Original article 2013 Y l nda F rat Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi Kan Merkezi ne Başvuran Gönüllü Kan Bağ şç lar nda Geçici Ret Nedenlerinin Araşt r lmas (Researching temporary reasons of volunteer blood donor deferrals whom applied to blood center of F rat University Faculty of Medicine Hospital in 2013) Burak UZ 1, Mehmet ÖZDEN 2, Bülent KARAKAYA 3, Meral DEMİROL 4, Hasan ATLI 3, Deccane DÜZENCİ 3, Erhan ÖNALAN 3, Meral ŞAMAT 4, Sina HAROĞLU 4 1 F rat Üniversitesi T p Fakültesi, Hematoloji Bilim Dal, ELAZIĞ 2 F rat Üniversitesi T p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal klar Anabilim Dal, ELAZIĞ 3 F rat Üniversitesi T p Fakültesi İç Hastal klar Anabilim Dal, ELAZIĞ 4 F rat Üniversitesi T p Fakültesi Kan Merkezi, ELAZIĞ ÖZET Giriş: Kan ve kan ürünlerinin tek kaynağ insand r ve temin edilemediği durumlarda başka bir alternatifi bulunmamaktad r. Ülkemizdeki kan bağ ş oran (%1,5) gelişmiş ülkelere k yasla (%5) oldukça düşük olup, başvuran gönüllü kan bağ şç lar n n da bir k sm çeşitli nedenlerden dolay reddedilmektedir. Materyal ve Metot: F rat Üniversitesi Hastanesi Kan Merkezi ne 01 Ocak-31 Aral k 2013 tarihleri aras nda kan bağ ş amac yla başvuran 8685 donörün geçici ret say ve nedenleri retrospektif olarak incelenmiştir. Geçici ret nedenleri 12 ana başl k alt nda toplanm şt r. Bulgular: Kan bağ şç s oranlar aylara göre değerlendirildiğinde 2013 y l içerisinde en yüksek bağ ş n s ras yla May s (881 kan bağ ş, %10,14) ve Ocak (870 kan bağ ş, %10,02) aylar nda, en düşük bağ ş n ise s ras yla Haziran (607 kan bağ ş, %6,99) ve Kas m (615 kan bağ ş, %7,08) aylar nda al nd ğ anlaş lm şt r. Donörlerin %19,2 si (1668/8685) geçici olarak reddedilmiştir. Geçici ret nedenleri aras nda ilk 3 s ray beyaz küre anormallikleri (%5,82), çeşitli sağl k sorunlar (%1,91) ve hemoglobin ve platelet değerlerindeki anormalliklerin (%1,89) paylaşt ğ saptanm şt r. Sonuçlar: Geçici ret oran m z %19,2 olup önde gelen nedenleri aras nda kan say m anormallikleri ve çeşitli sağl k sorunlar bulunmaktad r. Bu nedenlere yönelik erken tan ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi ile zaten düşük olan kan bağ ş oran m z istenen seviyelere yaklaşt r labilir. Anahtar Kelimeler: Kan bağ ş ; donör; geçici ret GİRİŞ Kan, vücuttaki tüm hücrelere besin ve oksijen taş yan, at k maddeleri hücrelerden uzaklaşt ran, bağ ş kl k, savunma ve p ht laşma gibi birçok hayati fonksiyonu olan ve son derece özel yap ya Yaz şma adresi: Dr. Burak UZ F rat Üniversitesi T p Fakültesi Hematoloji Bilim Dal, Elaz ğ e-mail: burakuz78@gmail.com Yaz n n geldiği tarih : 07.08.2014 Yay na kabul tarihi : 16.08.2014 ABSTRACT Background: The only source of blood and its components is human, and there is no alternative modality when it can not be provided. In developed countries, while the volunteer blood donation s rate for general population is reaching 5%, this ratio is about 1,5% in Turkey due to deferral of donors because of various reasons. Material and Methods: In the present retrospective study 8685 volunteer blood donors admitted to F rat University Hospital Blood Center between 01 January 31 December 2013 were examined in terms of number of donors deferred temporarily from blood donation and the causes of deferral. The causes of temporary deferral are classified into 12 main groups. Results: The highest blood donation was taken in May (881 blood donations, 10.14%) and January (870 blood donations, 10.02%), while the lowest blood donation was taken in June (607 blood donations, 6.99%) and November (615 blood donations, 7.08%). 19.2% of donors (1668/8685) were deferred temporarily from blood donation. The three uppermost reasons for temporary deferral were anomalies of white blood cells (5.82%), various health problems (1.91%), and problems of hemoglobin and platelets (1.89%). Conclusions: The temporary deferral rate of our center is 19.2%, and the anomalies of blood count and various health problems are the leading causes. Early diagnosis and treatment of these causes may increase already low blood donation rates to desired levels. Key Words: Blood donation; donor; temporary deferral sahip canl bir dokudur. Eski uygarl klardan beri yaşam ile bir tutulmuş, insan hayatta tutan, ona güç veren unsur olarak görülmüştür 1. Kan bağ ş, gönüllü ve kan bağ ş na uygun bir bağ şç dan çeşitli kan ürünleri elde etmek amac yla kan merkezleri taraf ndan kan al nmas d r 2. Kan transfüzyonunun amac hastan n sağl ğ n daha iyi bir düzeye getirmektir. Bunu sağlarken de temel kural her zaman olduğu gibi önce zarar 265 265
B. Uz ve ark. Yeni T p Dergisi 2014;31:265-269 vermemek olmal d r. Mesleki, vicdani ve yasal zorunluluk nedeniyle transfüzyon için güvenli kan temin edilmelidir. Güvenli kan teminindeki en önemli basamak sağl kl bir donör bulmakt r. Sağl kl donör bulmaktaki en önemli basamak ise donör seçimidir 3-5. Tüm kan bağ şç lar kan bağ ş na uygunluklar aç s ndan her defas nda değerlendirilmelidirler. Kan bağ şç s seçiminin amac ; sadece sağl kl bireylerden kan toplayarak donör sağl ğ n ve güvenliğini korumak, trans-füzyonun bağ şç lardan toplanan kanla yap lmas ile hastalar n güvenliğini sağlamak, güvenli ve sağl kl donörlerin gereksiz ertelenmesini azalt-mak, tam kan ve aferez bağ şlar ndan elde edilen kan ürünlerinin kalitesini sağlamak ve uygun olmayan bağ ş toplamaktan kaynaklanan kaynak israf n en aza indirmektir 6. Kan ve kan ürünlerinin tek kaynağ insand r ve temin edilemediği durumlarda başka bir alternatifi bulunmamaktad r. Ülkemizdeki kan bağ ş oran (%1,5) gelişmiş ülkelere k yasla (%5) oldukça düşük olup 1, başvuran gönüllü kan bağ şç lar n n da bir k sm çeşitli nedenlerden dolay reddedilmektedir. Gönüllü kan bağ şç s (donör), teşvik edici para ve bask unsuru olmaks z n, tamamen kendi özgür iradesi ile kan bağ şlayan kişidir 7. Dünya Sağl k Örgütü (DSÖ) kan ve kan ürünlerinin kan bağ şç lar ndan sağlanmas n en güvenilir kan temin yöntemi olarak kabul etmektedir 2. Donör seçimi aşamas nda bağ şç n n kan vermemesi gereken bir durum söz konusu ise bağ şç n n ret edilmesi gündeme gelir. Sadece sağl kl kişilerin kan bağ şç s olarak kabul edilebileceği dikkate al narak, ret ölçütleri (a) kal c ret gerektiren durumlar, (b) kişinin sağl ğ na göre değerlendirilerek kal c ret verilebilecek durumlar ve (c) tan mlanm ş bir zaman aral ğ için geçici ret gerektiren durumlar şeklinde grupland r l r 8. Ciddi çabalar ve motive edici davran şlar sonucunda kan bağ ş yapmak amac yla gelmesi sağlanan gönüllülerin memnuniyetlerinin sürdürülmesi yaşayacaklar pozitif deneyimlere bağl d r. Aksi halde ve özensiz davran şlar neticesinde zaten k s tl olan kan bağ ş miktar daha da azalacakt r. Bu çal şmay yapmaktaki amac m z, F rat Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi Kan Merkezi ne son 1 y l içerisinde gönüllü olarak başvuran kan bağ şç lar ndaki geçici ret oran ve nedenlerini saptamak, bu durumun aylara göre değişip değişmediğini belirlemek ve gerekli önlemlerin al nmas ile gönüllü kan bağ ş devaml l ğ n n artt r lmas na katk da bulunmakt r. MATERYAL VE METOT Her bağ ş öncesinde bağ şç ya yönelik standart bir bağ şç bilgilendirme formu okutulup imzalat lmaktad r. Bağ şç lar her kan bağ ş işlemi öncesinde isim-soy isim, doğum tarihi (gün/ay/y l), TC kimlik belgesini içeren fotoğrafl bir kimlik belgesini ve kal c adres bilgilerini vererek kendilerini tan tmakta ve al nan bilgiler bağ ş kay tlar na aktar lmaktad r. Bağ şç, kendisine verilen tüm bilgileri anlad ktan sonra sorgulama formunu kendi el yaz s ile eksiksiz olarak doldurmakta ve imzalamaktad r. Bağ şç, donör sorgulama formunu doldurduktan sonra verdiği yan tlar değerlendirilir, ard ndan fizik muayenesi yap l r 9. Donörler genel görünüm, yaş, ağ rl k, vital fonksiyonlar ve cilt lezyonlar yönünden değerlendirilir 3. Hemoglobin (Hb) ve hematokritine de bak ld ktan sonra tüm bu aşamalardan geçen ve kan vermeye engel bir durumu saptanmayan donörden ya önce serolojik testleri çal ş larak ya da serolojik testleri daha sonra çal ş lmak üzere flebotomi ile kan torbas na bağ ş kan al n r 9. Kan ve Kan Ürünleri Yasas na 10 göre Kan al nmas nda, kan ve kan ürünlerinin verilmesinde verici ve al c n n sağl ğ n n tehlikeye düşürülmemesi ve korunmas esast r. Donör seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 de belirtilmiştir 8. Bu yönetmeliğe göre kan verecek bireylerde aranan sağl k şartlar genel olarak şöyledir: 18-65 yaş aras nda olmas, 50 kg ve üzerinde olmas, diyastolik kan bas nc n n 60-100 mmhg, sistolik kan bas nc n n 90-180 mmhg olmas (İlaç kullanan veya kullanmayan hipertansiyon hastalar da kan bas nc kabul edilebilir s n rlarda ise kan bağ ş nda bulunabilir) 11, nabz n dakikada vurum say s n n 50-100/dk olmas, Hemoglobin düzeyinin bayanlar için en az 12,5 gr/dl, en çok 16,5 gr/dl, erkekler için en az 13,5 gr/dl, en çok 18,0 gr/dl olmas, Vücut s cakl ğ n n 37,5 C nin alt nda olmas istenmektedir. Tan mlanm ş bir zaman aral ğ için geçici ret gerektiren baz durumlar vard r. Bu şartlar sağlayan kan bağ şç lar ndan bağ ş kabul edilemez ve uygun süre boyunca bu kişiler reddedilmelidirler. Tam kan bağ ş s kl ğ erkeklerde 90 günde bir, kad nlarda ise 120 günde birdir. Diare mevcudiyetinde tam iyileşme ve semptomlar n bitimini takiben 3 gün beklenmelidir. Ruhsats z yerlerde ve yetkisiz kişilere her türlü diş müdahalesi yapt ran kişiler 12 ay boyunca kan bağ ş yapamaz. Ruhsatl yerlerde ve yetkin kişilere yapt r lan kanal tedavisi, kaplama, diş çekimi veya uygulanan her türlü diş müdahaleleri s ras nda kanama meydana gelmişse en az 7 gün süre ile, uygulanan yüzeysel müdahaleleri takiben kanama oluşmam şsa 1 gün süre ile kan bağ ş ertelenir. 266 266
B. Uz ve ark. Trombosit say s 500 x 10 9 /L nin üstünde ise altta yatan neden belli olana ve trombosit say s bu değerin alt na düşene dek kan bağ ş kabul edilmez. Bağ ş aç s ndan risk içeren ilaçlar (antibiyotikler, etretinat, isotiretinoin, tretinoin, kortikosteroidler, metimazol, finasterid, trombosit fonksiyonlar n etkileyen ilaçlar, dutasteride), coğrafi yönden riskli (endemik) bölgelere seyahatler (s tma), enfeksiyöz etkenlerle temas ve aş lama öyküsü dikkatle sorgulanmal d r. Gebelik, abortus, cilt enfeksiyonlar (akne, cilt alerjisi, psöriazis), kozmetik maksatl uygulamalar (döv-me, botoks, yağ ve silikon dolgu, saç ekimi), akupunktur, ar sokmas, böcek s r klar, alkol kullan m, invaziv girişimler (endoskopik işlemler, anjiografi), cerrahi işlemler ve ameliyatlar, ateşli romatizma, otoimmün hastal klar (idiopatik trombositopenik purpura, ankilozan spondilit, Hashimato tiroiditi, Graves hastal ğ ), endokrinolojik sistem hastal klar (diabetes mellitus, hipo/hipertiroidizm, hipoglisemi öyküsü), ast m, hipertansiyon, böbrek hastal klar, benign prostat hipertrofisi, uyuşturucu madde kullan m (esrar, kokain), genital sistem hastal klar (sifilis, genital siğiller, gonore), fobiler (kan, iğne), hayvan ve insan s r klar, klinik deneylere gönüllü kat l m, tutukluluk, gözalt ve hapis kalma öyküsü detayl olarak sorgulanmal d r. Kan güvenliği aç s ndan tehdit oluşturan, yaşam biçimi, al şkanl klar ve çevre gibi özellikler göz önüne al narak belirlenen ve toplumda belli bir hastal ğa sahip olma yönünden beklenenden yüksek risk taş yan risk gruplar kan bağ ş ndan men edilir 8. F rat Üniversitesi Girişimsel Olmayan Araşt rmalar Etik Kurulu Başkanl ğ n n 06.05.2014 toplant tarihli, 09 toplant say l ve 02 karar no lu karan na göre mevcut çal şman n etik kurallara uygun olduğuna oybirliğiyle karar verilmiştir. Çal şmam zda 01 Ocak-31 Aral k 2013 tarihleri aras nda kan bağ ş amac yla Elaz ğ F rat Üniversitesi Hastanesi Kan Merkezi ne başvuran vericiler araşt rma kapsam na al narak geçici ret say ve nedenleri incelenmiştir. Merkezimize başvuran bağ şç lar n geçici ret nedenleri çal şma kolayl ğ ve istatistiki nedenlerle 12 ana başl k alt nda toplanm ş olup, beyaz küre (BK) anormallikleri, hemoglobin ve platelet (Plt) anormallikleri, tansiyon ve nab z anormallikleri, diş problemleri, senkop, damar yolu problemleri, kan bağ ş süresi dolmayanlar, ilaç kullan m, endemik bölgelere yurtd ş seyahat, madde kullan m ve riskli donör, sağl k sorunlar (Diare, grip, üst solunum yolu enfeksiyonu vb.) ve fiziki inceleme ve fobiler (iğne korkusu, kan tutmas ) olarak s n fland r lm şt r. BULGULAR Çal şmaya 01 Ocak-31 Aral k 2013 tarihleri aras nda F rat Üniversitesi Kan Merkezi ne gönüllü olarak kan bağ şlamak üzere başvuran 8685 donörden, Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 e göre 8 geçici ret kriterlerini karş layan 1668 donör (%19,2) al nm şt r. Aylara göre toplam donör başvurular Tablo 1 de, geçici ret say ve nedenleri ise Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 1. F rat Üniversitesi Kan Merkezi ne 2013 Y l İçerisinde Aylara Göre Başvuru Yapan Gönüllü Kan Bağ şç s Say lar Aylar Toplam Başvuru (%) Ocak 870 (%10,02) Şubat 699 (%8,05) Mart 781 (%8,99) Nisan 785 (%9,04) May s 881 (%10,14) Haziran 607 (%6,99) Temmuz 706 (%8,13) Ağustos 767 (%8,83) Eylül 697 (%8,03) Ekim 632 (%7,28) Kas m 615 (%7,08) Aral k 645 (%7,43) TOPLAM 8685 (%100) Tablo 2. Toplam Kan Bağ şç s Say lar, Geçici Ret Verilen Kan Bağ şç s Say lar ve Geçici Ret Nedenlerinin Aylara Göre Dağ l m Aylar BK Hb+Plt TA+ Nb Diş Senkop Damar yolu Bağ ş süresi İlaç Yurt d ş Madde+Risk grubu Sağl k sorunlar Fiziki inc.+ Fobi Toplam geçici ret Toplam Başvuru Ocak 30 7 5 4 4 16 1 3 6 0 5 0 81 870 Şubat 36 6 4 0 6 13 0 12 48 0 15 17 157 699 Mart 57 29 1 3 35 31 8 11 3 2 3 2 185 781 Nisan 49 14 11 3 12 4 4 9 6 3 1 3 119 785 May s 50 10 5 2 19 1 3 5 4 6 8 3 116 881 Haziran 45 18 28 0 10 7 7 9 6 4 10 5 149 607 Temmuz 32 14 12 1 13 15 8 15 7 5 11 8 141 706 Ağustos 51 22 20 5 11 11 9 12 11 5 18 6 181 767 Eylül 52 16 8 4 7 1 5 9 7 1 12 4 126 697 Ekim 30 6 6 0 8 1 16 8 10 4 28 3 120 632 Kas m 41 14 11 4 12 13 8 17 6 1 17 5 149 615 Aral k 32 8 16 3 7 11 8 8 7 1 38 5 144 645 TOPLAM 505 164 127 29 144 124 77 118 121 32 166 61 1668 8685 K saltmalar: BK: Beyaz küre; Hb: Hemoglobin; Plt: Platelet; TA: Tansiyon arteriyel; Nb: Nab z 267 267
B. Uz ve ark. Yeni T p Dergisi 2014;31:265-269 Kan bağ şç s oranlar aylara göre değerlendirildiğinde 2013 y l içerisinde en yüksek bağ ş n s ras yla May s (881 kan bağ ş, %10,14) ve Ocak (870 kan bağ ş, %10,02) aylar nda, en düşük bağ ş n ise s ras yla Haziran (607 kan bağ ş, % 6.99) ve Kas m (615 kan bağ ş, %7,08) aylar nda al nd ğ anlaş lm şt r (Tablo 1). TARTIŞMA Gelişmiş ülkelerde gönüllü kan bağ şlar n n nüfusa oran %5 e ulaş rken, Türkiye de bu oran ancak %1,5 tir 1. Ülkemizde kan bağ ş yap lmas önündeki en büyük iki engel, toplumsal duyars zl k ve yanl ş bilgilenmedir 1. Başta DSÖ, Avrupa Topluluğu ve konuyla ilgili diğer kuruluşlar her ülkenin kendi kan ürünü ihtiyac n yine kendi halk ndan elde edeceği kandan temin etmesi prensibini (Ulusal Kendine Yeterlilik) kabul etmiştir 1. Türk K z lay n n kurumsal sitesinden elde ettiğimiz verilere göre, ülkemizde 2013 y l içinde toplam 1.640.881 ünite kan bağ ş yap lm şt r. Kan bağ ş nda 2012 y l nda olduğu gibi 2013 y l nda da Ege Bölge Kan Merkezi (İzmir) 301.959 ünite kan bağ ş alarak ilk s radaki yerini korumuştur. İl baz ndaki s ralamaya bak ld ğ nda ilk s ray 164.369 bağ şla İstanbul, ikinci ve üçüncü s ralar ise 113.161 ve 94.761 bağ şla İzmir ve Ankara paylaşm şt r. 2013 y l nda kad nlar erkeklere göre daha az (Kad nlar: %10-Erkekler: %90) kan bağ ş nda bulunmuştur. Meslek baz nda bak lacak olursa ilk üç s ray meslek sahipleri, öğrenciler ve işçiler paylaşm şt r. Kan bağ ş oran aç s ndan Elaz ğ ilinin de bağl olduğu Doğu Anadolu Bölge Kan Merkezi nin ise 15 Bölge Kan Merkezi aras nda 47.747 bağ şla ancak 11. s rada kendine yer bulabildiği anlaş lm şt r 12. Bu verilerden de aç kça anlaş labileceği üzere, ülkemizin Doğu Anadolu Bölgesi nde toplumumuzun kan bağ ş konusundaki duyarl l ğ istenen seviyede değildir. Ülkemizden Arslan ve ark. taraf ndan rapor edilen ve 5 y l içerisinde tam kan bağ ş amac yla başvuran 95.317 donörün incelendiği retrospektif bir çal şmada bağ şç lar n %89,1 i erkek, %59,9 u ise 30-49 yaş aral ğ nda olup, geçici k sa süreli (1-56 gün), geçici uzun süreli (57-365 gün), kal c (> 365 gün) ve bilinmeyen nedenlerden dolay gerçekleşen red oranlar s ras yla %66, %22,5, %10 ve %1,5 olarak tespit edilmiştir. En s k ret nedenleri irdelendiğinde erkeklerde grip ve/veya boğaz ağr s veya yüksek ateş iken (%20,4), bayanlarda düşük Hb değerleri (%51,6) olarak belirlenmiştir. Kad n donörlerin daha s k reddedildiği (%25,8 vs %13,3, p=,0001) ve farkl yaş gruplar nda ret oranlar n n değiştiği (p=,0001) anlaş lm şt r. Eğitim düzeyinin ise ret oranlar na etkisi olmam şt r. Kad nlardaki en s k 3 ret nedeni yaş kategorilerine göre ayn iken, erkeklerde farkl l k göstermiştir. Genç erkeklerde yüksek riskli cinsel partner ilk s rada iken, daha ileri yaşlardaki erkeklerde ise hipertansiyon ve düşük Hb değerleri öne ç km şt r. Türk Toplumu ve Bat Toplumlar ndaki ret oranlar benzerlik göstermekle birlikte, ret nedenleri aras nda farkl l klar dikkati çekmiştir 13. Çal şmam zda 2013 y l içerisinde F rat Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi Kan Merkezi ne başvuran gönüllü kan bağ şç s say s n n 8685 olduğu ve bunlar n 1668 inin (%19,21) çeşitli nedenlerden ötürü geçici olarak reddedildiği anlaş lm şt r. En s k 3 ret nedeni ise s ras yla BK anormallikleri, sağl k sorunlar ve Hb+Plt değerlerindeki anormallikler olarak saptanm şt r. Çal şmam zda Hb+Plt değerlerindeki anormallikler nedeniyle geçici reddedilen bağ şç say s %1,89 (164/8685) olarak tespit edilmiştir. Smith ve ark. taraf ndan 14 2014 y l nda yay nlanan sistematik bir meta-analizinde kan bağ ş öncesinde demir desteği yap lmas yla ilk ve sonraki bağ şlarda ret oranlar n n düştüğü belirlenmiştir. Destek tedavisi sonras nda replasman yap lan grupta istatistiki olarak anlaml biçimde Hb değerlerinin yükseldiği (2,36 g/l), demir depolar n n düzeldiği (serum ferritin ve transferin satürasyonu) ve yan etkilerin (kab zl k, diare, bulant, kusma, tat kusurlar ) artt ğ bildirilmiştir. Custer ve ark. ise ilk kez kan bağ ş nda bulunan vericilerin %44 ünün ikinci başvurular ndaki Hb düzeylerinin ilk başvuruya oranla normal veya artm ş olduğunu, k sa bağ ş aral klar n n ise bu oran azaltt ğ n belirtmişlerdir 15. Mevcut çal şmada ise bağ ş aral ğ n n uygun olmay ş nedeniyle geçici ret oran n n %0,89 (77/8685) olduğu anlaş lm şt r. Bağ ş sonras senkopla ilişkili reaksiyonlar n gelişme riskinin donör yaş, total kan volümü ve ilk defa kan bağ şlama ile ilişkili olduğu ortaya konmuştur. Rios ve ark. taraf ndan yap lm ş epidemiyelojik bir çal şmada 23 yaş ndan küçük, tahmini kan volümü 3,5 litrenin alt nda olan bayanlar n en riskli grubu teşkil ettikleri gösterilmiştir 16. Genç donörler bay lma riski aç s ndan yüksek riskli bir gruptur. Kaliforniya Üniversitesi taraf ndan yap lan bir çal şmada kan bağ şç lar n n %81 inin 22 yaş ve alt nda olduklar belirtilmiştir. Bu çal şmada yeniden belirlenen boy ve yaş kriterleri uyguland ktan sonra 525 yerine 475 ml kan bağ ş al nd ğ nda, donör reddinin %2,4 ten %1,2 ye düştüğü, yani yar yar ya azald ğ anlaş lm şt r 17. Birleşik Devletler de hipovolemik reaksiyonlar n önlenmesi amac yla tam kan bağ şlar nda 10,5 ml/kg ve daha az kan al nmas kararlaşt r lm şt r. Buna rağmen tahmini donör total kan volümü kritik s n r olan %15 ten fazla azalabil- 268 268
B. Uz ve ark. mektedir 16. Mevcut çal şmada ise senkop nedeniyle geçici ret oran n n %1,66 (124/8685) olduğunu görmekteyiz. Baz hastal klar için coğrafi olarak riskli bölgeler bulunmaktad r. Bu bölgelere seyahat veya çal şma amac yla giden donörlerin dikkatli olarak tespit edilmesi gereklidir. 2000 Alman kan bağ şç s n n seyahat davran şlar n inceleyen bir anket çal şmas nda bu konuya dikkat çekilmiş ve yaklaş k %11 civar nda donör kayb na yol açt ğ belirtilmiştir 18. Kan Bankac l ğ nda donörler taraf ndan t bbi amaçla kullan lan ilaçlar n farmakolojik özellikleri ve donör plazmas ndaki konsantrasyonlar ile ihtiyaç olunan kan ürününün tipi ve kullan m gerekçesi de önem arz etmektedir. Merkezimizde de kan bağ şç lar n n detayl ilaç kullan m öyküsü sorgulanmakta ve belirlenmiş gruplara dahil ilaçlar kullanan bireyler rehberde belirtilen sürelerde reddedilmektedir. Sonuçlar m z irdelendiğinde ilaç kaynakl %1,36 (118/8685) l k bir geçici red oran na sahip olduğumuz görülecektir. Avustralya New South Wales Üniversitesi taraf ndan yap lan bir araşt rmada 19 18-80 yaş popülasyonundaki en yayg n donör d şlama kriterleri varyant Creutzfeldt-Jacop Hastal ğ (vcjd)- ilişkili seyahat riski (%6,8) ve ard ndan üst solunum yolu enfeksiyonlar (%6,4) olarak belirlenmiştir. Çal şmam zda çeşitli sağl k sorunlar (diare, grip, üst solunum yolu enfeksiyonu vb.) nedeniyle %1,91 (166/8685) oran ndaki kan bağ şç s na geçici ret verildiği anlaş lm şt r. 01.01.1980-31.12.1996 y llar aras nda toplam olarak 6 ay Birleşik Krall k ta (İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler, İskoçya) yaşam ş kişiler vcjd riski taş d klar ndan ülkemizde kan bağ ş nda bulunamazlar 8. Düzenli kan bağ ş nda bulunmay engelleyen etkenlerden birinin de iğne korkusu (%10,5) olduğu Sojka ve ark. taraf ndan gösterilmiştir 20. Çal şmam zda %3,66 l k donör havuzunun (61/ 8685) fiziki inceleme esnas nda saptanan engelleyici bulgular ve fobileri nedeniyle geçici olarak reddedildiği saptanm şt r. İğne ac s ve bay lma korkusu kan verme deneyimini etkileyen önemli etkenlerdir. Filebotomi yapan sağl k çal şan n n mesleki deneyim süresi artt kça, kan bağ ş yapan bireylerin alg lad klar ağr n n da azald ğ belirtilmiştir 7. Bu nedenle filebotomi işleminin eğitimli ve daha tecrübeli sağl k çal şanlar taraf ndan yap lmas tercih edilmelidir. SONUÇLAR Hastanemiz Kan Bankas na başvuran gönüllü kan bağ şç lar n n yaklaş k beşte birinin geçici olarak ret edildiği ve önde gelen ret nedenleri aras nda kan say m anormallikleri ve çeşitli sağl k sorunlar n n (diare, grip, üst solunum yolu enfeksiyonlar gibi) bulunduğu anlaş lmaktad r. Bu nedenlerin kan bağ ş öncesi erken tan ve tedavisi ile geçici donör reddi en aza indirgenebilir. Bu konuda kan bankas ve sağl k çal şanlar na önemli görevler düştüğü gibi, yaz l (bilgilendirici afiş ve pankartlar) ve görsel medya ile sosyal yard m kuruluşlar na (Kan Ar yorum Derneği gibi) ve en önemlisi de halk m za önemli vicdani ve sosyal sorumluluklar düşmektedir. Yazar n beyan : Ç kar çat şmas bulunmamaktad r. (Conflict of interest statement: None declared) REFERANSLAR 1. Çilem Y, Gürol E, Arzu K, et al. Neden Kan Bağ şlam yoruz. Mersin İli nde Yaşayanlarda Kan Bağ ş na Genel Bak ş: Anket Çal şmas. İnfeksiyon Dergisi (Turkish Journal of Infection) 2006;20:41-55. 2. Cevizci S, Erginöz E, Yüceokura A. Gönüllü Kan bağ şç l ğ ve Kan Verme Davran ş n Etkileyen Faktörler. Türkiye Klinikleri J Cardiovasc Sci 2010;22: 85-92. 3. Çetin AT. Donör seçimi ve donasyon öncesi testler. Türkiye Klinikleri J Int Med Sci 2007;3:23-6. 4. Özcebe O. Allojeneik kan donörü seçim kriterleri. Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon T bb Kursu (VI) kurs kitab, Antalya, 2002.p.37-54. 5. Özet G. Donör seçimi. Kan bankac l ğ ve transfüzyon t bb nda standartlar ve kalite 2005;239-42. 6. Blood Donor Selection: Guidelines on Assessing Donor Suitability for Blood Donation. Geneva: World Health Organization; 2012. 7. Birgili F, Khorshid L. Kan Bağ ş Yapan Donörlerde Kan Alma S ras nda Görülen Olumsuz Belirti ve Bulgular n İncelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2011;27:11-7. 8. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011. 9. Bilgen H. Kan Bağ şç lar n n Donörlerin Seçimi, İ.Ü. Cerrahpaşa T p Fakültesi Sürekli T p Eğitim Etkinlikleri. Herkes İçin Transfüzyon T bb Sempozyum Dizisi 2005;44:15-42. 10. Resmi Gazete, Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliği. Kan Bağ şç lar n n Uygunluk Kriterleri. EK-5. 4.12.2008- Say : 27074. 11. Aksoy A. Donör seçim kriterleri. Türk K z lay Kan Hizmetleri Yönetimi 2005:4-17. 12. http://www.kizilay.org.tr/haber/kurumsalhaberdetay/1083 13. Arslan O. Whole blood donor deferral rate and characteristics of the Turkish population. Transfus Med 2007;17:379-83. 14. Smith GA, Fisher SA, Doree C, Di Angelantonio E, Roberts DJ. Oral or parenteral iron supplementation to reduce deferral, iron deficiency and/or anaemia in blood donors. Cochrane Database Syst Rev 2014;7:CD009532. 15. Custer B, Bravo M, Bruhn R, Land K, Tomasulo P, Kamel H. Predictors of hemoglobin recovery or deferral in blood donors with an initial successful donation. Transfusion. 2014 Apr 4. doi: 10.1111/trf.12628. [Epub ahead of print] 16. Rios JA, Fang J, Tu Y, et al. The potential impact of selective donor deferrals based on estimated blood volume on vasovagal reactions and donor deferral rates. Transfusion 2010;50:1265-75. 17. Dunbar N, Katz J, Nambiar A. The potential impact of new donor height and weight criteria on young donor eligibility and faint or prefaint reaction rates. Transfusion 2011;51:737-41. 18. Lieshout-Krikke RW, Oei W, Habets K, Pasker-de Jong PC. Travel behavior and deferral of Dutch blood donors: consequences for donor availability. Transfusion. 2014 Jul 22. doi: 10.1111/trf.12783. [Epub ahead of print] 19. Lucky TT, Keller AJ, Seed CR, et al. A refined method for estimating the size of the potential blood donor pool in Australia. Transfusion. 2014 May 4. doi: 10.1111/trf.12649. [Epub ahead of print] 20. Sojka BN, Sojka P. The blood donation experience: self-reported motives and obstacles for donating blood. Vox Sang 2008;94:56-63. 269 269