ENDODERMDEN MEYDANA GELENLER. 1)Sindirim Sisteminin Meydana Gelişi

Transkript

1 ENDODERMDEN MEYDANA GELENLER 1)Sindirim Sisteminin Meydana Gelişi

2 İlk barsak kanalı,ductus vitellinus aracılığı ile vitellus kesesine bağlıdır.bu kesenin ağır olması nedeniyle barsak kanalı aşağı doğru çöker, kıvrılır. Bu kısım barsak göbeği dir.bu bölgeden öne doğru uzayan kısma ön barsak, arkaya doğru uzayanına arka barsak denir.barsak kanalının iç yüzünde endoderm,bunun dışında splanchnic mezoderm ve düz kaslar, en dışta da coelom epitelinden bir örtü (seroza) bulunur. Ön barsağın cranial ucu ile stomodeum adını alan ağız giriti arasında ektoderm, mezenşim ve endodermden oluşan membrana bucco-pharyngea bulunur.

3 Arka barsağın son kısmı olan cloaca ile proctodeum arasında aynı yapıda membrana cloacae vardır. Bu membranların açılması ile ilk barsak kanalı çevre ile bağlantı kurar. Ön ve arka barsaktan yutak,yemek borusu, mide, ince ve kalın barsaklar, karaciger, pankreas ve cloaca oluşur. Cloaca, rectum ve sinus urogenitalisi şekillendirir. Urachus ile allantois e bağlı olan sinus urogenitalis vesica urinaria ve urethra yı (pars pelvina sını) yapar.

4 a)yutak (pharynx):ağız boşluğundaki gelişmelerle birlikte yutak boşluğunda yutak duvarının dışa doğru yaptığı aralıklı genişlemelerle, evaginasyonlarla yutak cepleri (pharyngeal ya da branchial poşlar) meydana gelir. Yutak ceplerini dıştan çeviren yutak duvarı, yutak kavisleri (arcus branchialis) adını alır. Yutak kavisleri arasındaki çöküntülerde yutak yarıkları (olukları) olarak isimlendirilir. Yemek borusuna doğru peşpeşe sıralanan yutak kavisleri kurbağada 6 çift, kanatlı, memeli ve insanda 5 çifttir. Duvarı endoderm, mezoderm ve ektodermden yapılmış olan yutak kavislerinden meydana gelen organlara branchiogen organlar denir.

5 Birinci yutak kavsinden meydana gelen organlar: Birinci yutak kavsinin endoderminden gl. thyroidea, tuba auditiva ve cavum tympani gelişir.önce bu yutak kavsinin ventral kısmındaki endoderm, dilin gövdesinin hemen arkasında aşırı bir üreme göstererek bir tomurcuk halinde mezoderme doğru çöker. Bu tomurcuk, gl. thyroidea tomurcuğudur ve boyun bölgesinin ventralinde ektodermin hemen altında caudal yönde boru şeklinde uzar. Ductus thyreoglossus adını alan bu borunun serbest ucu birinci yutak yarığı hizasına gelince iki kola ayrılır. Bu kollar thyroid bezinin sağ ve sol lobuluslarını, ortadaki bağlantı ise isthmus u meydana getirir. Bağlantı kanalı olan ductus thyreoglossus zamanla eriyerek kaybolur; ağız kısmı bir süre için kör bir delik (foramen caecum) halinde kalır. Yutak endoderminden irili ufaklı folliküllerden oluşan tiroid parenşimi gelişir. Bağdokudan ibaret interstitium ise mezodermden (mezenşim) meydana gelir.

6 Tuba auditiva ve cavum tympani birinci yutak kavsinin endoderminden bilateral olarak gelişen evaginasyonlarla meydana gelir. Birinci yutak kavsi mezenşiminden ise çene kemikleri, ektoderminden de iç ve dış kulak meydana gelir.

7 İkinci yutak kavsinden meydana gelen organlar: Bunlar tonsilla palatina ve dil kemiğidir. Tonsilla lar: İkinci ve üçüncü yutak kavisleri arasındaki ikinci yutak yarığı mezenşiminden ve bu bölgedeki ağız boşluğu epitelinden meydana gelir. Epitel mezenşim içerisine çöküntüler yaparak crypt leri, mezenşim de lenf folliküllerini meydana getirir. Dil kemiği: Baş bölgesi mezenşiminden gelişir.

8 Üçüncü ve dördüncü yutak kavislerinden meydana gelen organlar: Thymus ve gl. parathyroidea Thymus:Epitelyal ve mezenşimal olmak üzere iki ayrı kökenlidir. Epitelyal timus üçüncü yutak kavsinin ventral kısmındaki yutak epitelinden (endoderm) gelişir. Önce bu bölgedeki yutak epitelinde, caudal yönde bir divertikül, evaginasyon meydana gelir. Gögüs boşluğuna doğru gelişmesine devam eden borucuk şeklindeki bu divertikül sonradan dallanarak üzüm salkımı şeklini alır. Daha sonra bu üniteyi oluşturan borucuklar,duvarlarındaki hücrelerin çoğalması ile kordonlara dönüşerek timusun epitel kökenli olan kısmını yaparlar.

9 Çevredeki mezenşim dokusu da kordonlardaki epitel hücreleri arasına sızarak hücrelerin birbirlerinden ayrılmalarına, uzaklaşmalarına yol açarlar. Fakat sitoplazmik uzantıları ile hücrelerin bağlılıkları devam eder ve timusun fonksiyonel kısmının çatısını oluşturan timus retikulumu meydana gelir. Buradaki retikulum hücreleri, kökenini epitelden aldıkları için epithelial retikulum hücreleri olarak isimlendirilir. Mezenşim dokusundan gelişen lenfositler de mezenşimal timusu oluştururlar ve retikulum hücrelerinin arasındaki boşlukları doldurarak parenşimin gelişmesi tamamlanır. Parenşimi saran bağ doku da kapsula ve interstisyumu yapar. Sonraki gelişmelerde timus lenfosilerinin (timosit) lopçukların çevresinde toplanması ile koyu renkli bölge;substantia corticalis meydana gelir. Lopçuğun iç bölümü az sayıda lenfosit içermesi nedeniyle açık renkli görünür ve substantia medullaris denir. Substantia medullariste epithelial reticulum hücrelerinden oluşan Hassal korpuskülleri bulunur.

10 Glandula parathyroidea: Genellikle tiroid kapsulası içerisinde gömülmüş olan bu küçük oluşumların fonksiyonel kısımları (parenşim) üçüncü ve dördüncü yutak kavisleri endoderminden, stroması çevredeki mezenşimden gelişir. Beşinci yutak kavsinden:postbranchial (ultimabranchial) cisimcikler meydana gelir. Endokrin bir yapıya sahip olan bu cisimciklerin, tiroid bezinin yapısına da katıldığı sanılıyor.

11 Yemek borusu (oesophagus) : Yutakdan mideye kadar uzanır,boru şeklindedir. İçten endoderm epiteli,dıştan da mezenşimal bağ doku ve kaslarla sarılmıştır. Mide (gaster): Ön barsak kanalının,yemek borusu ile duodenum arasındaki bölümün genişlemesi ile oluşur.başlangıçta columna vertebralise paralel uzanan mide taslağı,sonradan karaciğer ve pankreasın büyümesi ile şekil ve yön değiştirerek enine bir konuma gelir ve son şeklini kazanır. Karaciğer ve pankreas:sindirim sisteminin bu bezleri duodenum epitelinden (endoderm) meydana gelen tomurcuklanmalarla gelişmeye başlar

12 KARACİĞER : Duodenum un ventral duvarındaki barsak epitelinde,ventral mezenteryum içersine doğru bir tomurcuklanma görülür.tek olan bu tomurcuk divertikül halini alarak iki kola ayrılır. Kollardan birisi aşırı şekilde gelişerek ve dallanarak karaciğerin fonksiyonel kısmının esasını oluşturan borucuklar şebekesini meydana getirir.sonra bu borucukların uç kısımları buradaki epitel hücrelerinin (endoderm epiteli) proliferasyonu ile karaciğer epitel kordonları oluşur.

13 Bu kordonlar karaciğerin safra salgılayan bezsel kısmıdır. Şebeke borucuklarının geri kalan kısmı ise intra hepatik safra kanallarını, duodenum divertkülünden ayrılan ve borucuklar şebekesinin başlangıcı olan ilk kol da ductus hepatcus u yapar. İkinci kol ise ductus cysticus u ve safra kesesini (vesica fella) meydana getirir.ductus cyticus ile ductus hepaticus un duodenum a bağlanan ortak koluda ductus choledochus dur. Karaciğerin fonksiyonel kısmını oluşturan bu yapıya vena omphalo-mesenterica nın kolları eklenerek vena portae sistemi ve sinusoid ler meydana gelir.çevredeki mezenşim de karaciğeri saran Glisson kapsülünü ve aradokuyu (interstisyumu) yapar.

14 PAKREAS : Duodenum dorsal ve ventralinde oluşan tomurcuk şeklinde üç divertikülden gelişmeye başlar.dorsal divertikül tek ve büyüktür,dorsal pankreası yapar. Ventrolateraldekilerden sol tarafdaki körelir,sağ tarafdaki ise biraz daha büyüyerek ventral pankreası oluşturur.ventral pankreas, midenin oluşması sırasında kıvrılarak dorsaldaki ile kaynaşır ve gelişme tamamlanır. Dorsal ve ventral pankreasın duodenumla olan bağlantı kollarıda pankreas kanalları (Ductus pancreatikus major ve minör) olarak kalır. Karaciğerde olduğu gibi pankreasta da fonksiyonel kısımlar (acinus,kanallar ve Langerhans adacıkları) duodenum epitelinden (endoderm), interstitium ise mezenşimden oluşur. Duodenumdan sonraki barsak bölümleri,kör barsak divertikülü hariç,yine boru şeklinde uzayarak cloaka adı verilen kesemsi bir genişleme ile son bulur.

15 CLOACA: Arka barsağın kese şeklinde son kısmıdır.iç yüzü endoderm ile kaplı arka duvarı proctadaeum çöküntüsü ile kaynaşarak kloaka zarını (membrana cloaca) zarını meydana getirir. Bu kese şeklinde sonlanma sonradan pelvis boşluğundan arkaya doğru gelişen bir bölme (septum urorectale) ile iki yarıma ayrılır.dorsal yarım,kalın barsağın son kısmı ile devam ederek rectum u yapar. Ventral yarım ise sinus urogenitalis denilen boşluğu oluşturur.bu boşluğun allantois kanalı (urachus) ile bağlantısı vardır.,

16

17 Cloaca zarının rectum karşısındaki kısmı anüs zarı,sinus ürogenitalis karşısındaki kısmı ürogenital zar (membrana ürogenitalis) olarak isimlendirilir. Urogenital zardan,dış genital organ taslağı olan tuberculum genitalis gelişir. Sinus urogenitalisin geniş olan cranial bölümü sidik kesesi (vesica urinaria) yapar; caudal bölümü ise sonradan daralarak ve uzayarak uretra nın pars pelvina sını meydana getirir. Uretra nın penis içersinde devam eden bölümü (pars penis-pars spongiosa) ise tuberculum genitalis in ventralinde şekillenen bir oluğun sonradan kapanmasıyla meydana gelir. Anus zarının eriyip eriyip açılması ile de anus oluşur.

18

19 Cloaca kanatlılarda devamlı bulunur ve üç kompartmandan oluşur: coprodaeum, urodaeum ve proctodaeum. Coprodaeum a rectum,urodaeum a ureter ve genital kanallar açılır. Proctodaeum ise ektodermal çöküntüden ibaret son bölümdür. Ureter ler urodaeum a açıldıkları için kanatlılarda ayrıca bir sidik kesesi yoktur. Cloaca kurbağalarda da daimi olarak bulunur,ancak sidik kesesi karşılığı bir divertikül bulunur.

20 DIŞ GENİTAL ORGANLARIN MEYDANA GELİŞİ Oluşmasında ektodermin payı fazladır fakat uretra ile ilişkisi nedeniyle bu bölümde ele alınmıştır. Önce,urogenital zarın ventral kısmında,ektodermve mezoderm karışımından ibaret bir kabartı belirir. Erkek ve dişinin dış genital organlarının geliştiği yer olan bu kabartı tuberculum genitalis adını alır.erkekde tuberculum genitalis fazlaca uzayarak penis i dişide ise clitoris i meydana getirir. Tuberculum u saran deri de erkekde preputium u,dişide ise kıvrılarak vuva yı yapar.

21