Antalya-Yamansaz Gölü ve Yakýn Çevresinin Avifaunasý ve Herpetofaunasý

Cilt: 10 Sayý: 43 (2002), 33-39 ARAÞTIRMA AÞTIRMA MAKALESÝ ALESÝ Antalya-Yamansaz Gölü ve Yakýn Çevresinin Avifaunasý ve Herpetofaunasý Doç.Dr. Ali ERDOÐAN-Prof.Dr. Mehmet ÖZ Araþ.Gör. Hakan SERT-Uzman Biyolog.M. Rizvan TUNÇ Akdeniz Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 07050 Kampüs-ANTALYA ÖZET Bu çalýþma 28 Ocak 1998-19 Mayýs 2000 tarihleri arasýnda, Antalya'nýn doðusunda þehir merkezine 14 km uzaklýkta yer alan Yamansaz Gölü ve çevresinde gerçekleþmiþtir. Çalýþma süresince 51 familyaya ait 161 kuþ türü tespit edilmiþ olup her bir türün gözlendiði aylar, statüleri (yerli, göçmen v.b.), kuluçka durumlarý, populasyon büyüklükleri ve Red Data Book kriterlerine göre tehlike dereceleri belirtilmiþtir. Bununla birlikte, araþtýrma bölgesinde 4 amfibi ve 19 reptil türü de belirlenmiþtir. Amfibi, sürüngen ve kuþlarý etkileyen çevresel faktörlerin baþýnda yapýlaþma, saz yakýmý ve avcýlýk gelmektedir. Anahtar Kelimeler: Antalya, avifauna, herpetofauna, populasyon, Yamansaz Gölü. The Avifauna and Herpetofauna of Around Yamansaz Lake in Antalya ABSTRACT This investigation includes the birds observed between 28 January 1998-19 May 2000 in Yamansaz Lake. During two years, 161 bird species belonging to 51 families were recorded. Finally, recordence date, status (resident, migrant, etc.), population size of species and their endangering categories according to Red Data Book are given. On the other hand, as a result of our survey, 4 amphibian and 19 reptilian species are determined. The most important enviromental factors adversely effecting amphibians, reptiles and birds in this region are reed burning, illegal hunting and building activities. Keywords: Antalya, avifauna, herpetofauna, population, Yamansaz Lake. GÝRÝÞ Küçük Asya da denen Anadolu, kýta özelliði gösteren biyocoðrafik yapýsý, önemli kuþ yollarýnýn geçtiði bir bölge oluþu, deðiþik ve çeþitli iklim koþularý göstermesi nedeniyle, zengin bir kuþ faunasýna sahiptir. Bu yüzden, Anadolu kuþ faunasý yerli ve yabancý araþtýrmacýlar tarafýndan araþtýrýlmýþtýr (Sýký, 1988; Bradshaw and Kirwan, 1994; Erdoðan ve Kiziroðlu, 1995). Buna baðlý olarak son araþtýrmalara göre Türkiye'de saptanan kuþ türü sayýsý 427'yi bulmaktadýr (Kiziroðlu, 1989; Martins, 1989; Erdoðan ve Tunç, 1998). Bu kuþ türlerinin 182'si yerli, 152'si yaz göçmeni, 68'i kýþ göçmeni ve 25'i de transit göçer statüsündedir. Yurdumuzun sanayileþme sürecine geçtiði ellili yýllarla birlikte, çevre ve doðamýzda yapýlan olumsuz baský ve bozucu faaliyetler hayvan ve bitki türlerini ve özellikle omurgalý hayvanlarý etkilemiþtir. Günümüzde bu bozulmadan en çok etkilenen grup kuþlar olmuþtur. Örneðin 60'lý yýllarda Amik Gölü ve çevresinde kuluçkaya yattýðý belirtilen yýlanboyun (Anhinga rufa) ve Urfa Birecik'te 50'li yýllarda sayýlarý binleri bulan kelaynak (Geronticus eremita)'ýn yurdumuzda doðal populasyonlarý ortadan kalkmýþtýr (Kiziroðlu, 1993). Araþtýrma alaný olarak seçilen Yamansaz Gölü, Antalya'nýn doðusunda kent merkezine 14 km ve denize 2 km uzaklýkta olup, kýsmen göl ve bataklýk karakterinde yaklaþýk 15 km 2 'lik büyüklükte tatlý su karakterinde sulak bir alandýr (Yalým ve Çýplak, 1998). Kamuoyunda "Antalya Kuþ Cenneti" olarak tanýnan ve yapýlaþma nedeniyle büyük bir baský altýnda kalan alanýn, güneyinde kumul karakterli alanlar ve belirli yerlerdeki Pinus pinea aðaç topluluklarý, kuzeyden ise 40-50 m ye kadar yükselen falezler ile çevrilidir. Oldukça sýð bir sulak alan olan Yamansaz, ilkbahardan baþlamak üzere yaz dönemi boyunca su üstü bitkileri ile kaplýdýr. Bu sulak alanýn kuzey ve güneyinin bazý bölgeleri tarým alaný olarak kullanýlýrken büyük bir kýsmý ise yapýlaþmaya açýlmýþtýr. Alan "Birinci Derecede Doðal Sit" Alaný ilan edilmesine karþýn, sazlýðý tehdit eden müdahaleler gün geçtikçe artmaktadýr. Bu çalýþmada Türkiye'nin dýþa açýlan önemli bir penceresi konumunda olan Antalya'da yapýlaþma nedeniyle büyük bir baský altýnda olan Yamansaz Gölü ve yakýn çevresinde tespit edilen kuþ türlerinin statüleri, populasyon büyüklükleri, tehlike dereceleri, kuluçka durumlarý ile burada yaþayan kurbaða, kaplumbaða, kertenkele ve yýlan türleri verilmiþtir. Sonuçlarýn bölgeler için hazýrlanacak ornitolojik ve herpetolojik haritalarda önemli bir boþluðu da dolduracaðý umulmaktadýr. MATERYAL VE METOT Bu çalýþma 28 Ocak 1998-19 Mayýs 2000 tarihleri arasýnda, Antalya þehir merkezinin 14 km doðusunda yer alan Yamansaz Gölü ve yakýn çevresinde gerçekleþtirilmiþtir (Þekil 1). Yaklaþýk üç yýl süren çalýþma süresince kuþ gözlem metotlarýndan birisi olan " Hat Boyunca Gözlem Metodu" kullanýlmýþtýr. Biri güneyde diðeri kuzeyde olmak üzere iki gözlem hattý üzerinde 8 gözlem istasyonu belirlenmiþtir. Her gözlem noktasýnda 15-30 dakika durularak ve bazen yürüyerek gözlemler sürdürülmüþtür. Kuþ gözlemlerinde 300 mm ve 600 mm telekamera, optolyth marka 12x63 büyütmeli dürbün ve teleskop kuþ populasyonlarýnýn yoðun olduðu noktalarda 33

Ekoloji da counter (sayma aleti) kullanýlmýþtýr. Araþtýrma süresi içinde araþtýrma bölgesinden toplanan amfibi ve sürüngen örneklerinin tür seviyesindeki teþhisleri, daha önce Batý Toroslar'dan toplanan (Öz ve ark., 1998) ve halen Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü'nde saklanan teþhis edilmiþ örneklerle karþýlaþtýrýlarak yapýlmýþtýr. Ayrýca bu husustaki mevcut literatürlerden (Baþoðlu ve ark., 1994; Baþoðlu ve Baran, 1978; Baþoðlu ve Baran, 1980) de yararlanýlmýþtýr. Yamansaz Gölü ve yakýn çevresinde gözlemlerin yapýldýðý tarihler aþaðýdaki gibidir: 28.01.1998, 17.02.1998, 15.03.1998, 31.03.1998, 12.04.1998, 04.06.1998, 02.09.1998, 01.10.1998, 20.05.1999, 17.07.1999, 12.08.1999, 03.10. 1999, 25.10.1999, 13.11.1999, 18.12.1999, 22.01.2000, 12.02.2000, 20.03.2000, 19.05.2000 Þekil 1. Antalya-Yamansaz Gölü ve çevresinde yapýlan gözlem alanlarý. BULGULAR Yamansaz ve çevresinde tespit edilen Nonpasseres ve Passeres kuþ grubuna ait olan kuþ türlerinin statüleri, hangi tehlike grubunda (Red Data Book kriterlerine göre Kiziroðlu, 1993) olduklarý, kuluçka statüleri, maksimum birey sayýlarý ve hangi ayda rastlandýklarýna ait bilgiler Tablo 1'de görülmektedir. Tablo'da verilen kuþ türlerinin sistematik sýralamasý Kiziroðlu (1989)'e göre yapýlmýþtýr. Tablo'nun izlenmesinden de görüleceði gibi bölgede 51 familyaya ait 161 kuþ türü tespit edilmiþtir. Bunlardan 31 familyaya ait 80 kuþ türü Nonpasseres grubuna, 21 familyaya ait 81 kuþ türü de Passeres grubuna aittir. Kaydý yapýlan 161 kuþ türünün 54'ü yerli, 52'si yaz göçmeni, 40'ý kýþ göçmeni ve 13'ü transit göçer statüsündedir. Ýki türün (Chettusia leucura ve Sylvia conspicillata) statüsü ise belirlenememiþtir. Diðer taraftan araþtýrma bölgesinde 14 familyaya ait toplam 23 amfibi ve sürüngen türü saptanmýþtýr. Söz A. ERDOÐAN-M. ÖZ-H. SERT-M. R. TUNÇ konusu türlerin 4'ü kurbaða, 2'si kaplumbaða, 11'i kertenkele ve 6'sý yýlan türlerinden oluþmaktadýr. Bu türlerin dahil olduðu familyalar ve gözlemlendiði habitatlar aþaðýdaki gibidir. AMFÝBÝLER Familya: Bufonidae Bufo bufo (LINNAEUS, 1758) -Siðilli kurbaða: Tek olan bu örnek, suya yakýn nemli taþlýk bölgelerdeki taþýn altýnda bulunmuþtur. Bufo viridis (LAURENTI, 1768) -Gece kurbaðasý: Gececi olan bu türe ait örneklere, suya yakýn nemli kýsýmlardaki taþlarýn altlarýnda ve yol üzerinde araçlar tarafýndan ezilmiþ olarak Familya: Hylidae Hyla arborea (LINNAEUS, 1758) -Aðaç kurbaðasý: Türe ait örneklere yol kenarýndaki aðaç, çalý ve sazlarýn üzerinde Familya: Ranidae Rana ridibunda (PALLAS, 1771) -Ova kurbaðasý: Türe ait örnekler su içindeki bitkilerin üzerinde ve suyun kenarlarýnda görülmüþtür. SÜRÜNGENLER Familya: Bataguridae Mauremys caspica (GMELIN,1774) -Çizgili kaplumbaða: Türe ait örnekler ördek çiftliðinin çevresi baþta olmak üzere, seralarýn bulunduðu bölge ve göl çevresi boyunca su kenarlarýnda görülmüþtür. Familya: Testudinidae Testuda graeca (LINNAEUS, 1758 ) -Tosbaða: Örneklere araþtýrma alanýn batýsýndaki, kayalýk kýsýmlar ile doðusundaki makilik ve açýk alanlarda Familya: Geckonidae Hemidactylus turcicus (LINNAEUS, 1758) -Yarým parmaklý keler: Örnekler doðal sit alanýnda falezlerin alt kýsýmlarýndaki taþ altlarýnda ve çiftliðin çevresindeki ahþap barakalarda bulunmuþtur. Familya: Agamidae Laudakia stellio (LINNAEUS, 1758) -Dikenli keler: Bu türe ait örneklere doðal sit alanýn içerisinde kalan kayalýklarýn üzerinde ve makilik alanlarda çok sayýda Familya : Chamaeleonidae Chamaeleo chamaeleon (LINNAEUS, 1758) - Bukalemun: Tek olan bu örnek ördek çiftliðinin yanýnda yolun üzerinden karþýdan karþýya geçerken görülmüþtür. 34

Antalya-Yamansaz Gölü ve Yakýn Çevresinin Avifaunasý ve Herpetofaunasý Ekoloji Tablo 1. Yamansaz ve yakýn çevresinde 1998-2000 yýllarý arasýnda gözlenen kuþ türleri. Familya Tür Ýsmi Dönem (ay) Statü Sayýsý Tarih Kuluçka R. D. B NONPASSERES GRUBU Podicipedidae 1.Podiceps ruficollis 1-12 Y 8 04.06.98 (+) A.3 Procellaridae 2.Puffinus yelkouan 1,2 KG 12 17.02.98 -- A.2 Sulidae 3.Sula bassana 2,12 KG 5 12.02.00 -- B.3 Phalacrocoracidae 4.Phalacrocorax pygmeus 1,2,12 KG 22 28.01.98 -- A.3 5.Phalacrocorax aristotales 1,2 KG 6 17.02.98 -- A.2 6.Ardea cinerea 1,3,4-8,11 Y 3 20.05.99 MK A.3 7.Ardea purpurea 6,7,8 YG 5 04.06.99 (+) A.2 8.Egretta alba 1-3,12 KG 2 20.03.00 A.2 Ardeidae 9.Egretta garzetta 1,3-7,12 Y 6 17.07.99 MK A.2 10.Bubulcus ibis 5-7 YG 2 20.05.99 (+) A.2 11.Nycticorax nycticorax 6-8 YG 2 04.06.99 (+) A.3 12.Ixobrychus minitus 4,6,7 YG 14 17.07.99 (+) A.3 Ciconiidae 13.Ciconia ciconia 5-8 YG 17 04.06.99 MK A.3 Threskiornithidae 14.Plegadis falcinellus 3-5 YG 9 20.03.00 -- A.3 Phoenicopteridae 15.Phoenicopterus ruber 1,12 KG 8 28.01.98 -- A.2 16.Anas plathyrhynchos 1-3,12 KG 5 22.01.00 -- A.4 17.Anas crecca 1-12 Y 4 12.08.99 (+) A.4 18.Anas strepera 2,1,11,12 KG 3 17.02.98 -- A.3 19.Anas acuta 1,2,11,12 KG 10 22.01.00 -- A.4 Anatidae 20.Anas querquedula 2,4,11,12 KG 7 12.04.98 -- A.3 21.Anas clypeata 12,1,3 KG 4 22.01.00 -- A.4 22.Netta rufina 1,2,11 KG 21 12.02.00 -- A.4 23.Aythya fuligula 2,3 KG 10 31.03.98 -- A.4 24.Mergus serrator 1,3 KG 2 31.03.98 -- B.2 25.Milvus migrans 4 T 3 12.04.98 -- A.4 26.Circaetus gallicus 7,8 YG 1 17.07.99 -- A.1.2 27.Accipiter nisus 3,7,8,11 Y 2 15.03.99 -- A.4 28.Accipiter gentilis 2,1,3 KG 4 12.02.00 -- A.3 29.Circus aeruginosus 2,3,6,7,11,9 Y 4 04.06.98 MK A.3 Accipitridae 30.Buteo buteo 1,3,5,6,10,12 Y 2 20.05.99 -- A.3 31.Buteo rufinus 2-6,7,8,11 Y 2 04.06.98 -- A.2 32.Elanus caeruleus 4 T 2 12.04.98 -- B.2 33.Hieraaetus fasciatus 1,3,4,7,9,12 Y 3 02.09.98 -- A.1.2 34.Aquila clanga 1,2 KG 1 12.02.00 -- B.2 35.Aquila pomarina 4 T 4 12.04.00 -- A.2 36.Falco tinnunculus 2-4,6-8,11,12 Y 3 12.08.98 MK A.4 37.Falco peregrinus 1,2,4,8,11,12 KG 2 12.02.00 -- A.2 38.Falco biarmicus 4,5,7,11,12 Y 5 12.04.00 -- A.2 Falconidae 39.Falco cherrug 1,2 KG 2 22.01.00 -- A.1.2 40.Falco eleonorea 5-8 YG 2 12.08.00 MK A.1.2 41.Falco subbuteo 4,7,8,10 YG 5 25.10.99 -- A.3 42.Falco vespertinus 4,9 T 8 02.09.98 -- A.2 Phasianidae 43.Coturnix coturnix 1,3,4,6,7,9,12 Y 14 02.09.98 MK A.4 44.Porzana parva 4 T 5 12.04.98 -- A.2 Rallidae 45.Gallinula chloropus 1-12 Y 7 04.06.98 (+) A.4 46.Fulica atra 1-12 Y 16 12.08.98 (+) -- 47.Porphyrio porphyrio 1,3,7,12 Y 3 17.07.99 MK A.1.2 Gruidae 48.Grus grus 3,4,11 T 14 20.03.00 -- A.1.2 Recurvirostridae 49.Himantopus himantopus 3,4,7,8 YG 6 31.03.98 -- A.3 50.Charadrius dubius 6,7,8 YG 4 04.06.98 (+) A.4 Charadridae 51.Vanellus vanellus 1-3,12 KG 28 28.01.98 -- A.4 52.Chettusia leucura 5? 2 20.05.99 -- A.2 53.Tringa totanus 1-5,7,10,11 Y 5 01.10.98 MK A.3 Scolopacidae 54.Gallinago gallinago 4 T 6 12.04.98 -- B.2 55.Phylomachus pugnax 3 T 15 20.03.00 -- B.2 35

Ekoloji A. ERDOÐAN-M. ÖZ-H. SERT-M. R. TUNÇ Glareolidae 56.Glareola pratincola 4,5 YG 3 12.04.98 MK A.3 57.Larus melanocephalus 2,4,7,12 Y 8 18.12.99 -- A.4 Laridae 58.Larus ridibundus 1,2,3,5,12 KG 115 12.02.00 -- B.3 59.Larus genei 1,2,12 KG 60 17.02.98 -- B.3 60.Larus argentatus 1,2,4,5,7,12 Y 36 17.07.99 -- -- Sternidae 61.Sterna hirundo 5,6,8 YG 15 04.06.98 -- A.4 62.Columba livia 1-12 Y 7 02.09.98 MK -- Columbidae 63.Columba palumbus 1-12 Y 5 15.03.98 -- A.4 64.Sterptopelia decaocto 1,3-5,7,9,10 Y 3 12.04.98 (+) -- 65.Sterptopelia turtur 8,9 YG 12 12.08.99 -- A.2 66.Asio otus 2,6,7,12 Y 2 04.06.98 MK A.2 Strigidae 67.Athene noctua 1,3,4,5,7,12 Y 2 20.05.99 MK A.3 68.Otus scops 2,5,6,10,11 Y 5 04.06.98 (+) A.3 Tytonidae 69.Tyto alba 1-6,10,11 Y 2 12.04.98 MK A.2 Caprimulgidae 70.Caprimulgus europeaus 4,7,8 YG 2 12.04.98 MK A.2 Apodidae 71.Apus apus 2,5,7,8 YG 240 17.02.98 MK A.4 72.Apus melba 3,4,5,7,8 YG 105 15.03.98 MK A.4 Alcedinidae 73.Alcedo atthis 1-12 Y 5 04.06.98 (+) A.1.2 74.Ceryle rudis 3,5,7,10,11 Y 2 25.10.99 MK A.1.2 Meropidae 75.Merops apiaster 4,7,8 YG 184 12.08.99 -- A.4 Coraciidae 76.Coracias garrulus 4-8 YG 3 04.06.98 (+) A.2 Upupidae 77.Upupo epops 3-6,9. YG 6 04.06.98 MK A.2 Jyngidae 78.Jynx torguilla 3,11 T 2 13.11.99 -- A.3 Picidae 79.Dendrocopus major 1,3,4,7,10,11 Y 3 17.07.99 -- A.3 80.Dendrocopus syriacus 1,3,7,11,12 Y 2 13.11.99 -- A.3 PASSERES GRUBU Alaudidae 1.Galerida cristata 1-12 Y 75 12.08.99 (+) -- 2.Alauda arvensis 1,3,10,12 KG 12 18.12.99 -- -- 3.Hirundo rustica 3-10 YG 250 12.04.98 (+) -- Hirundinidae 4.Riparia riparia 4,6 YG 56 04.06.98 MK -- 5.Ptyonoprogne rupestris 1,7,8,10,12 Y 20 18.12.99 MK -- 6.Delichon urbica 4,6,7 YG 36 17.07.99 (+) A.4 7.Anthus campestris 4,5,8,9 YG 6 12.08.99 MK A.3 8.Anthus pratensis 1,2,11,12 KG 14 18.12.99 -- -- 9.Anthus spinoletta 11,12 KG 8 13.11.99 -- A.4 Motacillidae 10.Motacilla flava 4,5,7,8 YG 4 17.07.99 MK -- 11.Motacilla cinerea 1-3,10-12 KG 6 01.10.98 -- A.4 12.Motacilla alba 1-12 Y 15 12.02.00 (+) A.4 Pycnonotidae 13.Pycnonotus xanthopygos 1-12 Y 7 20.05.99 (+) A.4 Troglodytidae 14.Troglodytes troglodytes 2,3,6,11 Y 2 31.03.98 MK A.3 15.Cercotrichas galactotes 5-8 YG 6 17.07.99 (+) -- 16.Erithacus rubecula 1-3,10-12 KG 12 18.12.99 -- -- 17.Luscinia megarhynchos 5-7 YG 2 04.06.98 MK A.3 18.Irinia guttatilis 4,6 YG 3 12.04.98 MK -- 19.Phoenicurus phoenicurus 5,7 YG 4 17.07.99 MK -- 20.Phoenicurus ochruros 1-3,11,12 KG 12 18.12.99 -- -- 21.Saxicola rubetra 4,9 T 3 02.09.98 -- -- Turdidae 22.Saxicola torquata 1-3,11,12 KG 9 12.02.00 -- -- 23.Oenanthe oenanthe 4-6,8 YG 6 12.04.98 (+) A.3 24.Oenanthe hispanica 4-7 YG 10 20.05.99 (+) -- 25.Oenanthe isabellina 6,7 YG 8 04.06.98 MK -- 26.Turdus merula 1,4,8,11 Y 3 13.11.99 MK -- 27.Turdus pilaris 1,2,3,12 KG 17 17.02.98 -- -- 28.Turdus philomelos 1,2,12 KG 26 22.01.00 -- -- 29.Turdus iliacus 1,12 KG 5 28.01.98 -- -- 36

Antalya-Yamansaz Gölü ve Yakýn Çevresinin Avifaunasý ve Herpetofaunasý Ekoloji 30.Cettia cetti 2,3,5,7,10,11 Y 7 17.07.99 (+) A.4 31.Cisticola juncidis 5,6,7,8 YG 2 12.08.99 MK -- 32.Locustella luscinoides 7,8 YG 4 17.07.99 (+) -- 33.Acrocephalus palustris 5,8 YG 10 19.05.00 (+) -- 34.Acrocephalus arundinaceus 5-7 YG 16 04.06.98 (+) -- 35.Hippolais olivetorum 5-8 YG 2 12.08.99 MK -- 36.Sylvia melanocephala 1,3,10,12 KG 14 15.03.98 -- -- 37.Sylvia conspicillata 3? 2 20.03.00 -- -- 38.Sylvia cantillans 4,7 YG 3 17.07.99 MK -- Sylvidae 39.Sylvia hortensis 3,6,8 YG 6 04.06.98 (+) -- 40.Sylvia curruca 4-7 YG 4 04.06.98 MK -- 41.Sylvia communis 5-7 YG 16 17.07.99 (+) -- 42.Sylvia atricapilla 5-8 YG 5 12.08.99 MK -- 43.Phylloscopus collybita 1,3,4,7,8,9,10,12 Y 28 15.03.98 MK 44.Phylloscopus trochilus 4,10 T 6 13.04.98 -- -- 45.Prinia gracilis 4-8 YG 12 04.06.98 (+) -- 46.Regulus regulus 1,2,11 KG 5 17.02.98 -- -- 47.Regulus ignicapillus 6,7,12 Y 15 18.12.00 -- -- Muscicapidae 48.Muscicapa striata 4,5,7 YG 7 12.04.98 MK -- 49.Ficedula albicollis 3,4,6 YG 3 13.04.98 MK -- Timalidae 50.Panurus biarmicus 1-3,5,8,11,12 Y 8 17.02.98 MK A.2 Aegithalidae 51.Aegithalos caudatus 4,7,8,10,11 Y 6 13.11.99 -- A.2 52.Parus ater 1,2,5,7,10,12 Y 17 01.10.98 MK -- 53.Parus caeruleus 1,7,9,10,12 Y 3 02.09.98 MK -- Paridae 54.Parus major 1-12 Y 10 17.07.99 (+) -- 55.Parus lugubris 2,3,6,11 Y 3 13.11.99 MK A.4 Sittidae 56.Sitta neumayer 2,3,6,7,11 Y 3 04.06.98 (+) -- Remizidae 57.Remiz pendulinus 1,4,5,9,12 Y 11 18.12.99 MK A.2 Oriolidae 58.Oriolus oriolus 8,9 YG 5 02.09.98 -- -- 59.Lanius collurio 5-9 YG 12 04.06.98 MK -- Laniidae 60.Lanius minor 6-8 YG 2 17.07.99 MK -- 61.Lanius senator 4-6 YG 2 20.05.99 MK -- 62.Lanius nubicus 5,6,7,8,9 YG 5 04.06.98 (+) -- Corvidae 63.Corvus monedula 1,2 KG 5 28.01.98 -- 64.Corvus corone cornix 1-12 Y 9 13.11.99 -- -- Sturnidae 65.Sturnus vulgaris 1 KG 16 22.01.00 -- -- 66.Sturnus roseus 4,5 T 20 19.05.00 -- -- Passeridae 67.Passer domesticus 1-12 Y 300 01.10.98 (+) -- 68.Passer hispanilensis 2,4-6,11 Y 17 12.04.98 (+) -- 69.Petronia petronia 2,4,5,7,9 Y 20 02.09.98 -- -- 70.Fringilla coelebs 1,2,3,12 KG 80 18.12.99 -- -- 71.Serinus serinus 1,3,7,12 Y 13 20.03.00 -- -- Fringillidae 72.Carduelis chloris 1-12 Y 5 19.05.00 (+) A.4 73.Carduelis carduelis 1-12 Y 30 12.08.99 (+) A.4 74.Carduelis cannabina 1,2,12 KG 18 12.02.00 -- A.4 75.Coccothraustes coccothraustes 1,11,12 KG 7 18.12.99 -- -- 76.Emberiza citrinella 2,11 KG 3 13.11.99 -- -- 77.Emberiza hortulana 4,9 T 8 02.09.99 -- A.3 Emberizidae 78.Emberiza caesia 7,8 YG 4 12.08.99 -- -- 79.Emberiza schoeniculus 1,11,12 KG 4 18.12.99 -- A.4 80.Emberiza melanocephala 5-7 YG 17 17.07.99 (+) A.3 81.Emberiza calandra 1-12 Y 6 20.05.99 (+) -- *Türün Statüsünde yazýlan harflerde Y: Yerli, YG: Yaz Göçmeni, KG: Kýþ Göçmeni, T:Transit Göçer,?: Statüsü belirlenemeyen türleri belirtmektedir. Kuluçka: (+): Kesin Kuluçka, MK: Muhtemel Kuluçka, -- : Kuluçka yapmayan türleri göstermektedir. Türlerin gözlendiði aylar sýra numaralarýna göre rakamlar ile gösterilmiþtir. Sayýsý: Maksimum birey sayýlarý: Bir günde gözlenen maksimum birey sayýlarýný, Tarih: Maksimum birey sayýsýnýn gözlendiði tarihi belirtmektedir. 37

Ekoloji Familya: Anguidae Ophisaurus apodus (PALLAS, 1775) -Oluklu kertenkele: Tek olan bu örnek araþtýrma bölgesinin kuzeybatýsýndaki yolun üzerinde ölü olarak görülmüþtür. Familya: Lacertidae Lacerta danfordi (GUNTHER, 1876) -Toros kertenkelesi: Türe ait örnekler Kuzeybatýdaki falezlerin bulunduðu kaya ve duvarlarýn üzerinde görülmüþtür. Ophisops elegans (MENETRIES, 1832) -Tarla kertenkelesi: Örneklere Yamansaz Gölü'nün çevresindeki tarým alanlarý ve doðusundaki açýk arazilerde rastlanýlmýþtýr. Lacerta pamphilica (SCHMIDTLER, 1986) -Örneklere Yamansaz Gölü'nün giriþi ile ördek çiftliði arasýndaki yol boyunca devam eden çalýlýklar arasýnda Familya : Scincidae Ablepharus kitaibeli (BIBRON-BORY, 1833) -Ýnce kertenkele: Örnekler doðal sit alanýndaki falezlerin alt taraflarýnda makiliklerde görülmüþtür. Chalcides ocellatus (FORSKAL, 1775) -Benekli kertenkele: Ýki adet olan örnek ördek çiftliðinin doðusundaki ekili alanda görülmüþtür. Mabuya vittata (OLIVIER, 1804) -Þeritli kertenkele: Örneklere doðal sit alaný içerisindeki makilik kýsýmdaki taþlarýn arasýnda Familya: Amphisbaenidae Blanus strauchi (BEDRIAGA, 1884) -Kör kertenkele: Örneklere falezlerin bulunduðu arkeolojik sit alaný bölgesindeki taþlarýn altlarýnda Familya: Typhlopidae Typhlops vermicularis (MERREM, 1820) -Kör yýlan: Örneklere doðal sit alaný bölgesindeki taþlarýn altlarýnda Familya: Colubridae Coluber jugularis (LINNAEUS, 1758) -Kara yýlan: Örneðe Yamansaz'ýn giriþindeki çalýlýklarýn arasýnda Coluber najadum (EICHVALD, 1831) -Ýnce yýlan: Tek ve ölü olan bu örnek Yamansaz Gölü'ne giriþte yolun üzerinde bulunmuþtur. Eirenis modestus (MARTIN, 1838) -Uysal yýlan: Örneklere falezlerin alt taraflarýnda ve araþtýrma bölgesinin doðusundaki açýk alanlarda taþlarýn altlarýnda Natrix natrix (LINNAEUS, 1758) -Yarý sucul yýlan: Türe ait örneklere gölün kenarýndaki taþlarýn altlarýnda A. ERDOÐAN-M. ÖZ-H. SERT-M. R. TUNÇ Telescopus fallax (FLEISCHMANN, 1831) -Kedi gözlü yýlan: Türe ait tek örneðe sit alanýndaki kayalýklarda TARTIÞMA ve SONUÇ Türkiye'de saptanan kuþ türü sayýsý 427'dir. Yamansaz Gölü ve çevresinde ise yaklaþýk üç yýllýk sürede tespit edilen kuþ türü sayýsý 161'dir. Bu hiç de azýmsanacak bir durum deðildir. Ayrýca 1998 yýlýnda baþlatýlan bir çalýþma ile bölgede 4 Amfibi ve 18 Reptil türünün yaþadýðý da tespit edilmiþtir. Yamansaz Gölü ve çevresinde bu kadar zengin bir avifauna ve herpetofaunanýn ortaya çýkarýlmasý, orada çeþitli yaþama alanlarýnýn (Makilik, kayalýk, tarým alanlarý, sulak alan ve sazlýklarýn) iç içe bulunmasýnýn bir sonucudur. Araþtýrma alanýnda belirlenen 51 familyaya ait 161 kuþ türünün, 37'sinin yuvasý gözlenmiþ olduðundan kesin kuluçka yaptýðý belirlenmiþtir. 45 tür ise muhtemelen kuluçka yapmaktadýr. Bunlarýn yuvalarý gözlenmemiþ olduðu halde bölgede düzenli bir þekilde gözlenmiþ ve kuluçka faaliyetleri gösterebilecek davranýþlarda bulunmuþlardýr. 79 kuþ türü ise bölgede kuluçka yapmamaktadýr. Bunlar bölgeyi beslenme amacýyla kullanan ya kýþ mevsimini bölgede geçiren veya transit göç esnasýnda kullanan türlerdir. Araþtýrma alanýnda kuluçka yaptýðý saptanan yalýçapkýný (Alcedo atthis), erguvani balýkçýl (Ardea purpurea), öküz balýkçýlý (Bubulcus ibis), gece balýkçýlý (Nycticorax nycticorax), cüce balaban (Ixobrychus minitus) ve küçük bataðan (Podiceps ruficollis)'ýn varlýðý, bölgenin temiz bir sulak alan ekosistemini barýndýrdýðýnýn bir kanýtýdýr. Yalým ve Çýplak (1998) tarafýndan yapýlan çalýþma da bu görüþü desteklemektedir. Yamansaz Gölü ve yakýn çevresinde tespit edilen kuþ türlerinin hangi tehlike grubunda olduklarý belirlenerek Tablo 1'de verilmiþtir. Buna göre 161 kuþ türünün 95'inin geleceðinin tehlike altýnda olduðu görülmüþtür. Bu türlerin Red Data Book kriterlerine göre daðýlýmý þöyledir A.1.2 kategorisinde (Nesli çok büyük tehlike altýnda olanlar) 8 tür bulunmakta olup, bunlar münferit, izole ve küçük populasyonlar halinde yaþama savaþý vermektedir. Bu türlerden Alcedo atthis kesin, Falco eleonorae, Porphyrio porphyrio, Ceryle rudis ise muhtemelen sazlýkta kuluçka yapmaktadýr. A.2 kategorisinde (nesilleri büyük tehlike altýnda olanlar) 23 tür bulunmaktadýr. Bunlarýn da populasyon yoðunluklarý sýnýrlý ve sayýlarý gün geçtikçe azalan veya þu anda bölgesel dahi olsa bazý bölgelerde artýk rastlanmayan türler bu gruba girmektedir. A.3 kategorisinde (nesli tehlike altýnda olan) 27 tür bulunmaktadýr ve bunlar yurdumuzun büyük bir böl- 38

Antalya-Yamansaz Gölü ve Yakýn Çevresinin Avifaunasý ve Herpetofaunasý Ekoloji gesinde populasyon düzeyleri çok düþmüþ olduðundan tehlikeye maruzdur. A.4 kategorisinde (nesli gizli tehlike altýnda) 30 tür bulunmaktadýr. Bunlar da bazý bölgelerde çevre deðiþtirici müdahaleler sonucunda gizli olan tükenme tehlikesi altýndan çýkarak belirgin bir tehlike altýna girilmesine neden olmaktadýr. B.2 ve B.3 kategorilerine ait 8 kuþ türü tespit edilmiþ olup bunlar yurdumuzda kuluçka faaliyeti göstermeyen ve çalýþma alanýmýzda kýþý geçiren ya da transit göç esnasýnda kullanan türlerdir. Çalýþma alaný olarak seçilen ve son yýllarda Antalya'da rantý çok yüksek yerlerden biri haline gelen Yamansaz sulak alanýný önemli kýlan bir husus da; yýl boyu debisi ayný olan tatlýsu varlýðý, bitki ve besin maddesi zenginliði ve iklim koþullarý yönünden amfibi, sürüngen ve su kuþlarýna barýnma beslenme ve korunma imkaný saðlamasýdýr. Özellikle soðuk kýþ þartlarýnda Anadolu'daki göllerin donmasý sonucunda, buralarda kýþlayan kuþ populasyonlarý Yamansaz Gölü gibi güney kýyýlarýmýzda bulunan az sayýdaki sulak alanlarda barýnmaktadýr. Bu ve benzeri önemli fonksiyonlarý olan alanlarýn korunmasý ve geliþtirilmesi gerekmektedir. Alan "Birinci Derece Doðal Sit Alaný" olmasýna karþýn, sazlýðý tehdit eden müdahaleler (yapýlaþma, tarým alanlarýnýn kazanýmý, yangýn ve avcýlýk v.b.) gün geçtikçe artmaktadýr. Böylesine flora ve fauna açýsýndan zengin doðal müze ya da laboratuvar niteliði taþýyan Yamansaz sulak alaný ilk ve ortaöðretim kurumlarý ile üniversitelerin doða bilim dallarý açýsýndan da önemli uygulama merkezi konumundadýr. Alanýn çevresinde bulunan falezlere kurulacak kuþ gözlem istasyonlarý, insanlarýn doðayý tanýyýp sevmelerini ve onlarýn korumaya yönelik sorumluluklarýný güdümleyeceðinden, çevre eðitimine de önemli katký saðlayacaktýr. Bölgenin iyi bir þekilde korunmasý ve geliþtirilmesi ile ornitoturizm açýsýndan da deðerlendirilebilecektir. KAYNAKLAR Baþoðlu M, Baran Ý (1977) Türkiye Sürüngenleri. Kýsým I. Kaplumbaða ve Kertenkeleler. Ege Üniv. Fen-Fak. Kitaplar Serisi, Bornova- Ýzmir. Baþoðlu M, Özeti N, Yýlmaz Ý (1994) Türkiye Amfibileri. Ege Üniv. Fen-Fak. Kitaplar Serisi, Bornova-Ýzmir. Baþoðlu M, Baran Ý (1980) Türkiye Sürüngenleri, Kýsým II Yýlanlar. Ege Üniv. Fen-Fak. Kitaplar Serisi, Bornova-Ýzmir. Bradshaw CG, Kirwan GM (1994) The ornithological importance of the Akþehir Gölü wetlands, Central Plateu Turkey. Sangrouse, 16, 139-146. Erdoðan A, Kiziroðlu Ý (1995) Brutbiologische Untersuchungen am Feld-Passer montanus und Haussperling P. domesticus in Beytepe/Ankara. Ornithologische Verhandlungen, 25, 4, 211-218. Erdoðan A, Tunç M R (1998) Manavgat Irmaðý ve Karpuz Çayý Çevresinin Kuþ Türleri Üzerine Araþtýrmalar. XIV. Ulusal Biyoloji Kongresi Tebliðleri, 7-10 Eylül 1998, Samsun, III, 169-180. Kiziroðlu Ý (1989) Türkiye Kuþlarý. OGM Basýmevi, Ankara. Kiziroðlu Ý (1993) The Birds of Turkey (Species List in Red Data Book). TTKD Publication, Ankara. Martins R P (1989) Turkey Bird Report 1982-6. Sandgrouse, 11, 1-41. Öz M, Kumlutaþ Y, Durmuþ H, Türkozan O, Düþen S, Tunç MR (1998) Batý Toroslarýn Herpetofaunasý. XIV. Ulusal Biyoloji Kongresi Tebliðler Kitabý, 7-10 Eylül Samsun, III, 158-168. Sýký M (1988) Çamaltý Tuzlasý-Homa Dalyaný Kuþ Türleri. Turkish Journal of Zoology, 12, 3, 272-283. Yalým FB, Çýplak B (1998) Yamansazlýðý'nda (Antalya) Yaþayan Cladocera (Crustacea) Türlerinin Mevsimsel Populasyon Yoðunluk Deðiþimleri. XIV. Ulusal Biyoloji Kongresi Tebliðler Kitabý, 7-10 Eylül 1998, Samsun, III, 241-250. 39