ORMAN AMENAJMANI Münferit Planlama12.Hafta Emin Zeki BAŞKENT Selahattin KÖSE KTÜ Orman Fakültesi
Konu Başlıkları Münferit Planlama Münferit planların çıkış sebepleri Temel özellikleri Geleneksel planlamadan farklılıkları Uygulanan bölgeler Kritiği
Münferit Planlamanın Çıkış Gerekçesi Entansif bir orman amenajmanı yapılmıyor. İşletme amaçları saptanmıyor Yetişme Ortamı Envanteri (YOE) yapılmıyor. Aktüel kuruluş tam olarak ortaya konmuyor. Optimal kuruluşu belirlemek için hasılat tabloları yok Silvikültür planı zamanında ve sağlıklı düzenlenmiyor. Kn ve Meşenin silvikültürel (genç) özellikleri ortaya konmuyor. Gençleştirme miktarları şefin iş gücü kapasitesini aşıyor. Bakım etası az veriliyor. Planlama birimi çok büyük Personel sürekliliği sağlanamıyor Plan yapım-uygulamasında yeterli-kaliteli teknik eleman yok.
Münferit Planlamanın Doğuşu Başlangıç: 1987 yılı Yapraklı ormanların gençleştirilmesindeki silvikültürel başarısızlıkların tartışılması Batı Karadeniz de yapraklı ve karışık ormanların gençleştirilmesi sorunlarına çözüm aranırken Almanya GTZ ile ortak proje geliştirilmesi 1988 Eylül Türk-Alman Projesi uygulamaya kondu. Seminerler sonucu yaş sınıfları yönteminin (YSY) değiştirilmesine karar verildi.
Münferit Planlama 1990- Almanlar Yenice/ Şimşirdere (540 ha) 1992- Türk Devrek/ Beldibi 1995- Devrek in 11 işletme şefliğinde uygulamaya kondu.
Münferit Planlama Zonguldak Bolu Kastamonu Sinop Trabzon Devrek Düzce Bozkurt Ayancık Maçka Dirgine Bolu Yenice Mengen Bartın Yığılca Karabük Gölyaka Akçakoca 10 yılda 107 Amenajman Planı!
Münferit Planlama Değişim Süreci Batı Karadeniz Yapraklı Tür Projesi Alman Projesi Model Plan Münferit Plan
1988-1991 Proje Amaçları 1- Uzun dönemde piyasaya yapraklı odun arzının geliştirilmesi 2- Uzun dönemde tarım ile ormancılık arasındaki yarar çatışmasının ortadan kaldırılması 3- Kaynakların ekolojik şartlar göz önüne alınmak suretiyle, kapasitelerine uygun şekilde ve devamlı olarak işletilmesi
Münferit Planlamanın Yapısı 1. Envanter yoğunluğu ve bölmecik ayırımı 2. Silvikültürel işlem tipleri 3. Silvikültürel planlama
1. Münferit Planlamada Envanter A) Nokta Ölçümleri: 452 m 2 Ağaç serveti ve artımı benzer Yetişme ortamı envanteri farklı 1/10 000 eşyükselti eğrili harita B) Bölmecik istikşafı Açı sayım yöntemi GY karşılaştırma Bölmecik-işlem birimlerini sınırları Eta kararlaştırma Sistematik Örnekleme Envanter Yılı Envanter Yoğunluğu 1990 100x100 1995 100x300 1997 300x300 1999 250x250
Planlama Birimi Büyüklükleri İşletme Şeflik Sayısı Ortalama Devrek 10 4947 Dirgine 7 5446 Bolu 14 5755 Yenice 6 6342 Bozkurt 5 4553
2. Silvikültürel İşlem Üniteleri İşletme sınıfı kavramının yerine kullanılmaktadır Tanım: Orman fonksiyonu, amacı, işletme şekli, ağaç türü veya türleri, yaşları, ormanın gelişimi ve kuruluşları itibarıyla aynı olan ve aynı silvikültürel işlemi gerektiren alanlardır. 1992- Devrek/Beldibi Ekonomik Olmayan Orman Devamlı Orman Seçme Ormanı Karaçam Ağırlıklı Meşcereler Meşe Ağırlıklı Meşcereler 1610.7 ha. 267.9 ha. 419.6 ha. 968.3 ha. (SHE yok) 1262.1 ha. (SHE yok) Verimi Yüksek Tam Kapalı Olmayan Meşe Meşcereleri Verimi Düşük Tam Kapalı Olmayan Meşe Meşcereleri Üretim Beklenen Kayın Ağırlıklı Meşcereler Sürgün Kökenli Kayın Ağırlıklı Meşcereler 777.9 ha. 87.2 ha. 548.7 ha. 587.5 ha.
Münferit Planlamada Silvikültürel İşlem Birimleri A- İşletilmeyen Ormanlar (Üretim Dışı, Ekonomik Olmayan, Koruma Ormanları) 1- Sosyal Baskılı Alanlar 2- Yetişme Yeri Kötü Alanlar B- İşletilen Ormanlar (Üretim Ormanları) Değişik Yaşlı Ormanlar Devamlı Ormanlar (Kn, G, Çk, Çs, M, L, Gr, Dy, Ks, Di) Göknar Seçme Ormanı Göknar Tahvil Ormanı Kayın İşletme Ormanı Maktalı Ormanlar İyi kaliteli Kn, M, Çk, Çs Ormanları Kötü Kaliteli Kn, M, Çk Ormanları Kn, Çk, Çs, M, G, L, Ks, Kz, Kv, Çz,Di Maktalı Ormanlar Nadir Yapraklı Türler Ormanı Koruya Tahvil Ormanları Kayın Koruya Tahvil Ormanı Meşe Koruya Tahvil Ormanı Gürgen Koruya Tahvil Ormanı Ağaçlandırma Alanları Ağaçlandırılacak Alanlar Ağaçlandırması Devam Eden Ormanlar Rehabilitasyon Alanları Özel Amaçlı Ormanlar - Rekreasyon ormanı - Ebe Çamı Genetik Ormanı - Ulusal Savunma Ormanı - Enerji hattı Alanı - Defne Yaprağı Üretim Alanı - Kestane Meyvesi Üretim alanı - Tohum Meşçeresi - Gen Koruma Ormanı(Kayın, Çınar) - Kampüs Alanı - DSİ Sulama Alanı Tohum Bahçesi Milli Savunma 2013, Ormanı Trabzon, SK-EZB
Meşcere Tipleri Klasik meşcere tipi ayrımı yoktur. Ağaç türünün saf veya karışık durumu ile kapalılık dikkate alınmaktadır. BELDİBİ Meşcere Tipi No Meşcere Tipi 43 Karaçam +Kayın, kapalılık>0.5 44 Karaçam+Meşe, kapalılık>0.5 77 Kayın+ibreliler+diğer yapraklı, kapalılık 0.1-0.5 KÖMÜRGÖLÜ 35 Kestane, saf, kapalılık> 0.40 Sosyal Baskılı Alan 125 Kayın, saf, kapalılık>0.40 Devamlı Orman 140 Karaçam, saf, kapalılık>0.40 Devamlı Orman 576 Kayın, saf, kapalılık>0.40 Koruya Tahvil Ormanı 586 Meşe+yapraklılar, kapalılık>0.40 Koruya Tahvil Ormanı 608 Meşe, saf veya karışık, kapalılık 0.1-0.40 Rehabilitasyon Ormanı 712 Gürgen, saf veya karışık, kapalılık>0.1 Ağaçlandırılacak Alanlar 765 Meşe Gen Ormanı
Bölme aynı, Bölmecik farklı Bölmecik: Bir bölme içerisinde yetişme ortamı koşullarının, ağaç türü veya türlerinin, yaş, kapalılık, sıklık, kalite ve sağlık özellikleri itibariyle çevresinden ayrılabilen ve sınırları doğal hatlara ve yollara dayandırılan planlama, uygulama ve uygulamanın kontrolünün yapıldığı orman parçalarıdır. BölmeNo BölmecikNo Orman Formu 215 a KO 69 d DO 103 c SO 210 b 7 216 a 13/1
Devamlı Orman (DO) formu Tanım: Mevcut ağaç türü veya türlerin biyolojisine uygun olarak, gençleştirmenin küçük gruplarda veya tek ağaç işletmesi ile gerçekleştirilmesi gereken meşcerelerdir. Yatay tabakalılık hedeflenir. DO ayrımında; Ormanın göreceği fonksiyonlar Sıklık, kapalılık gibi meşcere kuruluşu özellikleri Ağaç serveti kalitesi etkilidir.
Devamlı Orman Sahip olduğu servetin devam ettirilmesi anlamındadır. Üretim dışı fonksiyonları en yüksek miktarda elde etmektir. Maktalı orman kuruluşuna alternatif bir işletme şeklidir. Doğal yolla gençleştirme, aksi durumda ancak dikim önerilmektedir. 500-4000 m 2 alanlarda doğal gençliğin gelmesi hedeflenmektedir. Silvikültürel uygulamalar bölmecik bazındadır. Yarı gölge-gölge ağaçlarının hakim olduğu bölmeciklerde tek ağaç işletmesi ile dikey kapalılığın arttırılması arzulanmaktadır. Işık ağaçlarının hakim olduğu bölmeciklerde küçük gruplarda gençleştirme yapılarak yatay kapalılığın arttırılması ve küçük maktalar oluşturulması istenmektedir. Öncelikle kuru, kovuk, hasta ve yaralı fertler ile dbh>60-70 cm ağaçlar alınır Sürütme zararının min. tutulması için bakım-sürütme ve ana nakliyat yollarının sistematik olarak geliştirilmesi önerilmektedir. ÖZET: Devamlı Ormanlar, servet devamlılığını sağlayan, seçme işletmeciliğine yakın, küçük alanlarda gençleştirmeyi hedefleyen, entansif işletmeciliği gerektiren silvikültürel işlem birimidir.
Devamlı Ormanlarda Silvikültürel İşlemler 1. Sağlık Kesimleri: Ölü ağaç bırakılması dışında, zarar görmüş hasta ve ölmek üzere olan bütün ağaçların çıkarıldığı kesimlerdir. 2. Ayıklama Kesimleri: Gaye ağaçların teşvik edilmesi ve bakımı ön plandadır. 3. Strüktürü Muhafaza ve Teşvik Eden Kesimler: Gerek yatay ve gerekse dikey strüktüre dikkat edilir. Orman dinamiğinin seyrine göre hareket edilir. 4. Gençliği Teşvik Edici Kesimler: Tohum araçlarını serbestleştirilmesi gençleştirme ekolojisi yaratmak için sık olan meşcere kesimlerinin açılması, arzu edilen gençlik gruplarının teşvik edilmeleri için yapılan kesimlerdir. 5. Son Üretim: Gaye çapına ulaşmış bireylerin çıkarılması için yapılan kesim.
Devamlı Ormanlarda Bakım 1. Budama: Kaliteyi artırmak için yapılır. 1. Gençlik Bakımları: Daha çok açık alanlardaki gençlikler üzerinde yoğunlaşan bakım tedbirleridir. 2. Darbe Bakımları: Devirme ve sürütmeden dolayı gençlik üzerinde veya ormanların diğer kısımlarındaki zararların giderilmesi için yapılır. 3. Dikimler: Doğal gençleştirme alanlarında tamamlama dikimleriyle doğal orman yapısında bulunan ancak çeşitli nedenlerle kaybolmuş türlerin tekrar getirilmesi amacıyla yapılır. 4. Koruma: İhtiyaç olan yerlerde gençlik gelmiş veya beklenen alanlarda sahaların tel çit ile yerli ve yabani hayvanların korunması maksadıyla yapılır. Silvikültürel işlemlerin amacı; idare süresini, gençleştirme periyodu gibi bilinen standart teknikler dışında, aynı alanda bütün yaş sınıflarının bulunduğu karışık ve çok katlı bir meşcere kurmaktır.
3. Planlama-I Bölmecik bazında Başmühendis tarafından gerçekleştirilmektedir. Meşcere kuruluşu, sağlık ve kalitesi, yaşı veya gelişim çağına göre idare süresi veya amaç çapı dikkate alınarak, plan müddetince yapılacak müdahalelerin şekli, esasları ve şiddeti kararlaştırılır. Ayrıca silvikültürel planlamaya gerek yoktur. Bölmecikler tanıtılarak, silvikültürel işleme ve etaya karar verilmektedir. Silvikültürel müdahaleler (bakım, aralama, genç) aynı anda, aynı yerde yapılır. Koruma ormanları için planlama yok, ancak olağanüstü eta verilebilmekte.
Planlama-II Maktalı ormanlarda idare süreleri uzatılmıştır. Kaliteye göre idare süresi saptanmıştır. - iyi kaliteli Kn, Çk, Çş ve L 160-200 yıl, ort. 180 yıl - meşe 250-300 yıl - kötü kaliteli kayın 60-120 yıl - Çk, Çs, meşe 100 yıl - koruya tahvil ormanlarında 60-120 yıl, ortalama 100 yıl Zaman ve mekan düzeni yoktur. Bakım blokları oluşturulmamıştır. Optimal kuruluş hesabı yoktur. Aktüel-Optimal karşılaştırması yapılmamıştır.
Örnek: 214 b DO 14 BD a 18Karar eta Meşcere Özellikleri Planlama - 0.8 L + 0.2 Kn - Kayınlar karışıma münferiden katılıyor. - Ladinler 2-3, Kayınlar 3. kalitede - Ortalama 55 yaşında - Çok az ladin gençliği var - Orta yüzeysel taşlılık, sığ toprak - Değişik yaşlı - 3 kapalı - Orta derecede sosyal baskı - Servet: 420 m 3 /ha - Devamlı orman işletmesi - Tabakalılık artırılacak - Sürütme ve bakım yolları yapılacak - Kayınlar korunacak -Kötü kaliteli-sağlıksız fertlere müdahale - Eta: 30 m 3 /ha
Münferit Planlamanın Olumlu Yönleri Planlama birimi büyüklüğünün küçültülmesi Teknik eleman sürekliliğinin sağlanması 1/10 000 gibi büyük ölçekli harita kullanılması Orman fonksiyonlarının daha gerçekçi saptanması İdare süresinin uzatılması, Devamlı orman kavramı Uygulamaya esneklik verilmesi Devamlı ve kalifiye işçi kullanımı Budama, istikbal ağacı seçimi, Küçük alanda gençleştirme (%2-3)
Münferit Planlamanın Olumsuz Yönleri-I Standart bir yapısı yoktur, planlar karşılaştırılamaz Teknik terimler farklı, planın okunması farklıdır. Envanteri yapanla planı yapan heyetler farklıdır, Envanteri izleyen yıllarda plan uygulamaya konulamadı Çok iddialı ancak yeterli duyarlılıkta/entansitede envanter yok. İstatistiksel analiz gerçekleştirilmemiştir. Devamlı orman işletmeciliği, devamlılık ilkesi değildir. Sadece ağaç serveti devamlılığı dikkate alınmaktadır. Planlama biriminin sürekliliği ve ormancılık hizmetlerinin sürdürülmesi devamlılık olarak görülmemektedir. Meşcere tiplerinin sadece orman formu ile amaca bağlı belirlenmesi yetersiz, Meşcere kavramı kaybolmakta. Meşcerelerin nasıl gelişeceğini (büyüme ve artım) bilinmiyor.
Münferit Planlamanın Olumsuz Yönleri-II İşletme amacı-idare süresi ilişkisi yok, optimal kuruluş saptanmamış Kaliteye bağlı idare süresi belirlenmiş Bonitetin kararlarda etkisi yok diye saptanmamış, yetişme ortamı sadece gözlemlere dayalı yapılmış Sadece üretim fonksiyonu gören alanlar planlanmış, diğer alanların fonksiyonları belirli değil Karışık meşcere etası ağaç türlerine dağıtılmamış Eta saptanmasında artım ve sosyal baskı dikkate alınmamış İzleyen dönemlerde devamlılığının sağlanması tehlikede Karar verme seçenekleri, ekonomik değerlendirme ve modelleme yok
Bazı Bölmeciklerdeki Silvikültürel Planlama Bölmecik Alanı ha Kapalılık Yaş Sosyal Baskı Ağaç Serveti m 3 /ha Eta m 3 /ha 10 a DO 33.6 81 orta 220 10 12 a DO 14.3 3-2 103 orta 350 7 15 a DO 21.4 3 115 orta 400 10 16 a DO 10.6 3 95 orta 454 25 45 a DO 14.8 3 değişik şiddetli 305 25 45 b DO 14.0 3 değişik orta 300 25 46 b DO 17.5 3-2 şiddetli 300 10 53 a DO 15.0 2-3 60 orta 200 20 54 a DO 9.0 3 değişik orta 350 45 54 b DO 11.8 3 69 orta 320 30 67 c 9 9.0 3 93 0rta+şid. 700 50 68 a DO 28.3 3 82 orta 400 30 68 b DO 5.4 3 60 orta 400 20 151 a DO 27.8 3 98 şiddetli 600 40
179 a DO 4.9 4 58 orta 192 30 181 c DO 5.2 2-3 75 az 250 40 182 c DO 4.5 3 79 orta 374 55 184 a DO 12.5 2-3 54 şiddetli 162 30 192 b DO 10.9 3 77 şiddetli 440 46 213 b DO 9.0 3 55 orta 250 30 213 a DO 7.8 3 70 orta 390 15 215 b DO 6.9 3 55 orta 310 35 218 a DO 13.0 3 63 orta 250 15 234 a DO 11.9 2-3 52 orta 300 50 240 b DO 6.5 3 81 orta 527 50 273 a DO 8.8 3 70 orta 320 35
Münferit Planın Uygulamasından Doğan Sorunlar Maktalı ormanlarda gençleştirme ve devamlılıkta başarı varken, devamlı ormanda başarısızlık vardır. DO, bölmeciklerinde yeterince grup gençleştirme çalışması yapılamıyor. Devrek işletmesinde 1999 a kadar gençleştirme çalışması yapılamadı. 2001 itibariyle 15 bölmede 14 ha gençleştirme yapıldı. 2002 yılı itibariyle 60 bölmecikte gençleştirme yapılması gerekirken 22 adeti programlandı. Teknik elemanlar çok değişti. En az 3 yıl şeflik yapanın MP yi uygulayabileceği görüldü. 1 yıllık mühendisin amenajman planı yapmaması istendi. Grup gençliklerinin oluşturulması ve kontrolünde zorluklar yaşanmaktadır. Dağıtılmış gençleştirme alanlarının korunması zorlaştı.
ünferit Planın Uygulamasından Doğan Sorunlar Şeflerin görev değişikliğinde gençleştirme alanlarını bulamaması ile karşılaşılmaktadır. İşçi temininde zorluklar vardır, yeterli yol yoğunluğu yoktur. Sorun çıkmayacak, en yakın ve en kolay bölmeciklerin öncelikli seçilmesi yönünden,sonra gelen şeflerde başarısızlıklar olmaktadır. Zaman ve mekan düzeninin olmaması, yıllık uygulamaların şefe bırakılması baskıları oluşturmaktadır. Yoğun orman gülü ile kaplı DO bölmeciklerinde grup gençleştirme çalışmaları, maliyetin yüksek olması nedeniyle durdurulma aşamasına gelinmiştir. Yeni gençleştirme alanlarının DO olarak ayrılması uygulamacıyı plancı ile karşı karşıya getirmektedir. 18-22 yaşındaki 100 ha Çs DO olabilir mi? Haritalar çok büyük, kullanışlı değil, okumak için plana bakmak gerekir. Yetişme ortamı envanteri çok kaba yapıldığından MP den başka silvikültür planı yapılmaya başlanmıştır.
SONUÇ Orman fonksiyonları saptanmış mı? İşletme amaçları kararlaştırılmış mı? Çok amaçlı envanter yapılmış mı? Optimal kuruluş saptanmış, aktüel ile karşılaştırılmış mı? Plan seçenekleri araştırılmış ve optimal eta kararlaştırılmış mı? Ekonomik fizibilite yapılmış mı? Evet ise, Amenajman planı Hayır ise: silvikültür planı Ormanın güvencede olmadığı Entansif yol yoğunluğunun bulunmadığı Mülkiyet sorunu yaşandığı Yetişme ortamı envanteri yapılmadığı Personel sürekliliği sağlanmadığı durumlarda MP yi başarıyla uygulamak zordur.