TÜRKİYE DE SİGARA İLE MÜCADELE KAMPANYASININ FAYDA-MALİYET ANALİZİ Haziran 2010 Katkıda bulunanlar (Soyadına göre alfabetik): Selin Arslanhan, Asena Caner, Kerem Helvacıoğlu, Tuncay Teksöz
Mevzuat 7 Ekim 2006 CUMARTESİ Resmî Gazete Sayı : 26312 GENELGE Başbakanlıktan: Konu: Ulusal Tütün Kontrol Programı "Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi", 21 Mayıs 2003 tarihinde DSÖ'nün 56. Dünya Sağlık Asamblesinde kabul edilmiştir. Mezkûr sözleşme, ülkemiz tarafından da kabul edilmiş ve 30 Kasım 2004 tarihli ve 25656 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Sağlık Bakanlığınca 2006-2010 yıllarını kapsayacak şekilde bir "ULUSAL TÜTÜN KONTROL PROGRAMI" hazırlanmıştır. Programın temel hedefi, 2010 yılına kadar ülkemizde 15 yaş üzerinde sigara içmeyenlerin oranını % 80'in üzerine çıkarmak, 15 yaş altında ise % 100'e yakın olmasını sağlamaktır.
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI ULUSAL TÜTÜN KONTROL PROGRAMI VE EYLEM PLANI 2008-2012 Tütün ürünlerine olan talebin azaltılması için alınabilecek önlemler:
1. Halkın sigara konusunda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve eğitimi. Hedef: 2012 yılına kadar toplumun %90 ında sigara karşıtı bir tutum oluşturmak. Türkiye de sigara kullanım oranları (OECD Health Data 2009 da 2008 yılı rakamları): Toplam: % 27,4 Erkek: % 43,8 Kadın: % 11,6
2. Sigarayı bırakma: Hedef: 2009 yılına kadar toplumda sigarayı bırakma oranını tespit etmek ve 2012 yılına kadar toplumda sigara bırakma oranını %40 ın üzerine çıkarmak.
Türkiye de Çeşitli Gruplarda Sigara Kullanım Oranları (1999) Kullanan (%) Bırakmış (%) Hiç kullanmamış (%) Bırakma oranı (%) Öğrenci (7.sınıf) 0.8 6.1 93.1 88.4 Öğrenci (12.sınıf) 14.8 15.1 70.1 50.5 Öğretmenler 48.5 14.5 37.0 23.0 Doktorlar 43.1 17.7 39.2 29.1 Polis memurları 64.6 13.2 22.2 17.0 Din görevlileri 25.1 25.1 49.8 50.0 Şoförler 74.3 10.9 14.8 12.8 Kaynak: Bilir ve Önder (2000), Table 1.
Ülkemizde Yaş ve Cinsiyete göre Sigara Kullanma Durumu Erkek İçen (%) Bırakmış (%) Hiç İçmemiş (%) Bırakma oranları 18-34 yaş 51.7 10.7 37.5 17.1 35-64 yaş 50.2 19 30.8 27.5 65+ yaş 26.5 35.6 37.9 57.3 18 yaş ve üstü 48.8 16.8 34.4 25.6 Kadın 18-34 yaş 17.9 5.8 76.3 24.5 35-64 yaş 10.9 5.1 84 31.9 65+ yaş 1.4 3.5 95.1 71.4 18 yaş ve üstü 12.8 5.2 82 28.9 Kaynak: Çan ve diğerleri, 2007, Tablo 1, Tablo 2; OECD Health Data 2009.
3. Fiyat ve vergilendirme: Hedef: Türkiye de şu anda %73 olan sigara üzerindeki vergi yükü ortalamasını 2012 yılına kadar %80 in üzerine çıkarmak. Buna ek olarak gümrüksüz satış mağazalarındaki vergisiz satışlara sınırlama getirmek.
Sigara Üzerindeki Vergiler Yıl Toplam Vergi oranı (Perakende satış fiyatı üzerinden%) 2006 74,7 2007 73,5 2008 73,4 2009 73,9 2010 78,6 Kaynak: Maliye Bakanlığı
4. Çevresel tütün dumanı (Pasif içicilik): Hedef: 2010 yılına kadar pasif maruziyetin aktif içicilik kadar zararlı olduğu bilgisini topluma yaymak, pasif içiciliği önemli ölçüde azaltmak. 5. Reklam, promosyon ve sponsorluk 6. Ürün kontrolü ve tüketicinin bilgilendirilmesi
4207 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun ile kapalı alanlarda 19 Mayıs 2008 tarihinden itibaren sigara içme yasağı uygulamaya koyulmuştur. Bu kanunda, lokanta, kahvehane, kafeterya gibi yerlerdeki sigara yasağının ise 19 Temmuz 2009'da yürürlüğe girmesi öngörülmüştür.
Amaç Ülkemizde sigara kullanımının maliyetini ve faydasını kamu sektörü açısından incelemek; Kamu tarafından yürütülecek bir sigarayı bırakma kampanyasının fayda ve maliyeti nasıl değiştireceğini ve dolayısıyla böyle bir kampanyaya kamu kesiminin en çok ne kadar harcama yapabileceğini tespit etmek; Ve bu hesapları yaparken ülkemizin içinden geçeceği demografik dönüşümü dikkate almaktır.
Faydalar ve Maliyetler 1.Sigara tüketicilerinin sigara nedeniyle hastalanmalarının sebep olduğu harcamalar (Maliyet) 2. Sigara tüketicilerinin sigara nedeniyle erken ölmelerinin sebep olduğu vergi kaybı (Maliyet) 3. Sigara satışından sağlanan vergi geliri (Fayda)
Demografik Dönüşüm Tablo 6: Türkiye de Nüfus ve Nüfus Artış Hızı Yıl Nüfus (bin kişi) 2010 72 698 Dönem Yıllık ortalama artış oranı (%) 2020 80 257 2010-2020 9.94 2030 86 625 2020-2030 7.66 2040 91 539 2030-2040 5.53 2050 94 444 2040-2050 3.13 Kaynak: TÜİK ve yazarların hesaplamaları.
Yaş gruplarına göre nüfus - 2010 30,0 20,0 10,0 0,0 0-14 15-29 30-44 45-60 60-75 75+ 2030 30,0 20,0 10,0 0,0 0-14 15-29 30-44 45-60 60-75 75+ 2050 30,0 20,0 10,0 0,0 0-14 15-29 30-44 45-60 60-75 75+
bin kişi 18000 Sigara İçen Erkek Nüfus 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Yıl 18-34 35-64 65+ Toplam
bin kişi 4500 Sigara İçen Kadın Nüfus 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 Yıl 18-34 35-64 65+ Toplam
Senaryolar Senaryo 1 (Baz Senaryo) : Sigara kullanım oranlarının ve vergi oranının 2008 deki seviyesinde kalacağı varsayılmaktadır. Senaryo 2: Sigara kullanım oranlarının, uygulanan sigara ile mücadele kampanyası neticesinde her sene %5.41 oranında düşeceği varsayılmaktadır. Senaryo 3: Azalma her sene %8.12 oranında. Senaryo 4: Azalma her sene %2.71 oranında. Senaryo 2, 3 ve 4 te sigara üzerindeki vergi oranının %78,6 ya yükseltileceği varsayılmaktadır.
Maliyet 1. Sigara tüketicilerinin sigara nedeniyle hastalanmalarının sebep olduğu harcamalar: Cinsiyet-yaş grubu bazında Sigara içen kişi sayısı Bırakmış olan kişi sayısı Hiç içmemiş olan kişi sayısı Tahmini yeni hasta sayıları Hastalık insidansları x = Vaka başına x tedavi = maliyeti Tahmini yeni hasta sayıları Toplam tedavi maliyeti (kamu payı) Toplam Bugünkü Değer
bin kişi 250.000 Tahmini Yeni Vaka Sayıları (Akciğer kanseri, KOAH ve İnme) 200.000 150.000 100.000 50.000 Akciğer Kanseri KOAH İnme 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 yıl
bin kişi Tahmini Yeni Vaka Sayıları (KKH) 2.000.000 1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 yıl KKH
Maliyet 2. Sigara tüketicilerinin sigara nedeniyle erken ölmelerinin sebep olduğu vergi kaybı: Cinsiyet-yaş grubu bazında Sigara içen kişi sayısı Bırakmış olan kişi sayısı Hiç içmemiş olan kişi sayısı Mortalite oranları x = Tahmini ölüm sayıları Tahmini ölüm sayıları x Kişi başı ortalama gelir x Ortalama vergi oranı = Toplam Vergi Kaybı Toplam Bugünkü Değer
bin kişi 70.000 60.000 50.000 Tahmini Ölümler (Akciğer kanseri, KOAH ve İnme kaynaklı) 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 yıl Akciğer Kanseri KOAH İnme
bin kişi 250.000 Tahmini Ölümler (KKH kaynaklı) 200.000 150.000 100.000 KKH 50.000 0 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 yıl
Fayda 1. Sigara satışından sağlanan vergi geliri: Toplam sigara içen kişi sayısı Toplam sigara tüketimi Sigara içen kişi başına yıllık ortalama sigara tüketimi x = x Ortalama = paket fiyatı Toplam sigara tüketimi Toplam harcama Toplam harcama x Ortalama vergi = oranı Toplam Vergi Geliri (Bugünkü Değer)
17.000 16.000 15.000 14.000 Hastalık ve Ölümlerin Kamuya Getirdiği Yük (milyon TL, 2008-2050) 13.000 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 2008 2012 2016 2020 2024 2028 2032 2036 2040 2044 2048 Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4
Sigara Satışından Sağlanan Vergi Geliri (milyon TL, 2008-2050) 24.000 22.000 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4 10.000 2008 2012 2016 2020 2024 2028 2032 2036 2040 2044 2048
Fayda ve maliyetler (milyon TL, iskonto oranı %3) Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4 (1. a) Toplam tedavi maliyeti 183,087 176,687 174,185 179,633 (1. b) Tedavi maliyetlerinin kamu sektörü tarafından karşılanan kısmı 153,793 148,417 146,316 150,891 (2. a) Toplam mortalite maliyeti 349,484 324,201 314,306 335,842 (2. b) Mortalite nedeniyle kamu sektörünün vergi kaybı (3) Sigara satışından sağlanan vergi geliri 69,897 64,840 62,861 67,168 449,156 417,083 352,714 492,729
Senaryo 1 Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4 Özet Bilgiler: (6) Hastalık ve Ölümlerin Topluma Getirdiği Yük (7) Hastalık ve Ölümlerin Kamuya Getirdiği Yük (8) Sigara satışından sağlanan vergi geliri (9) Kamunun Net Kazancı (=(8) - (7)) 532,571 500,889 488,491 515,474 223,690 213,257 209,177 218,059 449,156 417,083 352,714 492,729 225,466 203,825 143,537 274,670
Senaryo 2 Senaryo 3 Senaryo 4 Baz senaryoya göre: (11) Vergi gelirinde azalış 32,073 96,442-43,574 (12) Kamu maliyetinde azalış 10,432 14,513 5,630 (13) Kampanya için harcanabilecek tutar ((12)-(11)) -21,641-81,929 49,204
Sonuç ve Değerlendirme: Demografik değişimin etkisiyle önümüzdeki yıllarda sigara içen kişi sayısının artmasını bekliyoruz. 2008 den 2050 ye sigara içen sayıları Erkeklerde 11.730.000 16.429.000 Kadınlarda 3.123.000 3.785.000 Sigarayla bağlantılı hastalıkların ve ölümlerin sayılarının artacağını tahmin etmekteyiz. Örnek: Akciğer kanseri nedeniyle ölümler. 2010 da 14.512 kişi, 2050 de 37.658 kişi.
Sonuç ve Değerlendirme: Kampanya sonucunda: Sigara kullananların oranı, hastalık ve ölüm maliyetleri, vergi gelirleri. Vergi gelirlerindeki azalma genellikle maliyetlerdeki azalmadan daha fazladır. İstisna: Senaryo 4. Sigara kullanma oranı azalırken vergi oranı artmakta, sonuç olarak vergi geliri artmaktadır.
Sonuç ve Değerlendirme: Bir diğer sonuç: İskonto faktörü önemli. %1-%5 : Vergi gelirlerindeki azalma kamu maliyetlerindeki azalmadan daha büyük olmakta. (Senaryo 4 hariç). >= %10 : Maliyetler faydadan daha fazla azalmakta (Senaryo 2 ve 4 te). Önemli soru: Vergi kaybı > Maliyetteki azalma? Bu durumda kampanya anlamsız mı? Hesaba katılmayan maliyetler?