ÖĞRETMENLERİN İNTERNET KULLANIMLARI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA. Buket Akkoyunlu Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ankara/Türkiye

Transkript

1 1 ÖĞRETMENLERİN İNTERNET KULLANIMLARI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Buket Akkoyunlu Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ankara/Türkiye ÖZET Günümüzde ticarî, askerî, akademik kuruluşlar ve devlet kurumları diğer kurumlarla iş birliği sağlamak; bilgileri bir araya getirmek ve paylaşmak, araştırma ve geliştirme çalışmaları yapmak gibi çeşitli amaçlarla internet kullanmaktadırlar. Eğitim sürecini de etkileyen internet, öğretim sürecini zenginleştirmekte, öğretmenlere ve öğrencilere zengin yaşantılar sunmaktadır. Ancak, internetin öğretim sürecinde etkili olabilmesi öğretmenlerin interneti etkili kullanabilmelerine bağlıdır. Bu araştırmada öğretmenlerin internet kullanım düzey ve amaçları incelenmiştir. Anahtar sözcükler: İnternet, Eğitim, Öğretim A STUDY ON USES OF INTERNET BY TEACHERS ABSTRACT Nowadays, commercial, military, academic and govermental institutions have been using internet for cooperating with other institutions; reaching and sharing information and making research. Internet has also affected the quality of the educational institutions and enriched the teaching and learning process. Moreover, internet provides valuable and enriching experiences for teachers and students. However, using internet efficiently in the learning and teaching processes depends on the effective usage of internet by teachers. In this research the levels and purposes of usage internet by teachers were explored. Keywords: Internet, Education, Teaching GİRİŞ Bilgi süper otoyolu olarak adlandırılan internet, yaşantımıza hızla girmiş bulunuyor. Bugün bankalardan marketlere kadar çeşitli kurum ve kuruluşlar, internet üzerinden birçok hizmet sunmaktadır. Dünyada yüz milyonun üzerinde internet kullanıcısı bulunmaktadır. İnternete bağlananların sayısının yedi kıtada her ay yüzde on büyüme gösterdiği sanılmaktadır. Bugün dünyada yüz yirmi beş ülkede internet bağlantısı sağlanabilmektedir yılına kadar internet kullananların sayısının beş yüz milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir (Levy, 2000). Bu hızlı değişim kuşkusuz eğitim kurumlarını ve öğretim süreçlerini de etkilemiştir. Eğitim kurumları bu değişikliği göz önüne alarak bireylerini toplumların gereksinim duyduğu biçimde yetiştirmek durumundadır. Bugün artık öğrenciler, yeni teknolojileri kullanarak bilgiye ulaşmayı ve bilgiyle iletişim kurmayı öğrenerek yetişmek zorundadır. İnternetin Öğretim Sürecine Katkıları İnternet, öğrencilere yaşam boyu öğrenme becerilerinin kazandırılmasında önemli bir yere sahiptir. Öğrencilerin gereksinimleri olan bilgiye ulaşmada

2 2 onlara yardımcı bir araç olan internet aynı zamanda onların bilgiye ulaşmaları için sorumluluk almalarını da sağlamaktadır. İnternet, sunduğu birçok olanakla (WWW gibi) buna izin vermekte ve öğrencilerin öğrenme gereksinimlerini karşılayabilmektedir. Öğrencilere, sınıf ortamında iş birliğini geliştirme ve bilgilerini yapılandırma konusunda geleneksel ortama göre daha esnek olanaklar sunmaktadır. İnternetteki kaynaklar öğretmenlere de yeni öğretim ortamları sağlamakta, teknolojinin sınıflara girmesi ve öğretim süreciyle bütünleştirilmesi öğretimi etkilemektedir. Ancak, yeni öğretim yöntemlerinin kullanılması, sınıf dışı kaynaklara ulaşılması öğretmenin sorumluluklarını ve işini biraz daha artırmıştır. Çünkü, öğretmelerin öğretim hedeflerini gerçekleştirmek üzere teknolojiyi nasıl kullanacaklarını dikkatlice planlamaları gerekir. Günümüzde, öğrencilerine etkileşimli ve katılımcı ortamlar sağlayabilmek için öğrenme öğretme sürecinde, öğretmenlerin de teknolojiden yararlanmaları zorunlu hale gelmiştir. International Society for Technology Education (ISTE), öğretmenlerde bulunması gereken becerileri teknoloji okuryazarı olma, derslerinde teknoloji kullanabilme, öğrencilerini teknoloji kullanmaya yöneltebilme, öğrencilerine bilgiye ulaşma ve bilgiyi kullanma becerilerini kazandırmada öğrenme çevresini teknoloji kullanabilecekleri şekilde düzenleyebilme, mesleki gelişimleri ve deneyim paylaşımı için meslektaşları ile internet üzerinden iş birliği yapabilme (ISTE, 2000) olarak belirlemiştir. ISTE nin öğretmen standartları incelendiğinde, öğretmenlerin bir yandan teknoloji kullanabilen bir yandan da sınıf ortamını öğrencilerinin teknolojiyi kullanabilecekleri şekilde düzenleyebilen becerilere sahip olmalarının gereği anlaşılmaktadır. Yukarıdaki becerilere sahip öğretmenlerin meslektaşlarıyla daha fazla etkileşimde bulunmalarını da gerektirmektedir. Bu nedenle öğretmenler, mesleklerindeki yeni gelişmeleri izleme gereksinimi içinde olmalıdırlar. Bu becerilerin kazandırılmasında internetin rolü göz ardı edilemez. Türkiye de Eğitimde Teknoloji Kullanımı Eğitimin amaçlarından biri de bireyleri içinde yaşadıkları toplumun geleceği için yetiştirmektir. Bu nedenle Milli Eğitim Bakanlığı, Ulusal Gelişim Planında eğitim hedeflerini bilgi toplumuna ulaşma olarak belirlemiştir. Milli Eğitim Bakanlığı nın bilgi teknolojileri alanında ulusal hedef ve politikası bilgi çağını yakalamak, bilgi ve teknoloji toplumu olmak için evrensel ve ulusal düşünen insanı yetiştirmek, insanımızın ve toplumumuzun rekabet gücünü sürekli artırmak için eğitim sistemimizin her kademesini teknolojiyle donatmak olarak belirlenmiştir (MEB, 2002). Buradaki amaç bilgi toplumu için bireyleri öğrenmeyi öğrenme, eleştirel düşünme, yaratıcılık, karar verme, problem çözme gibi) düşünme becerilerine sahip olarak yetiştirmektir. Bu nedenle de Milli Eğitim Bakanlığı 1984 yılından itibaren çeşitli projeler aracılığıyla her düzeydeki eğitim kurumunu öğretmenler ve öğrenciler için teknolojiyle donatma çalışmaları yapmaktadır. Temel Eğitim Projesi Zorunlu eğitim süresinin beş yıldan sekiz yıla çıkarılmasından sonra 16 Ağustos 1997 de 4306 No lu Temel Eğitim Yasası çıkarılmıştır. Yasanın hayata geçirilmesiyle birlikte zorunlu eğitimin yaygınlaştırılması, ilköğretimin niteliğinin artırılması ve okulların öğrenme merkezlerine dönüştürülmesi amaçlanmaktadır.

3 3 Temel eğitim projesi kapsamında Üç buçuk milyon öğrenci için yeni sınıflar kurulması, On beş bin okulda bilgi teknolojisi sınıfları oluşturulması, On sekiz bin bilgi teknolojileri koordinatörü yetiştirilmesi, Bilgisayar okuryazarlığı becerilerine sahip personel yetiştirerek onların Bilgisayar Destekli Eğitim konusunda eğitilmesi planlanmaktadır. Projenin birinci kapsamında seksen bir il ve her ilçeden en az iki ilköğretim okuluna toplam iki bin sekiz yüz otuz yedi bilgi teknolojisi sınıfı kurulmuştur. Ayrıca, tüm ilköğretim okullarını birbirine 2002 yılı sonuna kadar ağ (network) ile bağlanması da planlanmaktadır (MEB, 2002). Bakanlığın yukarıda sözü edilen hedefleri gerçekleştirmesinde öğretmenlere büyük sorumluluklar düşmektedir. Projenin başarısı öğretmenlerin de bu teknolojileri kullanabilmelerine ve sınıf ortamına getirebilmelerine bağlıdır. Yukarıda sözü edilen durumun öneminden dolayı öğretmenlerin internet kullanım düzey ve amaçlarının incelenmesi gereği ortaya çıkmıştır Problem Bu çalışmada öğretmenlerin internet kullanım düzeyleri ve internet kullanım amaçları incelenmiştir. 2. YÖNTEM 2.1. Araştırma Grubu Araştırma bilgisayar laboratuvarı olan 23 ilköğretim okulundaki 685 öğretmeni kapsamaktadır. Bu sayı, bu ilköğretim okullarındaki öğretmenlerin % 86 sını oluşturmaktadır. Öğretmenlerin branş, yaş, cinsiyet ve mesleki deneyimlerine göre dağılımı Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1: Öğretmenlerin Branş, Yaş, Cinsiyet ve Mesleki Deneyimlerine Göre Dağılımı BRANŞ YAŞ f % Sınıf Öğretmeni Matematik Sosyal Bilgiler Fen Bilimleri 53 8 Türkçe Yabancı Dil 43 6 Branş (Müzik, resim, beden 50 7 eğitimi, din ve ahlak) Bilgisayar 33 5 TOPLAM ve üzeri

4 4 CİNSİYET MESLEKİ DENEYİM TOPLAM KADIN ERKEK TOPLAM yıl yıl yıl yıl yıl ve üzeri TOPLAM Branşlara göre dağılım incelendiğinde en yüksek oranın sınıf öğretmenlerine (% 36), en düşük oranın da (% 15) bilgisayar öğretmenlerine ait olduğu görülmektedir. Sınıf öğretmenleri oranının yüksek olmasının nedeni araştırma kapsamındaki okullarda yer alan ilköğretim 1. kademe (1 5. sınıflar) sayısının fazla olmasından; bilgisayar öğretmenlerinin oranının düşük olmasının nedeni de bilgisayar derslerinin programda 4. sınıflardan başlayarak 8. sınıflara kadar öğrencilerin iki kez alabilecekleri seçmeli bir ders olarak yer alması olabilir. Çalışmaya katılan öğretmenlerin yaşlara ve mesleki deneyime göre dağılımları incelendiğinde % 54 ünün 41 yaş ve üzerinde; % 69 unun da 16 yıl ve üzerinde deneyime sahip olduğu görülmektedir. Bunun nedeni deneyimli öğretmenlerin genellikle merkezlerdeki okullarda görevlendirildiği şeklinde yorumlanabilir Veri Toplama Aracı Öğretmenlerin internet kullanım düzeyleri ve internet kullanım amaçlarını belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından bir anket geliştirilmiştir. Anket 2 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde yaş, cinsiyet, mesleki deneyim, bilgisayar ve internet kullanıp kullanmadıkları, kullanıyorlarsa hangi sıklıkla ve hangi amaçlarla kullandıkları, bilgisayar ve internet kullanmayı nasıl öğrendikleri gibi sorular yer almaktadır. Anketin ikinci bölümünde ise öğretmenlere İnternetin öğretim sürecine katkıda bulunduğunu düşünüyor musunuz? Niçin?, İnternetin mesleki gelişiminize katkıda bulunacağını düşünüyor musunuz? Niçin? gibi açık uçlu sorular sorulmuştur. Bu çalışmada anketin birinci bölümünde yer alan sorulardan elde edilen bulgular değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. 3. Bulgular Araştırma bulguları ankette yer alan sorulara göre ele alınmıştır. Öğretmenlerin bilgisayar kullanım oranları Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2: Öğretmenlerin Bilgisayar Kullanım Oranları Bilgisayar Kullananlar Bilgisayar Kullanmayanlar Toplam Tablo 2 den de görülebileceği gibi çalışmaya katılan öğretmenlerin % 26 sı bilgisayar kullanırken, % 74 ü bilgisayar kullanmamaktadır. Bilgisayar kullanım oranının çok düşük olduğu görülmektedir. Bilgisayar kullanmayan öğretmenlere, kullanmama nedeni sorulmuş ve sonuçlar Tablo 3 de sunulmuştur. Bilgisayar kullanmayan öğretmenlerin

5 5 kullanmama nedenleri arasında bilgisayar kullanmayı bilmeme (% 60), ihtiyaç hisetmeme (% 30) ve ilgisini çekmeme (% 10) gibi nedenler yer almaktadır. Bilgisayar kullanmayı bilmeme ve ihtiyaç hissetmeme bilgisayar kullanımını engelleyen etmenler arasında yer almaktadır. Tablo 3 Öğretmenlerin Bilgisayar Kullanmama Nedenleri Bilgisayar Kullanmayı Bilmeme İhtiyaç Hissetmeme İlgisini Çekmeme Toplam Araştırmada öğretmenlere internet kullanıp kullanmadıkları da sorulmuştur. Bilgisayar kullanmadıklarını söyleyen öğretmenlerin interneti de kullanmadıkları ancak, bilgisayar kullandığını ifade eden öğretmenlerin bir kısmının da interneti henüz kullanmadıkları görülmüştür. Bilgisayar kullandıklarını ifade eden öğretmenlerin internet kullanım oranları Tablo 4 de sunulmuştur. Tablo 4: Öğretmenlerin İnternet Kullanım Oranları İnternet Kullananlar İnternet Kullanmayanlar Toplam Bilgisayar kullanan öğretmenlerin % 35 i interneti kullandığını ifade ederken, % 65 i internet kullanmadığını ifade etmiştir. Tablo 4 den de görülebileceği gibi internet kullananların oranı oldukça düşüktür. Ayrıca, çalışmaya katılan tüm öğretmenler düşünüldüğünde bu oran (% 9) oldukça düşüktür. İnternet kullanmayan öğretmenlere, kullanmama nedeni sorulmuş ve sonuçlar Tablo 5 de sunulmuştur. Tablo 5: Öğretmenlerin İnternet Kullanmama Nedenleri İnternete Ulaşma Güçlüğü İnternet Kullanmayı Bilmeme İhtiyaç Duymama İlgisini Çekmeme 10 9 İnternet kullanmayan öğretmenlerin kullanmama nedenleri arasında internet kullanmayı bilmeme (% 63) ve internete ulaşma güçlüğü (% 48), ihtiyaç duymama (% 20) ve ilgisini çekmeme (% 9) gibi nedenler yer almaktadır.

6 6 İnternete erişimin güçlüğü ve internet kullanımı konusundaki bilgi eksikliği internet kullanımını engelleyen en büyük etmenler arasında yer almaktadır. İnternet kullanan öğretmenlerin internete nasıl eriştikleri de incelenmiş ve sonuçlar tablo Tablo 6 da sunulmuştur. Tablo 6: Öğretmenlerin İnternete Erişimleri Evden Okuldan İnternet Kafelerden 5 5 Diğer (arkadaş vb). 3 3 Toplam Öğretmenlerin % 7 i internete okuldan,, % 10 u evlerinden, ve % 5 i internet kafelerden ve % 3 ü de arkadaşlarından internete erişebildiklerini ifade etmişlerdir. Öğretmenlerin çoğunluğu internete okullarından ulaşabilmektedirler. Bu durumda öğretmenlerin internete kolay ulaşabildikleri söylenemez. İnternet kullanan öğretmenlerin internet kullanmayı nasıl öğrendikleri sorusuna verdikleri yanıtlar Tablo 7 de sunulmuştur. Tablo 7: Öğretmenlerin İnternet Kullanımını Nasıl Öğrendikleri Kendi kendime Hizmet içi eğitimlerle - - Öğrencilik yıllarımda Arkadaşlarımdan 6 9 Toplam İnternet kullanan öğretmenlerin çoğunluğu (% 67) interneti kendi kendilerine öğrendiklerini ifade ederken, % 24 ü öğrencilik yıllarında, % 9 u da internet kullanmayı arkadaşlarından öğrendiklerini ifade etmişlerdir. Eğitimde internet kullanımıyla ilgili herhangi bir eğitimden geçtiniz mi? sorusuna ise araştırmaya katılan öğretmenlerin tümü hayır yanıtı vermişlerdir. İnternet kullanan öğretmenlere interneti hangi sıklıkta kullandıkları da sorulmuş ve sonuçlar Tablo 8 de sunulmuştur. Tablo 8: Öğretmenlerin İnternet Kullanım Sıklıkları Hergün Haftada 2 3 kez 9 14 Haftada bir kez Onbeş günde bir kez Ayda bir kez Toplam İnternet kullanan öğretmenlerin % 24 i interneti hergün, % 22 si ise ayda bir kez kullandıklarını ifade etmişlerdir. Sonuçlar incelendiğinde öğretmenlerin internet kullanım sıklığının çok yüksek olmadığı görülmektedir. Bu sonuç, öğretmenlerin internete erişim koşullarının kolay olamaması ile de açıklanabilir.

7 7 Öğretmenlerin çoğu bilgisayarlara okullarından erişebilmektedir. Öğretmenlerin okulda bilgisayar derslerinden kalan zamanlarda bilgisayarları kullandıkları gözönüne alındığında bu durum daha iyi anlaşılabilir. İnternet kullanan öğretmenlerin interneti kullanım amaçlarına da bakılmış ve sonuçlar Tablo 9 da sunulmuştur. İnternet kullanım amaçları iletişim (eposta, sohbet odaları, haber grupları vb), bilgiye ulaşma (WWW) ve internet üzerinden mesleki gelişim olmak üzere sınıflandırılarak ele alınmıştır. Tablo 9: Öğretmenlerin İnternet Kullanım Amaçları E- Posta a. Kişisel amaçlı b. Meslektaşlarla bilgi paylaşım amaçlı 7 11 Sohbet Odaları a. Kişisel amaçlı b. Meslektaşlarla bilgi paylaşım amaçlı - Haber Grupları (Tartışma grupları, Posta listesi) a. Kişisel amaçlı 2 3 b. Meslektaşlarla bilgi paylaşım amaçlı - Bilgiye Ulaşma (WWW) a. Öğretim sürecini zenginleştirmek için sınıfa farklı materyaller getirme b. Öğrencileri WWW/e posta projelerine yönlendirme 6 10 c. Öğrencileri internetten bilgiye ulaşmaya yönlendirme İnternet Üzerinden Mesleki Gelişim a. Kendi mesleki gelişimi için bilgiye ulaşma 8 13 b. Kendi mesleki gelişimi için herhangi bir programa kaydolma - - Öğretmenlerin internet kullanım amaçları incelendiğinde (Tablo 8) de görülebileceği gibi, öğretmenler interneti genellikle e posta amaçlı kullanmaktadırlar. E posta kullanım amaçları incelendiğinde de çoğunlukla (% 92) kişisel amaçlı (arkadaşlarla mesajlaşmak gibi) kullanıldığı, meslektaşlarla bilgi paylaşım amaçlı kullanım oranının ise oldukça düşük olduğu (% 11) görülmektedir. İnternetin bilgiye ulaşma amaçlı kullanım oranı incelendiğinde ise öğretim sürecini zenginleştirmek amacıyla kullanımın % 28, öğrencileri internetten bilgiye ulaşma amaçlı yönlendirmede kullanımın % 24, öğrencileri WWW/ e- posta projelerine yönlendirme amaçlı kullanımın ise % 10 olduğu anlaşılmaktadır. İnternetin mesleki gelişim amaçlı kullanım oranının da çok düşük olduğu (% 13) ve mesleki gelişimleri için hiçbir etkinlikte yer almadıkları görülmektedir. Bu durum, öğretmenlerin interneti e posta dışında,

8 8 meslektaşlarıyla bilgi paylaşımı amaçlı kullanımlarının neredeyse yok sayılabilecek kadar az olmasıyla da açıklanabilir. Öğretmenlerin internet kullanım amaçlarından elde edilen bu sonucun nedenleri; teknoloji ve internet kaynaklardaki hızlı artış, internetin öğretim sürecinde nasıl kullanılacağı konusundaki bilgi eksikliği, bu konudaki örneklerin azlığı ve internete erişim zorluğu olabilir. Sonuç ve Öneriler 21. yüzyıl toplumlarının gereksinim duyduğu bilgi teknolojilerini kullanabilen bireyler yetiştirmede okullara büyük sorumluluklar düşmektedir. Okulların öğrencilerine teknoloji becerileri kazandırmaya yönelik olarak düzenleyeceği ortamlarda, öğretmenlerin de bilgi teknolojilerini kullanma becerilerine sahip olması gereklidir. Bu süreçte öğretmenlere de büyük sorumluluklar düşmektedir. Bilgi teknolojilerini kullanma becerilerine sahip olmak ve teknolojiyi öğretim sürecinde kullanmak günümüz öğretmenlerinde bulunması gereken beceriler arasında yer almaktadır. Bu çalışmanın sonucunda ortaya çıkan bilgisayar ve özellikle internet kullanan öğretmenlerin sayısının oldukça düşük olmasının birçok nedeni bulunmaktadır. Bunlardan bazıları, Okullarda teknoloji kullanımının yaygın olmaması; internet kullanımı için ön koşul becerilerden sayılacan bilgisayar okuryazarlığı becerilerinin öğretmenlerde yetersiz olması; öğretmenlerin interneti öğretim sürecinde nasıl kullanacağı konusundaki eğitim ve kaynak yetersizliği; internete erişim olanağının sınırlı olması şeklinde ifade edilebilir. Bu nedenle, halen görev yapmakta olan öğretmenlerin bilgisayar okuryazarlığı ve internet kullanım becerileri geliştirilebilir. Yine bu eğitimlerde internetin öğretim sürecinde kullanımı konularına da yer verilebilir. Öğretmen yetiştiren kurumların öğretim programlarına eğitimde internet kullanımı konusunda dersler konulabilir; öğretmenler için internete erişim kolaylığı sağlanabilir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir eğitim portalı ile öğretmenler arasındaki iletişim kolaylaştırılabilir; ayrıca, bu portalda onların mesleki gelişimleri için yararlı olabilecek bilgilere yer verilebilir. Kaynakça Levy, P. (2000). Getting started with internet: An easy and practical guide for teachers. New York: Scholastic Professional Books. Milli Eğitim Bakanlığı (2002). Okullarda bilgi teknolojileri uygulamalarına yönelik çalışmalar. ( ). International Society for Technology Education. (ISTE). (2000). (1998). National educational technology standards for teachers. Eugene: ISTE Publications.

9 9