Kulakl ı Pulluk İrnalat ı nda İş Analizleri

TARIM BILIMLERI DERGISI 1997. 3 (3) 47-51 Kulakl ı Pulluk İrnalat ı nda İş Analizleri Ercan GÖRÜR 2 İ lknur DURSUN 2 Geli ş Tarihi : 27.11.1997 Özet : Bu ara ştı rmada, bir pulluk fabrikas ı nda kulakl ı pulluk imalat ı nda iş analizi yap ı lm ışt ı r. Bu amaçla imalata ili şkin ak ış basamaklar ı ve bunlar ın alt gruplar ı i ş sistemi kavram ı alt ı nda incelenmi ştir. Ölçümler s ı ras ı nda temel zaman, dinlenme zaman ı, da ğı l ı m zaman ı, haz ı rl ık zaman ı ve birim zaman belirlenmi ştir. 3 gövdeli, 90 cm i ş geniş liğindeki kulakl ı pulluğun imalat ı için gerekli toplam birim zaman 463,72 min olarak bulunmu ştur. Anahtar Kelimeler : İş analizi, iş sistemi, birim zaman. Work Analysis on Mouldboard Ploughs Manufacturing Abstract : In this research, work analysis has been done regarding mouldboard plough in a plough factory. For this purpose, work steps involved manufacturing and the bottom groups of work steps were examined according to work system concept. During the measurements basis time, break time, distribution time, preparation time, and unit time were determined. Required total unit time was determined as 463,72 min to manufacture a three-furrow mouldboard plough with 90 cm working width. Key Words : Work analysis, work system, unit time. Giriş Tar ım alet ve makinalar ı n ın çoğunda oldu ğu gibi temel toprak i şleme aletlerinden olan kulakl ı pulluklar ı n üretimlerinde de verimlili ği etkileyen ve üretimle ilgili veriler sunan i ş analizi çal ışmalar ı yayg ın değildir. Bunun ba ş l ıca nedeni; i ş analizi çal ışmas ın ın uzun sürmesi i şçilerin kendi çal ışmalar ı n ın bir ba şkas ı taraf ı ndan ölçülmesine kar şı duyduklar ı rahats ı zl ık ve yöneticilerin olumsuz yakla şı mland ı r (Kobu 1994). İş sistemlerinin incelenmesi ve düzenlenmesine ili şkin yöntem ve deneyimlerin, çal ışan ki şinin i ş yapabilme gücünü ve gereksinimlerini de gözönünde tutarak i şin iyileştirilmesi ve i şletmenin daha ekonomik çal ışmas ı n ı sağlamak amac ıyla uygulanmas ı na i ş analizi denir (Anonymous 1988). İş analizi, özellikle yöntem etüdü ve i ş ölçümü teknikleri için kullan ılan genel bir kavramd ı r (Akal 1991). Bu çal ışmada; kulakl ı pulluk imalat ında i şin yap ı lmas ı n ı etkileyen bütün fonksiyonlar gözönüne al ı narak temel zaman, dinlenme zaman ı, da ğı l ım zaman ı, haz ı rl ık zaman ı ve birim zaman ı n belirlenmesi amaçlanm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Materyal Çal ışma, Türkiye pazar pay ı n ın % 80' ıne sahip olan bir pulluk fabrikas ında yap ı lm ışt ır. incelenen pulluk gövdeli, 90 cm i ş geni ş li ğinde, 313 kg a ğı rl ığı nda, 26 cm maksimum iş derinliğinde, 78 cm gövdeler aras ı uzakl ığında, 63 cm çat ı yüksekliğinde olup 45 kw güce gereksinim duymaktad ı r. Ölçümler s ıras ında sürekli zaman ölçümü yap ı laca ğından çift ibreli ve dakikay ı 100 birim olarak gösteren desimal tipte kronometre ile ölçümü yap ı lan i şlemler, tekrar edilen i şlemler oldu ğundan Z2 - REFA ölçüm formu kullan ı lm ışt ı r. Ayr ıca bir etüt tablas ından da yararlan ı lm ışt ı r. Yöntem Çal ışmada, esas olarak REFA - Staridart program ı dikkate al ı nm ışt ır. Ele al ınan ilke ve tekniklerin uygulanmalar ı, bu programda ortaya konulan s ıra ile yap ı lm ışt ı r (Şekil 1). Ölçümlerden önce genel olarak üretim ak ışı izlenmi ş ve ak ış türlerinin belirlenmesine yönelik notlar al ı nm ışt ı r. i şçilere ölçümle ilgili bilgiler verilmi ştir. Görevde belirtilen i ş, ak ış dilimlerine ayr ılarak ölçme noktalar ı belirlenmi ştir. Bunlara ili şkin zaman ölçümleri yap ı lm ışt ı r. Her ak ış dilimi ve ölçme noktas ı için öngörülen zaman : L t = ti 100 Yüksek Lisans Tez Özeti 2 Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tar ı m Makinalar ı Bölümü-Ankara

48 GÖRÜR, E., [DURSUN, "Kulakl ı pulluk imalat ı nda i ş analizleri" Kullanma amac ı n ı n saptanmas ı E I ş sisteminin tan ımlanrnas ı t; = e şitliklerinden bulunmu ştur. E şitliklerde : 3 Gerçek i ş ak ışin ı n dittmlerfnt ayr ılarak tıni mlannlas Oranları,* manarlarin ı n ve faktörlerin saptanmas ı t i :Ak ış dilimine ili şkin olarak de ğerlendirilen performans derecelerinin toplam ı (%), :Ak ış diliminin gerçek tek zaman ı n ı n toplam ı (YD), n : Tekerrür say ı s ı (adet) d ı r. [evet a Gerçek zamanlar ı n bulunmas ı gerek mi? Gerçek zamanlar ın bulunmas ı Ön ül ın zamanlar ı n unmas ı hay ır Gerçek tek zaman (ti), sürekli zamandan (F) yararlan ı larak belirlenmi ştir. Performans dereceleri, REFA - Normal performans ı n ın öngördüğü şekilde bulunmuştur. Performans ın % 100 olarak beklenildi ği etkilenmeyen ak ış dilimlerinde t = tl al ı nm ışt ır (Karayalç ı n ve Çetin). Birim zaman : Gerçek zamanlar ı n deletiendirilmesi tel = tg + ter tg + tv tg <Zamanlar bir defa m ı kullanılacak? evet e ş itliğinden hesaplanm ışt ı r. Burada : tel Birim (Standart) zaman (min), 7 1 Plan zamanlar In gösterilmesi 9 1 T Öngörülen i ş sistemlerinin diamlerinin ve bunlara ili ş kin faktörlerin Işş lirtş_rnesi Plan zamanlar ı n bulunmas ı Ta nı tl zam aplar ı n belirlenmesi tg : Temel zaman (min), ter : Dinlenme zaman ı (min), tv : Da ğı l ı m zaman ı (min) d ı r. Temel zaman (t g), öngörülen zamanlar ın (t) toplam ı ndan bulunmu ştur. t g = tl + + tn Dinlenme zaman ı (ter) 1 11 Paylar ın ilave edilmesi öngörülen zaman ı n kullan ı lmas ı ter = zer tg eşitli ğinden belirlenmi ştir. Burada : zer : Dinlenme zaman ı pay ı (Vo)'d ı r. Şekil 1. REFA - Standart program ı (Anonymous 1988). eşitliğinden hesaplanm ışt ı r. Burada; t: Öngörülen zaman (YD), L: Ortalama performans derecesi (%), t l : Ortalama gerçek tek zaman (YD) ' d ı r. YD, yüzde bir dakika olup 1 min = 100 YD ' d ı r. Ortalama performans derecesi (L) ve ortalama gerçek tek zaman (t, ) Dinlenme zaman ı paylar ı (zer), zorluk ve puan dönü ştürme çizelgelerinden bulunmu ştur (MPM yaz ı l ı görü şme 1997). Da ğı l ım zaman ı (tv) tv = zv. tg eş itliğinden hesaplanm ışt ı r. E şitlikte : zv : Da ğı l ım zaman ı pay ı (%) d ı r. Da ğı l ım zaman ı pay ı (zv), % 5 olarak al ı nm ışt ı r (Anonymous 1988). Bunlar ın d ışında eğer varsa haz ı rl ık zaman ı (t r) ölçülmü ştür. Haz ı rl ık zaman ı (tr); sipari ş içindeki, insan

TARIM BILIMLERI DERGISI 1997, Cilt 3, Say ı3 49 taraf ı ndan yap ı lmas ı gereken haz ı rl ığa ili şkin zamand ı r (Kobu 1994). Zaman ölçümlerinin de ğerlendirilmesinde, da ğı lma say ısı yöntemine göre çevrim zamanlar ı n ı n.istatistiksel değerlendirmesi yap ı lm ışt ı r. Bulgular ve Tart ışma Ara şt ı rma sonucunda; pulluk imalat a şamalar ı 4 ana ba ş l ık ve 82 alt grup halinde s ı n ıfland ı r ı lm ışt ı r. Ancak ölçümler sonucunda baz ı alt gruplardaki zamanlar ın çok dü şük de ğerlerde olduklar ı belirlenmi ştir. Buna göre imalat aşamalar ına ilişkin ölçüm sonuçlar ı 38 alt grup halinde s ı n ıfland ı r ı larak Çizelge 1-4`de verilmi ştir. Bunlardan gövde yap ı m ı na ili şkin ölçüm sonuçlar ı Çizelge 1'de, çat ı yap ı m ı na ili şkin sonuçlar Çizelge 2`de, ba ğlant ı elemanlar ı na ilişkin sonuçlar Çizelge 3'de, montaj ve boyanmaya ili şkin sonuçlar ise Çizelge 4'de sunulmu ştur. Alt gruplar ı n baz ı lar ı nda birkaç i şlem birlikte de ğerlendirilmi ştir. Çizelge 1 ' den anla şılaca ğı gibi gövde yap ı m ı için gerekli toplam birim zaman 73,25 min' dir. Gövde yap ı m ı ; uç demiri, kulak, payanda ve taban demiri yap ı mlar ı ndan oluşrhu ştur. Uç demiri yap ı m ı nda toplam birim zaman 21,78 min, temel zaman 33,42 min, dinlenme zaman ı 3,90 min, da ğı l ım zaman ı 1,26 min ve haz ı rl ı k zaman ı 4,47 min olarak ölçülmü ştür. Kulak yap ı m ı için bu değerler s ıras ıyla 35,25 min, 33,30 min, 1,67 min, 0,27 min ve 1,09 min`dir. Benzer şekilde payanda yap ı m ı için bu değerler 14,30 min, 10,56 min, 3,22 min, 0,52 min, 0,04 min; taban demiri yap ı m ı için ise 1,46 min, 1,27 min, 0,13 min, 0,06 min ve 5,75 min olarak belirlenmi ştir (Çizelge 1). Ölçümler sonucunda, gövde yap ı m ı içerisinde en yüksek toplam birim zaman de ğerine kulak yap ı m ında, en düşük toplam birim zamana ise taban demiri yap ı m ı nda ula şı lm ışt ır. Dinleme zaman ı na ili şkin en yüksek değer, uç demiri yap ım ında elde edilmi ştir. Bu sonuç üzerine i şin niteli ğinden ve çal ışma koşullar ından doğan zorluklar etkili olmuştur. Uç demiri yap ı m ında dinlenme zaman ı paylar ı n ın % 8-35 aras ında deği ştiği belirlenmi ştir. Uç demiri yap ı m ındaki da ğı l ım zaman ı diğerlerinden daha yüksektir. Ancak taban demirine ili şkin da ğı l ım zaman ı bu değerden oldukça dü şüktür. Da ğı l ım zamanlar ı aras ı ndaki farkl ı l ıklar i ş elemanlar ı d ışında kaç ı n ılabilir veya kaç ı n ı lmaz nitelikteki olaylar sonucunda ortaya ç ı kan gecikmelerden kaynaklanm ışt ır. Uç demiri ve taban demirine ilişkin haz ı rl ık zamanlar ı birbirlerine yak ın olup diğerlerinden oldukça yüksektir. Çizelge 1. Gövde yap ı m ı na ili şkin zaman ö çüm sonuçlar ı. Kopyal ı kesim makinas ı ile payanda kesilmesi (60 parça) Temel zaman (t 9 ) Dinlenme zaman ı (ter) Dağı l ım zaman ı (tv) Birim zaman (tel) - Haz ı rl ı k zaman ı (tr) 62,45 0 3,12 1,09 2,20 Payandan ı n ı s ı l i şlemle 7,80. 3,04 0,39 11,23 0 şekillendirilmesi Çok milli matkapla payandaya 4 delik 0,86 0,09 0,04 0,99 açma Çok milli matkapla payandaya 6 delik 0,86 0,09 0,04 0,99 açma Uç demirleri için saç plakan ı n 32,73 0 1,64 0,86 kesilmesi (40 parça) Uç demirleri için saç şeritlerin baklava 6,42 2,25 0,32 1,50 2,00 dilimi yap ı lmas ı (6 parça) Baklava dilimlerinden 2 uç demiri 3,87 0,85 0,19 2,46 0 kesilmesi (2 parça) Uç demiri uzun kenar a ğız açma 1,57 0 0,08 1,65 Uç demiri k ısa kenar aç ı düzeltme 1,85 0,28 0,09 1,11 0 (2 parça) Uç demirine delik 0,70 0,07 0,04 0,81 0,14 Uç demirlerinin preslenmesi 7,22 2,16 0,36 9,74 4,00 Uç demiri için yast ı k kesilmesi 2,40 0,20 0,12 2,72 0 Uç demiri ve yast ığı n puntolanmas ı 0,40 0,80 0,02 0,61 0 (2 parça) Uç demiri ve yast ığa kaynak yap ı lmas ı 2,11 0,42 0,11 0,88 (3 parça) Kulak kesilmesi(36 parça) 64,90 0 3,22 1,89 2,00 Kulak bükülmesi 30,80 1,60 0,15 32,55, 0,90 K ısa taban demiri üzerine delik 1,27 0,13 0,06 1,46 5,75 Kulak deste ğine kaynak yap ı lmas ı 0,70 0,07 0,04 0,81 0,14 Toplam zaman (min)* 62,66 8,92 1,67 73,25 11,35 * 1 adet parça ba şı na dü şen değerler.

50 GÖRÜR, E., İ.DURSUN, "Kulakl ı pulluk imalat ı nda i ş analizleri" Çizelge 2. Çat ı yap ı m ı na ili şkin zaman ölçüm sonuçlar ı.. Temel Dinlenme Dağı l ım Birim zaman Haz ı rl ı k Ak ış basama ğ' ı zaman LUzaman ı (ter) zaman ı (tv) (tel) zaman ı (t r) Çat ı yan kiri şi bükülmesi 25,01 8,75 1,25 35,01 7,80 Çat ı orta kiri ş i şekillendirilmesi, 2 taraf 6,84 2,39 0,34 19,14 1 0 Çat ı orta kiri şi delinmesi 4,33 0,65 0,22 5,20 0 Çat ı yan kiri şinin delinmesi, orta delik 3,04 0 0,15 6,302 0 aç ılmas ı Çat ı ön kirişinin delinmesi, 5 delik. 1,59 0 0,08 3,053 Ön bağlant ı kiri şi için lama kesilmesi, 9,55 0,96 0,48 18,77 4 ön bağ lant ı kirişi bükülmesi (8 parça) Ön bağlant ı kirişi delinmesi, kiriş 0,83 0 0,04 5,195 yanlar ı n ı n delinmesi Kiriş ara ba ğlant ıs ı n ın delinmesi 1,79 0 0,09 1, 88 Ok demiri kesilmesi 3,32 0,50 0,17 3,99 0 Ok demiri üzerine delik aç ılmas ı, ok 2,28 0,11 0,11 41,596 0 bükülmesi, ok uçlar ı n ı n düzeltilmesi Toplam zaman (min) 58,58 13,36 2,93 140,12 7,80 1. Karşı yüzün şekillendirilmesi (tel = 9,57 min), 2. Orta delik (tel = 3,11 min), 3. 5 delik (tel=1,38 min), 4. Ön ba ğ lant ı kirişi bükülmesi (tel = 17,40 min), 5. Kiriş yanlar ı n ın delinmesi (t = 4,32 min), 6. Ok bükülmesi (t el = 38,47 min) ve ok uçlar ı n ı n düzeltilmesi (tel = 0,62 min). Çizelge 3. Ba ğlant ı elemanlar ı yap ım ı na ilişkin zaman ölçüm sonuçlar ı. Temel Dinlenme Dağı l ım Haz ı rl ı k Eksantrik mil kesimi (7 parça) zaman (tq) 5,04 zaman ı (ter) 0,25 zaman ı (t v) 0,25 Birim zaman (tel ) 0,80 zaman ı (tr) 0 Eksantrik mil yap ı lmas ı 8,01 2,00 0,40 10,41 0 Eksantrik mile delik açma, mil ucu 5,20 0,26 0,26 7,62 12 0 ta şlanmas ı, mile pim tak ı lmas ı Ask ı kolu üzerine delik, ask ı 2,54 0 0,13 5,7634 0 kolu kesilmesi, ask ı koluna üç delik Ask ı kolu bükülmesi, ask ı kolu 0,31 0 0,02 2,88 5 '6 desteği bükülmesi, ask ı kolu desteği haz ı rlanmas ı Ask ı kolu desteğine kaynak 4,30 1,08 0,05 11,58 7'6 '9 yap ı lmas ı, ask ı kolu puntolanmas ı, ask ı desteği taşlanmas ı Takoz delinmesi 1,90 ' 0,97 0,10 5,941011,12 Toplam zaman (min) 22,98 4,34 0,99 44,99 1. Mil ucu ta şlanmas ı (tel = 0,40 min), 2. Mile pim tak ılmas ı (tel = 1,50 min), 3. Ask ı kolu kesilmesi (tel=0,53 min), 4. Ask ı koluna 3 delik (tel = 2,56 min), 5. Ask ı kolu deste ği bükülmesi (tel = 0,35 min), 6. Ask ı kolu desteği haz ı rlanmas ı (tel = 2,20 min), 7. Ask ı kolu puntolanmasi (tel = 3,47 min), 8. Ask ı kolu desteği ta şlanmas ı (te, = 1,18 min), 9. Kelepçe bas ı lmas ı (tel = 1,50 min), 10. Takoz kesilmesi (tel = 0,62 min), 11. Takoz oyulmas ı (tel = 0,50 min), 12. Takoz delinmesi (t el = 1,85 min). Örneğin ; uç demirinin f ır ına yerle ştirilmesi, tavlanmas ı, markalanmas ı, şekil verilmesi, tabladan al ı n ıp havuza götürülmesi ve ta şıma band ından suya dü şmesi için gerekli haz ı rl ık zaman ı 4 min'dir. Üç adet gövde yap ım ı dikkate al ınarak sonuçlar incelenirse tüm zamanlar ın gövde yap ım ında en yüksek değerde oldu ğu anla şı labilir (Çizelge 1... 4). Ancak bir adet gövde gözönüne al ı nd ığı nda sonuçlar de ğ işmektedir. Buna göre en yüksek toplam birim zaman çat ı yap ım ı nda, en dü şük birim zaman ise boyamada ölçülmü ştür. En yüksek dinlenme zaman ı çat ı yap ı m ında belirlenirken boyamada dinlenme zaman ı 0 olarak bulunmu ştur. Pulluğun boya havuzunda boyanmas ı kesintisiz olarak dinlenmeye gerek kalmadan gerçekle ştirilmektedir. Da ğı l ım zaman ı aç ısı ndan çat ı yap ı m ında 2,93 min ile gözle görülür ölçüde büyük farka sahip bir de ğer elde edilmi ştir. Bu sonuç, çat ı yap ı m ı s ıras ı ndaki gecikmelerin fazla oldu ğunu göstermektedir. Fabrikada bu i şlemin gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi gereklidir. Bak ım ve tamirlerin zaman ında yap ı lmas ı, i ş programlar ı n ı n dikkatli haz ırlanmas ı, işçiye yeterli dinlenme zamanlar ı n ın verilmesi gibi önlemlerle gecikmeler azalt ılabilir. Haz ı rl ı k zaman ı nda ise en yüksek değer gövde yap ımı nda ölçülmü ştür.

TARIM B İ L İMLER İ DERG İ S İ 1997, Cilt 3, Say ı 3 51 Çizelge 4. Montaj ve boyamaya ili şkin zaman ölçüm sonuçlar ı. Temel Dinlenme Dağı l ı m Birim(t,,zi a) man Haz ı rl ık zaman ı zaman (t,) zaman ı (t ) zaman ı (tv) (t,) Gövde montaj ı 6,14 0,31 0,31 6,76 1,50 Pulluk çat ı s ı n ı n montaj ı 17,25 0,86 0,86 18.97 1,50 Üç nokta ask ı düzeninin montaj ı 10,30 0,52 0,52 11.34 1.20 Toplam zaman (min) 33.69 1,69 1,69 37,07 4,20 Pullu ğ un boya havuzunda boyanmas ı 7,88 0 0,39 8,27 0,80 Ölçümler s ı ras ı nda karşı la şı lan aksakl ı klardan birisi ayn ı i şçinin birden fazla makinay ı kontrol etmesi durumunda ortaya ç ıkan beklemelerdir. Bir di ğer aksakl ı k ise montaj s ı ras ı ndaki düzenleme yetersizli ğ idir. Montaj ı yap ı lacak parçalar forklift ile masan ın bir kenar ına b ı rak ılmakta ve i şçiler parçalar ı almak için buraya gelmektedirler. i şçilerin parça ba ğ lama sürelerinin yakla şı k olmas ı na karşın ta şı ma s ı ras ı nda geçen zamandan dolay ı verimde % 20-25 aras ı nda bir kay ı p olu ştuğu belirlenmi ştir. Ta şı ma s ı ras ı nda ta şı ma yollar ı n ı n darl ığı ve farkl ı bekleme süreleri de sorun yaratmaktad ır. Ayr ıca elektrik kesintileri s ı ras ı nda özellikle matkap uçlar ı ve di ğer makina parçalar ı n ı n zarar görmelerinin i ş lemlerde gecikmelere neden oldu ğ u belirlenmi ştir. Sonuç Pulluk üreten bir fabrikada kulakl ı pulluk üretiminde yap ı lan bu i ş analizi çal ışmas ı n ı en iyi karakterize edecek değer, birim (standart) zamand ı r. Buna göre ara şt ı rma sonucunda, 3 gövdeli, 90 c ı -n i ş geni ş li ğ indeki bir kulakl ı pullu ğun imalat ı için gerekli toplam birim zaman 463,72 min olarak belirlenmi ştir. Bu sürenin % 47,381 gövde yap ı m ı, % 30,211 çat ı yap ı m ı, % 9,701 ba ğlant ı elemanlar ı yap ı m ı, % 10,90' ı montaj ve % 1,781 boyama i şlemleri için harcanm ışt ı r. Kaynaklar Akal, Z., 1991. İş Etüdü. Milli Prodüktivite Merkezi Yay ı nlar ı 29, Ankara. Anonim, 1988. İş Etüdü Yöntem Bilgisi. Milli Prodüktivite Merkezi Yay ı nlar ı : 544, Ankara. Karayalç ı n, İ., Y. Çetin, 1970. Fabrika İ darecili ği El Kitab ı. İstanbul Teknik Üniversitesi Yay ı nlar ı 814, İstanbul. Kobu, B., 1994. Üretim Yönetimi. İstanbul Üniversitesi İş letme Fakültesi Yay ı nlar ı : 260, İstanbul.