T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü İnönü Bulvarı No.36, Emek 06510 ANKARA Tel: +90-(312)-204 73 12 0 Faks: +90 (312)-212 89 16 http://www.ekonomi.gov.tr http://www.yoikk.gov.tr
TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 2012
İçindekiler 3 Tablolar...5 Grafikler...6 Kısaltmalar...7 Önsöz...9 Giriş... 11 Yönetici Özeti... 13 I. Makroekonomik İstikrar A. Temel Makroekonomik Göstergeler... 21 1. Büyüme... 21 2. İstihdam... 22 3. Para Politikası ve Enflasyon... 23 4. Döviz Piyasaları... 27 B. Dış Ticaret... 30 C. Yatırım... 34 1. Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ve Cari İşlemler Dengesi... 34 2. Yatırım Teşvikleri... 36 D. Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılması ve Mali Konsolidasyon... 37 E. Mali Piyasaların Derinliğinin Artırılması... 43 II. İş Ortamı A. Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadelenin Sürdürülmesi... 49 B. Hukuki Çerçevenin İş Hayatının İhtiyaçlarına Cevap Verecek Şekilde Düzenlenmesi... 52 C. Yargı Sisteminin Hızının, Etkinliğinin, Tutarlılığının ve Öngörülebilirliğinin Artırılması... 55 D. Altyapının Geliştirilmesi... 59 1. Enerji Sektörünün Liberalizasyonu... 59 2. Ulaşım Altyapısının Geliştirilmesi... 65 E. KOBİ lerin Desteklenmesi... 72 F. Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesi... 80 G. İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler... 83 1. Mesleki Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi, Eğitim ve İstihdam İlişkisinin Güçlendirilmesi... 83 2. Türkiye Algısının İyileştirilmesi... 85 3. Vergi Sisteminin Etkinliğinin ve Öngörülebilirliğinin Artırılması... 88 4. İdari İzin Süreçlerindeki Prosedür Sayısının Azaltılması ve Kamu Yönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesi... 95 5. Yaygın Sulama Sistemleri Yoluyla Sürdürülebilir Tarımın Güçlendirilmesi... 99
4 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 III. İş Gücü Piyasasının Etkinleştirilmesi IV. Yenilik A. Özel Sektör ARGE Yatırımlarının Artırılması... 107 B. Sanayi Üniversite Diyaloğunun Geliştirilmesi... 119 C. Yenilik Merkezleri ve Teknoparkların Güçlendirilmesi... 121 D. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Altyapısının Geliştirilmesi... 123 E. Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının İyileştirilmesi... 127 Sonuç
İçindekiler 5 Tablolar Tablo 1: Katma Değer Artış Hızları ve Sektörlerin GSYH İçindeki Payları...22 Tablo 2: Mevsim Etkilerinden Arındırılmamış Temel İşgücü Göstergeleri...23 Tablo 3: 2011 ve 2012 Yıllarında Para Politikası Kurulu (PPK) Toplantıları ve Gecelik Faiz Oranına İlişkin Kararları...26 Tablo 4: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranlarına İlişkin Kararlar...27 Tablo 5: TCMB Döviz Müdahale ve İhaleleri...28 Tablo 6: Yıllara Göre Dış Ticaretin Gelişimi...31 Tablo 7: İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı...32 Tablo 8: Cari İşlemler Dengesi...36 Tablo 9: Kamu Borç Stoku...37 Tablo 10: 2012-2014 Dönemi AB Tanımlı Genel Yönetim Brüt Borç Stoku Tahminleri...38 Tablo 11: 2011 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri ve Gerçekleşmeleri...38 Tablo 12: Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri (2012-2014)...39 Tablo 13: Uluslararası Para Fonundan (IMF) Sağlanan Net Finansman...40 Tablo 14: Türkiye de Kamu Yatırımları (2002-2011)...41 Tablo 15: Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı...42 Tablo 16: Küresel Rekabet Gücü Endeksi - Finansal Piyasaların Gelişmişliği Alt Bileşeni...45 Tablo 17: Doğal Gaz Piyasasında Verilen Lisansların Dağılımı...61 Tablo 18: 2011 Yılı İçerisinde Verilen ve Yürürlükte olan Lisans Türü ve Sayısı...63 Tablo 19: Bölünmüş Yol Uzunluğu...65 Tablo 20: YİD Modeli ile 2011-2023 Döneminde Gerçekleştirilmesi Planlanan Projeler...66 Tablo 21: Sivil Trafiğe Açık Havalimanları Sayısı...70 Tablo 22: Havayolu Yolcu Trafiği...71 Tablo 23: KOSGEB Tarafından KOBİ lere Sağlanan Destek Miktarı...74 Tablo 24: Kredi Faiz Destekleri kapsamında Sağlanan Destek Miktarı...75 Tablo 25: KOBİ lere KGF A.Ş. Öz Kaynakları ve Hazine Desteği ile Sağlanan Kefalet ve Yaratılan Kredi Hacmi...76 Tablo 26: 2010-2011 Global Medya Kampanyası...86 Tablo 27: Vergi Dairelerinde ve Elektronik Ortamda Gerçekleştirilen Vergi Ödemeleri (01.01.2011-31.12.2011)...91 Tablo 28: Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları...92 Tablo 29: Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Kapsamında Damla Sulama ve Yağmurlama Projelerine Sağlanan Hibe Tutarları... 100 Tablo 30: Ziraat Bankası Tarafından Kullandırılan Kredi Tutarı ve Yararlanıcı Sayısı... 101
6 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 Tablo 31: Bazı Temel Bilim, Teknoloji ve Yenilik Göstergelerinde Türkiye nin Konumu... 110 Tablo 32: Çeşitli Kanunlar Kapsamında Yararlanılan ARGE İndirimi ve Mükellef Sayıları... 112 Tablo 33: TÜBİTAK TEYDEB Destekleri... 114 Tablo 34: TEYDEB Destekleri Kapsamında Desteklenen Firma ve Proje Bilgileri... 115 Tablo 35: AB 7. ÇP de Türk Ortakların Aldıkları Fon Miktarları... 115 Tablo 36: San-Tez Programı Kapsamında Sağlanan Destekler... 117 Tablo 37: KOSGEB Tarafından Verilen Yenilik Destekleri... 117 Tablo 38: TTGV Desteklerine İlişkin Sayısal Veriler... 118 Tablo 39: Yetkilendirme ve Hizmet Türlerine Göre İşletmeci Sayıları... 124 Tablo 40: Bağlantı Çeşidine göre İnternet Abone Sayıları ve Artış Yüzdeleri... 125 Tablo 41: Bilgi ve İletişim Teknolojilerine ilişkin Temel Göstergeler... 126 Tablo 42: PCT Başvuruları... 128 Grafikler Grafik 1: Enflasyon Hedef ve Gerçekleşmeleri (TÜFE)... 24 Grafik 2: Döviz Kuru Gelişmeleri... 27 Grafik 3: Yıllara Göre Uluslararası Doğrudan Yatırımlar... 34 Grafik 4: Gelişmekte Olan Piyasalarda Hisse Senetleri Yıllık Toplam İşlem Hacmi Karşılaştırması... 44 Grafik 5: Tahvil ve Bono İşlemleri... 44 Grafik 6: EVD ile Tescil Edilen Beyannamelerin Toplam Beyannamelere Oranı (İhracat)... 80 Grafik 7: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı (İhracat)... 81 Grafik 8: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı (İthalat)... 81 Grafik 9: ARGE Harcamalarının GSYH ya Oranı...108 Grafik 10: GSYH ve GSYARGEH Yıllara Göre Tutarları...108 Grafik 11: Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları Oranı...109 Grafik 12: TZE ARGE İnsan Gücü...110 Grafik 13: Teknoloji Geliştirme Bölgelerine İlişkin Sayısal Veriler...122 Grafik 14: Patent ve Faydalı Model Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı...127 Grafik 15: AB ülkelerinin Avrupa Patenti Başvuruları...129 Grafik 16: Marka Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı...129 Grafik 17: Tasarım Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı...130
İçindekiler 7 Kısaltmalar AB Avrupa Birliği AİS Avrupa İstihdam Stratejisi ARGE Araştırma-Geliştirme AYF Avrupa Yatırım Fonu BAŞKENTGAZ Başkent Doğalgaz Dağıtım A.Ş. BİLGE Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri BİT Bilgi ve İletişim Teknolojileri BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. BROP Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı BTK Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu BTP-UP Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama Planı BTYK Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu CNG Sıkıştırılmış Doğal Gaz ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu ÇSGB Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı DAP Doğu Anadolu Projesi DFY Değişken - Çoklu Fiyat Yöntemi DHMİ Devlet Hava Meydanları İşletmesi DSİ Devlet Su İşleri DTVT Devlet Teşkilatı Veri Tabanı EBYS Elektronik Belge Yönetim Sistemleri e-dtr e-dönüşüm Türkiye Projesi EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu EPO Avrupa Patent Ofisi EVD Elektronik Veri Değişimi GAP Güneydoğu Anadolu Projesi GİB Gelir İdaresi Başkanlığı GİD Genç İstihdamının Desteklenmesi GSYARGEH Gayri Safi Yurtiçi ARGE Harcamaları GSYH Gayrisafi Yurtiçi Hasıla HSYK Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu IMF Uluslararası Para Fonu IPA AB Katılım Öncesi Yardım Aracı IVCI İstanbul Risk Sermayesi Girişimi İBBS İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması İFM İstanbul Uluslararası Finans Merkezi İKMEP İnsan Kaynaklarının Mesleki Eğitim Yoluyla Güçlendirilmesi Projesi İMKB İstanbul Menkul Kıymetler Borsası İŞKUR Türkiye İş Kurumu İTEP İleri Teknoloji Projeleri JAP Türkiye de İstihdamla İlgili Öncelikler Konusunda Ortak Değerlendirme Belgesi KDVİRA KDV İadesi Risk Analizi Projesi KGF Kredi Garanti Fonu KİD Kadın İstihdamının Desteklenmesi KİK Kamu İstihdam Hizmetlerinin Geliştirilmesi KOBİ Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler KOP Konya Ovası Projesi KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı LNG Sıvı Doğal Gaz LPG Sıvılaştırılmış Petrol Gazı MEB Milli Eğitim Bakanlığı
8 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 MEGEP MERSİS MKK MYO NABUCCO OVP ÖTV PPK PRODİS PTİ PTT SAGP San-Tez SFY SGK STA TAKBİS TAREKS TBMM TBP TCDD TCK TCMB TEKNOGİRİŞİM TEYDEB TGB THY TOBB TPE TTGV TÜBİTAK TÜFE TÜİK TÜPRAŞ TYDTA TZE UBTYS UDY UİS UNCITRAL UNICEF UYAP ÜFE VOB VPN WEF WFE WIPO YDK YİD YOİKK YÖK Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi Merkezi Sicil Sistemi Merkezi Kayıt Kuruluşu Meslek Yüksekokulları Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doğal Gaz Boru Hattı Orta Vadeli Program Özel Tüketim Vergisi Para Politikası Kurulu Proje Değerlendirme ve İzleme Sistemi Proje Teşvik İkramiyesi Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü Satınalma Gücü Paritesi Sanayi Tezleri Sabit Fiyat Yöntemi Sosyal Güvenlik Kurumu Serbest Ticaret Anlaşması Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi Türkiye Büyük Millet Meclisi Tahvil ve Bono Piyasası Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Türk Ceza Kanunu Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme Programı Teknoloji ve Yenililik Destek Programları Başkanlığı Teknoloji Geliştirme Bölgesi Türk Hava Yolları Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türk Patent Enstitüsü Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Tüketici Fiyatları Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş T.C. Başbakanlık Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı Tam Zaman Eşdeğeri Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Ulusal İstihdam Stratejisi Birleşmiş Milletler Ticaret Hukuku Komisyonu Tahkimi Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu Ulusal Yargı Ağı Projesi Üretici Fiyatları Endeksi Vadeli Opsiyon Borsası Sanal Paylaşımlı Ağ World Economic Forum Dünya Borsalar Federasyonu Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü Yatırım Danışma Konseyi Yap-İşlet-Devret Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu Yükseköğretim Kurulu
Önsöz 9 Yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarına uluslararası bir bakış açısı kazandırılması amacıyla 2004 yılında oluşturulan Yatırım Danışma Konseyi üyelerinin tavsiyeleri doğrultusunda ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarının katkısı ile hazırlanan Türkiye Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu nun altıncısını sunmaktan gurur duyuyorum. Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN ın başkanlığında 10 Haziran 2010 tarihinde altıncısı gerçekleştirilen Yatırım Danışma Konseyi toplantısı sonrasında Konsey üyeleri, küresel ekonomik büyümedeki yavaşlama ve yatırımlara yönelen sermaye akımlarındaki azalmaya rağmen Türkiye nin küresel ekonomik dalgalanmaların oluşturduğu riskleri yönetmedeki başarısını önemle vurgulamışlardır. Dünya ekonomilerinde yaşanan olumsuzluklara rağmen Türkiye, uygulamakta olduğu istikrar odaklı makroekonomik politikalar ve yapısal reformlar neticesinde 2011 yılında yüzde 8,5 oranında büyüyerek ülkenin rekabet gücünün korunması ve güçlendirilmesi doğrultusunda güçlü ve kararlı bir yönetim yapısına sahip olduğunu göstermiştir. 2011 yıl sonu itibarıyla toplam 375,8 milyar ABD Doları seviyesinde ticaret hacmine ulaşan Türkiye, 15,9 milyar ABD doları tutarındaki 2011 yılı uluslararası doğrudan yatırım girişiyle bir önceki yıla oranla %76 lık bir artış oranı yakalamıştır. 2002-2011 yılları arasında 110,7 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırım tutarı, son 10 yılda Türkiye nin yatırımcılar açısından güvenli bir liman haline geldiğinin en somut göstergesidir. Türkiye nin son yıllarda sahip olduğu yüksek ekonomik performansının sürdürülebilir hale getirilmesi, yatırım, üretim, istihdam ve ihracat politikaları arasında bütünlüğün sağlanması, ülkemizde ihtiyaç duyulan hammadde ve ara maddelerin üretilmesi ve emek-yoğun teknolojiden bilgi-yoğun teknolojiye doğru geçişin sağlanmasına bağlıdır. Bu kapsamda ülkemizin üretim yapısının yeniden şekillendirilmesi amacıyla genel, bölgesel, büyük ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımların teşvikinden oluşan dört temel bileşene sahip yeni teşvik sistemi oluşturulmuş ve yatırımcılara yeni olanaklar sağlanmıştır. Diğer taraftan, yatırımların artırılması ile yatırımcıların güveninin kazanılması, yatırımlar açısından uygun hukuki ve idari altyapının oluşturulması ve yatırım ortamının özel sektörün ihtiyaçları doğrultusunda şekillendirilmesiyle de yakından ilişkilidir. Bu doğrultuda çalışmalar yürüten Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulunun (YOİKK) ekonominin değişen öncelikleri ve özel sektörün görüş ve önerileri doğrultusunda 2012 yılının Ocak ayında yeniden yapılandırılmış ve daha önceki yapıda yer almayan Adalet Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı da YOİKK yapısına dahil etmiştir. Önümüzdeki dönemde 10 Teknik Komite aracılığıyla çalışmalarını sürdürecek olan YOİKK, Konsey tavsiye kararlarıyla da örtüşen yapısal reformların hayata geçirilmesi çalışmalarını kararlılıkla sürdürecektir.
10 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 Konsey tavsiye kararlarına ilişkin yatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlardan elde edilen bilgiler doğrultusunda oluşturulan ve YOİKK gündemine de alınarak takip edilen 2010-2011 yılı gelişmelerini içeren bu raporu, Konsey üyelerimizle paylaşmaktan büyük mutluluk duymaktayım. Bu yıl yedincisini gerçekleştireceğimiz Yatırım Danışma Konseyi toplantısının, Türkiye nin yatırım yeri olarak cazibesinin artırılması amacıyla yürütülmekte olan çalışmalara önemli katkı sağlamaya devam edecek başarılı bir platform olacağına yürekten inanıyorum. Zafer ÇAĞLAYAN Ekonomi Bakanı
Giriş 11 10 Haziran 2010 tarihinde Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN başkanlığında gerçekleştirilen Yatırım Danışma Konseyi nin altıncı toplantısında, 17 çokuluslu şirketin üst düzey yöneticileri, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Avrupa Yatırım Bankasının başkanları ile Dünya Bankası Başkan Yardımcısının yanı sıra Türk özel sektörünü temsil eden dört sivil toplum kuruluşunun başkanları, yatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğu olan kabine üyeleri ve ilgili bürokratlarla bir araya gelerek bir önceki yıl yapılan toplantıdan bu yana sağlanan gelişmeleri değerlendirmişlerdir. Toplantıda Konsey üyeleri, Türkiye yi küresel bir yatırım merkezi haline getirecek unsurları değerlendirmiş ve Türkiye nin uluslararası doğrudan yatırımlar için daha da cazip bir merkez haline getirilmesi için alınması gereken önlemler hakkında önerilerde bulunmuşlardır. Türkiye nin küresel ekonomik dalgalanmanın oluşturduğu riskleri başarılı bir şekilde yönettiğini ifade eden Konsey üyeleri, verimliliğin artırılması, küresel piyasalardaki rekabet gücünün korunması ve güçlendirilmesi amacıyla Türkiye de yatırım ortamı reformlarına tüm hızıyla devam edilmesinin önemini vurgulamıştır. Toplantı sonrasında kamuoyuyla paylaşılan sonuç bildirisinde Konsey üyeleri, Türkiye nin yatırım yeri olarak cazibesini artıracak önlemler konusundaki önerilerini, dört ana başlık altında toplamışlardır: I. Makroekonomik İstikrar II. İş Ortamı a. Kayıt dışı ekonomi ile mücadele b. Hukuki çerçevenin iş hayatının ihtiyaçlarıyla uyumlu hale getirilmesi c. Yargı sisteminin hızının, etkinliğinin, tutarlılığının ve öngörülebilirliğinin artırılması d. Altyapının geliştirilmesi e. KOBİ lerin desteklenmesi f. Gümrük süreçlerinin etkinliğinin artırılması g. Mesleki eğitim sisteminin güçlendirilmesi h. Türkiye için daha güçlü bir global marka oluşturularak Türkiye algısının gerçek durumu yansıtması i. Vergi sisteminin etkinliğinin ve öngörülebilirliğinin artırılması j. İşletmeleri ilgilendiren idari izin süreçlerindeki prosedür sayısının azaltılması k. Yaygın sulama sistemleri yoluyla sürdürülebilir tarımın güçlendirilmesi
12 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 III. İşgücü Piyasası IV. Yenilik a. Özel sektör ARGE yatırımlarının artırılması b. Üniversite ve iş dünyası arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi c. Yenilik merkezleri ve teknoparkların güçlendirilmesi d. Yeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi e. Fikri ve sınai mülkiyet haklarının geliştirilmesi Konsey tavsiye kararlarında vurgulanan hususlar, yatırım ortamı ile ilgili görev ve sorumluluğu bulunan kamu kurum ve kuruluşların gündemlerinde öncelikli olarak yer almakta olup YOİKK Teknik Komite Eylem Planlarının oluşturulması sürecinde de dikkate alınmaktadır. Türkiye nin yatırım yeri olarak cazibesinin artırılması ve uluslararası yatırımcılar nezdindeki algısının olumlu yönde geliştirilmesi amacıyla YOİKK tarafından yürütülen çalışmaların da etkisiyle Türkiye nin uluslararası yatırım yeri endekslerinde kaydettiği ilerlemeler sürmektedir. Nitekim, uluslararası danışmanlık kuruluşu olan AT Kearney tarafından yayımlanan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Güven Endeksinde Türkiye, 10 basamak ilerleme kaydederek 13. sıraya yükselmiştir. Yine, yatırımlar konusunda referans yayınlardan biri olan ve dünya ekonomilerini işe başlama, şirket tasfiyesi ve dış ticaret gibi yatırım ortamıyla ilişkili 10 başlıkta değerlendiren Dünya Bankasının 2012 İş Ortamı Raporuna göre Türkiye, revize edilen 2011 sıralamasına göre 2 sıra ilerleme göstererek 183 ülke arasında 71. sırada yer almıştır. Altıncı Konsey toplantısından bu yana ülkemiz yatırım ortamına ilişkin hususlarda Konsey kararları doğrultusunda sağlanan gelişmelerin, Mart 2012 itibarıyla yer aldığı ve yaklaşık 50 kurum ve kuruluştan derlenen bilgilerle oluşturulan 2012 yılı Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu, Konsey üyelerinin ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır.
Yönetici Özeti 13 I. Makroekonomik İstikrar A. Temel Makroekonomik Göstergeler Dünya ekonomilerinde yaşanan olumsuzluklara rağmen Türkiye, 2011 yılında %8,5 oranında büyüyerek bu alandaki istikrarlı performansını sürdürmüştür. 2011 yılında ise işsizlik geçen yılın aynı dönemine göre 431 bin kişi azalarak, 2 milyon 615 bin kişiye gerilemiştir. 2012 yılının ilk iki ayında tüketici enflasyonu yüksek seviyelerini korumuş olsa da, TCMB nin 2012 yılındaki I. Enflasyon Raporuna göre, 2012 yıl sonu enflasyon oranının %5,1-%7,9 aralığında gerçekleşeceği öngörülmektedir. Ancak değişen küresel piyasa koşulları doğrultusunda TCMB tarafından 2011 yılının Temmuz ayına kadar olan dönemde döviz alım ihaleleri, 2011 yılının Ağustos ayından itibaren ise döviz satım ihaleleri gerçekleştirilmiştir. B. Dış Ticaret 2011 yılında ihracat, bir önceki yıla göre %18,5 oranında artış göstererek 135 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir. Ayrıca, ihtiyaç duyulan girdilere daha etkin ve düşük maliyetli olarak ulaşılması ve ara malı ithalatına olan bağımlılığın azaltılması ile cari açığın sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması amacıyla 23 Mart 2011 tarihinde Girdi Tedarik Stratejisi açıklanmıştır. 2002 yılında, komşu ve çevre ülkelere 9,3 milyar ABD Doları seviyesinde olan ihracat, 2010 yılı itibarıyla 5 katın üzerinde artış göstererek 49 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir. C. Yatırım 2011 yıl sonu uluslararası doğrudan yatırım girişleri, 2010 yılına göre %76 oranında artarak 15,9 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 2012 yılında cari açığın GSYH ye oranının % 7,4 olarak gerçekleşmesi tahmin edilmektedir. Genel, bölgesel, büyük ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımların desteklenmesi temellerinden oluşan yeni teşvik sistemi, yatırım, üretim, istihdam ve ihracat politikaları arasında bütünlüğün oluşturulması, ülkemizin ihtiyaç duyduğu
14 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 hammadde ve ara maddelerin üretilmesi ve emek-yoğun teknolojiden bilgi-yoğun teknolojiye doğru geçişin sağlanmasını hedeflemektedir. D. Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılması ve Mali Konsolidasyon Kamu harcamalarında sağlanan disiplin ile 2002 yılında %61,5 seviyesinde bulunan kamu net borç stokunun GSYH ye oranının, 2010 yılı sonu itibarıyla %28,9 a, 2011 yılı sonu itibarıyla ise %22,4 seviyesine inmiştir. 2008 yılında %5,3 ve 2009 yılında %5,6 olan faiz harcamalarının GSYH ya oranı, 2010 yıl sonu itibarıyla %4,4 seviyesinde, 2011 yılı sonu itibarıyla ise %3,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2014 yılı sonunda ise merkezi yönetim bütçe açığının %1 e düşürülmesi hedeflenmektedir. 2002 yılında 9,4 ay olan nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi, 2012 Mart ayı itibarıyla 60,8 aya çıkarılarak likidite riski azaltılmıştır. 2012 yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarının reel olarak %7,7 oranında artış göstereceği tahmin edilmektedir. E. Mali Piyasaların Derinliğinin Artırılması İMKB şirketlerinin halka açık piyasa değeri içindeki yabancı payı ise Şubat 2012 döneminde %62 olarak gerçekleşmiştir. Özellikle finans sektöründe en önemli paya sahip olan bankacılık sektörü, sermaye, kârlılık ve risk göstergeleri açısından sağlıklı gelişim sürecini sürdürmektedir. Sektörün toplam aktifleri Aralık 2011 itibarıyla %21 oranında artış göstererek 1.218 trilyon TL ye ulaşmıştır. Faizlerdeki gerilemenin de etkisiyle kredi hacmi aynı dönemde %29,9 oranında artmış ve mevduatın krediye dönüşüm oranı %100 e yaklaşmıştır. Mali piyasalar içinde önemli bir rol oynayan Türk sigortacılık ve özel emeklilik sektöründe 2012 yılı Mart sonu itibarıyla 59 sigorta ve emeklilik şirketi, 2 reasürans şirketi bulunmaktadır. II. İş Ortamı A. Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadelenin Sürdürülmesi 2003 yılında %32,7 seviyesinde olan kayıt dışı ekonomi oranı, 2010 yıl sonu itibarıyla %28,3 seviyesine gerilemiştir. 2008-2010 Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı kapsamında, sektörler itibarıyla belirlenen mükellef gruplarının Risk Analizi Modeli ile denetlenmesi uygulamasına geçilmiştir. 2010 Ocak döneminden itibaren hayata geçirilen KDV İadesi Risk Analizi Projesi Uygulaması (KDVİRA) ile KDV iade süreci hızlandırılmıştır. 2010 yılında uygulamaya başlanılan e-fatura sistemi ile faturalaşma işlemlerinin daha hızlı ve güvenli yapılması sağlanmıştır.
Yönetici Özeti 15 21 Aralık 2011 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan 2011-2013 Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı kapsamında 47 eylem belirlenmiştir. B. Hukuki Çerçevenin İş Hayatının İhtiyaçlarıyla Uyumlu Hale Getirilmesi Başta teknoloji olmak üzere ticaret hukukunu ilgilendiren ulusal ve uluslararası gelişmeler, Türkiye nin AB mevzuatına uyum yükümlülükleri ile finans ve sermaye piyasalarında yaşanan değişimlerin ışığında yenilenen Türk Ticaret Kanunu, 13 Ocak 2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilmiştir. Ulusal ihtiyaçlar ve uluslararası en iyi uygulamalar çerçevesinde gözden geçirilen Türk Borçlar Kanunu yenilenerek 11 Ocak 2011 tarihinde kabul edilmiştir. C. Yargı Sisteminin Hızının, Etkinliğinin, Tutarlılığının ve Öngörülebilirliğinin Artırılması Yeni 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yargı reformu kapsamında uygulamadan kaynaklanan aksaklıkların giderilmesine; davaların basit, hızlı, en az giderle ve etkili bir biçimde görülmesine; mahkeme dışı çözüm yolları ile sulh veya uzlaşmayı mümkün kılacak ve teşvik edecek bir altyapının oluşturulmasına yönelik düzenlemelere yer verilmektedir. Vatandaşların, avukatların, bilirkişilerin, kolluk birimlerinin ve kurumların/şirketlerin kendileri için hazırlanan portallar üzerinden yargısal işlemlere elektronik ortamda erişimi/işlem yapmaları sağlanmıştır. D. Altyapının Geliştirilmesi 2012 yılı Mart ayı itibarıyla toplam 21 elektrik dağıtım şirketinden 13 ü özel sektör tarafından işletilmektedir. 2011 yıl sonu itibarıyla 55 doğal gaz dağıtım bölgesinin ihalesi tamamlanmış, 62 şirkete dağıtım lisansı verilmiştir. Yenilenebilir enerji kaynakları ile elektrik üretimi yapacak santrallerde yerli üretim aksamı kullanımına teşvikler getirilmiştir. Toplam karayolu ağı, 2012 yılı Mart ayı itibarıyla 65.219 km ye ulaşmıştır. Ankara-Konya Yüksek Hızlı Tren Projesi tamamlanarak, 24 Ağustos 2011 tarihinden itibaren hızlı tren işletmeciliğine açılmıştır. 2011 yılı itibarıyla 47 havalimanı sivil trafiğe açık bulunmaktadır. E. KOBİ lerin Desteklenmesi KOBİ desteklerinin etkinliğinin artırılmasını hedefleyen KOSGEB Destek Programları Yönetmeliği çerçevesinde 7 yeni destek unsuru tanımlanmıştır. 2011 yılında KOSGEB tarafından KOBİ lere yönelik olarak son 6 yılda sağlanan destek miktarının %86 sı tutarında destek sağlanmıştır. KOBİ lerin finansmana erişim olanakların artırılması amacıyla uygulamada olan, Hazine Müsteşarlığı destekli kredi kefalet sisteminin süresi 14 Temmuz
16 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 2013 tarihine kadar uzatılmış, kefalet oranı %65 den %75 e çıkarılmış, kredilerin vadesi 4 yıldan 8 yıla yükseltilmiştir. Kredi Garanti Fonu A.Ş. ve Hazine Müsteşarlığı tarafından, 2011 yılında toplam 3.197 KOBİ ye 1 milyar TL tutarında kefalet sağlanarak birikimli toplamda 3,07 milyar TL kefalet ve 4,35 milyar TL kredi hacmine ulaşılmıştır. Küçük İşletmeler Yasası ndaki temel prensiplerin Türkiye de de benimsenmesi ve uygulanmasına yönelik çalışmalar 2010 ve 2011 yıllarında yaygınlaştırılmıştır. F. Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesi 2011 yılında ihracat beyannamelerinin %93 ü Elektronik Veri Değişimi (EVD) aracılığıyla onaylanmıştır. 1 Ocak 2012 tarihi itibarıyla NCTS (Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi) ülkemizde ulusal düzeyde uygulanmaya başlanmıştır. Dış ticaret denetimlerinin risk analizi yoluyla etkinleştirilmesi, kalitesiz ve güvensiz ürünler üzerine yoğunlaştırılması, bürokrasinin azaltılması ve maliyetlerin azaltılması amacıyla yürütülen Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi (TAREKS) kapsamında düzenlemeler yapılarak, pilot uygulamalara 2011 yılında başlanılmıştır. 2012 yılı Mart ayında Gümrüklerde ortaya çıkan zaman kaybını ve maliyetleri azaltmak için, Tek Pencere sisteminin kurulması çalışmalarına başlanmıştır. G. İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler 1. Mesleki Eğitim Sisteminin Geliştirilmesi, Eğitim ve İstihdam İlişkisinin Güçlendirilmesi Mesleki ve teknik eğitimin teknolojik gelişmeler ve iş piyasasının talepleri doğrultusunda geliştirilmesi amacıyla hazırlanan İstihdam ve Mesleki Eğitim İlişkisinin Güçlendirilmesi Eylem Planı nda yer alan 38 tedbirden 2012 Şubat ayı itibarıyla 24 ü gerçekleşmiştir. Mesleki eğitim ve öğretimin iş piyasasından gelen talepler ile uyum düzeyinin arttırılması ve eğitim kalitesinin yükseltilmesi amacıyla başlatılan Mesleki Eğitim ve Öğretim Stratejisi hazırlık çalışmaları 2011 yılında da devam etmiştir. 2012 yılı Şubat ayı itibarıyla ortaöğretimdeki brüt okullaşma oranı %92,56 ya, mesleki eğitimin genel ortaöğretim içindeki payı da %47,95 e çıkmıştır. 2012 Şubat ayı itibarıyla toplam 249 adet meslek standardı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. 2. Türkiye Algısının İyileştirilmesi Sermaye Piyasası Kanunu Taslağı ile İstanbul un uluslararası finans merkezi haline getirilmesi için önemli bir bileşen olan yargısal altyapının iyileştirilmesi konusunda önemli bir adım atılmıştır.
Yönetici Özeti 17 3. Vergi Sisteminin Etkinliğinin ve Öngörülebilirliğinin Artırılması 2010 ve 2011 yıllarında yapılan vergisel düzenlemeler ile verginin tabana yayılması ve daha adil, tutarlı ve öngörülebilir bir vergilendirme sistemi oluşturulmasına yönelik önemli tedbirler hayata geçirilmiştir. 2011 yılı itibarıyla mükelleflerin vergi ödemelerinin adet bazında %37 si elektronik ortamda gerçekleştirilmiştir. Ülkemiz ile bugüne kadar 76 ülke arasında Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması imzalanarak yürürlüğe girmiştir. 4. İdari İzin Süreçlerindeki Prosedür Sayısının Azaltılması ve Kamu Yönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesi 2010 yılı başında gerçekleştirilen Yönetmelik değişikliği ile çalışma iznine ilişkin başvuruların elektronik ortamda yapılması sağlanmıştır. 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu nda yapılan değişiklikle ticaret sicil kayıtlarının ve ticari defterlerin elektronik ortamda tutulmasına ilişkin hukuki altyapı oluşturulmuştur. Sağlıkta E-Randevu Projesi, 2011 yılında ülke geneline yaygınlaştırılmıştır. 5. Yaygın Sulama Sistemleri Yoluyla Sürdürülebilir Tarımın Güçlendirilmesi Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında, toplu basınçlı sulamaya yönelik 5.312 projeye 139,8 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır. Tarımsal sulama alanında kullandırılan yatırım ve işletme kredilerine yönelik sübvansiyon oranı, 2011 yılı itibarıyla %60 dan %100 oranına çıkarılmıştır. Kamu yatırım programında sulama projelerine ayrılan kaynaklarda ciddi bir artış sağlanmış olup, 2008-2012 yılları arasında Devlet Su İşleri (DSİ) Tarım Sektörü yatırım ödeneğinde 4 kat artış gözlenmiştir. Katılımcı su kullanım yönetiminin güçlendirilmesine yönelik Sulama Birlikleri Kanunu 22 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Eylem Planı kapsamında 2011 yıl sonu itibarıyla 370.418 hektar alan sulamaya açılmıştır. III. İş Gücü Piyasasının Etkinleştirilmesi İş gücü piyasası dışında kalan ve iş gücü piyasasına erişimi önünde engeller bulunan hedef gruplara yönelik olarak başlatılan 3 temel operasyon kapsamında çalışmalar sürdürülmektedir. 2010 yılında özel istihdam büroları aracılığıyla işe yerleştirilen kişi sayısı 27.651 olup, 2011 yılında 35.564 kişi işe yerleştirilmiştir. Kadınların sosyo-ekonomik konumlarının güçlendirilmesi, kadın istihdamına ilişkin sorunların tespit edilmesi amacıyla 2010 yılında "Kadın İstihdamı Ulusal İzleme ve Koordinasyon Kurulu" oluşturulmuştur.
18 TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 İstihdamla İlgili Öncelikler Konusunda Ortak Değerlendirme Belgesi (JAP) çalışmalarının hem AB 2020 Stratejisi hem de Ulusal İstihdam Stratejisi (UİS) taslağı ile uyumlu şekilde yeniden düzenlenmesi ve güncellenmesine yönelik yürütülen çalışmalar 2012 yılı başında tamamlanmıştır. IV. Yenilik A. Özel Sektör ARGE Yatırımlarının Artırılması ARGE harcamalarının GSYH içindeki payının 2023 yılına kadar %3 e çıkarılması hedeflenmektedir. ARGE ve yenilik faaliyetlerinde bulunan işletmelerin; kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler Kurumlar Vergisinden muaf tutulmuştur. TÜBİTAK TEYDEB destekleri kapsamında 2010 yılında 1.367 KOBİ Projesine 159 milyon TL tutarında hibe sağlanırken 2011 yılında 1.416 KOBİ Projesine 162,7 milyon TL tutarında hibe sağlanmıştır. B. Üniversite ve İş Dünyası Arasındaki İşbirliğinin Geliştirilmesi Girişimcilik olgusunun teknoloji ve yenilik odaklı firmalara yönelmesini ve lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitimli öğrenci ve mezunların bilgi ve araştırmalarını ticari ve katma değeri yüksek ürünlere dönüştürebilmelerini teşvik etmek 2007 yılından itibaren uygulamada olan TEKNOGİRİŞİM kapsamında gerçekleştirilen düzenleme ile her yıl ayrılan 10 Milyon TL ödenek, 50 Milyon TL ye yükseltilmiştir. C. Yenilik Merkezleri ve Teknoparkların Güçlendirilmesi Aralık 2011 sonu itibarıyla Türkiye deki aktif 43 Teknoloji Geliştirme Bölgesinde (TGB) faaliyet gösteren 1.800 firmada 15.822 personele istihdam sağlanmaktadır. TGB'lerde yürütülen toplam ARGE proje sayısı Aralık 2011 sonu itibarıyla 4.979 adettir. D. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Altyapısının Geliştirilmesi 2012 yılı Mart ayı itibarıyla elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösteren işletmeci sayısı 362 olup, bu işletmecilere verilen yetkilendirme sayısı 570 tir. 2011 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla Türkiye deki toplam internet abone sayısı 14,1 milyona ulaşmıştır. Mobil telefon abone sayısı da 2003 yılındaki 27,9 milyon seviyesinden 2011 yılı Aralık ayı itibarıyla 65,3 milyon seviyesine yükselmiştir.