SİNDİRİM SİSTEMİNİN GELİŞİMİ Prof.Dr. Murat AKKUŞ
4.haftadan itibaren kıvrılmaya başlayan embriyonun, bu kıvrılmasının sonuçlarından birisi de primitif barsak oluluşumudur. Primitif barsak kraniyalde orofaringeal membran, kaudalde kloakal membranla kapalıdır.
Embriyonun sefalik-kaudal yönde katlanması sonucu ön barsak ve son barsak, lateral katlanması sonucu orta barsak gelişir. Bu ilkel barsak vitellüs kesesi ile ilişkisini sürdürür. Vitellüs kesesinin içini endoderm döşer
Gelişimin değişik evrelerinde sefalokaudal ve lateralkatlanmaların endodermle döşeli Boşluğun pozisyonu üzerindeki etkilerini gösteren sagittal kesitler. A.Presomit embriyo B. 7 somitlik embriyo
C. 14 somitlik embriyo D. 1.ayın sonunda
Oerta ve sonbarsak bölgelerinin çizimleri
A. Lateral plak mezoderminin splanknik ve somatik tabakalarıyla sınırlanmış olan intraembriyonik boşluk, ekstraembriyonik boşlukla ilişkisini sürdürmektedir. B. İntraembriyonik boşluk, ekstraemriyonik boşlukla olan ilişkisini kaybetmeye başlamıştır. C.4. haftanın sonunda, splanknik mezoderm tabakaları orta hatta kaynaşarak, vücut Boşluğunun sağ ve sol yarıları arasında çift yapraklı bir membran (dorsal mezenter) Oluştururlar.
Sindirim kanalı epiteli ve bezlerinin çoğu endodermden, kraniyal kısım ağız taslağı ektodermden, kaudal kısım ise anal kanal ektoderminden gelişir.kas bağ dokuları ile diğer tabakalar splanknik mezodermden gelişir.
Primitif dorsal ve ventral mezenterler. Karaciğerin karın ön duvarına ve mideye sırasıyla, falsiform ligament v küçük omentum ile bağlıdır.
Ön Barsaktan Şekillenen Yapılar Özofagus ve mide -Duodenum bir kısım -Karaciğer,safra yolları ve pankreas -Ağız boşluğu, yutak, dil, bademcikler, tükürük bezleri -Üst ve alt solunum yolları
Özofagus Gelişimi Özofagus, ön barsağın faringeal kısmının kaudalinden şekillenir.( solunum divertikülünün kaudalinden ) Özofagus kalp ve akciğerlerin gelişimine bağlı olarak uzar.
Özofagus Gelişimi -Epitel ve bezleri endodermden köken alırken, kaslar mezenşimden gelişir. -Başlangıçta lümen tıkalı iken, epitelyum hücrelerinin dejenerasyonuyla rekanalize olur.
A.4 hafta B. 5 haftalık embriyoda gastrointestinal sistemin oluşumu ve endodermal germ tabakasından kaynaklanan türevlerin gelişimi görülmektedir.
Önbarsağın solunum divertikülü ve özofagus şeklinde ikiye bölünmesi.
Mide Gelişimi Özofagusun geliştiği ön barsağın kaudalinde bir takım dilatasyonlar olur.dorsal kısım ventral kısma göre daha fazla dilate olur. Dorsal kısım büyük kurvaturu Ventral kısım küçük kurvaturu, oluşturur.
Mide Gelişimi Mide uzun ekseni etrafında saat yönünde 90 lik dönüş yapar.bu dönüşle ventrali sağa, dorsali sola gelir.bu durum midenin ön yüzünün n.vagus sinister, arka yüzünün n,vagus dexterle uyarılmasını açıklar. Midenin sefalik kısmı aşağı doğru rotasyon, kaudal kısmı yukarı doğru rotasyon yapar.
A.B.C.Midenin uzun ekseni etrafındaki rotasyonunun önden görünümü D.E. Midenin anteroposterior eksen etrafındaki rotasyonu. Pilor ve kardianın pozisyonunda değişiklik.
A. 4 haftalık embriyoda dorsal mezogastriyumda oluşan interselüler yarıkların görüldüğü transvers kesitler B.C. Yarıklar birleşmiş ve bursa omentalis midenin arkasında intraembriyonik Boşluğun sağ tarafına uzanmıştır.
A. Mide, dalak ve pankreasn 5.haftanın sonundaki pozisyonları. Dalak ve Pankreasın dorsal mezogastriyum içindeki yerleşimine dikkat ediniz. B. Mide ve dalağın 11. haftadaki pozisyonu. Bursa omentalis ve küçük peritoneal Kesenin oluşumuna dikkat ediniz.
Mide, dalk ve karaciğer bölgesinden geçen transvers kesitte, küçük peritoneal kese, Midenin rotasyonu, dalak ve pankreasın kuyruğunun mezogastriyumun iki yaprağı Arasındaki pozisyonu görülmektedir. Gelişimin daha ileri evresinde pankreas retroperitoneal bir pozisyon alacaktır.
A. Dorsal mezenterden kaynaklanan yapıların 3. ayın sonundaki görünümü. Dorsal mezogastriyum midenin soluna doğru balonlaşır ve burada bursa omentalis Sınırının bir bölümünü oluşturur. B. Omentum majör transvers kolonun önünde midenin büyük kurvaturundan aşağı in
Duodenum Gelişimi Ön barsağın kaudal kısmı ve orta barsağın kraniyal kısmından gelişir. Duodenum düz bir boru iken rotasyona uğrayarak C şeklini alır. Epitel hücrelerinin çoğalmasıyla birlikte önce tıkanır.ancak embriyolojik dönemin sonunda epitelyum hücrelerinin dejenere olmasıyla tekrar rekanalize olur.
Karaciğer, Safra Kesesi ve Yolları Gelişimi 4.haftada ön barsağın kaudal kısmından bir divertikulum ( tomurcuk )ortaya çıkar.bu tomurcuk septum transversuma uzanır ve kaudal( büyük ),kraniyal( küçük ) olmak üzere iki parçaya ayrılır. Kaudal Karaciğer Kraniyal Safra Kesesi ve Yolları, oluşur.
Bu tomurcuk septum transversum içinde büyür.lig.falciforme ile ön gövdeye yapışır.omentum minusla mide ve barsağa tutunur.böylece diafragmaya yapışır.diafragmaya komşu olan yer dışındaki karaciğerin her yeri peritonla sarılmış olur. Safra yapımı yaklaşık 10.haftada başlar.
Karaciğer parankimi endoderm Karaciğer stroması mezenşim Kuppfer hücreleri mezenşim
-Stroma ve kuppfer hücreleri septum transversumdan köken alır. Septum transversum diafragmanın yapısına katılan bir septumdur. Başlangıçta koledok kanalı duodenum ön yüzüne açılır.duedonumun rotasyonundan sonra arka yüzüne açılır
Pankreasın Gelişimi Ön barsağın kaudalinden gelişen ventral ve dorsal tomurcuklardan şekillenir. Bu tomurcuklar gelişirken midenin ve duodenumun rotasyonuna bağlı olarak ventral tomurcuk dorsal tomurcuğa yapışır.
Dorsal tomurcuk pankreasın büyük bir kısmını oluşturur. Ductus accesorius dorsal tomurcuk Ductus pancreaticus ventral + dorsal tomurcuk
Dalağın Gelişimi 5.haftada dorsal mezogastriumun mezenşiminden gelişir.
Orta Barsaktan Şekillenen Yapılar -Duodenumun büyük bir kısmı -Jejunum, ileum -Caecum -Appendix -Colon ascendens -Colon transversumun ilk 2/3 kısmı
Gelişen orta barsak 6.haftaya gelindiğinde göbek bağına doğru bir çıkıntı yapar.buna fizyolojik herniasyon( göbek fıtığı ) denir.karın içerisinde yer kalmadığından gelişen orta barsak fıtıklaşma yapar.fizyolojik olmasının nedeni budur.fizyolojik olduğu için orta barsaklar tekrar eski yerine gelecektir.
Orta barsak şekillenirken ters saat yönünde 90 lik bir rotasyona maruz kalıyor.kraniyal parçası sağ tarafa, kaudal parçası sol tarafa geçer. 10.haftada barsaklar karın içine geri döner.bunun nedeni diğer organların göreceli küçülmesi ve karnın genişlemesidir.
Geri dönüş esnasında orta barsaklar 180 lik bir dönüş daha yapacaklardır.bu dönüş sırasında ince barsaklar sola, kalın barsaklar sağa yerleşeceklerdir. 6.haftada caecum ve appendix taslakları belirir.
Son Barsaktan Şekillenen Yapılar Colon transversum son 1/3 -Colon descendens -Colon sigmoideum -Rectum -Canalis analis üst kısmı -Mesane epiteli -Üretranın çoğu
Son barsağın son parçası kloakadır. Septum urorektale, kloakayı ventral ve dorsal olmak üzere ikiye ayırır. -Anal kanalın 1/3 alt kısmı proctodeum denilen ektodermal yapıdan şekillenir.
Anal kanalın üst kısmı O.S.S alt kısmı ağrı ve ısıya duyarlı sinir iletimi Anal kanalın üst kısmı prizmatik epitel alt kısmı yassı epitel Bu farklılıkların nedeni, gelişim farklılığıdır
Primitif Barsak Gelişimi Ön Barsaktan Farinks, dil, tonsiller, Tükrük bezleri, Üst ve alt Solunum yolları, Özofagus, Mide, duodenumun başlangıcı, KC, safra kesesi, pankreas 6.HAFTANIN SONUNDA Orta Barsaktan İnce barsaklar, Çekum, Apendix, Çıkan kolon, T. Kolonun büyük kısmı Son Barsaktan T. Kolon, İ. Kolon, S. Kolon, Rektum, Anal kanalın üst kısmı V. Ürineria epiteli, Uretranın bir bölümü
KAYNAKLAR Moore K., Persaud T.V.N.,(Çeviri Editörleri: Yıldırım M., Okar İ., Dalçık H.), İnsan Embriyolojisi, Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara, 2002. Langman s Medical Embriology, Türkçe çeviri, Çeviri editörü: Başaklar C., Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara, 2005. Şeftalioğlu A., İnsan Embriyolojisi, Meteksan Basım Yayın, 1998.