HIZLI, KÖKLÜ VE NITELIKLI DEĞIŞIM İÇIN; E-DEVLET Yahya ARIKAN* Dünyadaki baş döndürücü gelişim ve değişim içinde, teknoloji, hayatımıza ve mesleğimize birebir etkisi anlamında ise e-devlet uygulamaları bir adım öne çıkıyor. Hedef koymak dünyayı anlamlı kılar sözüne uygun olarak yarım milyonluk camiamız için yeni vizyon iyi analiz edilmeli. İşte, e-devletin getirdikleri, getirecekleri üzerine tespitler ve uygulanacak stratejiler. Teknolojik alan başta olmak üzere, hem dünyada hem de mesleğimizde büyük bir gelişim ve değişim yaşanıyor. Her değişimde olduğu gibi sancılı bir süreç içindeyiz. Mesleğimiz bu gelişim ve değişimlere en çabuk uyum sağlayan bir kesim olmakla birlikte, gelecek planlamasının yapılması açısından daha dikkatli olmak gerekiyor. Bugün mali müşavirler, son resmi rakamlara göre Türkiye genelinde 90 binlik bir sayıya yaklaştı. Meslek mensubunun aileleri ve yanında çalışanlar dahil edildiğinde yarım milyonluk büyük bir topluluğuz. Bu nedenle ortak bir dili tutturmak, öğrenmek her şeyden önemli. Ortak dilden uzaklaşıldığında sadece bizim mesleğimiz özelinde bile büyük bir karmaşa yaşanabilir. Bugün bir meslek mensubu devlet kademelerinde 40 dan fazla konu takip ediyor, farklı dil konuşulduğunda, katma değeri yüksek bir iş çıkarabilmek zor. İşte, yukarıdaki tespitlerimle genel fotoğrafı vermeye çalıştığım iş kolumuzda yarınlarımızı derinden etkileyecek bir konuda, e-devlet üzerine de bu perspektiften bakmak gerekiyor. Zaman bize gösterdik ki, bilmek önemli ancak tek başına yetmiyor. Öncelikle anlamak gerekiyor. Anlamanın merkezinde ortak dil bulunur ve kendiliğinden oluşamayacağı için çaba gerektirir. Bu durum e-devlet konusunda da yüzde 100 geçerli. * İSMMMO Başkanı 7
E-DEVLET NEDİR? ABD Elektronik Devlet Planı nda e-devlet tanımı şu biçimde yapılır: E-devlet, kurum, kuruluşların kendi aralarında olan ilişkilerin yanı sıra, vatandaş ve iş dünyası ile olan ilişkilerinde elektronik araçları en etkin düzeyde kullanarak, geleneksel devlet hizmetlerinin elektronik ortamda yürütülmesini, daha etkin, yalın, katılımcı ve şeffaf yönetim anlayışının benimsenmesini, bürokratik engellerin azaltılması ile iş akış süreçlerinin kısaltılmasını ve kurumsal iletişimin büyük bir oranda elektronik ortamda sürdürülmesini olanaklı kılan devlet modelidir. Geleneksel devlet, vatandaş ile hizmet-ürün arasında aktif bir köprü görevi görür. Buna karşın elektronik devlette vatandaşla hizmet-ürün arasında devlet pasif olarak yer alır. Diğer bir deyişle elektronik devlette vatandaş ile ürün-hizmet arasında doğrudan iletişim kurulabilmektedir (Kocabaş, 2009, s.7). Bu tanımdan da anlayacağımız gibi, elektronik devlet, kamu yönetiminde bilgi teknolojilerinin kullanılarak yeniden yapılanmayı zorunlu kılan değişimin bir sonucudur. Elektronik devletin amacını genel çizgileriyle şöyle tanımlayabiliriz; Vatandaşlar İş dünyası Kamu yönetimi alanında kamusal hizmetlerin hızlı, güvenilir ve doğru bir biçimde kullanılması. E-DEVLET NEDEN ÖNEMLİ? Nitekim, Türkiye Bilişim Derneği, e-devleti, devletin vatandaşlara karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetler ile vatandaşların devlete karşı sorumlu oldukları görev ve hizmetlerin karşılıklı, kesintisiz ve güvenli olarak yürütüldüğü elektronik iletişim ve işlem ortamı olarak tanımlar. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı nın 2011 yılı raporuna göre; e- devlet Kamu hizmetlerinin sunumunda bilgi iletişim teknolojilerinin (BİT in) kullanımını ifade eden elektronik devlet (e-devlet), kullanıcıların elektronik ortamda sunulacak kamu hizmetlerine farklı platformlardan, güvenilir şekilde ve tek noktadan erişebilecekleri, vatandaş ve iş dünyasının ihtiyaçlarına odaklanmış, birlikte işler ve bütünleşik hizmetlerin sunulacağı, katılımcı, şeffaf ve hesap verebilir bir devlet yapısının oluştu- 8
rulmasına imkan tanımaktadır. Bu yapısı ile e-devlet, daha etkin ve etkili kamu yönetimine ulaşma konusunda en önemli araçlardan biridir. (Bilgi toplumu, 2011, s.74) Bu tanımla birlikte aldığımızda e-devlet projesinin gerçekleştirilmesinin pek çok açıdan katkı sağlayacağı açıktır: Bilgi Toplumu Stratejisinde e-devlet proje ve uygulamalarının hayata geçirilmesi ile akış ve kazanımlar beş ana başlıkta toplanabilir: Yinelenen ve kaynak israfına yol açan ayrı kurumsal proje ve uygulamaları önlenecek. 1. Öngörülen projelerin proje gerekleri çerçevesinde bütçe ve zaman tanımları içerisinde gerçekleştirilecek. 2. Önemli ölçüde kaynak tasarrufu sağlayacak olan elektronik kamu satın alma altyapısı oluşturulacak. 3. Kurum içi ve kurumlar arasında elektronik ortamda güvenli ve güvenilir bilgi ve belge paylaşımı sağlanacak. 4. Hizmet süreçlerinin yeniden yapılandırılması ve ön ve arka ofis süreçlerinin birlikte dönüşümüne öncelik verilecek. (Bilgi toplumu, 2011, s.75) Unutulmaması gereken en önemli nokta, yukarıda tanımlarda da dile getirildiği gibi, e-devletin gerçekleşmesi ve yaşamasının, bilgi iletişim teknolojilerine yapılan yatırımlarla koşut olduğudur. Örneğin Avrupa Birliği nin, 2005 yılında, kamu hizmetlerine dayalı olarak belirlediği 20 ana başlık şu biçimdedir ve bu tarihte Türkiye de birkaç nokta dışında belirlenen hedeflere uygun yol almıştır. TÜRKİYE DE E-DEVLET UYGULAMA DURUMU Aşağıdaki tablo özet de olsa e-devletin ülkemizdeki vatandaşa ve iş dünyasına göre uygulama durumunu gösterir. 9
KAMU HİZMETİ TANIMI VATANDAŞA YÖNELİK 1 Gelir vergileri: bildirim ve değerlendirme 2 İş kurumları aracılığıyla iş arama hizmetleri Sosyal güvenlik katkısı (sigorta primleri) - issizlik yardımı 3 - Sağlık sigortası - Öğrenci yardımı Kişisel belgeler 4 (pasaport ve sürücü belgesi) 5 Araç ruhsatı 6 İnşaat ruhsatı başvurusu 7 Polise ihbarda bulunma Halk kütüphaneleri (kataloglar, arama 8 araçlarının mevcudiyeti) 9 Belgeler (doğum ve evlilik): başvuru ve alma 10 Yüksek öğrenime kayıt / üniversiteler 11 Taşınma bildirimi (adres değişikliği) Sağlığa ilişkin hizmetler (değişik hastanelerin hizmetleri hakkında 12 interaktif tavsiye alma; hastanelerden randevu) 13 Trafik ceza puanı öğrenme ve trafik para cezası ödeme 14 Motorlu taşıt vergisi ödeme İŞ DÜNYASINA YÖNELİK 1 Çalışanlar için sigorta primleri 2 Kurumlar vergisi: bildirim, onaylama 3 Katma değer vergisi: bildirim, onaylama 4 Yeni şirket kaydı 5 İstatistik birimine veri iletimi 6 Gümrük bildirimleri 7 Çevre ile ilişkili izinler (raporlama dahil) 8 Kamu alımları 10
e-devlet projesinin uygulama alanına girmesi kadar sürekliliğinin sağlanması da önem taşır. Bu süreklilik bilgi teknolojilerindeki gelişmeleri izlemeyi, bilgi yönetiminin akılcı, doğru kurgulanıp yol alınmasını, e-devleti oluşturan bilgi ağlarının birbirleri ile uyumlu çalışmalarını gerekli ve zorunlu kılar. GELENEKSEL / ELEKTRONİK DEVLET FARKI Geleneksel devlet ile elektronik devlet bir tablo üzerinde gösterildiğinde (Kocabaş, 2009, 12) aralarındaki ayrım daha açık gözlenebilir. GELENEKSEL DEVLET ELEKTRONİK DEVLET Belirgin otoriter hiyerarşik yapı ve bu yapı içinde gerçekleşen bürokratik denetimler Kurumsal merkeziyetçilik İzole olmuş yönetsel hizmetler ve veri depoları Kurumsal uzmanlaşma ve coğrafi sorunlar Benzer ve baskıcı kurallar üzerinde karar verme ve uygun olmayan onamalar İzole olmuş yönetsel hizmetler Birbirinden bağımsız bilgi teknolojileri Zaman tüketen işlemler Daha esnek bir hiyerarşik yapı içinde hayata geçirilen yetki dağıtımı ve bu yapı içinde müşteri hizmetlerinin ve toplumun esas alınması Müşteri merkeziyetçiliği Bütünleştirilmiş hizmetler ve bilgi merkezleri Kurumlar arasındaki bariyerlerin kırılması, devletin her odakla entegrasyonu Tartışma / görüşme temeli üzerinde karar verme, şeffaf denetimler ve açık onamalar Bütünleştirilmiş hizmetler Birbiriyle bütünleştirilmiş ağ tabanlı çözümler Hızlı işlem ve sistemler Bütün bu açıklamaları, e-devlet uygulamalarıyla gelecek, değişim, gelişim ve kazanımlar potasında erittiğimizde şu sonuca ulaşmak mümkün. Bürokratik engeller ortadan kalkacak Daha fazla erişilebilir bir devlet olacak Hizmet kalitesi yükselecek Bilgi sitemleri arasında uyum sağlanacak Saygınlık artacak Yönetime katılım artacak. Hizmet maliyetini düşecek. 11
Hizmetten yararlanacaklar arasında olası kayırma, kollama işlemlerini ortadan kalkarken ve olumsuz etkilenme en aza inecek. YARINI PLANLAMA ZORUNLULUĞU Veriler gösteriyor ki, mesleğimizde teknolojiye ve gelişmelere, toplam çıkarlarımız ve yarınları planlama perspektiften bakma zorunluluğumuz tartışılamaz. Küreselleşme dünyayı küçük bir köy haline getirirken, muhasebe mesleği ve muhasebeci profilinin değişmemesini kimse bekleyemez. E-ticaret, e-beyanname, e-bankacılık, e-devlet, e-fatura, e-defter sonrası şimdi de e-imza ile aşama atlanmıştır. Bu anlamda İSMMMO nun bünyesinde oluşturulan ve 2010-2013 yılı çalışma döneminde perspektif geliştirmemize katkı sağlayan Bilgi Teknolojileri ve E-Devlet i İzleme Komitesi önemli bir misyonu yerine getirmiştir. Komite nin çalışma raporu değerlidir. Çünkü bir hedefi vardır. Hem mesleğimiz hem de dünyamız için geçerli olabilecek ilke sözümüz şudur: Hedef koymak dünyayı anlamlı kılar Tıpkı yıllardır bütün meslektaşlarımızla, omuz omuza, el ele yaptığımız gibi. KAYNAKÇA Bilgi toplumu istatistikleri (2011) Başbakanlık Devlet Teşkilatı. Ankara: Teşkilat. Erişim adresi http://www.bilgitoplumu.gov.tr/documents/1/ Diger/Bilgi_Toplumu_Istatistikleri_2011.pdf e-devlet proje ve uygulamaları.(2005) Devlet Planlama Teşkilatı. Ankara: Teşkilat erişim adresi http://www.bilgitoplumu.gov.tr/documents/1/ Yayinlar/050900_E-DevletProjeVeUygulamalari.pdf Kocabaş, Hüseyin (2009) e-devlet. Ankara: Türk Kütüphaneciler Deneği. 12