Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 13, Sayı: 2, Sayfa: 129-146, ELAZIĞ-2003 İNTERNET KAFELERE GİDEN BİREYLERİN ÖĞRENİM DÜZEYLERİ İLE İNTERNETİ KULLANMA AMAÇLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ (Elazığ İli Örneği) The Relationship Between The Internet Use And Educational Level of Individuals Who Connect To Internet From Internet Cafes Bünyamin ATICI Abdullah DİKİCİ Özet Gün geçtikçe yaygınlaşan internet kafeler, bireylerin internete erişimde bulunmalarını sağlayan önemli yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. İnternet kafelerin hızla yaygınlaşması, aynı zamanda, bireylerin bu yeni ortama olan taleplerini de göstermektedir. Bu noktada, internet kafelere giden bireylerin ve bu ortamın farklı açılardan değerlendirilmesi önemli görülmektedir. Bu çalışmada, internet kafelere giden bireylerin öğrenim düzeyleri ile interneti kullanma amaçları arasındaki ilişki ele alınmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: İnternet, İnternet Kafe, İnternet Teknolojileri, Bilgiye Erişim. Abstract Internet Cafe is a place which get to the people internet access. The internet cafes are growing fastly, because demands of people who want to access internet. In this point, to evaluate this new medium in different aspects is too important. In this article, we discuss the relationship between the education level and the purposes of the people who access to internet from internet cafes. Keywords: Internet, Internet Cafe, Internet Technologies. Yrd. Doç. Dr. Fırat Üniv. T.E.F. Eğitim Bilimleri Bölümü. adikici@firat.edu.tr
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) 1.Giriş İnternet kafeler, internet bağlantısı bulunan bilgisayarların kurulu olduğu ve internet kullanımının yanı sıra, bilgisayarlarda oyun oynama, yazıcı servisi, temel bilgisayar kullanımı (yazı yazma, tablo yapma) vb. hizmetlerin sunulduğu ortamlar olarak tarif edilebilir (Gökcol, 2000a). İnternet kafeler, tüm dünyada olduğu gibi, özellikle, ülkemizde de bireylerin internetle tanışmasını sağlayan mekanlar olarak düşünülebilir. Gökçol un da (2000b) belirttiği gibi, bir bilgi ve iletişim teknolojisi olan internet, ülkemizde daha çok "boş zaman geçirme ve eğlenme" aracı olarak kişisel kullanıcılara tanıtılmıştır. Bu noktada, internetin en önemli yararı olarak ele alınabilecek bilgiye ulaşma ve bilgiyi etkili bir biçimde kullanma özelliğinin, ülkemiz açısından yeterli olduğu söylenemez. Bir diğer önemli noktada, internet kullanımını yaygınlaştıran ve interneti kitlelere tanıştıran internet kafelere giden bireylerin internet i kullanma amaçları ile eğitim düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesidir. İnternet kafelerin yaygınlaşması, bir yandan, internet kullanıcı sayısının artmasına neden olurken, diğer yandan, bu artışın yaş, sosyal sınıf ve demografik özelliklere göre de değişmesine yol açmaktadır. Örneğin, IBS Araştırma ve Danışmanlık'ın, 2000 yılında Türkiye'de internet kullanıcıları hakkında yaptığı araştırma, 1999 yılında yüksek gelir grubuna dahil bireylerin bilgisayar sahibi olduğunu ve internetten yararlandığını ve ancak son zamanlarda internet kafelerin yaygınlaşmasıyla birlikte kullanıcı kitlesinin de büyüdüğünü göstermektedir (http://haber.superonline.com/haber/arsiv/haberler/0,1106,32181_7_3243,00.html). Bu araştırma sonucuna göre, internet kafelerin bütün toplumsal kesimlere açık olması sayesinde hem gençler, hem de daha düşük gelir seviyesine sahip kişiler, internet kullanıcıları arasına katılabilmiştir. Ayrıca, yine aynı araştırmaya göre, internete olan ilgi Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'nde oldukça artmış bulunmaktadır. IBS'nin internet araştırmaları çerçevesinde, internet servis sağlayıcılar ve bilgisayar distribütörleri ile yapılan görüşmeler, Türkiye'nin doğusunda bilgisayar satışlarının ve internet'e bağlanma eğiliminin ciddi biçimde arttığını göstermektedir. Ayrıca, IBS Araştırma ve Danışmanlık tarafından, 2000 yılı başından itibaren sürdürülen araştırmalara göre, internet kafelerin yaygınlaşması ve bedava internet erişimi sağlayan bilgisayar kampanyaları kullanıcı sayısını yüzde 609 oranında artırmıştır. Son verilere göre, kullanıcı sayısının 3.7 milyonu bulduğu tahmin edilmektedir. Bu sonuçlara göre, 1999 yılından bu yana önemli artış gösteren internet kafe alışkanlığına paralel olarak kullanıcı sayısı da dikkat çekici biçimde yükselmiş bulunmaktadır. Son kullanıcı araştırmalarında, rastlantısal yönlendirme metodolojisini kullanan IBS, araştırmasını Türkiye'nin 7 ilinde, 4 ayda bir, internet kullanıcılarının evlerine giderek yüz yüze görüşmelerle gerçekleştirmiştir 130
İnternet Kafelere Giden Bireylerin... (http://haber.superonline.com/haber/arsiv/haberler/0,1106,32181_7_3243,00.html). Haziran ve Kasım 2000 aylarında gerçekleştirilen araştırmaların sonuçları, Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1. İnternet Kullanıcılarının İnternete Erişimde Bulundukları Yerler Sonuçlar Haziran Kasım Ev %52 %36,5 İnternet Kafe %27 %44,9 İşyeri %26,4 %34,7 Diğer Mekanlar %9 %18,1 Kaynak: http://haber.superonline.com/haber/arsiv/haberler/0,1106,32181_7_3243,00.html Bu sonuçlar, internete erişimde bulunma açısından internet kafelere artan ilgiyi de göstermektedir. Ayrıca, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı çerçevesinde, Bilişim Teknolojileri ve Politikaları Özel İhtisas Komisyon Raporu da, sosyal anlamda internet erişiminin yaygınlaştırılabilmesi için, internet kafelerin önündeki yasal engellerin kaldırılması gerektiğini bir öneri olarak ortaya koymaktadır (http://ekutup.dpt.gov.tr/bilisim/oik576.pdf). 2. Araştırmanın Amacı Araştırmanın genel amacı, internet kafelere giden bireylerin eğitim düzeyleri ile interneti kullanma amaçları arasındaki ilişkinin belirlenmesidir. Bu açıdan, internet kafelere giden bireylerin, eğitim düzeyleri ile bilgi edinme, eğlence, boş zamanları değerlendirme vb. interneti kullanma amaçları arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. 2. 1. Araştırmanın Alt Amaçları Yukarıdaki genel amaçlar doğrultusunda belirlenen alt amaçlar şunlardır: 1. İnternet kafelere giden bireylerin eğitim düzeylerini belirlemek. 2. İnternet kafelere giden bireylerin meslek, cinsiyet, internet kullanımı vb. açılardan profilini belirlemek. 3. İnternet kafelere giden bireylerin eğitim düzeyleri ile interneti kullanma amaçları arasındaki ilişkiyi belirlemek. 3. Evren ve Örneklem Bu araştırma, 2000-2001 eğitimöğretim yılında, Elazığ ilinde yürütülmüştür. Araştırmanın evrenini, Elazığ il merkezinde faaliyet gösteren 58 internet kafe 131
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma evreni ise, Elazığ il merkezinde faaliyet gösteren 8 internet kafeden oluşmaktadır. 4. Veri Toplama Araçları Araştırmada kullanılan temel veri toplama aracı, internete kafelere giden bireylerin öğrenim düzeyleri ile interneti kullanma amaçları arasındaki ilişkiyi belirlemek üzere geliştirilmiş olan ve toplam 20 maddeden oluşan ankettir. Geliştirilmiş olan anket, internet kafelere giden toplam 200 kişiye dağıtılmış, ancak bunlardan 144 tanesi geriye dönmüştür. 5. Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde, araştırmaya katılanların öğrenim düzeyleri, iş durumları, interneti kullanma süreleri, internete erişim durumları vb. öğelere ilişkin elde edilen sonuçlar üzerinde durulmaktadır. 5. 1. Araştırmaya Katılanların Öğrenim Düzeyleri ve İş Durumları Araştırmaya katılanların yüzde 2.8 i ilköğretim, yüzde 16.7 si ortaöğretim, yüzde 71.5 i yükseköğretim ve yüzde 9.0 ı yüksek lisans düzeyinde bulunmaktadır. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 80.5 i yükseköğretim ve yüksek lisans düzeyindedir. Bu durum, araştırmaya katılanların öğrenim düzeyi açısından yüksek bir düzeye sahip olduğunu göstermektedir. Araştırmaya katılanların iş durumlarına bakıldığı zaman ise, internet kafelere giden bireylerin büyük çoğunluğunu (%81.3) öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmaya katılanların yüzde 7.7 si esnaf-serbest meslek, yüzde 4.2 si işsiz, yüzde 5.6 sı devlet memuru ve yüzde 0.7 si işçidir. Tablo 2. Araştırmaya Katılanların Öğrenim Düzeyleri ve İş Durumları Öğrenim Düzeyi İş Durumları İlköğretim 4 2.8 Esnaf- Serbest 11 7.7 Meslek Ortaöğretim 24 16.7 İşsiz 6 4.2 Yükseköğretim 103 71.5 Öğrenci 117 81.3 Yüksek Lisans 13 9.0 Devlet Memuru 8 5.6 İşçi 1 0.7 Toplam 144 100.0 Toplam 143 99.3 132
İnternet Kafelere Giden Bireylerin... 5. 2. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanma Süreleri ve İnternete Erişim Durumları Tablo 3 te, araştırmaya katılanların interneti kullanma süreleri ve internete erişim durumları ile ilgili veriler verilmiştir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 8.3 ü 1-6 ay, yüzde 6.3 ü 7-11 ay, yüzde 52.1 i 1-2 yıl, yüzde 40 ı 3-5 yıl ve yüzde 3.5 i 6 yıldan fazla interneti kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu veriler, araştırmaya katılanların büyük bir çoğunluğunun interneti kullanma sürelerinin yüksek olduğunu göstermektedir. Araştırmaya katılanların, internet kafe lerin yanısıra internete erişim durumlarına bakıldığı zaman, yüzde 22.2 sinin ev, yüzde 4.2 sinin işyeri, yüzde 11.8 inin ev-işyeri ve yüzde 60.4 ünün sadece internet kafeleri kullandığı görülmektedir. Bu veriler, araştırmaya katılanların büyük bir çoğunluğunun (%60.4), internete sadece internet kafeleri kullanarak eriştiğini göstermektedir. Ev ve işyerinden internet erişiminde bulunanların da, internet kafeleri kullandığı görülmektedir. Bu durum, internet kafelerin internete erişim açısından önemini de ortaya koymaktadır. Çünkü, verilerden ev ve işyerinden internete erişimde bulunan bireylerin de internet kafeleri kullanma gereksinimi duydukları ortaya çıkmaktadır. Tablo 3. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanma Süreleri ve İnternete Erişim Durumları Süre Erişim 1-6 ay 12 8.3 Ev 32 22.2 7-11 ay 9 6.3 İşyeri 6 4.2 1-2 yıl 75 52.1 Ev-İşyeri 17 11.8 3-5 yıl 40 27.8 İnternet Kafe 87 60.4 6 yıldan fazla 5 3.5 Toplam 141 97.9 Toplam 142 98.6 5. 3. Araştırmaya Katılanların Bilgisayar-İnternet te Harcadıkları Zamana İlişkin Düşünceleri Araştırmaya katılanların, bilgisayar ve internet te harcadıkları zamana ilişkin düşünceleri Tablo 4 de görülmektedir. Tablo 4 e göre, araştırmaya katılanların, yüzde 43.1 i bilgisayar ve internet te çok fazla zaman harcadığını düşünmezken, yüzde 13.9 u çok fazla ve yüzde 41.7 si kısmen zaman harcadığını düşünmektedir. 133
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) Tablo 4. Araştırmaya Katılanların Bilgisayar-İnternet te Harcadıkları Zamana İlişkin Düşünceleri Evet 20 13.9 Hayır 62 43.1 Kısmen 60 41.7 Toplam 143 99.3 5. 4. Araştırmaya Katılanların Cinsiyetine İlişkin Bilgiler Tablo 5 de, araştırmaya katılanların cinsiyetine ilişkin bilgiler verilmiştir. Araştırmaya katılanların, yüzde 11.8 i bayan ve yüzde 88.2 si erkektir. Bu sonuçlar, internet kafelere giden bireylerin, büyük bir çoğunluğunun erkek olduğunu göstermektedir. Tablo 5. Araştırmaya Katılanların Cinsiyetine İlişkin Bilgiler Cinsiyet Kız 17 11.8 Erkek 127 88.2 Toplam 144 100.0 5. 5. Araştırmaya Katılanların İnternet Bağlantısı ve Bilgisayara Sahip Olma Durumları Araştırmaya katılanların internet bağlantısı ve bilgisayara sahip olma durumları, Tablo 6 da verilmiştir. Araştırmaya katılanların, yüzde 47.9 u bilgisayarı olduğunu ve yüzde 51.4 ü ise bilgisayarı olmadığını belirtmiştir. Yine, araştırmaya katılanların yüzde 32.6 sı internet bağlantısına sahip iken, yüzde 66.7 si internet bağlantısına sahip bulunmamaktadır. Araştırmaya katılan bireylerin, yüzde 47.9 unun bilgisayarı ve yüzde 32.6 sının internet bağlantısı olduğu halde, bu bireylerin internet kafeleri kullanmaları dikkat çekmektedir. Tablo 6. Araştırmaya Katılanların İnternet Bağlantısı ve Bilgisayara Sahip Olma Durumları Bilgisayarı olan 9 7.9 İnternet bağlantısı olan 7 32.6 Bilgisayarı olmayan 4 1.4 İnternet bağlantısı olmayan 6 % 66.7 Toplam 43 9.3 Toplam 43 99.3 134
İlişkin Veriler İnternet Kafelere Giden Bireylerin... 5. 6. Araştırmaya Katılanların Haftada Kaç Saat İnternete Bağlandıklarına Tablo 7 de, araştırmaya katılanların haftada kaç saat internete bağlandıklarına ilişkin veriler görülmektedir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 13.9 u 0-1 saat, yüzde 11.8 i 2-4 saat, yüzde 24.3 ü 5-6 saat, yüzde 13.2 isi 7-9 saat, yüzde 17.4 ü 10-12 saat, yüzde 13.2 si 21-40 saat ve yüzde 4.9 u 40 saat üzeri internete bağlandıklarını belirtmişlerdir. Bu sonuçlara göre, araştırmaya katılanların büyük bir çoğunluğu (%80.6) 0-1 saat ile 10-12 saat arasında internete bağlanmaktadır. Tablo 7. Araştırmaya Katılanların Haftada Kaç Saat İnternete Bağlandıklarına İlişkin Veriler 0-1 saat 20 13.9 2-4 saat 17 11.8 5-6 saat 35 24.3 7-9 saat 19 13.2 10-12 saat 25 17.4 21-40 saat 19 13.2 40 saat üzeri 7 4.9 Toplam 142 98.6 Problemler 5. 7. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanırken Karşılaştıkları Araştırmaya katılanların, interneti kullanırken karşılaştıkları problemler, Tablo 8 de görülmektedir. Tablo 8 e göre, araştırmaya katılanların yüzde 48.4 ü istediği bilgiye ulaşamadığını, yüzde 16.7 si nerede olduğunu bilemediğini (siber-uzayda kaybolma), yüzde 77.8 i web sayfalarının açılmasının uzun zaman aldığını ve yüzde 43.1 i internete bağlanmanın çok pahalı olduğunu belirtmişlerdir. Araştırmaya katılanların yarıya yakını, bilgiye erişim amaçlı olarak internet kullanımında, problemlerle karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Web sayfalarının açılmasının uzun zaman alması ise, teknik bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine, ülkemizde halen daha internet erişiminin pahalı olmasının da önemli bir sorun olduğu görülmektedir. 135
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) Tablo 8. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanırken Karşılaştıkları Problemler İstediğim bilgiye ulaşamıyorum 70 48.4 Nerede olduğumu bilemiyorum (siber-uzayda kaybolma) 24 16.7 Web sayfalarının açılması uzun zaman alıyor 112 77.8 İnternete bağlanmak çok pahalı 62 43.1 Veriler 5. 8. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanma Amaçlarına İlişkin Tablo 9 da, araştırmaya katılanların interneti kullanma amaçlarına ilişkin veriler görülmektedir. Bu verilere göre, araştırmaya katılanların yüzde 47.9 u eğitim, yüzde 3.5 i alış-veriş, yüzde 54.9 u eğlence, yüzde 40.3 ü sohbet, yüzde 50.7 si bilgi edinme ve yüzde 46.5 i boş zamanları değerlendirme açılarından, interneti kullandıklarını belirtmişlerdir. Araştırmaya katılanların önemli bir oranı, interneti eğitim (%47.9) ve bilgi edinme (%50.7) amaçlı olarak kullandıklarını belirtmişlerdir. Bunun yanısıra, araştırmaya katılanların önemli bir kısmının da, eğlence (%54.9), sohbet (%40.3) ve boş zamanları değerlendirme (%46.5) açılarından interneti kullandığı ortaya çıkmaktadır. Şüphesiz, çok boyutlu bir yapıya sahip olan internetten çok farklı amaçlar için yararlanılabilmektedir. Ancak, internet kullanımının eğitim ve bilgi edinme noktasında yaygınlaştırılması daha da önemli görülmektedir. Bu açıdan, interneti bilgiye erişim ve bilgiyi paylaşım ortamı olarak değerlendirmek ve bu anlayışı yaygınlaştırmak gerekmektedir. İnternet kafeleri kullanarak internete bağlananların büyük bir çoğunluğunu (%81.3), öğrencilerin oluşturması da bu durumu daha da önemli bir hale getirmektedir. Tablo 9. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanma Amaçlarına İlişkin Veriler Eğitim 69 47.9 Alış-veriş 5 3.5 Eğlence 79 54.9 Sohbet 58 40.3 Bilgi edinme 73 50.7 Boş zamanları değerlendirme 67 46.5 136
İnternet Kafelere Giden Bireylerin... 5. 9. Araştırmaya Katılanların Vazgeçilmez İnternet Teknolojileri Olarak Gördükleri Öğelere İlişkin Görüşleri Araştırmaya katılanların, vazgeçilmez internet teknolojileri olarak gördükleri öğelere ilişkin görüşleri, Tablo 10' da verilmiştir. Araştırmaya katılanların, yüzde 75.7 si www, yüzde 62.5 i e-posta, yüzde 42.4 ü elektronik sohbet, yüzde 9.0 ı internet telefonu, yüzde 6.9 u internet fax, yüzde 20.1 i video konferans, yüzde 28.5 i ses-video transferi, yüzde 12.5 i 3-D çevreleri ve yüzde 14.6 sı java yı vazgeçilmez internet teknolojisi olarak gördüğünü belirtmiştir. Araştırmaya katılanların önemli bir kısmı, iletişim ile ilgili öğeleri (e-posta ve elektronik sohbet) vazgeçilmez internet teknolojileri kapsamında değerlendirmiştir. Tablo 10. Araştırmaya Katılanların Vazgeçilmez İnternet Teknolojileri Olarak Gördükleri Öğelere İlişkin Görüşleri WWW 109 75.7 E-posta 90 62.5 Elektronik sohbet 61 42.4 İnternet Telefonu 13 9.0 İnternet Fax 10 6.9 Video Konferans 29 20.1 Ses-video Transferi 41 28.5 3-D Çevreleri 18 12.5 Java 21 14.6 Veriler 5. 10. Araştırmaya Katılanların Web Adreslerini Nasıl Bulduklarına İlişkin Tablo 11 de, araştırmaya katılanların web adreslerini nasıl bulduklarına ilişkin veriler görülmektedir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 62.5 i kitap/magazin/dergilerden, yüzde 66.7 si arkadaş çevrelerinden, yüzde 26.4 ü hiper bağlantılardan, yüzde 52.1 i arama motorlarından ve yüzde 28.5 i reklamlardan web adreslerini bulduklarını belirtmişlerdir. 137
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) Tablo 11. Araştırmaya Katılanların Web Adreslerini Nasıl Bulduklarına İlişkin Veriler Kitap/magazin/dergiler 90 62.5 Arkadaş Çevreleri 96 66.7 Hiper Bağlantılar 38 26.4 Arama Motorları 75 52.1 Reklamlar 41 28.5 5.11. Araştırmaya Katılanların Bilgiye Erişim Amaçlı Olarak İnterneti Hangi Sıklıkla Kullandıklarına İlişkin Veriler Araştırmaya katılanların, bilgiye erişim amaçlı olarak interneti hangi sıklıkla kullandıklarına ilişkin veriler, Tablo 12 de görülmektedir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 35.4 ü çoğu zaman, yüzde 38.2 si bazen, yüzde 18.8 i nadiren ve yüzde 2.1 i hiçbir zaman seçeneği ile bilgiye erişim amaçlı olarak interneti kullandığını belirtmiştir. Araştırmaya katılanların yüzde 73.6 sı, çoğu zaman ve bazen olmak üzere bilgiye erişim amaçlı olarak interneti kullandığını ifade etmiştir. Tablo 12. Araştırmaya Katılanların Bilgiye Erişim Amaçlı Olarak İnterneti Hangi Sıklıkla Kullandıklarına İlişkin Veriler Çoğu Zaman 51 35.4 Bazen 55 38.2 Nadiren 27 18.8 Hiç 3 2.1 Toplam 136 94.4 5. 12. Araştırmaya Katılanların İnterneti Son altı Ayda Belirtilen Herbir Kategori İçin Hangi Sıklıkla Kullandıklarına İlişkin Veriler Tablo 13 de, araştırmaya katılanların interneti son altı ayda belirtilen herbir kategori (online haberler, ticari ürün ve hizmetler, kaynak materyaller vb.) için, hangi sıklıkla kullandıklarına ilişkin veriler görülmektedir. Araştırmaya katılanların yüzde 29.2 si sohbet grupları, yüzde 15.3 ü haber grupları, yüzde 10.4 ü kaynak materyaller ve yüzde 9.7 si online haberlere ulaşmak için günlük olarak interneti kullandıklarını ifade etmişlerdir. Araştırmaya katılanlar, ticari ürün ve hizmetler (%3.5), araştırma 138
İnternet Kafelere Giden Bireylerin... raporları/projeler (%5.6), finansal bilgiler (%2.8) ve sağlık bilgileri (%2.8) kategorilerinde günlük olarak düşük düzeyde interneti kullandıklarını belirtmişlerdir. Haftalık olarak internet kullanımında haber grupları (%29.2), sohbet grupları (%24.3), kaynak materyaller (%18.1), online haberler (%18.1), ticari ürün ve hizmetler (%9.7) ve araştırma raporları/projeler (%15.3) kategorilerinde bir artış gözlenmektedir. Araştırmaya katılanlar, özellikle, interneti ayda birkaç kez araştırma raporları/projeler için yüzde 20.8 ve kaynak materyallere ulaşmak için yüzde 25.7 oranlarında kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca, araştırmaya katılanların yüzde 19.4 ü online haberler, yüzde 27.8 i ticari ürün ve hizmetler, yüzde 26.4 ü araştırma raporları/projeler, yüzde 12.5 i kaynak materyaller, yüzde 63.2 si finansal bilgiler, yüzde 51.4 ü sağlık bilgileri, yüzde 17.4 ü sohbet grupları ve yüzde 17.4 ü haber grupları için interneti hiç kullanmadığını belirtmiştir. Tablo 13. Araştırmaya Katılanların İnterneti Son altı Ayda Belirtilen Herbir Kategori İçin Hangi Sıklıkla Kullandıklarına İlişkin Veriler Online Haberler Ticari ürün ve hizmetler Araştırma raporları/ Projeler Kaynak Materyaller Finansal Bilgiler Sağlık bilgileri Sohbet Grupları Haber Grupları 2 lük Gün lık Hafta Aylık Ayda Birkaç Kez Hiç % % 14 9.7 5 3.5 8 5.6 15 10.4 6 4 2 6 18.1 9.7 15.3 18.1 2 8 1 5 15.3 25 17.4 28 19.4 19.4 30 20.8 40 27.8 14.6 30 20.8 38 26.4 17.4 37 25.7 18 12.5 4 2.8 3.5 2.1 10 6.9 91 63.2 4 2.8 5.6 2.8 24 16.7 74 51.4 42 29.2 15.3 5 2 24.3 6.3 11 7.6 25 17.4 29.2 7 11.8 2 6 8.1 1 25 17.4 139
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) 5. 13. Araştırmaya Katılanların İnterneti Son Altı Ayda Belirtilen Etkinliklerin Yerine Hangi Sıklıkla Kullandıklarına İlişkin Veriler Araştırmaya katılanların, interneti son altı ayda belirtilen etkinliklerin (TV izleme, kahveye gitme yerine vb.) yerine hangi sıklıkla kullandıklarına ilişkin veriler, Tablo 14 de görülmektedir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 32.6 sı TV izleme, yüzde 8.3 ü telefonla konuşma, yüzde yüzde 9.0 ı uyuma, yüzde 8.3 ü gazete/kitap okuma, yüzde 4.9 u sinemaya gitme, yüzde 40.3 ü kahveye gitme, yüzde 26.4 ü dışarıya çıkmak/gezmek yerine interneti günlük olarak kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu yüzdeler arasında, kahveye gitmek yerine interneti günlük olarak kullanan bireylerin oranı (%40.3) dikkati çekmektedir. Bu oran, internet kafelerin kahvelerden ayrı olarak görülmesi ve değerlendirilmesi gerektiğini de ortaya koymaktadır. Tablo 14. Araştırmaya Katılanların İnterneti Son Altı Ayda Belirtilen Etkinliklerin Yerine Hangi Sıklıkla Kullandıklarına İlişkin Veriler TV izleme lük Gün yerine 7 2.6 Telefonla konuşmak yerine Uyumak 2.3 yerine 3.0 Gazete/kitap okumak yerine 2.3 Sinemaya gitmek yerine.9 Kahveye gitmek yerine 8 0.3 Dışarıya çıkmak yerine Haftalık Aylık Ayda birkaç kez Hiç % % 25 17.4 4.9 11 7.6 8 112.5 23 16.0 35 24.3 24 16.7 9 0 0 7 7 6.9 16 11.1 6.9 14 9.7 11.8 22 15.3 18.8 15 10.4 0 9 9 9 9 20.8 41.0 34.0 20.1 27.1 113.2 6.3 12 8.3 9 3.2 8 6.4 39 27.1 4.9 11 7.6 2 15.3 140
İnternet Kafelere Giden Bireylerin... 5. 14. Araştırmaya Katılanların İnternet Kullanımı Kapsamında Yaptıkları Etkinliklere İlişkin Veriler Tablo 15 te, araştırmaya katılanların internet kullanımı kapsamında yaptıkları etkinliklere ilişkin veriler görülmektedir. İnternet kullanımı kapsamında, araştırmaya katılanların yüzde 24.3 ü akademik amaçlı çalışma, yüzde 55.6 sı diğer bireylerle iletişimde bulunma, yüzde 12.5 i çevrimiçi (online) müzik dinleme, yüzde 5.6 sı çevrimiçi video izleme ve yüzde 48.6 sı istediği kişisel bilgiye ulaşma etkinliklerinde bulunduklarını ifade etmişlerdir. İnternet kullanımı kapsamında, araştırmaya katılanların yüzde 72.9 u akademik amaçlı çalışma yapma ve istediği kişisel bilgiye ulaşma etkinliklerinde bulunduğunu belirtmiştir. Tablo 15. Araştırmaya Katılanların İnternet Kapsamında Yaptıkları Etkinliklere İlişkin Veriler Akademik amaçlı çalışma yapma 35 24.3 Diğer bireylerle iletişimde bulunma 80 55.6 Çevrimiçi (Online) müzik dinleme 18 12.5 Çevrimiçi video izleme 8 5.6 İstediği kişisel bilgiye ulaşma 70 48.6 5. 15. Araştırmaya Katılanların Web Sayfası Oluşturup Oluşturmadığına İlişkin Veriler Araştırmaya katılanların, web sayfası oluşturup oluşturmadığına ilişkin veriler, Tablo 16 da görülmektedir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 20.8 i web sayfası oluşturduğunu, yüzde 59.0 ı oluşturmadığını ve yüzde 18.1 i ise kısmen oluşturduğunu belirtmiştir. Tablo 16. Araştırmaya Katılanların Web Sayfası Oluşturup Oluşturmadığına İlişkin Veriler Evet 30 20.8 Hayır 85 59.0 Kısmen 26 18.1 Toplam 141 97.9 141
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) 5. 16. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanma Sıklığı Bağlamında Kendilerini Nasıl Tanımladıklarına İlişkin Veriler Tablo 17 de, araştırmaya katılanların, interneti kullanma sıklığı bağlamında kendilerini nasıl tanımladıklarına ilişkin veriler görülmektedir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 20.1 i düzenli kullanıcı (günlük olarak mutlaka) ve yüzde 55.6 sı orta düzeyde kullanıcı (haftada 1-3 kez) olarak kendilerini tanımlamaktadır. Ayrıca, araştırmaya katılanların yüzde 19.4 ü arasıra (ayda birkaç kere) ve yüzde 2.8 i nadiren (yılda sadece birkaç kere) internete bağlandığını belirtmiştir. Bu sonuçlara göre, araştırmaya katılanların yüzde 75.7 si kendilerini düzenli ve orta düzeyde kullanıcı olarak tanımlamıştır. Tablo 17. Araştırmaya Katılanların İnterneti Kullanma Sıklığı Bağlamında Kendilerini Nasıl Tanımladıklarına İlişkin Veriler Düzenli kullanıcı (Günlük olarak mutlaka) 29 20.1 Orta düzeyde kullanıcı (haftada 1-3 kez) 80 55.6 Arasıra (Ayda birkaç kere) 28 19.4 Nadiren (Yılda sadece birkaç kere) 4 2.8 Toplam 142 98.6 5. 17. Araştırmaya Katılanların Yaşamlarında İnternetin Yeri ve Önemine İlişkin Görüşleri Araştırmaya katılanların yaşamlarında internetin yeri ve önemine ilişkin görüşleri, Tablo 18 de verilmiştir. Araştırmaya katılanlar yüzde 16.0 çok önemli değil, yüzde 9.7 önemli değil, yüzde 53.5 önemli, yüzde 19.4 çok önemli oranlarında, internetin yaşamlarında yeri ve önemine ilişkin görüş belirtmişlerdir. Buna göre, araştırmaya katılanların yüzde 72.9 u internetin yaşamlarında önemli ve çok önemli olduğu yönünde görüş belirtmişlerdir. Tablo 18. Araştırmaya Katılanların Yaşamlarında İnternetin Yeri ve Önemine İlişkin Görüşleri Çok önemli değil 23 16.0 Önemli değil 14 9.7 Önemli 77 53.5 Çok önemli 28 19.4 Toplam 142 98.6 142
İnternet Kafelere Giden Bireylerin... 5. 18. Araştırmaya Katılanların Öğrenim Düzeyleri ile İnterneti Kullanma Amaçları Arasındaki İlişki Tablo 19 da, araştırmaya katılanların öğrenim düzeyleri ile interneti kullanma amaçları arasındaki ilişki görülmektedir. Öğrenim düzeyi ilköğretim olanların yüzde 20 si alış-veriş, yüzde 20 si sohbet, yüzde 40 ı bilgi edinme ve yüzde 20 si boş zamanları değerlendirme açısından interneti kullanmaktadır. Araştırmaya katılanların, yalnızca, yüzde 2.8 inin ilköğretim düzeyinde bulunması, ilköğretim mezunu olanların interneti kullanma amaçlarını belirlemenin güçlüğünü de ortaya koymaktadır. Öğrenim düzeyi ortaöğretim olanların yüzde 12.2 si eğitim, yüzde 4.1 i alış-veriş, yüzde 26.5 i eğlence, yüzde 20.4 ü sohbet, yüzde 18.4 ü bilgi edinme ve yüzde 18.4 ü boş zamanları değerlendirme noktalarından interneti kullanmaktadır. Araştırmaya katılanların yüzde 16.7 si ortaöğretim düzeyinde bulunmaktadır. Ortaöğretim düzeyinde bulunanların yüzde 30.6 sı interneti eğitim ve bilgi edinme amaçlı olarak kullanmaktadır. Ortaöğretim düzeyinde bulunanların yüzde 59.4 ü ise, interneti eğlence, sohbet ve boş zamanları değerlendirme açılarından kullanmaktadır. Araştırmaya katılanlardan yükseköğretim düzeyinde bulunanların ise, yüzde 21 i eğitim, yüzde 1 i alışveriş, yüzde 24 ü eğlence, yüzde 15 i sohbet, yüzde 21 i bilgi edinme ve yüzde 18 i boş zamanları değerlendirme açısından interneti kullanmaktadır. Bu sonuçlara göre, yükseköğretim düzeyinde bulunanların yüzde 42 si interneti eğitim ve bilgi edinme amaçlı olarak kullanmaktadır. Yine, yükseköğretim düzeyinde bulunanların yüzde 58 si interneti eğlence, sohbet ve boş zamanları değerlendirme amaçlı olarak kullanmaktadır. Yükseklisans düzeyinde bulunanların yüzde 28.6 sı eğitim, yüzde 10.7 si eğlence, yüzde 14.3 ü sohbet, yüzde 21.4 ü bilgi edinme ve yüzde 25 i boş zamanları değerlendirme amaçlı olarak interneti kullanmaktadır. Buna göre, yüksek lisans düzeyinde bulunanların yüzde 50 si interneti eğitim ve bilgi edinme amaçlı olarak kullanmaktadır. Yine, yüksek lisans düzeyinde bulunanların yüzde 50 si interneti eğlence, sohbet ve boş zamanları değerlendirme amaçlı olarak kullanmaktadır. Tablo 19. Deneklerin Öğrenim Düzeyleri ile İnterneti Kullanma Amaçları Arasındaki İlişki Ögr. Eğ Alı Eğ So Bil Boş To Düz. itim şveriş lence hbet gi Zamanları plam edinme Değerlen. % İlk 20.20 40 0.20 00 Orta 2.2 1 3 6.5 0 0.4 8.4 18.4 9 00 Yüksek 5 21 01 3 24 2 15 5 21 0 0.18 67 00 YL 8.6 0.7 4.3 1.4 25.0 9 00 143
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) 6. Sonuç ve Öneriler Gün geçtikçe, her alanda önemini ve yaygınlığını artıran bilişim teknolojileri, internet kafeler gibi yeni ortamların oluşmasını da sağlamaktadır. Bu çalışmada, özellikle, bu yeni ortamlara giden bireylerin öğrenim düzeyleri ile interneti kullanma amaçları arasındaki ilişkinin belirlenmesi esas alınmıştır. Bunun için, Elazığ il merkezinde faaliyet gösteren sekiz ayrı internet kafe çalışmanın örneklemine dahil edilerek, buralarda bulunan 144 kişiye anket uygulanmıştır. Çalışma kapsamında elde edilen bulgulara dayalı olarak, aşağıdaki sonuçlar ortaya konulabilir: 144 İnternet kafelere giden bireylerin büyük bir çoğunluğunu (%81.3) öğrenciler oluşturmaktadır. Bu öğrencilerin, yüzde 80.5 i lisans ve yüksek lisans düzeyinde bulunmaktadır. Araştırmaya katılanların büyük bir çoğunluğu (%60.4) sadece internet kafeleri kullanarak internete erişimde bulunmaktadır. Elde edilen verilerden, ev ve işyerinden de (okul) internete erişimde bulunan bireylerin, internet kafeleri kullanma gereksinimi duydukları ortaya çıkmaktadır. İnternet kafelere giden bireylerin büyük bir çoğunluğunu (%88.2) erkekler oluşturmaktadır. Araştırmaya katılanların yüzde 48.4 ü istediği bilgiye ulaşmadığını, yüzde 16.7 si ise nerede olduğunu bilemediğini (siber-uzayda kaybolma) belirtmiştir. Bu durum, bilgiye erişim amaçlı olarak internet kullanımındaki başlıca problem alanlarından birini oluşturmaktadır. Araştırmaya katılanların büyük bir çoğunluğu (%98.6) interneti eğitim ve bilgi edinme amaçlı olarak kullandıklarını belirtmişlerdir. Araştırmaya katılanların yüzde 46.5 inin, araştırma raporları/projeler ve kaynak materyallere ulaşmak için, internet kafeleri ayda birkaç kez kullandığı ortaya çıkmaktadır. İnternet kafelere giden bireyler günlük olarak en çok sohbet grupları ve haber grupları için (%44.5) internete erişimde bulunmaktadır. İnternet kafelere giden bireyler, interneti günlük olarak en az finansal ve sağlık bilgileri (%2.8) ve ticari ürün/hizmetler (%3.5) için kullanmaktadır. Araştırmaya katılanların önemli bir oranının (%40.3) günlük olarak kahveye gitmek yerine interneti kullandığı ortaya çıkmıştır. Bu oran, internet kafe lerin kahvelerden ayrı olarak görülmesi ve değerlendirilmesi gerektiğini de ortaya koymaktadır. Araştırmaya katılanların büyük bir çoğunluğu (%72.9), interneti akademik
İnternet Kafelere Giden Bireylerin... amaçlı çalışma yapma ve istediği kişisel bilgiye ulaşma kapsamında kullandığını belirtmiştir. Bu oranı, yüzde 55.6 ile diğer bireylerle iletişimde bulunma izlemektedir. Araştırmaya katılanların yüzde 75.7 si, kendilerini düzenli (günlük olarak mutlaka) ve orta düzeyde kullanıcı (haftada 1-3 kez) olarak tanımlamıştır. Araştırmaya katılanların yüzde 72.9 u internetin yaşamlarında önemli ve çok önemli olduğu yönünde görüş belirtmişlerdir. Bu durum, bilişim teknolojileri arasında yer alan internete karşı bireylerin sahip olduğu olumlu tutumları da göstermektedir. Öğrenim düzeyi ilköğretim olanların yüzde 60.0 ı interneti alış-veriş, sohbet ve boş zamanları değerlendirme açılarından kullanmaktadır. İlköğretim düzeyinde olanların yüzde 40.0 nın interneti bilgi edinme amaçlı olarak kullanması ise dikkati çekmektedir. Öğrenim düzeyi ortaöğretim olanların ise yüzde 30.6 sı, interneti eğitim ve bilgi edinme amaçlı olarak kullanmaktadır. Bu bireylerin yüzde 59.4 ü ise, interneti eğlence, sohbet, alış-veriş ve boş zamanları değerlendirme amaçlı olarak kullanmaktadır. Yükseköğretim düzeyinde bulunanların yüzde 42 si interneti eğitim ve bilgi edinme, yüzde 58 i ise eğlence, sohbet ve boş zamanları değerlendirme amaçlı olarak kullanmaktadır. Yüksek lisans düzeyinde bulunanların yüzde 50 si interneti eğitim ve bilgi edinme amaçlı olarak kullanmaktadır. Yine, bu düzeyde bulunanların yüzde 50 si ise, interneti eğlence, sohbet ve boş zamanları değerlendirme amaçlı olarak kullanmaktadır. Elde edilen bu sonuçlara dayalı olarak aşağıdaki öneriler geliştirilebilir: İnternet kafelerin bilgiye erişim ve bilgiyi paylaşım merkezleri olarak ele alınıp değerlendirilmesi ve bu kapsamda yaygınlaştırılması gerekmektedir. İnternet kafelerin yaygınlaştırılması için, önündeki yasal engeller kaldırılmalıdır. Her düzey ve kesimde yer alan bireylerin, internet kafeleri kullanmaları teşvik edilmelidir. Bireylerin istediği bilgiye ulaşabilmesini kolaylaştırmak için, çevrimiçi (online) ortamda bulunan Türkçe kaynaklar ve siteler zenginleştirilmelidir. İnternet kafe benzeri yapılanmalar, özellikle bütün kademelerde bulunan 145
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2003 13 (2) okullarda kurulup, öğrencilerin hizmetine sunulmalıdır. KAYNAKÇA Gökcol, O. (2000a): Türkiye de İnternet (İnternet Kafeler). http://www.sdu.edu.tr/internet/b210.html) Gökcol, O. (2000b): Türkiye de İnternet (Internet'in Ülkemizdeki Sosyal Boyutu) http://www.sdu.edu.tr/internet/b211.html http://haber.superonline.com/haber/arsiv/haberler/0,1106,32181_7_3243,00.html Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Bilişim Teknolojileri ve Politikaları Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2001): http://ekutup.dpt.gov.tr/bilisim/oik.576.pdf 146