BİLGESAM HEYETİ NİN PAKİSTAN ZİYARETİ SONUÇ RAPORU BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

BİLGESAM HEYETİ NİN PAKİSTAN ZİYARETİ SONUÇ RAPORU BİLGE ADAMLAR STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

BİLGESAM HEYETİ NİN PAKİSTAN ZİYARETİ SONUÇ RAPORU Grafik Tasarım: Sertaç DURMAZ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: +90 212 217 65 91 Faks: +90 212 217 65 93 www.bilgesam.org bilgesam@bilgesam.org Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A.Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : +90 312 425 32 90 Faks: +90 312 425 32 90 Copyright BİLGESAM OCAK 2015 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz.

BİLGESAM Heyetinin Pakistan Ziyareti Sonuç Raporu SUNUŞ Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) heyeti, Pakistan Ulusal Savunma Üniversitesi nin (National Defence University-NDU) daveti üzerine 12-15 Aralık 2015 tarihleri arasında Pakistan a bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney, Doç. Dr. Atilla Sandıklı ve Araştırma Asistanı Bekir Ünal dan oluşan heyet, ziyaret programında ev sahibi kuruluş Ulusal Savunma Üniversitesi nin koordinasyonuyla İslamabad da temaslarda bulunmuştur. BİLGESAM heyeti, ziyaret programında National Defence University (NDU), Institute for Strategic Studies, Research and Analysis (ISSRA) ve Türkiye nin İslamabad Büyükelçiliği bünyesindeki uzman, akademisyen ve yetkililerle görüşmeler gerçekleştirmiştir. Ziyaret programı kapsamında; Türkiye nin bölgesel güvenlik politikaları, Türkiye nin Irak ve Suriye ile ikili ilişkileri, Kıbrıs Sorunu ve Doğu Akdeniz deki enerji keşifleri, Pakistan ın ekonomik ilişkileri, güvenlik ve genel dış politika vizyonu, Pakistan ın Afganistan, Hindistan, İran, Çin ve ABD ile münasebetleri, Pakistan ın Orta Asya ve Orta Doğu bölgesine yönelik politikaları, İran nükleer programı algısı, Irak ve Suriye deki krize yaklaşımı, Pakistan ın sınır komşusu Afganistan a yönelik politikaları, uluslararası terörizm, enerji güvenliği, Keşmir Sorunu ve Türkiye-Pakistan ilişkilerinin geliştirilmesi için yapılması gerekenler gündeme alınmıştır. Sonuç Raporu, ziyaretin Türkiye-Pakistan ilişkilerine katkı sağlaması amacıyla ziyaret programı kapsamındaki görüşmelerin özeti olarak hazırlanmış ve kamuoyuyla paylaşılmıştır. Raporun Türk karar mercilerine, ilgili uzman ve akademisyenlere faydalı olmasını temenni eder, ziyaret programı boyunca heyetimize eşlik eden NDU Başkanı Korgeneral Javed İkbal, ISSRA Genel Direktörü Tümgeneral Noel Israel Khokhar ve beraberindeki yetkililere, heyetimize başkanlık eden Oramiral (E) Salim Dervişoğlu na, Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney e, Dr. Numan Hanif e ve rapora katkı sağlayan BİLGESAM personeline teşekkür ederim. Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı 29

BİLGESAM Heyetinin Pakistan Ziyareti Sonuç Raporu BİLGESAM HEYETİ NİN PAKİSTAN ZİYARETİ SONUÇ RAPORU Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM) heyeti, Pakistan Ulusal Savunma Üniversitesi nin (National Defence University-NDU) daveti üzerine 12-15 Aralık 2015 tarihleri arasında Pakistan a bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu, Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney, Doç. Dr. Atilla Sandıklı ve Araştırma Asistanı Bekir Ünal dan oluşan heyet, ziyaret programında ev sahibi kuruluş Ulusal Savunma Üniversitesi nin koordinasyonuyla İslamabad da temaslarda bulunmuştur. BİLGESAM heyeti, ziyaret programında National Defence University (NDU), Institute for Strategic Studies, Research and Analysis (ISSRA) ve Türkiye nin İslamabad Büyükelçiliği bünyesindeki uzman, akademisyen ve yetkililerle görüşmeler gerçekleştirmiştir. Ziyaret programı kapsamında gündeme alınan konular; Türkiye nin bölgesel güvenlik politikaları, Türkiye nin Irak ve Suriye ile ikili ilişkileri, Kıbrıs Sorunu ve Doğu Akdeniz deki enerji keşifleri, Pakistan ın ekonomik ilişkileri, güvenlik ve genel dış politika vizyonu, Pakistan ın Afganistan, Hindistan, İran, Çin ve ABD ile münasebetleri, Pakistan ın Orta Asya ve Orta Doğu bölgesine yönelik politikaları, İran nükleer programı algısı, Irak ve Suriye deki krize yaklaşımı, Pakistan ın sınır komşusu Afganistan a yönelik politikaları, uluslararası terörizm, enerji güvenliği, Keşmir Sorunu ve Türkiye-Pakistan ilişkilerinin geliştirilmesi için yapılması gerekenler olmuştur. Ziyaret programı süresince BİLGESAM heyetine ISSRA Genel Direktörü Tümgeneral Noel Israel Khokhar ın görevlendirdiği Pakistanlı grup eşlik etmiştir. Heyet, Pakistan Benazir Bhutto Havalimanı ndaki karşılamadan uğur- 1

BİLGESAM Heyetinin Pakistan Ziyareti Sonuç Raporu lanmaya kadar VİP olarak ağırlanmış, ziyaret programı boyunca BİLGESAM heyetine eşlik eden Pakistanlı grubun heyet mensuplarına gösterdiği saygı, nezaket ve samimiyet ve organizasyondaki kusursuzluk takdirle karşılanmıştır. Oramiral (E) Salim Dervişoğlu başkanlığındaki BİLGESAM heyeti, ziyaret programının birinci gününde NDU Başkanı Korgeneral Javed İkbal i makamında ziyaret etmiş ve görüş alışverişinde bulunmuştur. Korgeneral İqbal NDU nun faaliyetleri ve yapısı hakkında heyeti bilgilendirmiş, BİLGESAM heyeti de kısaca BİLGESAM ın teşkilat yapısı, çalışmaları ve faaliyetleri hakkında bilgi vermiştir Ardından ISSRA Genel Direktörü Tümgeneral Noel Israel Khokhar başkanlığındaki Pakistanlı uzman, akademisyen ve yetkililerle daha önce planlanan programa uygun olarak birinci yuvarlak masa toplantısı gerçekleştirilmiştir. Toplantıda Prof. Dr. Nurşin Ateşoğlu Güney Orta Doğu daki Son Gelişmeler ve Türkiye nin Güvenliği başlıklı bir sunum yapmıştır. Sunumda Arap Baharı sonrasında Orta Doğu daki dinamiklerin giderek değiştiği ve Türkiye nin de bu değişimden önemli ölçüde etkilendiği belirtilmiştir. Son dönemdeki gelişmelerden sonra Türkiye nin güvenlik ve dış politikasını yeniden gözden geçirmeye ihtiyacı olduğu vurgulanmıştır. Türkiye nin Orta Doğu politikasını belirleyen en önemli faktörlerden birisi demokrasi ve insan haklarıyla ilgili endişeleri olduğu, dolayısıyla da sınırda yaşanan gelişmelerin Türkiye nin sıfır sorun temelli dış politikasında değişime neden olduğu ifade edilmiştir. Yeni dönemde komşuları ile ilişkileri gözden geçiren Türkiye nin, devam eden çatışmaların ve sorunların çözümü için çaba sarf ettiği vurgulanmıştır. Bu kapsamda Türkiye nin Suriye de uçuşa kapalı alan ve tampon bölge oluşturmak için uğraştığı, IŞİD karşıtı koalisyona destek verdiği ve ABD nin IŞİD e karşı yürüttüğü mücadeleye katkıda bulunduğu dile getirilmiştir. Türkiye nin Suriye ve Irak ile yaklaşık 1200 kilometrelik sınırı bulunduğu, dolayısıyla çatışmaların eksik olmadığı Orta Doğu da Suriye deki iç savaşın ve Irak taki krizin Türkiye nin sınırı güvenliğini tehdit ettiği belirtilmiştir. Suriye ve Irak ta faaliyetlerini devam ettiren IŞİD in, bölgenin güvenliği ve istikrarı için büyük bir tehdit oluşturduğunun altı çizilmiştir. Bu çerçevede IŞİD in küresel terör tehdidini arttıran bir organizasyon haline geldiği ve Irak la Suriye nin geleceği bakımından ciddi endişeler doğurduğu ifade edilmiştir. 2

BİLGESAM Heyetinin Pakistan Ziyareti Sonuç Raporu Türkiye nin ayrıca Suriye deki iç savaştan kaçan ve sığınma talebinde bulunan Suriyelilere karşı imkânlarını seferber ettiği ve üzerine düşen yardımları yapmaya çalıştığı, sığınmacıların için yaptığı mali harcamaların 5 milyar doları aştığı vurgulanmıştır. İç savaşın şiddetlenmesiyle Türkiye ye sığınan Suriyeli sayısı giderek artarak 2 milyon sınırına dayandığı ve bu sayının daha da artacağı değerlendirilmiştir. Öte yandan Doğu Akdeniz deki enerji keşiflerinin Kıbrıs Sorunu nun çözümüne katkı sağlayabileceğini aktaran Prof. Güney, Kıbrıs Sorunu nun Rum tarafının kabul edimesi mümkün olmayan talepleri ve görüşmelerdeki politika ve davranışları itibariyle kısa vadede çözümünün zor olduğunu da vurgulamıştır. BİLGESAM heyeti, ziyaret programının ikinci günü ISSRA da Tümgeneral Noel Israel Khokhar başkanlığındaki Pakistanlı uzman, akademisyen ve yetkililerle ikinci yuvarlak masa toplantısını gerçekleştirmiştir. Tümgeneral Noel Israel Khokhar a göre Afganistan ve Pakistan daki etnik ve dinsel farklılıklar bölgede etkili olmaya çalışan küresel ve bölgesel güçlerin yönlendirmesiyle birçok sorunu tetiklemektedir. Sınır ve kimlik problemi, uyuşturucu ticareti, çatışma ve istikrarsızlık gibi meseleler iki ülkede de istikrarsızlığın sürmesine neden olmaktadır. Toplantıda Pakistan tarafı Pakistan-Afganistan İlişkileri başlıklı bir sunum yapmıştır. Sunumda Afganistan ve Pakistan da yaşanan sorunların kökenlerinin 19.yüzyıl sömürgecilik dönemine kadar uzandığı, bu dönemden itibaren Pakistan ın dış güçlerin ulusal çıkarlarını desteklemeye yönelik girişimlerine de sahne olduğu aktarılmıştır. Diğer taraftan Rusya nın SSCB dönemindekine benzer şekilde Orta Asya ülkeleri üzerinde kontrole sahip olma çabaları ve ABD nin de Çin in güçlenmesini engelleme politikaları Pakistan ve Afganistan topraklarında bir güç mücadelesi yaşanmasına yol açmaktadır. Yakın geçmişe baktığımızda Afganistan ve Pakistan ın, 1980 yılında SSCB nin Afganistan ı işgalinden sonra, uluslararası gündemin önemli bir konusu haline geldiği vurgulanmıştır. SSCB nin çekilmesinden sonra Afganistan da çeşitli gruplar arasında çıkan iç savaşın genişleyerek bölgeyi de etkileyen bir istikrarsızlığa sürüklediği, 11 Eylül terör saldırıları sonrası ABD nin bölgeye müdahil olmasının ise sorunu daha da derinleştirerek Pakistan ın kuzeyini istikrarsızlaştırdığı değerlendirilmiştir. Tümgeneral Noel Israel Khokhar a göre Afganistan ve Pakistan daki etnik ve dinsel farklılıklar bölgede etkili olmaya çalışan küresel ve bölgesel güçlerin yönlendirmesiyle birçok sorunu tetiklemektedir. 3

BİLGESAM Heyetinin Pakistan Ziyareti Sonuç Raporu Afganistan ve Pakistan arasındaki temel sorunlar olarak terörizm, uyuşturucu ticareti, sınır sorunu, çatışma ve istikrarsızlık sayılmıştır. Çatışma ortamı sebebiyle ortaya çıkan mülteci sorunu özel olarak ele alınmıştır. Son verilere göre 2002 yılından bu yana Afganistan a 3,8 milyon Afgan mülteci geri dönmüş olup hâlihazırda Pakistan da kayıtlı olarak yaşayan Afgan mültecilerin sayısı ise 1,6 milyon civarındadır. Afgan mülteciler yüzde 37 oranında Hayber-Paktunkhva ve Belucistan eyaletlerindeki mülteci kamplarında, yüzde 63 oranında ise taşra ve şehirlerde yaşamaktadır. Peşaver deki Pakistan Talibanı (Tehrik-i Taliban) militanları tarafından bir okula gerçekleştirilen kanlı baskının ardından ülkedeki kayıtlı yaklaşık 1,6 milyon Afgan mültecinin geri gönderilmesi konusu yeniden gündeme gelmiştir. 1947 yılında kurulan Pakistan da halkın, ortak bir tarihi miras ile milli birlik ve beraberliği pekiştirecek tarihsel geçmişten yoksun olduğu belirtilmiştir. Güney, Orta ve Batı Asya arasındaki iki ülkeyi kapsayan bölgenin güvenliğinin gelişimine katkıda bulunabilmek için öncelikle iki ülkedeki farklı kimliklerin dikkate alınması gerektiğine değinilmiştir. İki ülkenin sahip olduğu etnik ve dinsel karmaşık yapının ve bu yapıyı oluşturan her grubun özelliklerinin bilinmesinin, mevcut olan kimlik sorununun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacağı değerlendirilmiştir. 1947 yılında kurulan Pakistan da halkın, ortak bir tarihi miras ile milli birlik ve beraberliği pekiştirecek tarihsel geçmişten yoksun olduğu belirtilmiştir. Bu nedenle ülkede, dini ve etnik bakıştan arınmış bir Pakistanlı üst kimliğinin benimsenme ve bu yolla birlik oluşturma anlamında ciddi problemlerin var olduğu ifade edilmiştir. Anayasasında Pakistan ın sosyal adaletin İslam ilkeleri üzerine kurulu bulunduğu demokratik bir devlet olduğu ve İslam dininin devlet dini olduğu dile getirilmiştir. Etnik-dilsel farklılıklardan dolayı benimsenemeyen Pakistan üst kimliğinin yerine, Müslüman milliyetçiliğinin öne sürüldüğü; ancak Pakistan da Müslümanlar arasında da ayrışma, diğer bir ifadeyle Sünni-Şii kutuplaşması söz konusu olduğunun altı çizilmiştir. Afganistan ın doğu ve güney vilayetlerinin Pakistan a komşu olması nedeniyle birçok isyancı grubun sınırın denetimsizliğinden faydalanarak Pakistan topraklarına sığındığı belirtilmiştir. Afganistan daki çatışma ve istikrarsızlık sorununun Pakistan ı ilgilendiren başka bir yönü olarak 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra başlatılan teröre karşı savaş dâhilinde bir cephe ülke olması sayılmıştır. Bu çerçevede özelikle ABD nin Pakistan a ekonomik ve askeri açıdan destek sağladığı değerlendirilmiştir. 4

BİLGESAM Heyetinin Pakistan Ziyareti Sonuç Raporu Afganistan da Taliban ve onun destek verdiği El-Kaide terör örgütünün gerçekleştirdiği ya da gerçekleştirebileceği eylemlerin İslamad nezdinde başlıca güvenlik sorunlarından birini teşkil ettiği belirtilmiştir. 11 Eylül terör saldırıları sonrası, başta ABD olmak üzere Çin (Uygur Türkleri), Rusya (Çeçenistan meselesi) ve Hindistan (Keşmir Sorunu) gibi ülkeler için, Pakistan daki El- Kaide terör örgütünün tehdit olarak algılandığı vurgulanmıştır. Pakistan daki çocukların ve gençlerin ekonomik yetersizlik sebebiyle tercih ettiği medreselerin onları aşırıcı gruplar için birer hedef haline getirdiği dile getirilmiştir. Toplantılarda Pakistan ın coğrafi konum ve özelliklerine, askeri stratejisi çerçevesinde elde edilen başarılara ve terörle mücadelede aşılmaya çalışılan engellere de değinilmiştir. Terörle mücadele konusunda Pakistan askeri güçlerinin sayısının ve yetkilerinin artırıldığı görülmüştür. Pakistan terörle mücadele kapsamında aşırılık yanlısı terör gruplarının ideolojilerinin yanlış olduğunu açıklamak ve daha önce bu tip örgütlere katılmış olanların yeniden topluma kazandırılmasını sağlamak adına deradikalizasyon merkezi oluşturmuş; okulların yenilenmesi, yol inşa edilmesi gibi bölgenin kalkınmasına katkı sağlayacak çalışmalar yapmıştır. Pakistan ın; dünyanın afyon üretiminde merkezi oluşturan Afganistan a komşu olması ülkeyi, uyuşturucu ticareti ve uyuşturucunun kötüye kullanımı konusunda zayıf durumda bırakmaktadır. Bununla birlikte, Afganistan-Pakistan sınırındaki denetim güçlüğü de uyuşturucu ticaretini kolaylaştırıcı bir etki yaratmaktadır. Uyuşturucu ticareti savaş koşullarıyla birleşerek bir narkoekonomi yaratmaktadır. Bu sayede uyuşturucu ticaretinden gelir sağlayan savaş ağaları, merkezi otoriteye karşı güç sağlamaktadır. Merkezi otoritenin tüm ülkede tesis edilmesi bu sebepten ötürü mümkün olamamaktadır. Afganistan da yaşanan istikrarsızlık durumu; Pakistan ın Afganistan a etki etmesine imkân tanırken mevcut sorunların Pakistan a taşınmasına da sebep olmaktadır. Uyuşturucu ticareti savaş koşullarıyla birleşerek bir narkoekonomi yaratmaktadır. Bu sayede uyuşturucu ticaretinden gelir sağlayan savaş ağaları, merkezi otoriteye karşı güç sağlamaktadır. Pakistan ın Hindistan ile yaşadığı Keşmir Meselesi, uluslararası güvenliğe etki eden başka bir sorun olarak ele alınmıştır. İki ülke arasında 1980 yılına kadar 3 konvansiyonel savaş yaşanmış; ancak bu savaşların sonrasında iki ülkenin de nükleer güce kavuşmasının etkisiyle bölgede güç dengesi sağlanabilmiştir. Çin-Pakistan ilişkilerindeki gelişmelerin ekonomik ilişkiler ve stratejik ortaklığın güçlenmesine de olanak sağladığı ifade edilmiştir. Pakistan ile olan 5

BİLGESAM Heyetinin Pakistan Ziyareti Sonuç Raporu askeri işbirliği Çin in Hindistan ı dengeleme stratejisinin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Bu amaçla Çin, Pakistan ın konvansiyonel silah gücüne çeşitli harp silah ve vasıtaları ile destek olurken aynı zamanda balistik füze teknolojisinin gelişimine de yardımcı olma girişimindedir. Böylece istikrarlı ve ekonomik olarak güçlü, dolayısıyla bölgedeki güvenliğin dengeleyicisi ve ticaret koridoru rolündeki bir Pakistan ortaya çıkabilecektir. Çin, Pakistan deniz üssü Gwadar dan Güney Çin Denizi ne uzanan stratejik limanlar inşa ederek ABD nin enerji yolları hâkimiyetine karşı bir alternatif oluşturmayı ve enerji güvenliğini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu nedenle Çin, Pakistan ile bu konuda işbirliği yoluna gitmiştir. İran sınırındaki, Hürmüz Boğazı na çok yakın bir konuma sahip olan Pakistan ın Gwadar Limanı, Basra Körfezi ve Arap ülkelerinden Çin e gelen petrol ve doğalgaz yolunun güvenliğinin sağlanmasında önemli bir role sahiptir. Hindistan ın ise bölgedeki etkisini korumak amacıyla yine Gwadar Limanı ndan rahatsız bir diğer bölge ülkesi olan İran ile işbirliği yoluna başvurduğu gözlemlenmiştir. IŞİD in Türkiye için oluşturduğu tehdit ile Taliban ın Pakistan açısından yarattığı tehdit benzerlik göstermektedir. Sonuç olarak Türkiye ve Pakistan yakın kültürel, sosyal ve siyasal ilişkilere sahip iki müttefik ülkedir. Türkiye ile Pakistan arasındaki yakınlık sadece duygusal ve tarihsel gerekçelerle sınırlı kalmamaktadır. Son yıllarda tehdit algısı anlamında iki ülke arasında benzerliklerin olduğu görülmektedir. IŞİD in Türkiye sınırlarındaki Suriye ve Irak topraklarındaki faaliyetleri Türkiye nin ciddi bir sınır aşan tehdit ile karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. IŞİD in Türkiye için oluşturduğu tehdit ile Taliban ın Pakistan açısından yarattığı tehdit benzerlik göstermektedir. Ayrıca Pakistan daki Afgan sığınmacılar ve Türkiye deki Suriyeliler konusu iki ülkenin birbirlerinin tecrübelerinden yararlanabileceği alanlar olarak öne çıkmaktadır. Önümüzdeki süreçte, Türkiye nin Pakistan da yaşanan gelişmeleri yakından takip etmesi ve benzerlikler üzerinden işbirliğinde bulunulmaya devam etmesi faydalı olacaktır. BİLGESAM heyetinin NDU ev sahipliğinde İslamabad a gerçekleştirdiği ziyaret ve ziyaret kapsamında gerçekleştirilen temaslar, Türkiye-Pakistan arasındaki etkileşime katkı sağlamıştır. BİLGESAM heyetine NDU ile yaptığı programlı çalışma öncesi ve devamında Türkiye-Pakistan ilişkileri hakkında son derece yararlı bilgiler vererek rehberlik eden İslamabad Büyükelçimiz Sayın Babür Girgin başta olmak üzere büyükelçilik personelinin yardım ve katkıları takdir ve şükranla belirtmeye değer yararlılıkta olmuştur. 6

BİLGESAM YAYINLARI Kitaplar Çin Yeni Süper Güç Olabilecek mi? Güç, Enerji ve Güvenlik Boyutları (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Değişen Dünyada Türkiye nin Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye nin Bugünü ve Yarını E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye Cumhuriyeti nin Ortadoğu Politikası E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye nin Vizyonu: Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK IV. Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi ve Sergisi Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Özgür, Demokratik ve Güvenli Seçim Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Terörle Mücadele Stratejisi Hazırlayan: Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye de Kürtler ve Toplumsal Algılar Dr. Mehmet Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları (Ed.) Doç. Dr. R. Kutay KARACA Sivil-Asker İlişkileri ve Ordu-Toplum Mesafesi Dr. Salih AKYÜREK, Serap KOYDEMİR, Esra ATALAY, Adnan BIÇAKSIZ Orta Doğu da Değişim ve Türkiye (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Erdem KAYA Atatürk ün Dış Politika Stratejisi: Hedefler ve Prensipler Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Suriye nin Yeniden Yapılandırılması Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK Raporlar Rapor 1: Küresel Gelişmeler ve Uluslararası Sistemin Özellikleri Prof. Dr. Ali KARAOSMANOĞLU Rapor 2: Değişen Güvenlik Anlayışları ve Türkiye nin Güvenlik Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 3: Avrupa Birliği ve Türkiye E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 4: Yakın Dönem Türk-Amerikan İlişkileri Prof. Dr. Ersin ONULDURAN Rapor 5: Türk-Rus İlişkileri Sorunlar-Fırsatlar Prof. Dr. İlter TURAN Rapor 6: Irak ın Kuzeyindeki Gelişmelerin Türkiye ye Etkileri E. Büyükelçi Sönmez KÖKSAL Rapor 7: Küreselleşen Dünyada Türkiye ve Demokratikleşme Prof. Dr. Fuat KEYMAN Rapor 8: Türkiye de Bağımsızlık ve Milliyetçilik Anlayışı Doç. Dr. Ayşegül AYDINGÜN

Rapor 9: Laiklik, Türkiye deki Uygulamaları Avrupa ile Kıyaslamalar Politika Önerileri Prof. Dr. Hakan YILMAZ Rapor 10: Yargının İyileştirilmesi/Düzeltilmesi Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 11: Yeni Anayasa Türkiye nin Bitmeyen Senfonisi Prof. Dr. Zühtü ARSLAN Rapor 12: Türkiye nin 2013 Yılı Teknik Vizyonu Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Rapor 13: Türkiye-Ortadoğu İlişkileri E. Büyükelçi Güner ÖZTEK Rapor 14: Balkanlarda Siyasi İstikrar ve Geleceği Prof. Dr. Hasret ÇOMAK, Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER Rapor 15: Uluslararası Politikalar Ekseninde Kafkasya Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 16: Afrika Vizyon Belgesi Hasan ÖZTÜRK Rapor 17: Terör ve Terörle Mücadele M. Sadi BİLGİÇ Rapor 18: Küresel Isınma ve Türkiye ye Etkileri Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER Rapor 19: Güneydoğu Sorununun Sosyolojik Analizi M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK, Doç. Dr. Mazhar BAĞLI, Müstecep DİLBER, Onur OKYAR Rapor 20: Kürt Sorununun Çözümü İçin Demokratikleşme, Siyasi ve Sosyal Dayanışma Açılımı E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 21: Türk Dış Politikasının Bölgeselleşmesi E. Büyükelçi Özdem SANBERK

Rapor 22: Alevi Açılımı, Türkiye de Demokrasinin Derinleşmesi Doç. Dr. Bekir GÜNAY, Gökhan TÜRK Rapor 23: Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye nin Dönüşümü Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 24: Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu Dr. Salih AKYÜREK Rapor 25: Türkiye-Ermenistan İlişkileri Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 26: Kürtler ve Zazalar Ne Düşünüyor? Ortak Değer ve Sembollere Bakış Dr. Salih AKYÜREK Rapor 27: Jeopolitik ve Türkiye: Riskler ve Fırsatlar Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 28: Mısır da Türkiye ve Türk Algısı M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Rapor 29: ABD nin Irak tan Çekilmesi ve Türkiye ye Etkileri Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 30: Demokratik Açılım ve Toplumsal Algılar Dr. Salih AKYÜREK Rapor 31: Ortadoğu da Devrimler ve Türkiye Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK, Mustafa YETİM, Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 32: Güvenli Seçim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 33: Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi Prof. Dr. Ali L. KARAOSMANOĞLU Rapor 34: Terör Önleme Birimleri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL

Rapor 35: İran, Şii Hilali ve Arap Baharı Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Emin SALİHİ Rapor 36: Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler BİLGESAM Rapor 37: Etnik Çatışma Teorileri Işığında Dağlık Karabağ Sorunu Yrd. Doç. Dr. Reha YILMAZ, Elnur İSMAYILOV Rapor 38: Çağcıl Hukuk Sistemlerinde ve Türkiye de Tutuklama Rapor 39: Afrika da Türkiye ve Türk Algısı BİLGESAM Rapor 40: Kaos Senaryolarının Merkezinde İran Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 41: Ermenistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 42: Yasa dışı Göç ve Türkiye Emine AKÇADAĞ Rapor 43: Kırgızistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 44: Kazakistan da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 45: Çatışma Çözümü ve Türkiye de Kürt Meselesi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Erdem KAYA Rapor 46: Afganistan da Sivil Ölümleri Dr. Salih AKYÜREK, Nursema KIBRIS, Dilara ÜNAL Rapor 47: İran Nükleer Krizinin Türkiye ye Olası Etkileri Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER

Rapor 48: Çağcıl Hukuk Sistemleri ve Türkiye de İşkence Erkam MALBELEĞİ Rapor 49: Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Dr. M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Rapor 50: Suriye Sorunu ve Türk Dış Politikasına Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Prof. Dr. Cengiz YILMAZ Rapor 51: Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ Rapor 52: Bütün Boyutlarıyla Suriye Krizi ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Ali SEMİN Rapor 53: İnsansız Hava Araçları: Muharebe Alanında ve Terörle Mücadelede Devrimsel Dönüşüm Dr. Salih Akyürek, Mehmet Ali Yılmaz & Mustafa Taşkıran Rapor 54: Türkiye nin Dış Yardım Stratejisi Sorunlar ve Öneriler Hasan ÖZTÜRK, Sevinç ÖZTÜRK Rapor 55: 2. Körfez Savaşı nın 10. Yılında Irak Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Ali SEMİN, Tuğçe ERSOY ÖZTÜRK Rapor 56: Türk Silahlı Kuvvetlerine Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ Rapor 57: Çözüm Sürecine Toplumsal Bakış Dr. Salih AKYÜREK, Mehmet Ali YILMAZ, Esra ATALAY, Fatma Serap KOYDEMİR Rapor 58: Türk-Rus İlişkileri Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 59: Doğu Akdeniz de Enerji Keşifleri ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Türkan BUDAK, Bekir ÜNAL

Rapor 60: Kafkasya daki Gelişmeler ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Elnur İSMAYILOV, Orhan GAFARLI Rapor 61: Türkiye de Etnik, Dini ve Siyasi Kutuplaşma Dr. Salih AKYÜREK, Fatma Serap KOYDEMİR Rapor 62: Karadeniz deki Gelişmeler ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Elnur İSMAYILOV, Erdem KAYA Rapor 63: Avrupa nın İçinde Bulunduğu Sosyo-Ekonomik Kriz ve Türkiye ile İlişkiler Dr. Can BAYDAROL, Aslıhan P. TURAN Rapor 64: Çalışma Hayatında ve Günlük Yaşamda Güvenlik Kültürü Dr. Salih AKYÜREK, Fatma Serap KOYDEMİR, Emine Merve TOPÇUOĞLU Demokratikleşme ve Sosyal Dayanışma Açılımı İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Sonuç Raporu BİLGESAM İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2011) Sonuç Raporu BİLGESAM Dergiler Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 2, Bahar 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 3, Güz 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 4, Bahar 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 5, Güz 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 6, Bahar 2012 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 7, Güz 2012 Bilge Strateji Dergisi Cilt 5, Sayı 8, Bahar 2013 Bilge Strateji Dergisi Cilt 5, Sayı 9, Güz 2013 Bilge Strateji Dergisi Cilt 6, Sayı 10, Bahar 2014 Bilge Strateji Dergisi Cilt 6, Sayı 11, Güz 2014

Söyleşiler Bilge Söyleşi-1: Türkiye-Azerbaycan İlişkileri Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-2: Nabucco Projesi Arzu Yorkan ile Söyleşi Elif KUTSAL-Eren OKUR Bilge Söyleşi-3: Nükleer İran E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-4: Avrupa Birliği Dr. Can BAYDAROL ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-5: Anayasa Değişikliği Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-6: Son Dönem Türkiye-İsrail İlişkileri E. Büyükelçi Özdem SANBERK ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-7: BM Yaptırımları ve İran Doç. Dr. Abbas KARAAĞAÇLI ile Söyleşi Sina KISACIK Bilge Söyleşi-8: Füze Savunma Sistemleri ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-9: Gelişen ve Değişen Türk Deniz Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Oramiral Salim DERVİŞOĞLU ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ

Bilge Söyleşi-10: Soru ve Cevaplarla Yeni Anayasa Kasım ESEN ile Söyleşi Özdemir AKBAL Bilge Söyleşi-11: Türk Hava Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını E. Hv. Korgeneral Şadi ERGÜVENÇ ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-12: Arap Baharı Süreci, Mısır Seçimleri, Türkiye-Suriye Krizi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Ali SEMİN Bilge Söyleşi-13: Esed Sonrası Suriye Halit Hoca ile Söyleşi Ali SEMİN & Tuğçe ERSOY ÖZTÜRK Bilge Söyleşi-14: Türk Kara Kuvvetleri nin Bugünü ve Yarını Orgeneral (E) Oktar ATAMAN ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-15: Nükleer Enerji ve Nükleer Silahlanma Prof. Dr. Nurşin ATEŞOĞLU GÜNEY ile Söyleşi Hasan ÖZTÜRK, Ömer Faruk TÜRK