri (bir mesnet üzerinde olsun veya olmasın) "Diğerleri" bölümünde belirtilen bütün ürünler 2.1.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörün Gümrük Tarife istatistik ve Pozisyon numaraları itibari ile tanımları aşağıdaki gibidir: 69.10 SITC (Revize 3)e göre ise, Seramik sağlık gereçleri; 81221 81229 (seramik musluk taşı, lavabo ve ayakları, küvet, bide, pisuar vb. porselenden) (seramik musluk taşı, lavabo ve ayakları, küvet, bide, pisuar vb., diğer) kod numaraları ile sınıflandırılmaktadır. 32
2.1.3. Teknik Seramik 2.1.3.1.Porselen izolatörler Sektörün GTiP numarası itibariyle tanımları aşağıdaki gibidir: Seramikten olan elektrik izolatörleri Zincir askı izolatörleri Çubuk askı izolatörleri Mesnet izolatörleri Cihaz mesnet izolatörleri Geçit izolatörleri 84 46 20 85 46 20 1 o 00 11 85 46 20 1 o 00 12 85 46 20 1 o 00 13 85 46 20 1 o 00 14 85 46 20 1 o 00 15 85 46 20 1 o 00 19 Diğerleri Metal Parçası Bulunanlar 85 46 20 91 00 11 Zincir askı izolatörleri 85 46 20 91 00 12 Çubuk askı izolatörleri 85 46 20 91 00 13 Mesnet izolatörleri 85 46 20 91 00 19 Diğerleri Diğerleri 85 46 20 99 00 11 Zincir askı izolatörleri 85 46 20 99 00 12 Çubuk askı izolatörleri 85 46 20 99 00 13 Mesnet izolatörleri 85 46 20 99 00 14 Cihaz mesnet izolatörleri 85 46 20 99 00 15 Geçit izolatörleri 85 46 20 99 00 19 Diğerleri 2.1.3.2. Elektro Porselen Elektroporselen için ise tarifelendirme dolayi ı 85 36 1 O 1 O 00 12 Bıçaklı sigortalar 85 36 1 O 1 O 00 13 D tipi sigortalar 85 36 20 Otomatik devre kesiciler 85 36 50 Diğer anahtarlar 85 36 61 Ampul duyları, fişler ve soketler (prizler) olarak yapılabilmektedir. 2.1.3.3. Teknik Seramik Genelde teknik seramikler aşağıda GTiP numaraları ile tarif edilebilirler: 69 09 11 00 00 11 Laboratuvar eşyası 69 09 11 00 00 19 Diğerleri 69 09 19 Diğerleri Bunların dışında kalanlar mineraller, refrakterler, elektrik cihazları, gibi gruplar içinde yer alırlar ve kesin sınırlarla tariflendirme imkansızdır. 33
2.2. ihracatımız Seramik sanayi ihracatı sürekli olarak artmaktadır. Mevcut üretim kapasitesinin sürekli artmasına karşın, iç tüketim özellikle inşaat sektörünün durgun olduğu dönemlerde aynı oranda artış göstermediği için, artan kapasite sürekli olarak ihracata yönlendirilmektedir. Sektör üretiminin yaklaşık %30'unu ihraç etmektedir. Türkiye, seramik ürünleri sektöründe üretim ve ihracat bakımından başta Avrupa olmak üzere dünya genelinde hızla büyümekte ve rekabet şansını hızla arttırmaktadır. Özellikle 1990'1ı yıllardan itibaren hızla gelişen ve büyüyen Türk seramik sektörü, bugün 70'den fazla ülkeye ihracat yapmaktadır. Sektörün 2001 yılı ihracatı bir önceki yıla göre %12 oranında artarak 396 milyon ABD$ olarak gerçekleşmiştir. 2000 2001 Değişim% Seramik kaplama 194.770 196.703 1 malzemeleri Seramik sağlık 58.962 77.659 32 gereçleri Refrakter malzeme 16.296 23.556 45 Porselen sofra ve 10.659 18.775 76 mutfak eşyası Seramik 62.596 68.218 9 hammaddeleri Seramik sofra ve 6.676 6.913 4 mutfak eşyası Seramik süs eşyası 2.104 2.795 33 Teknik seramikler 923 1.884 104 Toplam 352.986 396.503 12.. Kaynak: Dış Ticaret Musteşarlığı ihracatta en önemli ürün grubu, %60 pay ile kaplama malzemeleridir. ihracatta ikinci sırayı alan ürünler %23,8 pay ile sağlık gereçleri, üçüncü grup ise %8,7 pay ile sofra ve süs eşyasıdır. Refrakter malzemeler ile teknik seramikler ihracatı önemsiz düzeydedir. ihracat yapılan ülkelerin sayısı da giderek artmaktadır. 1992 yılında ihraç pazarlarının ülke sayısı 76 iken 1997 yılında bu sayı 120'ye ulaşmıştır. ihracatın yaklaşık 80'i Avrupa Birliği ülkelerine yapılmaktadır. AB ülkeleri içinde Almanya'nın payı %22, ingiltere'nin payı %11, Fransa'nın payı ise %6'dır. AB ülkelerinden sonra en fazla ihracat yapılan ülkeler, ABD ve Kanada'dır. 2.2.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü Seramik sektörünün yıllık üretimi 3 milyon ton civarında olup bu miktarın %80'ini seramik kaplama malzemeleri oluşturmaktadır. Toplam seramik sektörü ihracatı içinde en büyük pay yine bu ürün grubuna aittir. 2001 yılında 34
gerçekleştirilen 396 milyon ABD $ tutarındaki ihracatın yarısı seramik kaplama malzemeleri ürün grubuna aittir. Türkiye'nin 2001 yılı seramik kaplama malzemeleri ihracatı 2000 yılına göre %8 oranında artarak 57 milyon m 2 seviyesinde gerçekleşmiştir. Ancak sektörün ihracatı değer olarak, 2000 yılına oranla, 2001 yılında Türk Lirası'nın ABD $ karşısında devalüe olmasına rağmen sadece %1 lik bir artış göstermiştir. Dalgalı kur politikası ile devalüasyon sonrası ihracat şanslarının arttığını düşünen firmalar yeni hedefler benimsemiştir. Ancak, yurtdışı müşteriler Türkiye'deki ekonomik krizi beyan ederek firmaları fiyat indirmeleri için baskı altına almış ve yurtiçi pazardaki durgunluğu ihracat ile aşmaya çalışan firmaların dış pazarlardaki yoğun rekabeti sonrası reel olarak fiyatlar %7 oranında gerilemiş, sektörün ihracat gelirinde beklenen artış gerçekleşmemiştir. Ayrıca kurdaki düzensiz dalgalanmalar sektöre devalüasyondan kaynaklanan ihracat avantajını sağlayamamıştır. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü ihracati Yıllar Miktar (milyon m;.ı) Değer (milyon ABD $) 1997 40 167 1998 42 178 1999 51 200 2000 53 195 2001 57 197 Dış Ticaret Müsteşarlığı verilerine göre, 1997-2001 yılları Kaplama Malzemeleri ihracatı miktar olarak %44 artış göstermiştir. Bu verilerden hesaplanan ortalama fiyatlarda ise ABD $ bazında %18 oranında bir düşüş olduğu görülmektedir. Milyon ABD$ arasında Seramik ı.~racatın Yapıldığı Başlıca 1999 2000 2001 Ulkeler(%), 2001 Almanya(19), ABD(1 0), ingiltere(1 O), israil(9), Suud i Karolar 200 195 197 A.(9), Fransa(6), Kanada(6), Yunanistan(4}, Rusya Fed.(4}, Hollanda( 4) Türk Seramik Kaplam Malzemeleri sektörünün en önemli ihraç pazarı AB ülkeleridir. 2001 yılı verilerine göre, Türkiye'nin diğer önemli seramik karo ve fayans ihraç ülkeleri ise sırayla ABD, israil, Suudi Arabistan, Kanada ve Rusya'dır. Son yıllarda Türk seramik sektörünün ihraç pazarları içerisinde ABD ve israil önemini arttırmıştır. 35
2.2.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü Seramik sağlık gereçleri alt sektörü, Türk seramik sektöründe ihracat bakımından seramik kaplama malzemelerinden sonra ikinci önemli sektördür. Giderek büyüyen üretim kapasitesi, modern teknoloji yatırımları ve yüksek kalite avantajları sayesinde Türk seramik sağlık gereci sektörünün dünya pazarlarındaki rekabet gücü artmaktadır. Türkiye, seramik sağlık gereçleri ihracatında Avrupa ülkeleri arasında Portekiz'den sonra ikinci sırada yer almaktadır. M"l ııyon ABD$ Ihracatın Yapıldığı Başlıca 1999 2000 2001 Ülkeler(%), 2001 ingiltere(20), Almanya(17), Bulgaristan(1 O), ispanya(?), Sağlık Gereçleri 59,4 58,2 77,7 israil(4), ABD(4), Fransa(3), italya(3), irlanda(2), Yunanistan(1} Seramik sağlık gereçleri sektörü için 2001 yılı ihracat açısından başarılı geçmiştir. Sektörün 2001 yılı ihracatı bir önceki yıla göre miktar olarak% 15, değer olarak %32 oranında artarak, 60795 ton ve 77,6 milyon ABD $ olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca sektör 2000 yılında üretiminin %54 ünü ihraç ederken, 2001 yılında bu oran %68'e çıkmıştır. Seramik Sağilk Gereçleri Sektörü ihracati Miktar (bin ton) Değer (milyon ABD $) 1997 46,7 55,6 1998 45,7 58,4 1999 48,8 59,5 2000 53,0 58,9 2001 60,8 77,7.. Kaynak: Dış Tıcaret Musteşarlığı Türk Seramik Sağlık Gereçleri sektörünün en önemli ihraç pazarı AB ülkeleridir. 2001 yılında gerçekleştirilen ihracatın miktar bazında %70ini, değer bazında ise %65'ini AB ülkelerine yapılan ihracat kapsamaktadır. 2000 yılı verilerine göre, Türkiye'nin diğer önemli sağlık gereçleri ihraç ülkeleri ise sırasıyla israil, ABD, Kanada ve Rusya'dır. 36
Seramik Sağilk Gereçleri Sektörü ihracatmm Ülkelere Göre Dağliimi % i talya 4 Almanya 18 ingiltere 20 ispanya 10 Bulgaristan 10 ABD 5 i srail 5 Diğer 28 2.2.3. Refrakter Malzeme Sektörü Refrakter ürünler ihracatımız miktar olarak 1999 yılından itibaren artan bir seyir izlemektedir. 1999 yılında 36050 ton olan Refrakter malzeme ihracatı 2000 yılında 46300 ton olarak gerçekleşmiştir. 2001 yılında refrakter malzeme ihracatı 2000 yılına göre miktar olarak% 16, değer olarak %46 oranında artarak 53570 ton ve 23,3 milyon ABD $ olarak gerçekleşmiştir. iç pazarda önemli bir pazar payına ulaşan yerli Refrakter sanayi, öncelikle komşu ülkelerden başlayarak ürünlerini yurt dışında da satmaya başlamış, ardından çok geniş bir açılım yaparak ABD'den Uzak Doğu'ya kadar birçok bölgede faaliyete başlamıştır. Kalite olarak konvansiyel ürünler ile başlayan ihracat, rakamsal olarak henüz istenen düzeye ulaşmamış olsa da eğilim ve oluşturulan kontakların büyüklüğü açısından önemli bire aşama içindedir. Ülkemizin önemli Manyezit ve Dolemit kaynaklarına sahip olması bu potansiyelin kullanılmasında önemli bir faktördür. Aşağıdaki tabloda, diğer bölümü altında gösterilen potansiyelleri gereği gelecekte mevcut aktif olunan pazarlardan daha önemli hale gelecektir. 37
Türkiye'nin Refrakter Malzeme ihracatt (2000-2001) Miktar: Ton D eger: ~ 1000 ABD$ 2000 Yılı 2001 Yılı %Değişim Ulke adı Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Mısır 12089 2485 11677 3591-3,4 44,5 Bulgaristan 6068 3124 6453 3502 6,3 12,1 Almanya 372 155 1139 973 206,5 525,7 Suriye 2644 824 2655 925 0,4 12,2 Arnavutluk 3110 1346 1921 899-38,2-33,2 Azerbaycan 35 12 1349 689 3762,1 5653,7 Urdün 988 479 1130 670 14,3 39,7 i srail 2145 913 1061 589-50,5-35,4 ABD 651 348 1175 587 80,5 68,6 Romanya 1327 596 1099 515-17,2-13,7 i talya 1969 604 1382 491-29,8-18,8 S.Arabistan 1768 266 1784 437 0,9 64,5 i ran 137 44 1050 434 667,4 896,0 Cezayir 187 107 859 344 359,5 221,8 Diğer 12814 4636 18836 8635 47,0 86,3 Genel 46303 15940 53570 23281 15,7 46,0 Toplam Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı 2.2.4. Seramik Hammaddeleri Sektörü Toplam 7 milyon ton civarında üretim yapılmakta, bunun 2,8 milyon tonluk kısmı ihraç edilmektedir. ihracatımızın ağırlıklı bölümünü Milas bölgesinden yapılan sodyum feldspat ihracatı oluşturmaktadır. 2.2.5. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü Milyon ABD$ 1999 2000 2001 l.~racatın Yapıldığı Başlıca Ulkeler(%), 2001 Sofra ve Mutfak 15,9 17,2 25,8 Eşyası ispanya(34), Fransa(19), Almanya(11 ), italya(8), isveç(5), ingiltere(4), Belçika(4), Yunanistan(3), israil(2), ABD(2) Süs Eşyası 6,3 2 1 2.8 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı 38
2.3. ithalatımız ithalatta önemli pay alan ürünler refrakter malzemeler (%52,9), kaplama malzemeleri (% 14,3) ile sofra ve süs eşyalarıdır (%23,8). Türkiye'nin Y1flara Göre Seramik Ürünler ithalati Kaynak:DTM Verileri Yıllar Değer (Milyon ABD $) 1996 151 657 1997 100 209 1998 108 652 1999 80 960 2000 82 042 2001 65 026 ithalatın yapıldığı başlıca ülkeler Almanya, ingiltere, Fransa, Avusturya, Japonya, ispanya ve Çin'dir. Yaklaşık 50 ülkeden ithalat yapılmaktadır. 2.3.1. Seramik Kaplama Malzemeleri Sektörü Türkiye, seramik mamullerinin üretimi aşamasında kullanılan hammaddeler açısından zengin bir ülke konumundadır. Bu nedenle seramik kaplama malzemeleri üretiminde kullanılan hammadde, yardımcı madde ve diğer işletme malzemelerinin dış girdi oranı çok düşük seviyededir. Türkiye'nin seramik kaplama malzemeleri ithalatı, ihracatına oranla çok düşük bir seviyede olup 1,5 milyon m 2 düzeyindedir. Türkiye 2001 yılında 9,4 milyon ABD $ değerinde, 1,2 milyon m 2 seramik kaplama malzemesi ithal etmiştir. inşaat sektörünün seramik kaplama malzeme talebinin yaklaşık olarak %99 u yurtiçi üretim ile karşılanmaktadır. Mil von ABD$ 1999 2000 2001 Ithalatın Yapıldığı Başlıca Ulkeler(%), 2001 Karolar 11' 5 8,4 9,4 italya(36), irlanda(28), ispanya(24), Almanya(5}, Fransa(2), Malezya(2), Yunanistan(1 ), ABD(1), BAE(1 ), Tayvan(1) Kaynak: DTM Verileri 2.3.2. Seramik Sağlık Gereçleri Sektörü Avrupa'nın en az seramik sağlık gereçleri ithalatı gerçekleştiren ülkesi konumundaki Türkiye, 2001 yılında 906 bin ABD $ değerinde, 182 ton seramik sağlık gereçleri ithal etmiştir. 2000 yılında seramik sağlık gereçleri sektörü 39
ithalatında Almanya, italya ve ispanya en önemli ülkeler olmuştur. Yıllık 4,5 milyon adet düzeyinde gerçekleşen yurtiçi talebin %99 u yerli üretim ile karşılanmaktadır. M'l ııyon ABD$ 1999 2000 2001 Ithalatın Yapıldığı Başlıca Ulkeler(%), 2001 Sağlık 1,2 1,2 0,9 ispanya(16), Almanya(22), italya( 14), Gereçleri Finlandiya(6), ABD(6), Fransa(4), isveç(4), israil(3), Çek. Cum.(2), Mısır(1 ), Kaynak: DTM Verileri 2.3.3. Refrakter Malzeme Sektörü Yurtiçinde üretilen refrakter malzemelerin tür ve kaliteleri, yurt içi talebin zorunlu olmaktadır. tamamını karşılamamaktadır. Bu nedenle bazı türlerin ithalatı Bu ürünler önemli yatırımları ve belli büyüklükte bir pazarı gerektirdiğinden klasik olarak ithal edilmektedir. Ancak bununlar birlikte yurt içinde ürethebilen bazı ürünlerin de ithalatı yapılmaktadır. Özellikle Avrupa'da bulunan refrakter üreticileri, kendi pazarlarında da büyük bir daralma yaşandığından, önemli bir pazar olarak gördükleri Türkiye'de geçmişteki pazar paylarını tutmak için yoğun bir fiyat rekabeti içine girmişlerdir. Refrakter ürünlerin ithalatı 1990'1ı yıllarında başından, 1995 yılına kadar artış göstermiştir. 1995 yılında 70.000 ton düzeyine çıkan ithalat, bu yıldan itibaren gerilerneye başlayarak, 1999 yılında 49.720 tona düşmüştür. 2000 yılında kur çıpası uygulaması nedeniyle nispeten düşük oranda gerçekleşen devalüasyon oranıyla birlikte yaşanan ithalattaki artış Refrakter sektörünü de etkilemiş, 2000 yılı refrakter malzeme ithalatı 54.530 ton olarak gerçekleşmiştir. DTM verilerine göre 2001 yılı refrakter malzeme ithalatı bir önceki yıla göre miktar olarak % 22, değer olarak % 17 azalarak, 42.317 ton ve 45.9 milyon ABD $ olarak gerçekleşmiştir. Bu gerilemedeki en büyük etkenlerden biri, yerli refrakter üretim sektörünün giderek artan kalite düzeyinin ve çeşitliliğinin yerli kullanıcılar tarafından geniş bir kabul görmesi omuştur. Sektördeki trend, Alümina silikat ürünlerden bazik ürünlere doğru olmuş, son yıllarda da dolarnit bazlı ürünlerin kullanımı artmıştır. Başlangıçta tümü ile yurt dışı kaynaklardan temin edilen Dolomit giderek önemli oranda yerli üreticiler tarafından üretilir hale gelmiştir. Genel eğitim, özel bir takım miktar olarak küçük, fakat değer olarak yüksek ürünlerin ithal edilmeye devam edecek olması yönündedir. Yerli sanayi bu ürünlerin de Türkiye'de üretilmesi için yoğun bir çalışma içindedir. 40
Miktar: Ton D eger: ~ 1000 ABD$ 2000 Yılı 2001 Yılı %Değişim Ulke adı Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Almanya 21941 20101 17943 16718-18,2-16,8 italya 5703 6463 3909 6110-31,4-5,5 Avusturya 8437 5677 8256 5000-2,2-11,9 ingiltere 3072 4743 2372 4433-22,8-6,5 Fransa 3658 3989 3226 3577-11,8-10,3 Kanada o o 330 3056 - - Çin Halk 2169 2290 1039 1006-52,1-56,1 Cu m. ABD 2087 2547 466 975-77,7-61,7 ispanya 2073 1886 793 854-61,7-54,7 Hindistan 264 552 373 834 41 '1 51 '1 Macaristan 224 650 617 656 175,3 0,9 Norveç 120 272 103 356-14,3 30,7 Hollanda 55 156 182 344 230,3 120,2 Belçika- 1066 814 503 314-52,8-61,4 Lüksemburg Çek Cum. 170 283 171 265 1,1 -,4 Slovak 884 306 840 239-5,0-21,9 Cu m. isveç 547 427 201 234-63,2-45,2 i sviçre 115 234 119 196 3,0-16,2 Diğer 1948 3720 875 783-55,1-79,0 Genel 54530 55110 42317 45949-22,4-16,6 Toplam Kaynak: DTM Verileri 2.3.4. Seramik Hammaddesi Sektörü Seramik hammaddesi olarak kil Ukrayna'dan ithal edilmektedir. Bu ürünler daha çok, yüksek mukavemet gerektiren ürünlerde, granit karelarda kullanılmaktadır. Ayrıca sağlık gereçleri üretiminde kullanılmak üzere, başta ingiltere olmak üzere, diğer Avrupa ülkelerinden kil ve kaolin ithal edilmektedir. Son yıllarda da yüksek tenörlü potasyum feldspat ithalatı yapılmaya başlanmıştır. 41
2.3.5. Seramik Porselen Sofra, Mutfak ve Süs Eşyası Sektörü Mily_on ABD$ 1999 2000 2001 Ithalatın Yapıldığı Başlıca Ulkeler(%), 2001 Sofra Eş yas ı 4, 1 4,5 12, 9 Almanya(23), Endonezya(11 ), Fransa(1 O), Rusya Fed.(9), Tayland(8), ingiltere(?), italya(7), Japonya(3), iran(2), Malezya(2) Süs Eşyası 4,1 4,5 2,6 Çin(57), italya(12), Almanya(1 0), Vietnam(3), ABD(3), Yunanistan(3), ispanya(3), Hollanda(2), Rusya(2), iran(2) Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı 3. TÜKETiM Seramik Kaplama Malzemeleri Her türlü bina inşaatında iç ve dış mekan döşemelerinde kullanılan seramik kaplama malzemelerinin ülkemizdeki yurt içi tüketimi 1980 yılından bu yana sürekli artış göstermiştir. Türkiye'nin 1985 yılında 16 milyon m 2 civarında olan yurt içi tüketim miktarı, 7 kat büyüyerek 2000 yılında 112 milyon m 2 ye ulaşmıştır. 2000 yılı son çeyreğinde kendini göstermeye başlayan ekonomik kriz, 2001 yılı Şubat ayında meydana gelen yüksek devalüasyon ile daha da derinleşmiş, seramik sektörünü de olumsuz yönde etkilemiştir. iç pazarda yaşanan talep düşüklüğü nedeni ile sektörün yurtiçi pazar satışları %17 oranında azalarak 93 milyon m 2 olarak gerçekleşmiştir. Girdi maliyetlerinin %40-50 lik bölümü doğrudan dövize endeksli olan ve devalüasyondan olumsuz etkilenen seramik sektörü, fiyatlarını bu artışa paralel olarak yükseltememiştir. Seramik Kaplama Malzemeleri Yurtiçi Tüketimi Yıllar Ana Mallar 1995 1996 1997 1998 1999 Kaplama Malzemeleri içsatış 78500 80100 103800 98500 95000 ithalat 700 900 1900 1800 1300 Yurtiçi Tüketim 79200 81000 105700 100300 96300 Seramik Sağlik Gereçleri Seramik sağlık gereçleri alt sektörü, inşaat sektöründeki gelişmelerden doğrudan etkilenen bir sektör yapısındadır. Seramik sağlık gereçleri sektörünün 42
gerçekleştirdiği yurtiçi satışları inşaatlardaki artı ve yenileme talebine göre değişim göstermektedir. Yaşanan krizler Seramik Sağlık Gereçleri sektörünü derinden etkilemiş halkın satın alma gücünde meydana gelen büyük düşüş nedeniyle talep ve dolayısı ile bu ürünlerdeki tüketim de çok azalmıştır. Sektörün 2001 yılı yurtiçi satışları bir önceki yıla göre %27 oranında düşüş kaydederek 33150 ton (2550000 adet) olarak gerçekleşmiştir. Sektördeki başlıca firmaların iç satışlarının, üretim miktarlarına oranı her geçen yıl düşmektedir. 1999 yılında gerçekleşen seramik sağlık gereçleri üretim miktarının %53 ü yurtiçine satılırken, 2000 yılında bu oran %47 ye, 2001 yılında ise %37 ye düşmüştür. Sektördeki başlıca firmaların iç satışlarının yaptıkları üretim miktarına oranı 2000 yılı içerisinde düşmüştür. Bu durum ülkemizdeki ekonomik durgunluk yanında, küçük üreticilerin pazardaki paylarının artmasından kaynaklanmaktadır. Sektörün yurtiçi satışlarının toplam satış içindeki payı ise %35' dir. Refrakter Malzeme Sektörü En büyük Refrakter tüketici sektör olan demir çelik sektöründe son 1 O yılda birim refrakter tüketimi 15 kg/ton çelik değerinden 7-8 kg/ton çelik düzeyinde inmiştir. Benzer gelişme çimento ve diğer sektörlerde de meydana gelmiştir. Bu gelişmenin doğal sonucu olarak yerli Refrakter sektörünün yurt için satışları 2001 yılında% 6 oranında gerileyerek 152.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Azalan talep yurtiçin firmaları ithalatı kesme konusunda daha rekabetçi olmaya zorlamış ve bunun sonucu olarak ithalatta miktarsal ve değer olarak bir düşüş sağlanmıştır. Azalan ithalata rağmen Yerli Refrakter sanayinin iç pazar satışlarında bir artış olmamış, aksine düşüş yaşanmıştır. Bu da talep daralmasının ne kadar ciddi boyutlarda olduğunun bir göstergesidir. Bu nedenle her ne kadar önemli bir ihracat hamlesi başlamış olsa da firmaların uzun dönemde de düşük kapasite ile çalışacağı öngörülmektedir. Ürün bazında asıl düşük kapasite kullanımının Alumina Silikat ürünlerde olduğu, genelde % 37'1ik bir kapasite kullanımına rağmen Alumina Silikatta kapasite kullanımı % 16'1ar civarındadır. Bu oranın uzun vadede artma olasılığı yoktur. 43