2013 2013 2013 YILI YILI Faaliyet Faaliyet R a proayili rpuo r u 197 Faaliyet Raporu 197
(2 Mart 2013) İSMMMO, 1-7 Mart Muhasebe Haftası etkinlikleri kapsamında mesleğin geleceğini ilgilendiren bağımsız denetim ile ilgili 02.03.2013 tarihinde Divan Otel de Türkiye de Bağımsız Denetimin Geleceğinin Ne Olması Gerektiği üzerinde, konunun taraflarının tartışması ve sonuçta hem fikir olunan bir yol haritası ve ortak bildiri metninin oluşturulup kamuya duyurulması amaçlı bir arama toplantısını gerçekleştirdi. TÜRKİYE DE BAĞIMSIZ DENETİM VE GELECEĞİ ÜZERİNE ARAMA TOPLANTISI VE SONUÇ BİLDİRGESİ 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun hazırlanması döneminde oluşturulan çalışma komitesi gerek meslek örgütleri gerekse üniversiteler ile yoğun bir çalışma ve işbirliği içerisinde çalışmalarını bulunarak tamamlamıştır. Dolayısıyla, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu tam bir mutabakatla kanunlaşmıştır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun değişmeden önceki düzenlemelerinde, tüm işletmelerin muhasebe kayıtlarını ve finansal raporlamalarını Uluslararası Muhasebe/Finansal Raporlama Standartlarıyla tam uyumlu Türkiye Muhasebe/ Finansal Raporlama Standartlarına uygun olarak yapmaları ve tüm sermaye şirketlerinin finansal raporlarının 3568 sayılı yasa ile yetkilendirilmiş SMMM ve YMM ler tarafından bağımsız denetime tabi tutulmaları gerektiği belirtilmişti. Ancak, bilindiği kadarıyla, 6335 sayılı Kanun ve 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname nin hazırlanma sürecinde meslek örgütleri ve üniversitelerden görüş alınmamış ve işbirliği yapılmamıştır. Bu sebeple üniversite öğretim üyeleri, bağımsız denetim firmaları ve meslek örgütlerinde yapılan bu değişikliklerin ve oluşturulan Kurumun bilimsellikten, dünya uygulamalarından ve 6102 sayılı yasanın oluşturulma ruhundan uzaklaştığı yönünde görüşler oluşmuştur. Bu sebeple, Türkiye de bağımsız denetimin geleceğiyle ilgili olarak 3568 sayılı Meslek Yasası, yapılan yeni düzenlemeler ve uluslararası uygulamalar çerçevesinde, Türkiye de Bağımsız Denetimin Geleceğinin Ne Olması Gerektiği üzerinde, ilgili tarafların bir araya gelerek tartışması ve sonuçta hemfikir olunan bir yol haritası ve ortak bir bildiri metninin oluşturulması gereği ortaya çıkmıştır. Bu amaçla, 02.03.2013 tarihinde, İstanbul Divan Otelde; çeşitli üniversitelerden bağımsız denetim, finansal raporlama, ticaret hukuku alanlarında çalışan 12 akademisyen ile kamu kurumları, bağımsız denetim şirketleri, mesleki dernek, TÜRMOB ve oda temsilcilerinden 12 kişiden oluşan toplam 24 kişinin katıldığı bir arama toplantısını gerçekleştirilmiştir. Arama toplantısı; kıdemli bir üniversite öğretim üyesi moderatörlüğünde, katılanların 5 çalışma grubuna ayrılmaları ve her çalışma grubunda üniversite öğretim üyeleri, bağımsız denetim şirketleri, mesleki dernekler ve meslek odalarının temsilcilerinin yer almaları ve bu çalışma gruplarına üniversite öğretim üyelerinin başkanlık yapmaları biçiminde gerçekleştirilmiştir. Çalışma gruplarına aşağıda yer alan aynı sorular sorulmuştur. Bu sorular, çalışma grupları tarafından tartışılarak cevaplandırılmış ve bu cevaplar her bir çalışma grubu başkanı tarafından bir sunum biçiminde tüm katılımcılarla paylaşılmıştır. Bundan sonra, çalışma grupları başkanları bir araya gelerek her bir çalışma grubunun sorulara verdiği yazılı cevapları ayrı ayrı değerlendirdikten sonra ortak bir metin üzerinde uzlaşma sağlanmışlardır. Böylece, aşağıda yer alan arama toplantısı sonuç bildirisi ortaya çıkmıştır. 198
Bu sonuç bildirisi, katılımcılara okunarak sunulmuş ve üzerinde görüş birliği sağlanmıştır. 1- Bağımsız denetim sürecinin taraflarından biri olan TÜRMOB ve İLGİLİ DİĞER KURUM VE KURULUŞ- LAR (Mesleki Dernekler, Üniversiteler vb.), 660 sayılı KHK ile kurulan Kamu Gözetim Kurumu nun oluşumu, yaptığı düzenlemeler ve uygulamaları ile TTK nın 6335 sayılı Yasa ile değişim sürecinde etkili oldular mı? Bunlar arasında gerekli işbirliği sağlandı mı? Bundan sonra nasıl bir işbirliği oluşturulmalıdır? 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun hazırlanması döneminde oluşturulan hazırlık komitesi gerek meslek örgütleri gerekse de üniversiteler ile yoğun bir çalışma ve işbirliği içerisinde bulunmuştur. Bu sebeple 6102 sayılı Kanunun ilk yayınlanan halinde muhasebe kayıtlarının ve finansal raporlamaların Uluslararası Finansal Raporlama standartlarına tam uyumlu Türkiye Finansal Raporlama Standartlarına uygun olarak yapılması ve denetim işlemlerinin 3568 sayılı yasa ile yetkilendirilmiş SMMM ve YMM ler tarafından yapılmasının yer aldığı metin üzerinde mutabakat oluşmuştur. Ancak 6335 sayılı kanun ve 660 sayılı KHK nin hazırlanma sürecinde meslek örgütleri ve üniversiteler den bildiğimiz kadarıyla görüş alınmamış ve işbirliği yapılmamıştır. Bu sebeple gerek yapılan değişiklikler, gerekse de oluşturulan kurum bilimsellikten, dünya uygulamalarından ve 6102 sayılı yasanın oluşturulma ruhundan uzak olarak ortaya çıktığını düşünmekteyiz. Dünya uygulamaları göz önüne alındığında Kamu Gözetim Kurumları gelişmiş ülkelerin hemen hepsinde bulunmakta, gelişmekte olan ülkelerde ise oluşturulma çabaları devam etmektedir. Dünya örneklerine bakıldığında kamu gözetim kurumları genellikle halka açık şirketler için oluşturulmakta, KOBİ ve halka açık olmayan şirketlerin denetimlerinin gözetimi ise daha çok meslek örgütleri tarafından yapılmaktadır. Örneğin İngiltere de var olan yapıda Muhasebe Standartları, Denetim Standartları ve Gözetim İşlemleri üç ayrı kurul tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kurullar bütçeleri, üyeleri ayrı olan üç ayrı özerk kurul olup sadece işbirliği amacı ile bir üst kurula bağlanmıştır. Türkiye de 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameden önce de Kamu Gözetimi işlevini yapan kurumlar bulunmaktaydı. Değişik alanlarda kamu gözetimi SPK, BDDK, Hazine Müsteşarlığı ve Maliye Bakanlığı kanalıyla yapılmaktaydı. Gerçekte kamu gözetiminin yeniden kurgulanmasının temelinde ülkedeki değişik gözetim müesseselerin bir araya toplanması yatmaktadır. Ancak Türkiye de oluşturulan yapı Kanun Hükmünde Kararname ile oluşturulmuş ve mevcut bir kurum dönüştürülmüş, böylece bakanlıklar arası yetki yarışına sebep olunmuştur. Ayrıca yeni yapılanmada Maliye Bakanlığı nın Kurum üzerinde etkili olma çabasının öne çıktığı gözlemlenmiştir. Yeni yaklaşımla birlikte hem üniversite temsilcilerinin hem de uygulamacıların yapılanmada, yeteri kadar, yer almadıkları görülmektedir. Bu yapısal nitelik Kurum un uygulamalarının bilimsel gerçeklikten ve dünya uygulamalarından uzak olmasına, diğer yandan da ülkemizdeki öteden beri var olan kamu gözetim birikiminin göz ardı edilmesine yol açmıştır. Kurum un bundan sonraki süreçte işlevsel olabilmesi için özerk, bağımsız, ve bilimsel bir üst Kurul kimliğini kazanması gerekmektedir. Bunun için Kurum a 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile verilen ve büyük ölçüde uygulamaya yönelik görevlerin yetki devri vasıtasıyla meslek örgütlerine ve akademik öğelerin daha fazla yer aldığı özerk çalışma kurullarına bırakılması uygun olacaktır. 199
2-660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile oluşturulan, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) ülkemiz ve mesleğimizin gerçekleri ile ne kadar bağdaşmaktadır? Bağdaşmayan yönlerinin olduğunu düşünüyorsanız bunların neler olduğunu belirtiniz. Bağdaşması ile ilgili, varsa, önerilerinizi sıralayınız. Kamu Gözetim Kurumu nun oluşturulmasındaki temel amaç ülkemizdeki gözetim konusundaki çok başlılığı ortadan kaldırmak ve merkezi bir gözetim sistemini oluşturmaktır. Ancak Kurum a atfedilen görevlerin fazla olması sebebiyle Kurum gerçek amacını yerine getirememektedir. Buradan hareketle SPK ve BDDK kanunlarında yapılan son değişikliklerle çok başlı yapıda başlanan noktaya geri dönülmüş, Kamu Gözetim Kurumu yetkilerinin önemli bir kısmını kaybetmiş, bir ara yetkilendirme kurumu haline gelmiştir. Kamu Gözetim Kurumu nu yeniden ana amacına hizmet edecek işlevsel bir yapıya dönüştürebilmek; Muhasebe standartlarını belirleme yetkisi, muhasebe uygulamacılarının ve akademik temsilcilerin yer aldığı bir özerk kuruma, Denetim standartlarını belirleme yetkisi, denetim uygulamacılarının ve akademik temsilcilerin yer aldığı bir özerk kuruma, Sicil yetkilendirme ve eğitim işlemleri, meslek örgütlerine bırakmalıdır. 3- KGK nın 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname yle, TÜRMOB un 3568 sayılı Meslek Yasasıyla belirlenmiş bağımsız denetimle ilgili yetkilerinin kullanım sınırları arasındaki çatışma noktasını, meslek mensubunun kazanılmış haklarını da göz önünde tutarak değerlendiriniz. Ülkemizdeki mevcut durum incelendiğinde, SPK da ve hali hazırda diğer tüm alanlarda bağımsız denetim yapma yetkisi SMMM ve YMM lerdedir. Dolayısıyla TÜRMOB un talebi yeni bir yetkilendirme değil hali hazırda kazanılmış ve kullanılmakta olan hakların devamı niteliğindedir. Kamu Gözetim Kurumu ndan beklenen, kıdeme, ünvana, yıla, yaşa vb. meslek mensuplarının kişisel özelliklerine göre değil, yaptığı işin niteliksel ve niceliksel kalitesine göre gözetim ve değerlendirme yapmasıdır. Gözetim mekanizması doğru kurgulandığı ve doğru işletildiği takdirde sisteme bağımsız denetim işini hakkıyla yapabilecek kişiler dahil olacaktır. Türkiye deki bu zamana kadar yaşanan bağımsız denetim deneyimi bu yöndedir. 4- TÜRMOB un 6102 sayılı TTK sürecinde hazırlamış olduğu Yeni TTK, KOBİ TFRS ve Bağımsız Denetim eğitimlerini içeren ve yaklaşık 40.000 meslek mensubunun eğitildiği proje doğru muydu? KGK, TÜRMOB un bu eğitim projesini neden kabul etmedi? 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun ilk yayınlanan halinde muhasebe kayıtları ile finansal raporlama TFRS ye göre ve TÜRMOB üyesi meslek mensupları tarafından yapılacaktır. Bu nedenle TÜRMOB ölçeğinde bir meslek örgütünün böyle bir gelişmeye kayıtsız kalması düşünülemez. Dünyadaki tüm meslek örgütleri asli görevlerinin bir parçası olarak sürekli eğitim çalışmaları yapmaktadır. Bu nedenle TÜRMOB un bu eğitim projesi doğru ve yapılması gerekli olan bir projedir. Ancak, Kamu Gözetim Kurumu TÜRMOB un TMS/TFRS, Bağımsız Denetim ve TTK eğitim projesini değerlendirmeye almamıştır. Bu kadar kapsamlı ve nitelikli bir şekilde gerçekleştirilen bu proje KGK tarafından detaylı bir şekilde incelenmemiş, proje ile ilgili herhangi bir eleştiri veya öneri kamuoyu ile paylaşılmamıştır. Proje doğrudan göz ardı edilmiştir. Burada izlenmesi gereken doğru yol, bu eğitim projesinin IFAC tarafından yayınlanan eğitim standartları esas alınarak değerlendirilmesi, var ise eksikliklerin belirlenerek TÜRMOB a düzeltici tamamlayıcı önerilerin getirilmesidir. Bu şekilde ayrıca kamu kaynaklarının etkin kullanımı da sağlanmış olacaktır. 200
5- Yeni TTK değişmeden önce tüm sermaye şirketlerinin bağımsız denetime tabi olmaları doğru muydu? Yapılan değişiklikle bağımsız denetimin kapsamının daraltılması doğru oldu mu? Gelecekte bağımsız denetimin kapsamı ne olmalıdır? Ülkemizde öteden beri vergi muhasebesinden bilgi muhasebesine geçiş sağlanamamıştır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu bu eksikliği gidermek ve Türk muhasebe sistemini uluslararası standartlarla uyumlu hale getirmek üzere tasarlanmıştır. Bunun bir tamamlayıcısı olarak da yine uluslararası standartlarla uyumlu bağımsız denetim uygulaması daha yaygın olarak kullanılmak üzere sistemimize girmiştir. Yeni TTK değişmeden önceki hali bilgi için muhasebeye uygun olarak ihdas edilmişti. Nerede bir işletme organizasyonu varsa orada o işletmenin pay ve menfaat sahiplerine doğru ve güvenilir bilgi sunma anlayışına uygun bir güvence hizmeti niteliğinde olan denetimin olması şarttır. Dolayısıyla ilke olarak denetimsiz işletme düşünülemez. Sermaye şirketlerinin tümünün bağımsız denetime tabi olması ilkesel olarak doğrudur. Kayıt dışılığın bu kadar yoğun olduğu bir ülkede, denetçilere getirilen sorumluluklar da dikkate alındığında denetimin bir anda tüm sermaye şirketleri için uygulanmasının kolay olmadığı bilinmektedir. Buradan hareketle, Bakanlar Kurulu tarafından kapsamın daraltılması, gelecekte kademeli olarak genişletilmeyecek ise doğru değildir. Bağımsız denetimin tüm sermaye şirketlerine uygulamasına ilişkin kademeli geçiş takvimlendirilerek bir an önce kamuoyuna açıklanmalı ve sermaye şirketleri buna göre hazırlıklarını yapmalıdır. 6- Yeni TTK değişmeden önce tüm işletmelerin muhasebe kayıtlarını ve finansal raporlarını Türkiye Muhasebe Standartları (TMS) na göre düzenlemeleri zorunluyken; yapılan değişiklikle neden sadece sınırlı sayıda şirketler için TMS ye göre, sadece, finansal rapor düzenleme zorunluluğu getirildi? Yapılan değişiklikler doğru mudur? İşletmeler, Meslek mensubu ve muhasebe mesleği ve kamu menfaati bundan nasıl etkilenecektir? Yeni TTK ile gündeme gelmiş olmasına rağmen ülkede şu anda bağımsız denetim yok ise TFRS ye göre finansal tablo da yoktur şeklinde istenmeyen bir sonuç ortaya çıkmıştır. Ticari kar ve mali kar kavramlarının farkı konusunda yaratılmak istenen farkındalık, önemli ölçüde yara almıştır ve bu konuda karmaşa yaşanmaktadır. Ülkedeki vergi muhasebesi kültürünün yaygınlığı da bu konuda bir uzlaşmaya varılmasında engel olmuştur. 7- Türkiye de bağımsız denetim yetkisine kimler sahip olmalı? Bu konuda KGK nın yapmış olduğu düzenlemeler doğru mudur? Belirlenecek kalite koşulları doğrultusunda TÜRMOB un savunduğu tüm SMMM ve YMM lerin bağımsız denetçi yetkisine sahip olma talebi haklı bir talep midir? TÜRMOB un bu talebi KGK tarafından neden kabul görmemiştir? Bağımsız denetimin 3568 sayılı Meslek Yasası konsepti içindeki yeri nedir, ayrı bir konsept olabilir mi? 3568 sayılı Kanuna göre yetki almış meslek mensuplarının talebi yeni bir hakkın verilmesi değil mevcut durumun devamı niteliğindedir. Önemli olan gözetim müessesesinin işlevselliğidir. 201
Muhasebe denetim işini de kapsar. Dolayısıyla, 3568 sayılı Meslek Yasası bağımsız denetim işini de düzenlemiştir. 8- Yukarıdaki değerlendirmelerinizi göz önünde tutarak muhasebecilik mesleğinin, meslek mensubunun ve bağımsız denetimin yapısına ilişkin öngörülerinizi sıralayınız. Kamu menfaatinin en üst düzeyde dikkate alınması amacıyla; Bir bedel karşılığı ve farklı üniversiteler tarafından verilen eğitim, eğitim materyalleri, sınavlar, eğitim verenler vb. standart değildir. Kamu Gözetim Kurumu özerk bir kuruma dönüştürülmelidir. Kamu Gözetim Kurumu, gözetim işlemlerini yerine getirecek bir üst gözetim kurumu olmalıdır. Görevleri arasında bulunan Muhasebe Standartlarını ve Denetim Standartlarını hazırlama görevlerini daire başkanlığından ziyade bağımsız çalışacak bir kurula devretmelidir. Kamu Gözetim Kurumu, mesleğe giriş, staj ve sınav yönergelerine uygun olarak meslek örgütünün üst kuruluşu olan TÜRMOB ile işbirliği yapmalı ve bundan sonra mesleğe girecek olanlara uygulanmak üzere yetkilendirme yapılması sağlanmalıdır. 3568 sayılı Yasa ve 6102 sayılı Yasa bağımsız denetim görevini SMMM ve YMM lere vermiştir. Herhangi bir ikincil mevzuat düzenlemesi yapılırken meslektaşlar arası ayrım yaratılmamalıdır. İş sahiplerine, finansal tabloların TFRS ye göre hazırlanması ve bu tabloların bağımsız denetime tabi olmasının sağlayacağı faydalar anlatılmalıdır. 202