BANKA MUHASEBESİ 2 YATIRIM AMAÇLI DEĞERLER VE DİĞER AKTİFLER Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
2 YATIRIM AMAÇLI DEĞERLER VE DİĞER AKTİFLER Kısa vade içinde likide çevrilebilme kabiliyeti taşımayan veya kısa vadede tahsil edilmeleri söz konusu olmayan ya da başka hesaplara aktarılmak suretiyle tasfiye edilecek nitelikte olmayan varlıklar bu grupta yer alır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 2
ZORUNLU KARŞILIKLAR 210 ZORUNLU KARŞILIKLAR HESABI; Mevduat kabul eden finansal kurumların bu mevduatlara karşılık olarak merkez bankasında tutmak zorunda oldukları mevduatlarının kanunen saptanan oranını ifade etmektedir. Merkez bankaları bu oranı bir para politikası aracı olarak kullanabilmektedir. TCMB tarafından yayınlanan Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. Serbest bölgelerde faaliyette bulunanlar dâhil Türkiye de kurulmuş veya şube açmak suretiyle Türkiye de faaliyet gösteren bankalar ile finansman şirketleri bu Tebliğ hükümlerine tabidir. Münhasıran kıyı bankacılığı yapan bankalar, İller Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. ve Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. ile 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu gereğince iradi tasfiyeye giden bankalar tasfiyenin ilân edildiği tarihten itibaren, temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetimi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna (Fon) devredilen kredi kuruluşları Fona devredildiği tarihten itibaren bu Tebliğ hükümlerine tabi değildir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 3
ZORUNLU KARŞILIKLAR Zorunlu karşılık oranları, a) Türk lirası yükümlülükler için; 1) Vadesiz, ihbarlı mevduatlar ve özel cari hesaplarda yüzde 11,5, 2) 1 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesaplarında (1 ay dâhil) yüzde 11,5, 3) 3 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesaplarında (3 ay dâhil) yüzde 11,5, 4) 6 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesaplarında (6 ay dâhil) yüzde 8,5, 5) 1 yıla kadar vadeli mevduatlar/katılma hesaplarında yüzde 6,5, 6) 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduatlar/katılma hesapları ile birikimli mevduatlar/katılma hesaplarında yüzde 5, 7) 1 yıla kadar (1 yıl dâhil) vadeli Türk lirası diğer yükümlülüklerde yüzde 11,5, 8) 3 yıla kadar (3 yıl dâhil) vadeli Türk lirası diğer yükümlülüklerde yüzde 8, 9) 3 yıldan uzun vadeli Türk lirası diğer yükümlülüklerde yüzde 5, 10) Özel fon havuzlarında vadesine karşılık gelen (3) (6) bentlerinde belirtilen oranlar, Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 4
ZORUNLU KARŞILIKLAR Zorunlu karşılık oranları, b) Yabancı para yükümlülükler için; 1) Vadesiz ve ihbarlı döviz tevdiat, yabancı para özel cari ve vadesiz kıymetli maden depo hesapları ile 1 aya kadar, 3 aya kadar, 6 aya kadar ve 1 yıla kadar vadeli döviz tevdiat, yabancı para katılma ve kıymetli maden depo hesaplarında yüzde 13, 2) 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli döviz tevdiat, yabancı para katılma ve kıymetli maden depo hesapları ve birikimli döviz tevdiat ile yabancı para katılma hesaplarında yüzde 9, 3) Yabancı para özel fon havuzlarında vadesine karşılık gelen oranlar, 4) 1 yıla kadar (1 yıl dâhil) vadeli yabancı para diğer yükümlülüklerde yüzde 13, 5) 3 yıla kadar (3 yıl dâhil) vadeli yabancı para diğer yükümlülüklerde yüzde 11, 6) 3 yıldan uzun vadeli yabancı para diğer yükümlülüklerde yüzde 6 olarak belirlenmiştir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 5
ZORUNLU KARŞILIKLAR a) Mevduat/katılım fonu. b) Repo işlemlerinden sağlanan fonlar. c) Kullanılan krediler (Hazine garantisiyle sağlananlar hariç). ç) İhraç edilen menkul kıymetler (net). d) Sermaye hesaplamasına dâhil edilmeyen borçlanma araçları. e) Yurt dışı merkeze yükümlülükler (net). f) Kredi kartı ödemelerinden borçlar. g) Müstakrizlerin fonları. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 6
ZORUNLU KARŞILIKLAR Zorunlu karşılığa tabi yükümlülükler iki haftada bir cuma günleri itibarıyla hesaplanır. Cuma gününün resmi tatil gününe rastlaması halinde, yükümlülüklerin hesaplanmasında bir önceki iş günü esas alınır. Repo işlemlerinden sağlanan zorunlu karşılığa tabi fonlar ise iki yükümlülük hesaplama tarihi arasındaki günlerin bakiyelerinin ortalaması alınarak hesaplanır. Zorunlu karşılıkların tesis süresi 14 gündür. Bu süre yükümlülüklerin hesaplandığı tarihten iki hafta sonraki cuma günü başlar ve ikinci haftanın perşembe günü mesai saati bitiminde sona erer. Tesis süresinin ilk gününün resmî tatil gününe rastlaması halinde, bloke olarak tesis edilen kısımlara ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesinde tatili izleyen ilk iş günü esas alınır. Zorunlu karşılıklara faiz ödenebilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 7
MUHASEBE KAYITLARI Bir bankanın TL mevduatlarındaki artışa karşılık gelen mevduat munzam karşılıklarının TCMB ye yatırılmasına ilişkin kayıt; Borç Alacak 210 Zorunlu Karşılıklar Hesabı xxx 010 Kasa Hesabı veya xxx 020 TCMB Hesabı veya xxx 022 Yurtiçi Bankalar hesabı xxx Bir bankanın TL mevduatlarındaki azalışa karşılık gelen mevduat munzam karşılıklarının TCMB den geri alınmasına ilişkin kayıt; Borç Alacak 010 Kasa Hesabı veya xxx 020 TCMB Hesabı veya xxx 022 Yurtiçi Bankalar hesabı xxx 210 Zorunlu Karşılıklar Hesabı xxx *210 Zorunlu Karşılıklar hesabı bankaların Genel Müdürlükleri tarafından kullanılır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 8
220 Kredi Faizleri ve Gelirleri Tahakkuku ve Reeskontları Gelir Tahakkukları; Kredilerin dönem karını ilgilendirdiği halde henüz tahsil olmamış faizleri tahakkuk yöntemiyle ilgili gelir hesaplarına alacak bu hesaba borç kaydedilerek muhasebeleştirilir. Kredilerin sınıflandırılması sırasında 3., 4. ve 5.gruba alınmaları halinde gelir tahakkuku yapılmaz. Donuk hale gelmiş bu alacaklara ilişkin daha önceden yapılmış tahakkuk tutarları varsa bunlar iptal edilir. Bu gruplarda yer alan krediler için sadece faiz tahsil edildiğinde gelir yazılır.. Mart, Haziran, Eylül ve Aralık ay sonları itibariyle tahakkuk yapılır. Kredi Reeskontları; Reeskont tarih itibariyle o kredinin kullandırılmasından dolayı bankanın almayı hak ettiği ancak henüz tahsil edilmemiş kredi faizlerinin tespit edilmesidir. Ocak, Şubat, Nisan, Mayıs, Temmuz, Ağustos, Ekim ve Kasım ay sonları itibariyle reeskont yapılır. Karşılıklar yönetmeliğine göre 3., 4. ve 5.gruba alınmaları halinde donuk alacak niteliği kazanmış bu kredilere reeskont yapılmaz. Reeskont işlemi için BSMV hesaplanmaz. Reeskont kaydı izleyen ayın ilk iş günü iptal edilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 9
MUHASEBE KAYITLARI Örnek;31.05.2013 tarihinde X firması kısa vadeli senet karşılığı kredisi için 100 TL faiz ve 10 TL komisyon reeskontu yapılması gerekmektedir. 31.05.2013 Borç Alacak 220 Kredi Faiz ve Gelir Tahakkuk ve Reeskontları 110.- Faiz Reeskont Kaydı 514 Kısa Vadeli Diğer Krd. Alınan Faizler 100.- 714 Kısa Vadeli Diğer Krd. Alınan Komisyonlar 10.- 514 Kısa Vadeli Diğer Krd. Alınan Faizler 100.- 714 Kısa Vadeli Diğer Krd. Alınan Komisyonlar 10.- 220 Kredi Faiz ve Gelir Tahakkuk ve Reeskontları 110.- Reeskont İşleminin takip eden gün iptali Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 10
MENKUL KIYMETLER 240 İştirakler; Bankaların sermaye ve yönetim kontrolü bulunmamakla birlikte üzerinde önemli etkinliğe sahip oldukları ortaklıklardaki sermaye paylarının veya bu ortaklıklara ait hisse senetlerinin kaydının yapıldığı hesap olup Genel Müdürlük tarafından kullanılır. Hisse senetleri bu hesaba alış değeri kaydedilirken nominal değer üzerinden bilanço dışı hesaplarda izlenir. Bedelsiz alınan hisse senetleri ile değer artışları bu hesaba karşılık 414 Sermaye Yedekleri hesabına alınır. 242 Bağlı Ortaklıklar; Bankaların sermayesi ve üzerinde yönetim kontrol gücüne sahip bulundukları ortaklıklardaki sermaye paylarının veya bu ortaklıklara ait hisse senetlerinin kaydının yapıldığı hesap olup Genel Müdürlük tarafından kullanılır. Hisse senetleri bu hesaba alış değeri kaydedilirken nominal değer üzerinden bilanço dışı hesaplarda izlenir. Bedelsiz alınan hisse senetleri ile değer artışları bu hesaba karşılık 414 Sermaye Yedekleri hesabına alınır. 246 İştirakler, Bağlı Ortaklıklar ve Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler Değer Düşüş Karşılığı(-); Söz konusu değerlerin elde etme maliyetinden veya daha önceki değerlenmiş tutarlarından düşük değere sahip olması durumunda ilgili gider hesabı karşılığı alacaklandırılan hesaptır. Daha sonra değer artışı olursa önce ters kayıt yapılarak bu hesap bakiyesi gelire dönüştürülür. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 11
MUHASEBE KAYITLARI Örnek; X Bankası 01.02.2013 de finans sektöründe faaliyet gösteren Y A.Ş. nin %10 oranındaki hisse senetlerini 100.000.-TL bedelle almıştır. 31.05.2013 de hisselerin değeri 110.000.-TL ye yükselmiş, 31.10.2013 de ise 80.000.-TL ye düşmüştür. 01.02.2013 Borç Alacak 240 İştirakler 100.000.- İştirak edinilmesi 010 Kasa Hesabı 100.000.- 31.05.2013 240 İştirakler 10.000.- Değer Artışı 414 Sermaye Yedekleri 10.000.- 31.10.2013 414 Sermaye Yedekleri 10.000.- 240 İştirakler 10.000.- İştirak değer azalışı nedeniyle 414 hesabın ters kayıtla kapatılması Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 12
MUHASEBE KAYITLARI 31.10.2013 Borç Alacak 820 Karşılık ve Değer Düşme Giderleri 20.000.- 246 İşt., Bağlı Ort. Ve Vadeye Kadar 20.000.- Elde Tutulacak Menkul Değerler Değer Düşüklüğü Karşılığı(-) İştirak Değer Azalışı Kaydı Örnek; X bankası 01.05.2013 de yurtdışında mukim bir şirkete %10 oranında iştirak etmiş ve 100.000 USD ödemiştir. 31.07.2013 de hisse senetlerinin değeri 105.000 USD olmuş fakat 31.10.2013 de 95.000USD ye düşmüştür. 31.10.2013 itibariyle 1 USD=1,9 TL dir. 01.05.2013 241 İştirakler 100.000.-USD İştirak edinilmesi 025 Yurtdışı Bankalar 100.000.-USD Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 13
MUHASEBE KAYITLARI 31.07.2013 Borç Alacak 241 İştirakler 5.000.-USD 415 Sermaye Yedekleri 5.000.-USD Değer Artışı 31.10.2013 415 Sermaye Yedekleri 5.000.-USD 241 İştirakler 5.000.-USD İştirak değer azalışı nedeniyle 415 hesabın ters kayıtla kapatılması 31.10.2013 295 Döviz Vaziyeti Hesabı 5.000.-USD 820 Karşılık ve Değer Düşme Giderleri 9.500.-TL 247 İştirakler Değer Düş. Kar.(-) 5.000.-USD 294 Döviz Alım/Satım Hes. 9.500.-TL İştirak Değer Azalış Kaydı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 14
MENKULLER, GAYRİMENKULLER, BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 250 Menkuller; bankalarca finansal kiralama yoluyla elde edilen menkuller ile bankaların faaliyetlerini sürdürebilmek için satın aldıkları kullanma süreleri 1 yıldan fazla olan kasalar, büro makinaları, mobilya, mefruşat, nakil vasıtaları ile bankaca alımı yapılmış ancak henüz kullanım için dağıtımı yapılmamış stok menkullerin yer aldığı aktif nitelikli hesaptır. Bu hesapta kayıtlı menkuller TMS hükümlerine göre amortismana tabi tutulur. Amortisman süreleri sonunda halen kullanılan menkuller bu hesapta izlenmeye devam eder. Bu hesapta kayıtlı demirbaşlar için her sene sonunda envanter sayımı yapılarak envanter cetveline dökülür. 252 Gayrimenkuller; bankaların finansal kiralama suretiyle edindikleri veya faaliyetlerini sürdürmek için satın aldıkları gayrimenkullerin maliyet bedeli ile izlendiği hesaptır. 258 Maddi Olmayan Duran Varlıklar; bankanın tesis olunması veya yeni şube açılması ya da işlerin devamlı surette genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir kıymet iktisap olunmayan giderler bu hesaba alınır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 15
PEŞİN ÖDENMİŞ VERGİLER Bankaların vergi mevzuatı gereği, menkul sermaye iradı, gelir vergisi ve fon payı, geçici vergi gibi peşin ödedikleri ve dönem sonlarında ödenecek vergilerden mahsup edecekleri vergilerin izlendiği aktif karakterli hesaptır. X Bankasının diğer bankadaki hesabına 1.000.000 TL faiz işlemiş olup %15 oranında vergi ve fon payı ayrıldıktan sonra kalan X bankası hesabına geçirilmiştir. Borç Alacak 022 Yurtiçi Bankalar 850.000.- 260 Peşin Ödenmiş Vergiler 150.000.- 570 Bankalardan Alınan Faizler 1.000.000.- Faiz ve Vergi Kaydı 830 Vergi Resim Harçlar ve Fonlar 50.000.- 380 Ödenecek Vergi Resim Harç ve Primler 50.000.- BSMV (%5) Kaydı 380 Ödenecek Vergi Resim Harç ve Primler 50.000.- 260 Peşin Ödenmiş Vergiler 50.000.- Peşin Ödenen Verginin Dönemsonu Mahsubu Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 16
BORÇLU GEÇİCİ HESAPLAR Aktifte başka bir hesaba geçmesi gerektiği halde işlemin yapıldığı sırada zorunlu bir nedenle ait olduğu asıl hesaba alınamayan ve genellikle bankaların iç işlemleri ile ilgili geçici nitelikteki kayıtların yer aldığı hesaptır. Personele verilen harcırahlar, avanslar, peşin ödenmiş kira gibi giderleri kasa noksanı ve takas hesabı örnek olarak verilebilir. Bu hesaptaki bakiler devamlı takip edilmeli ve kısa sürede tasfiye edilmeleri gerekmektedir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 17
ŞUBELER CARİ HESABI Şubelerin genel müdürlükleri ile birbirleri arasında yapılan TL işlemlerin kaydına özgü çift karakterli bir hesaptır. İlk çalıştıran şubenin göndereceği dekonta istinaden karşı şubece yapılacak mahsup işlemi ile ŞCH ının karşılıklı olarak kapatılması sağlanır. Şubelerin karşılıklı işleyen ŞCH hesapları üzerinden Genel Müdürlükçe tahakuk ettirilip dekont edilen TL faizler 592 Şubelerden alınan faizler hesabına kaydedilir. Bu hesap yıl sonlarında 650 Şubelere Verilen Faizler hesabı ile Genel Müdürlük tarafından kapatılarak gelir tablosunda gösterilmez. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 18
MUHASEBE KAYITLARI Borç Alacak 290 Şubeler Cari Hesabı 100.000.- 592 Şubelerden Alınan Faizler Hes. 100.000.- 650 Şubelere Verilen Faizler 100.000.- 290 Şubeler Cari Hesabı 100.000.- 592 Şubelerden Alınan Faizler Hes. 100.000.- 440 Kar Zarar Hes. 100.000.- Kar Kaydı 440 Kar Zarar Hes. 100.000.- 650 Şubelere Verilen Faizler 100.000.- Zarar Kaydı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 19