Fen ve Teknoloji 8 Sosyal Bilgiler
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE DAİRESİ MÜDÜRLÜĞÜ ORTAOKUL (TEMEL EĞİTİM ıi. KADEME) FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİM PROGRAMI TASLAĞI (8. SINIFLAR) Danışmanlar: Prof.Dr. Ali YILDIRIM Doç.Dr. Ercan KİRAZ Yrd. Doç.Dr. Kemal Akkan BATMAN Komisyon Üyeleri: Uzm. Salih SARPTEN Hülya ŞENOL 2008 2
FİZİKSEL OLAYLAR 1. Birim yüzeye etki eden dik kuvveti basınç olarak ifade eder. 2. Basınç, kuvvet ve yüzey alanı arasındaki ilişkiyi örneklerle açıklar. 3. Basınca sebep olan kuvvetin çeşitli etkenlerden kaynaklanabileceğini fark eder. 4. Sıvıların ve gazların basıncı her yönde aynı büyüklükte ilettiğini keşfeder. 5. Sıvıların ve gazların basıncı iletme özelliklerinin teknolojideki kullanım alanlarını araştırır. 6. Basıncın günlük hayattaki önemini açıklar ve teknolojideki uygulamalarına örnekler verir. Girisimcilik becerisi AÇIKLAMLAR Basınçla ilgili matematiksel bağıntılar çok detaylı verilmemelidir. Çivilerin, Toplu İğnelerin Uçları Neden Sivridir? Öğrenciler bir karton levhayı çeşitli cisimlerle (bir demir parçası, bakır tel, kurşun kalem, raptiye, çivi, toplu iğne vb) delmeyi dener. Hangi cisimlerle bu işi daha kolay ve daha zor yaptıklarını belirterek nedenleri hakkında tartışırlar. Uygulanan kuvvet ile kuvvetin uygulandığı yüzey alanı arasında ilişki kurarak genellemelerde bulunurlar. Günlük hayattaki benzer durumlara ait örnekleri (kar ayakkabıları, kayaklar, kayaları ve duvarları delmede kullanılan iş makineleri vb.) tartışarak açıklarlar. Maddeler Basınç Uygular Öğrenciler kumlu bir zemin üzerine farklı ağırlık ve yüzey alanlarına sahip cisimleri koyarak, bu cisimlerin zemin üzerinde neden iz bıraktığını ve izlerin derinliğindeki farklılıkların nedenlerini tartışır. Daha sonra öğretmen içi boş bir yağ tenekesinin havasını boşaltarak (bir parça pamuğu ispirto ile ıslatıp teneke içerisine atıp sonra bu pamuğu yakarak) teneke kutunun ağzını sıkıca kapatır. Bu işlemlerden sonra öğrenciler teneke kutusunda meydana gelen değişiklikleri gözlemlerler ve gözlem sonuçlarını tartışırlar. Son olarak, öğrenciler bir ucuna huni geçirilmiş 30-40cm uzunluğundaki hortumun içerisine birkaç damla su damlatır. Sonra huninin geniş ağzına bir lastik balonu gererek bağlarlar. Huniyi içi su dolu bir kaba daldırarak, hortum içersindeki su damlalarının davranışını gözlemlerler. Huninin kap içerisindeki derinliğini arttırarak sonuçları tartışırlar. Sıvılar Basıncı Her Yönde İletir Öğrenciler, şırınganın çıkış ucunu elleri ile kapatarak, şırınga içerisindeki havayı sıkıştırmayı dener. Sonra aynı işlemi, şırınga içerisinde su varken tekrar ederler. Hangi durumda şırınganın sıkıştığını belirtirler. Daha sonra öğrenciler bir balonu su ile doldurarak toplu iğne ile balon üzerinde delikler açar. Öğrenciler balona elleriyle bastırarak deliklerden akan suyun akışını gözlemler. Sonra balona farklı yerlerden kuvvet uygulayarak suyun akışında farklılık olupolmadığını gözlemlerler. Gözlem sonuçlarını tartışarak sıvıların basıncı her yönde ve eşit değerde ilettikleri sonucuna ulaşırlar. Sıvıların dış basınç altındaki kullanımlarını araştırarak sunarlar. Eylül - Ekim ÜN TE 1 KUVVET VE BASINÇ BASINÇ KALDIRMA KUVVETİ KUVVET Sıvıların Kaldırma Kuvveti Yüzme Batma BASINÇ Katılarda Sıvılarda Gazlarda Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. 3
FİZİKSEL OLAYLAR Eylül - Ekim ÜN TE 1 KUVVET VE BASINÇ BASINÇ KALDIRMA KUVVETİ KUVVET Sıvıların Kaldırma Kuvveti Yüzme Batma BASINÇ Katılarda Sıvılarda Gazlarda 7. Bir cismin havadaki ve bir sıvı içerisindeki ağırlığını dinamometre ile ölçer ve ölçümlerini kaydeder. 8. Cismin havadaki ve sıvı içerisindeki ağırlıklarını karşılaştırır. 9. Cismin sıvı içerisindeki ağırlığının daha az göründüğü sonucunu çıkarır. 10. Sıvı içerisindeki cisme, sıvı tarafından yukarı yönde bir kuvvet uygulandığını fark eder ve bu kuvveti kaldırma kuvveti olarak tanımlar. 11. Yukarı yönde var olan kaldırma kuvvetinin, cisme aşağı yönde etki eden kuvvetin etkisini azalttığı sonucuna varır. 12. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin büyüklüğünün cismin batan kısmının hacmi ile ilişkisini araştırır. 13. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin büyüklüğünün cismin daldırıldığı sıvının yoğunluğu ile ilişkisini araştırır. 14. Farklı yoğunluğa sahip sıvıların cisimlere uyguladığı kaldırma kuvvetlerini karşılaştırır ve sonuçları yorumlar. 15. Gazların da cisimlere bir kaldırma kuvveti uyguladığını keşfeder. 16. Sıvıların ve gazların kaldırma kuvvetinin teknolojideki kullanımına örnekler verir ve bunların günlük hayattaki önemini belirtir. Sıvı İçerisinde Bir Cismin Ağırlığı Daha Az Görünür Bir taşı iplik kullanarak dinamometreye (yaylı terazi) bağlayıp havadaki ağırlığı ölçülür ve ölçüm sonucu kaydedilir. Daha sonra öğrencilere su içinde aynı ölçüm yapıldığında ölçüm sonucunda ne bekledikleri sorulur ve her bir görüşü savunan öğrenci sayısı tahtaya kaydedilir. Tahminler bir hipotez şeklinde ifade edilir. Ölçüm, su içinde, taşın altı kaba dayanmadan tekrarlanır ve ölçüm sonucu kaydedilir. Öğrencilerden bu gözlemin nasıl açıklanabileceği sorulur. Ayrıca, eğer, hacim-ölçekli bir kap içinde bu deneme yapılırsa suyun seviyesindeki ölçülebilen değişimin nereden kaynaklandığı sorularak taştaki hafifleme miktarı ile su seviyesindeki artış karşılaştırılır Girisimcilik becerisi AÇIKLAMLAR Kaldırma kuvvetinin cisimlerin ağırlıklarına etkisi incelenirken sıvı içerisinde batabilen ve sıvı içerisinde kütlesi değişmeyen cisimler kullanılmalıdır. Sıvı içerisindeki cismin ağırlığı azalmaz sadece yukarı yönde etki eden kaldırma kuvveti cismin ağırlığının azalmış gibi görünmesine neden olur. 3 3 Yoğunluk birimi olarak kg/m ve g/cm kullanılmalıdır. 4
FİZİKSEL OLAYLAR 17. Katilarin ve sivilarin kütlesini ve hacmini ölçerek yoğunluklarını hesaplar. 18. Bir cismin yoğunluğu ile daldırıldığı sıvının yoğunluğunu karşılaştırarak yüzme ve batma olayları için bir genelleme yapar. 19. Denge durumunda, yüzen bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin cismin ağırlığına eşit olduğunu fark eder. 20. Batan bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin, cismin ağırlığından daha küçük olduğunu fark eder. 21. Bir cisme etki eden kaldırma kuvvetinin, cismin yer değiştirdiği sıvının ağırlığına eşit büyüklükte ve yukarı yönde olduğunu keşfeder. Girisimcilik becerisi Bazı Cisimler Neden Yüzer? Öğrenciler çeşitli cisimleri (ağaç dalları, mantar tıpalar, taş, anahtar, plastik şişe vb.) su içerisine daldırarak, bu cisimlerden su içerisinde yüzen ve batanları tespit eder. Cisimlerden bazılarının neden yüzdüğünü ve bazılarının ise neden battığını tartışırlar. Sonra, öğrenciler bir taş ile düzgün geometrik şekle sahip olan bir tahta bloğun su içerisinde yüzüp-yüzmediğini gözlemler. Tahta bloğun ve taş parçasının yoğunluğunu hesaplayarak suyun yoğunluğu ile karşılaştırırlar. Yoğunluk ile yüzme ve batma arasında ilişki kurarak bunlar hakkında genellemeler yaparlar. Daha sonra farklı yoğunluklara sahip sıvıları kullanarak aynı işlemi tekrar ederler. Sıvıların yoğunluğu ile kaldırma kuvveti arasında ilişki kurarlar ve sonuçları tartışırlar. Yüzen Cisimlerin Ağırlığı Kaldırma Kuvvetine Eşittir Öğrenciler, su içerisinde yüzebilen bir cismi dinamometrenin ucuna asarak dinamometrenin elle tutulan diğer ucunu düşey bir tutturucuyla hareketsiz kalacak şekilde sabitler. Öğrenciler dinamometrenin gösterdiği değeri okur ve kaydeder. Sonra, öğrenciler içerisi su ile dolu bir kabı, cisim su içerisine daldırılana kadar, düşey olarak yukarı kaldırırılar. Cismin su içerisinde yüzerken, dinamometrenin gösterdiği değer okunur. Dinamometrenin neden sıfır değerini gösterdiğini cisme etki eden kuvvetleri çizimlere göstererek tartışırlar. Bu durumu, batan cisimlere etki eden kuvvetlerin büyüklüğü ile ilişkilendirirler Eylül - Ekim ÜN TE 1 KUVVET VE BASINÇ BASINÇ KALDIRMA KUVVETİ KUVVET Sıvıların Kaldırma Kuvveti Yüzme Batma BASINÇ Katılarda Sıvılarda Gazlarda AÇIKLAMLAR Öğrenciler, basınç ile kuvvetin birbirine karıştırılmaması konusunda uyarılmalıdır. Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. 5
CANLILAR VE HAYAT Ekim - Kasım ÜN TE 2 İNSAN VE ÇEVREİ EKOSİSTEMLER BESİN ZİNCİRİ TEHLİKEDEKİ TÜRLER KÜRESEL ISINMA ÇEVRE SORUNLARI Ekosistem Canlı Cansız Faktörler Çevre Sorunları 22. Tür, habitat, populasyon ve ekosistem kavramlarını ve kavramların ilişkilerini açıklar. 23.Bir ekosistemdeki canlı organizmaların birbirleriyle ve cansız faktörlerle ilişkilerini açıklar, besin zinciri ve besin ağını tanımlayarak örnekler verir. 24.Farklı ekosistemlerde (göl, deniz, orman vb) bulunabilecek canlılar ile ilişkili olarak tahminler yapar. 25. Ekosistemleri canlı çeşitliliği ve iklim özellikleri açsından karşılaştırır. 26. Ekosistemdeki biyolojik çeşitliliğini fark eder ve önemini vurgular. 27. KKTC de ve dünyadaki nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bitki ve hayvanlara örnekler verir. 28. KKTC de ve dünyadaki nesli tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanların nasıl korunabileceğine ilişkin öneriler sunar. 29. Çevresinde bulunan bitki ve hayvanlara sevgiyle davranır. 30. KKTC deki ve dünyadaki çevre sorunları (orman tahribatı, hava, su, toprak kirliliği) hakkında bilgi toplar, sunar ve sonuçlarını tartışır. 31. Dünyadaki bir çevre probleminin (ozon tabakasının delinmesi, sera etkisi, deniz kirliliği, nükleer kirlilik vb) ülkemizi nasıl etkileyebileceği ile ilgili çıkarımlarda bulunur. 32.Ülkemizdeki ve dünyada çevre sorunlarına yönelik işbirliğine dayalı çözümler önerir ve faaliyetlere katılır Öğretmen bitkileri, ot yiyen, et yiyen, hem ot hem et yiyen hayvanlara örnek teşkil edecek çeşitli canlı isimlerini tahtaya yazar. Bu isimlere insan da dâhil edilmelidir. Öğretmen öğrencilerden tahtada yazılan bu canlı isimlerini küçük kâğıt şeritlere yazmalarını ister. Öğrenciler bu kâğıt şeritleri kullanarak farklı besin zincirleri oluşturur. Daha sonra bazı besin zincirlerinde ortak olan canlı olup olmadığı sorularak farklı besin zincirlerini iç içe olabileceği besin ağları oluşturulur. Bu ağdan yok olabilecek bir canlının besin ağına ve/veya insan etkileri tartışmaya açılır Bölgemizin Zenginlikleri Öğrencilerden yaşadıkları çevrelerindeki biyolojik çeşitliliğe örnek olacak bitki örnekleri getirmeleri istenir. Getirilen bu örnekler Yöremizin Biyolojik Zenginlikleri adlı hazırlanan standlarda sergilenir. Sergiye velilerde davet edilebilir. (Öğrencilerin bitkilere zarar vermemesi için gerekli uyarılar yapılmalıdır) Ne kadar? Gruplara ayrılan öğrenciler ülkemizdeki çevre sorunları (hava, su, toprak kirliliği, erozyon) ile ilgili olarak gazete, dergi, Internet vb. görsel kaynaklardan elde ettikleri bilgilerin ışığında; çevrelerinde böyle bir sorun bulunup bulunmadığını, bulunuyorsa soruna yönelik çözüm önerilerini içeren bir yazılı rapor hazırlarlar. Bu raporların hazırlanması aşamasında kendi kendini değerlendirme formlarını ve grup değerlendirme formlarını kullanırlar. Öğrencilerin hazırladığı yazılı raporlar gruplar arasında değiştirilir. Öğrenciler grup ve akran değerlendirme formlarını bu sefer diğer grupların çalışmalarını değerlendirmek amacı ile kullanırlar. Öğretmen öğrencilerin raporlarını da değerlendirerek kendi değerlendirmesini, öğrencilerin yaptıkları değerlendirmelerle karşılaştırır. Hem araştırma sonuçları hem de değerlendirme sonuçları irdelenerek öğrenci değerlendirmelerinin öğretime ve öğrenime katkısı da vurgulanır İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Eleştirel Düşünme, Değişim ve Sürekliliği Algılama, Sosyal Katılım, Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma Besin ağlarındaki enerji akışı ve ekosistemde madde döngüleri verilmeyecektir. Sizleri de bekliyoruz Okulda bulunan çevre kolu ve öğretmen rehberliğinde öğrenciler çevre koruma ile ilgili gönüllü ve aktif olarak çalışan çevre dostları çalışanlarına mektuplar yazarak okullarında zaman ve mekan açısında uygun olabilecek aktivite yapmaları (veya en azından materyal temini için kolaylık sağlamaları) için davette bulunurlar. Bu etkinlikleri tüm okulun katılımın sağlanabilmesi için okul yöneticileri ve rehber öğretmenlerin desteği sağlanır. Okul idarecilerinin gönüllü aktivitelerini başlatan ve sürdüren öğrencileri ödüllendirmeleri teşvik edilir. (Not: Bu etkinliğin çevre gününe denk gelmesi daha anlamlı olur) 6
CANLILAR VE HAYAT 33. Hücre çekirdeğinin görevlerini ve yapısını açıklar. 34.Kromozom yapısını açıklar. 35. DNA'nın yapısını şema üzerinde göstererek basit bir DNA modeli yapar. 36. DNA'nın kendini nasıl eşlediğini basit bir model yaparak gösterir. 37. Nükleotid, gen, DNA, kromozom kavramları arasında ilişki kurar. 38. Kalıtsal bilginin genler tarafından taşındığını fark eder. 39. Mutasyon ve modifikasyonu tanımlayarak aralarındaki farkı örneklerle açıklar. 40. Genetik mühendisliğinin günümüzdeki uygulamaları ile ilgili bilgileri özetler ve tartışır. 41. Genetik mühendisliğindeki gelişmelerin insanlık için doğurabileceği sonuçları tahmin eder ve bu sonuçları göz önüne alarak hareket eder. 42. Genetik mühendisliğinin uygulamaları ile ilgili olarak klonlama, gen tedavisi, türlerin ıslah edilmesi ve genleri değiştirilmiş canlılar vb. Verilir. 43. Biyoteknolojik çalışmaların hayatımızdaki önemi ile ilgili bilgi toplayarak çalışma alanlarına örnekler verir. Girisimcilik becerisi AÇIKLAMLAR DNA'nın yapısı verilirken nükleotitlerin şeker, fosfat ve bazlardan oluştuğuna değinilir, bazların isimleri pürin pirimidin ayrımına girilmeden verilir. DNA Modeli Yapıyorum Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup sınıfa getirilen plastik pipetleri 3'er cm'lik parçalar halinde keserek 48 pipet parçası hazırlar. Gruplar sınıfa getirdikleri 12'si kırmızı, 12'si mavi, 12'si yeşil, 12'si sarı olan 48 tane renkli plastik raptiyeden birini pipet parçasının ortasına batırırlar. Metal bir atacı yarısı dışarıda kalacak şekilde pipet parçasının ucuna takarlar. Aynı işlemi bütün kesilmiş pipet parçaları ve farklı renklerdeki raptiyeler bitene kadar tekrarlarlar. Hepsi bittikten sonra masanın üzerinde ataçların dışarıda kalan parçalarını birbirine geçirerek 24 tanesini birleştirirler. Gruplardan ikinci zincir eklenirken kırmızı raptiyenin karşısına yeşil, mavi raptiyenin karşısına sarı raptiye gelecek şekilde ilk zincirdeki raptiye renklerine dikkat etmeleri istenir. Son olarak ince iplikler kullanarak karşılıklı gelen raptiyeleri bağlarlar. Model tamamlandıktan sonra öğrencilere Pipet, raptiye ve ataç DNA'daki hangi molekülleri temsil ediyor? Modelde kaç nükleotit var? İkinci zinciri oluştururken nükleotitlerin rengine neden dikkat ettiniz? gibi sorular sorularak cevaplar sınıfta tartışılır (Bu model bir sonraki etkinlikte kullanılmak üzere saklanmalıdır). DNA Kendini Nasıl Eşler? Öğrenciler gruplara ayrıldıktan sonra DNA Modeli Yapalım etkinliğinde oluşturdukları gibi yeniden 12 kırmızı, 12 mavi, 12 sarı, 12 yeşil nükleotid modeli hazırlar. DNA Modeli Yapalım etkinliğinde oluşturdukları DNA modelinin raptiyeleri arasındaki iplikleri her gruptan bir öğrenci bir uçtan başlayarak makasla birer birer keser. Gruptan başka bir öğrenci açılan uçlara doğru yeni nükleotidi getirip raptiyeleri birbirine iplikle bağlar. Bu işlem basamaklar açılıp nükleotitlerin hepsi eşleştirilinceye kadar devam ettirilir. Öğrencilere yeni oluşturdukları DNA modellerinin birbirinin aynısı olup olmadığı sorulur verdikleri cevaplar sınıfta tartışılır Kasım - Aralık ÜN TE 3 HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM DNA VE GENETIK BILGI MITOZ MAYOZ KALITIM CANLILARIN CEVREYE ADAPTASYONU VE EVRIM KALITIM HÜCRE BÖLÜNMESİ Mitoz Mayoz Kromozom Gen DNA Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. 7
CANLILAR VE HAYAT Kasım - Aralık ÜN TE 3 HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM DNA VE GENETIK BILGI MITOZ MAYOZ KALITIM CANLILARIN CEVREYE ADAPTASYONU VE EVRIM KALITIM HÜCRE BÖLÜNMESİ Mitoz Mayoz Kromozom Gen DNA 44. Canlılardabüyüme,gelişme, üreme ve doku tamirinin hücrebölünmesi ile meydana geldiğini açıklar. 45. Hücre bölünmelerini mitoz ve mayoz olarak sınıflandırır.mitozu amaç, gerçekleştiği hücre çeşidi, zaman, oluşan hücre sayısı, kromozom sayısının ve genetik bilginin korunması açısından açıklar. 46. Mitozu, çekirdek bölünmesi ile başlayan ve birbirini takip eden evreler olarak tarif eder. 47. Mitozda kromozomların önemini fark ederek, farklı canlı türlerinde kromozom sayılarının değişebileceğini belirtir. 48. Mitozun canlılar için önemini belirterek büyüme ve üreme ile ilişkisini kurar.mitozun üreme ile ilişkisi kurulurken bölünerek çoğalma, tomurcuklanma, vejetatif üreme, yenilenme gibi eşeysiz üreme çeşitleri örneklendirilir. 49. Üreme hücrelerinin mayoz ile oluştuğu çıkarımını yapar. 50. Mayozu oluştuğu yer, amaç, oluşan hücre sayısı, kromozom sayısının yarıya indirmesi ve genetik çeşitliliğe sebep olması açısından tartışır. 51.Mayozun canlılar için önemini fark eder. 52. Mayozu mitozdan ayıran özellikleri listeler. İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Eleştirel Düşünme, Değişim ve Sürekliliği Algılama, Sosyal Katılım, Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma Tartışma Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup klonlama, gen tedavisi, türlerin ıslah edilmesi ve genleri değiştirilmiş canlılar gibi genetik mühendisliğinin uygulamaları ile ilgili bir konu seçer. Seçtikleri konu ile ilgili araştırma yapıp, araştırma sonuçlarını sınıfta sunarlar Mitozu Araştırıyorum Öğrencilere mitozu gösteren bir şekil (şekilde evrelerin isimleri verilmeyecek) gösterilir. Öğrenciler şekli dikkatle inceleyerek ne gördüklerini anlatırlar. Sonra Bölünme sonunda kaç hücre oluştu? Ana hücre nereye gitti? Oluşan yeni hücrelerin ana hücreden farkı var mı? Ana hücre ile yavru hücrelerin büyüklükleri aynı mı? Yavru hücrelerin ana hücrenin aynısı olmasını sağlayan nedir? gibi sorular sorularak mitozun sonuçları tartışmaya açılır. Maya Çiçek mi Açacak? Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup bir kavanoza 1çay kaşığı bira mayası, 1 kaşık şeker ve 1 çay bardağı ılık su koyup karıştırır. Bu karışımdan bir damla alıp bir preparat hazırlar ve bu preparatı mikroskopta inceleyip gördükleri şekilleri çizerler. Hazırlanan karışımın ağzı kapatılarak yarım saat ılık bir ortamda bekletilir. Öğrenciler yarım saatin sonunda hazırlanan karışımdan bir damla alarak bir preparat daha hazırlar. Bu preparatı mikroskopta inceleyip gördükleri şekli çizerler. İki şekli birbiriyle karşılaştırırlar. Bütün sınıfla birlikte bazı maya hücrelerinde görülen küçük çıkıntıların ne olabileceği tartışılır Mayozu Araştırıyorum Öğrencilere mayozun basitçe safhalarını gösteren bir şekil gösterilir. Öğrenciler şekli inceledikten sonra onlara Mayoz sonunda kaç hücre oluştu? Oluşan hücrelerin ana hücreden farkı var mı? Kromozom sayıları neden yarıya indi? Kromozom sayıları yarıya inmeseydi ne olurdu? gibi sorular sorularak mayozun canlılar için önemi tartışmaya açılır Mayozun evreleri ayrıntılı olarak isimlendirilmeden, şekille verilir, krossingover terimi yerine parça değişimi terimi kullanılır ve önemi vurgulanır. Mayoz ve mitoz arasındaki farklar verilirken bölünme evrelerindeki farklılıklar belirtilmez 8
CANLILAR VE HAYAT 53.Gözlemleri sonucunda kendisi ile annebabası arasındaki benzerlik ve farklılıkları karşılaştırır. 54. Yavruların anne-babasına benzediği ama aynısı olmadığı çıkarımını yapar. 55. Kalıtım bilimini genetik olarak adlandırır ve genetik bilimini nesiller arasındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkmasını sağlayan etmenleri ve bunların nesilden nesile nasıl geçtiğini araştıran bir bilim dalı olarak açıklar. 56. Nesilden nesile genlerle aktarılan özellikleri kalıtsal özellik olarak adlandırır ve örnekler verir. 57. Mendel'in çalışmalarının önemini kalıtım açısından irdeler. 58.Gen kavramı hakkında bilgi toplayarak baskın ve çekinik genleri fark eder. 59.Fenotip ve genotip arasındaki ilişkiyi kavrar. 60.Tek karakterin kalıtımı ile ilgili problemler çözer. 61.Cinsiyetin eşey kromozomlarına bağlı olarak kalıtımını açıklar. 62.İnsanlarda yaygın olarak görülen bazı kalıtsal hastalıklara örnekler verir( hemofili, orak hücreli anemi, renk körlüğü, Down Sendromu). 63. Akraba evliliğinin sakıncaları ile ilgili bilgi toplar ve sunar. 64. Akraba evliliğinin olumsuz sonuçları ile ilgili tutum geliştirir. 65.Genetik hastalıkların teşhis ve tedavisinde bilimsel ve teknolojik gelişmelerin etkisini araştırır ve sunar. Poster Hazırlama Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup hemofili, orak hücreli anemi, renk körlüğü, down sendromu gibi bir kalıtsal hastalık seçerek o hastalıkla ilgili bir poster hazırlar. Hazırlanan posterler sınıf veya okul panolarında sergiler. Akraba Evliliğinin Riskleri Konusunda Kimleri Bilgilendirebiliriz? Öğretmen tarafından akraba evliliğinin anne ve bebek sağlığı açısından riskleri ile ilgili temel bilgiler verildikten sonra öğrenciler gruplara ayrılır ve onlardan konu ile ilgili bir sunum yapmaları istenir. Öğrencilerin hazırlık aşamasında konuyu kimlere ve nasıl vereceklerini grup olarak planlamaları önemlidir (Bu etkinliğin nasıl yapılacağı ayrıntılı olarak programın sonunda verilmiştir). Kasım - Aralık ÜN TE 3 HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM DNA VE GENETIK BILGI MITOZ MAYOZ KALITIM CANLILARIN CEVREYE ADAPTASYONU VE EVRIM KALITIM HÜCRE BÖLÜNMESİ Mitoz Mayoz Kromozom Gen DNA Girisimcilik becerisi Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. 9
FİZİKSEL OLAYLAR Aralık - Ocak ÜN TE 4 YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK Ohm Kanunu Seri ve Paralel Bağlı Devreler Elektrik Enerjisi Tüketimi ELEKTRİK ENERJİSİ GERİLİM AKIM ŞİDDETİ DİRENÇ Voltmetre Apmermetre Elektrik Devresi 66.Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının nelere bağlı olduğunu tahmin eder. 67.Ampulün parlaklığı ile ilgili tahminlerini test edecek bir deney tasarlar ve kurar. 68. Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının, devredeki iletkenin uzunluğunun, kesitinin, cinsinin değiştirilmesiyle değişebileceğini deneyerek fark eder. 69. Maddelerin elektrik enerjisinin iletimine karşı gösterdikleri zorluğu direnç olarak ifade eder. 70. Yalıtkanların direncinin iletkenlere göre çok daha büyük olduğunu ifade eder. 71. Devre elemanlarının iki uçlu olduğunu gözlemler ve her birinin belirli bir direnci olduğunu ifade eder. 72. Bir iletkenin direncinin biriminin ohm olarak ifade edildiğini belirtir. 73. Bir iletkenin direncini direnç ölçer yardımıyla bulunabileceğini fark eder. 74. Ampulün de bir iletken telden oluştuğunu ve bir direncinin olduğunu fark eder. 75.Devredeki ampulün parlaklığını değiştirebilmek için basit bir reosta modeli tasarlar ve yapar.. Problem cozme becerisi Ohm yasasının ispatına girilmeyecektir Ampulün Parlaklığını Değiştirelim Öğrenciler, Bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını nasıl değiştirebiliriz? sorusuna cevap arayarak, ampul veya pil sayısının değiştirilmesinin ampulün parlaklığını değiştirebileceği ile ilgili 5. sınıfta edindikleri ön bilgilerini hatırlar. Öğrenciler üç gruba ayrılarak Acaba ampul parlaklığını başka hangi değişkenler değiştirebilir? sorusuna yeni tahminlerde bulunur. 1.Grup, iki bağlantı kablosu arasına belli bir uzunlukta iletken bir madde (uzun bir çivi, kurşun kalemin ucu vb.) koyar. Test uçları adı vereceği bu uçları iletkenin üzerinde hareket ettirir. Ampulün parlaklığının değişimini gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder. 2.Grup, iki bağlantı kablosu arasına aynı cins ve uzunlukta fakat farklı kesitlerde bulunan uygun bir iletken madde koyar. Test uçlarını bu iki iletken maddenin uçlarına değdirir. Yine ampulün parlaklığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder. 3. Grup, aynı kesit ve uzunlukta farklı cinste iki iletkeni deneyerek ampulün parlaklığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını kaydeder. Tüm bu denemelerden sonra her bir grup kendi yaptığı denemelerde ampulün parlaklığının değişimi ile ilgili olarak çeşitli çıkarımlarda bulunur. Grupların vardıkları sonuçlar tahtaya yazılarak elektrik enerjisinin iletkenlerdeki iletimi hakkında genel bir yargıya varılır. Öğrenciler, bu denemeler sırasında deneydeki bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri belirler. Aynı zamanda her bir denemeye ait değişkenleri tablo halinde sunar. Bir İletkenin Direncini Ölçebilir Miyiz? Öğrenciler, farklı iletken tellerin (bakır, demir, nikel-krom vb.) dirençlerini bir direnç ölçer yardımıyla ölçebileceğini öğrenir. Direncin birimini, onu ilk olarak bulan George Simon Ohm'un anısına ohm olarak bilindiğini öğrenir. Ampulün de Bir Direnci Vardır Öğrenciler, kullandıkları ampulün içerisinde de bir iletken tel olduğunu gözlemleyerek, bu iletken telinde bir direncinin olacağını fark eder. Direnç değerleri farklı iletkenler kullanarak ampulün parlaklığını test edebileceği bir devre kurar. Direnç değerlerinin değişiminin ampulün parlaklığını nasıl değiştireceği ile ilgili nitel bir yargıya varır. Konu ile ilgili test değerlendirmesi yapılır. 10
FİZİKSEL OLAYLAR 76. Elektrik akımı geçen iletkenlerin ısındığını deneyerek fark eder. 76. Elektrik enerjisinin bir iletkende ısı enerjisine dönüşeceği sonucuna varır. 77. Üzerinden akım geçen bir iletkende açığa çıkan ısının, iletkenin direnci, üzerinden geçen akım ve akımın geçiş süresiyle ilişkili olduğunu deneyerek keşfeder. 78. Elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşümünü temel alan teknolojik uygulamaları araştırır ve sunar. 79. Üzerinden akım geçen bir bobinin, bir çubuk mıknatıs gibi davrandığını fark eder. 80. Bir elektromıknatıs yaparak kutuplarını akımın geçiş yönünden faydalanarak bulur. 81. Üzerinden akım geçen bobinin merkezinde oluşan manyetik etkinin bobinden geçen akım ve bobinin sarım sayısı değiştiğini deneyerek keşfeder. 82. Elektrik akımının manyetik etkisinin günlük hayatta kullanıldığı yerleri araştırır ve sunar. Girisimcilik becerisi Joule kanunu formülüne bu düzeyde girilmeyecektir. Öğrenciler, akım geçen tellerin ısındığını göstermek için kalorimetre kabına benzer bir model tasarlayabilirler. Ama burada amaç ne kaloriyi hesaplama ne de kalorinin mekanik eşdeğerinin bulmak değildir Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. Elektrik Enerjisi Isı Enerjisine Dönüşür Öğrenciler, elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüşümü ile ilgili olarak çevrelerindeki araç ve gereçlerden örnekler vererek tartışır. Daha sonra elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğünü gösteren bir model tasarlamaya çalışır. Elektrik akımının geçtiği iletkenlerin ısındığını fark ederek, elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü sonucuna varır. Öğrenciler açığa çıkan ısı enerjisini artırmak için neler yapılabileceğini tartışır. Tartışmalar sonucunda öğrenciler hipotezlerini doğrulamak için gruplara ayrılır. Gruplardan biri direnci ve zamanı sabit tutup, bir reosta yardımıyla devredeki akımı artırıp azaltarak; diğer grup ise devreden geçen akımı ve zamanı sabit tutup, direnç değerleri farklı iki model kullanarak; üçüncü bir grup ise, direnci ve akımı sabit tutup zamanı artırıp azaltarak termometredeki değişimi gözlemler ve gözlem sonuçlarını kaydeder. Kayıt sonuçları tartışılarak bir genel konu ile ilgili genel bir yargıya varılır. Bir Isıtıcı Yapalım Öğrenciler, bir ısıtıcının (elektrikli çaydanlık, elektrik sobası vb.) yapısını araştırır. Bir önceki etkinlikten edindikleri bilgilerden yola çıkarak, kendileri de benzer bir model yapmaya çalışır. Yapılan modeller arasında en iyi model seçilerek, modelin eksik yanları için neler yapılabileceğini tartışır. Zillerle ve Motorlarla Oynayalım Öğrenciler, elektrik akımının manyetik etkisinin günlük hayatta kulanım alanları ile ilgili olarak basit bir zil modeli tasarlar ve kurar. Ayrıca küçük bir elektrik motorunun yapısını inceleyerek çalışma prensibini araştırırlar. Aralık - Ocak ÜN TE 4 YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK Ohm Kanunu Seri ve Paralel Bağlı Devreler Elektrik Enerjisi Tüketimi ELEKTRİK ENERJİSİ GERİLİM AKIM ŞİDDETİ DİRENÇ Voltmetre Apmermetre Elektrik Devresi 11
MADDE VE DEĞİŞİM Şubat - Mart ÜN TE 5 MADDENİN YAPISI VE ÖZELİKLERİ Periyodik Tablo Kimyasal Denklemler ve Tepkimeler ELEMENT BİLEŞİK MOLEKÜL 83. Elementleri benzer özelliklerine göre sınıflandırmanın önemini kavrar. 84. Periyodik sistemde grupları ve periyotları gösterir; aynı gruplardaki elementlerin özelliklerini karşılaştırır ve benzer özellikleri ararken, fiziksel hal, sertlik yumuşaklık, iletkenlik, kararlılık, iyon yükü vb. özellikleri kullanır. 85. Görünüm, elektriksel iletkenlik ve iletkenliğin sıcaklık ile değişimi, fiziksel hâl ve haddelenme özelliği temelinde metal, ametal ve yarı metal özelliklerini karşılaştırır. 86. Periyodik tablonun sol tarafında daha çok metallerin sağ tarafında ise daha çok ametalleri bulunduğunu fark eder. Periyodik sistemde, 1. grubu alkali metaller, 2. grubu alkali toprak metalleri, 7. grubu halojenler ve 8. grubu asal gaz veya soygaz olarak adlandırır. 87. Metallerin, ametallerin ve yarı metallerin günlük yaşamdaki kullanım alanlarına örnekler verir. Periyodik Tablo Yapalım Öğrenciler,öğrendikleri ilk 20 elementin özelliklerini (sembolü, yaygın iyon yükü, elektron dizilimi, atom numarası, metal veya ametal olması) araştırır ve küçük kartlara yazarlar. Benzer özelliğe sahip elementleri sınıflandırarak her sınıftaki elementlerin atom numaraları arasındaki farkları bulup listelerler. Listelenen grupları, atom numarası küçük olan elementten başlayarak alt alta, her grubun en üstteki elementinin atom numarasına göre, soldan sağa sıralayıp tahtaya yapıştırırlar. Yatay ve dikey doğrultuda kartları hizalarlar. Oluşan tabloda, her grubun özelliklerini sözlü olarak ifade ederler. Hazırladıkları tablo ile hazır periyodik tabloları karşılaştırarak, elementleri sınıflandırmada periyodik tablonun önemini irdelerler. Öğretmen, Mendeleev'in ilk periyodik tabloyu nasıl oluşturduğunu anlatarak, grup ve periyot u tanımlar. Öğretmen, doğada 80'i aşkın element bulunduğunu, insanlar tarafından elde edilmiş yapay elementlerle birlikte bu sayının 110'u aştığını belirttikten sonra, öğrenciler kitaptaki periyodik tabloyu inceleyerek yaygın elementlerin isimlerini ve sembollerini öğrenir. Metaller ve Ametaller Öğrenciler, periyodik tablodaki elementlerin, bir önceki etkinlikte öğrendikleri özelliklerini, her elementin grup ve periyodu ile ilişkilendirme çalışması yapar. Ayrıca, metal ve ametal özelliklerini araştırarak sınıfta sunar. Periyodik tabloda metallerin, ametallerin ve yarı metallerin yer aldığı bölgeler incelenip her grubun yerleşimi, sağ üstte, solda ve ortada vb biçimde ifade edilir. Problem cozme becerisi Elektron dizilimleri sadece her katmandaki toplam elektron sayıları verilerek yazılacak, s, p, d, f alt katmanları hesaba katılmayacaktır. Günlük Hayatta Elementler Öğrenciler, demir, alüminyum, oksijen, silisyum, bakır, altın, gümüş, kükürt, neon vb elementlerin günlük hayatta kullanımlarına ilişkin araştırma yapıp sonuçlarını rapor halinde sunar. Değişik elementlerin kullanım alanları ile ilgili kitapta verilmiş bilgiler incelenir. Bu kullanım alanlarının sadece elementlerin kendilerine ilişkin olduğu, bunların bileşiklerinin pek çok işe yaradığı belirtilir. Sadece 1. 2. 7. ve 8. grup kazanım için yeterlidir elementleri, bu Konu ile ilgili test değerlendirmesi yapılır. 12
MADDE VE DEĞİŞİM 88. Metallerin elektron vermeye, ametallerin elektron almaya yatkın olduğunu fark eder. 89. Anyonların ve katyonların periyodik sistemdeki grup numaraları ile yükleri arasında ilişki kurar. 90. Metal atomları ile ametal atomları arasında iyonik bağ oluşacağını tahmin eder. 91. Ametal atomları arasında kovalent bağ oluştuğunu belirtir ve kovalent bag cesitlerini polar ve apolar olarak gruplar. 92. Verilen basit yapılarda hangi tür bağların (iyonik bağ veya kovalent bağ) bulunduğunu tahmin eder. 93. Yükü bilinen iyonların oluşturduğu bileşiklerin formüllerini yazar. 94. Kimyasal bir tepkimenin gerçekleştiğini gösteren deneyler tasarlar. 95. Kimyasal değişimi atomlar arası bağların kopması ve yeni bağların oluşması temelinde açıklar. 96. Kimyasal değişimlerde atomların yok olmadığını ve yeni atomların oluşmadığını; kütlenin korunduğunu belirtir. 97. Basit kimyasal tepkime denklemlerini sayma yöntemi ile denkleştirir. 98.Yanma tepkimelerini tanımlayarak basit yanma tepkimelerini formüllerle gösterir. Kimyasal Tepkimede Değişen Nedir? Öğrenciler, iki H2ve bir O2molekül modeli ile başlayarak iki molekül H2O oluşturur. Öğretmen, bu değişimin bir tepkime olduğunu vurgular. Tepkimeye giren maddelerde ve ürünlerde her iki elementin atomları sayılır. Tepkime sırasında atomların kaybolmadığı veya yeniden oluşmadığı çıkarımı yapılır. Tepkimenin, temelde, bazı bağların kopması ve bazı yeni bağların oluşması sonucu olduğu belirtilir. Sayalım Denkleştirelim Öğrenciler, 2HCl, 3H2SO 4, 2Fe 3(PO 4) 2 gibi gösterimlerde her element atomundan kaç tane bulunduğunu belirleme çalışmaları yaparlar. Basit tepkimelerin nasıl denkleştirileceği, öğretmen tarafından örneklerle açıklanır. Öğrenciler, benzer örnekler üzerinde öğrendiklerini uygularlar. Şubat - Mart ÜN TE 5 MADDENİN YAPISI VE ÖZELİKLERİ Periyodik Tablo Kimyasal Denklemler ve Tepkimeler ELEMENT BİLEŞİK MOLEKÜL Girisimcilik becerisi Bu düzeyde, iki atomun elektron ortaklaşarak oktet tamamlayabileceğini ve bunun bağlanmaya yol açtığını belirtmek yeterlidir. Ortaklaşılan elektron sayısı ile atomun yaptığı bağ sayısı arasındaki ilişki verilmemelidir. Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. 13
FİZİKSEL OLAYLAR Mart - Nisan ÜN TE 6 IŞIK Işığın Yansıması Işığın Kırılması AYNALAR MERCEKLER IŞIK Yansıma Kırılma Düz ayna Küresel Aynalar Mercekler 99. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin eder. 100. Işık kaynağı olmayan cisimleri görebilmemizi, ışığın yansımasıyla açıklar. 101. Düzlem ayna kullanarak, yansıma olayında; gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normalinin aynı düzlemde olduklarını keşfeder. 102. Düzlem ayna kullanarak, yansıma olayında; gelme ve yansıma açılarının birbirine eşit olduğunu keşfeder. 103. Düzgün ve dağınık yansımayı keşfeder. 104. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebeplerini ışığı yansıtma özellikleriyle ilişkilendirir. 105. Düzgün ve dağınık yansımayı ışınlar çizerek gösterir. Problem cozme becerisi Aynalarda, görüntü ve özel ışın çizimlerine girilmeyecektir. Paralel ışık demetlerinin çukur ve düz aynadan yansıması deneyinde, ışınların veya uzantılarının kesiştiği özel nokta olan odak noktası kısaca tanıtılabilir. Işık Kaynağı Değil Ama Görebiliyoruz Öğrenciler, Neden karanlık ortamda göremediğimiz bir cismi aydınlık ortamda görebiliyoruz? sorusuna cevap arar. Bir gözlemci, ışık kaynağı ve cismin (ışık kaynağı olmayan) bulunduğu bir ortamın resmini inceleyerek, ışık ışınlarının gözlemcinin gözüne gelmeden önce izlediği yolları tahmin ederler. Tahminlerini yansıyan ışık ışınlarını çizerek gösterirler. Tahminlerini gözlemleriyle ilişkilendirerek ışık kaynağı olmayan cisimleri görebilmemizi ışığın yansımasıyla açıklar. Pürüzlü ve Pürüzsüz Yüzeylerde Yansıma Öğrenciler, bir el fenerinin (veya bir ışık kaynağının) önüne üzerine paralel yarıklar açılmış bir karton (veya saydam olmayan bir tarak) yerleştirilerek birbirine paralel ışık demetleri elde eder. Paralel ışık demetlerini düz, eğri, pürüzlü ve pürüzsüz yüzeyli çeşitli cisimlerin (örneğin alüminyum folyo, metal kaşık, düzlem ayna, saman kağıt, kuşe kağıt, tahta, durgun su yüzeyi vb.) yüzeylerine tutarak yansıyan ışık demetlerini inceler. Öğrenciler bu cisimlerin ışığı yansıtma durumlarını öğretmen rehberliğinde tartışırlar. Öğretmen düzgün ve dağınık yansıma olarak adlandırılan durumlar hakkında bilgi verir. Öğrenciler hangi yüzeylerin düzgün, hangi yüzeylerin dağınık yansımaya neden olduğunu tartışır. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebepleri örnekler verilerek (örneğin yeni bir otomobilin neden daha parlak göründüğü sorusuna cevap aranabilir) ve ışığı yansıtma biçimleriyle ilişkilendirilerek tartışılır. Daha sonra öğrenciler, yansıma yasalarının sadece düz yüzeyler için değil tüm yüzeyler için geçerli olduğundan yola çıkarak, pürüzlü ve pürüzsüz yüzeylerde yansıyan ışık ışınlarını gösteren basit çizimler yapar. Aynalarda görüş alanı kavramı bu seviyede verilmeyecektir. Çukur ve tümsek aynalarda cismin bulunduğu çeşitli uzaklıklar için görüntünün bulunacağı yer ve büyüklüğü ile ilgili çizimler ve matematiksel bağıntılar bu ünitede verilmeyecektir. Konu ile ilgili test değerlendirmesi yapılır. 14
MADDE VE DEĞİŞİM 106.Işığın düz, çukur ve tümsek aynalarda nasıl yansıdığını keşfeder. 107. Bir yüzeyden yansıyan ışınları gözlemleyerek, ışığı yansıtan yüzey hakkında tahminlerde bulunur. 108. Net bir görüntü oluşabilmesi için, ışığın pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiğini fark eder. 109. Düz, çukur ve tümsek aynalarda oluşan görüntüleri cisme göre; büyük-küçük, tersdüz olmaları bakımından karşılaştırır. 110. Çevresinde kullanılan ayna çeşitlerini gözlemleyerek aynaların kullanım alanlarına örnekler verir. Girisimcilik becerisi Aynalarda Görüntü Öğrenciler, düz, çukur ve tümsek aynalarda kendi görüntülerini inceleyerek düz-ters, büyük-küçük ve simetrik olması bakımından karşılaştırır. Daha sonra bir kağıda yazı yazarak, kağıdı sırasıyla düz, çukur ve tümsek aynaya tutar ve yazının aynadaki görüntüsünü okumaya çalışır. Örneğin düz aynada yazının okunabilir olabilmesi için nasıl yazılması gerektiğini araştırır. Ambulansların önlerindeki ambulans yazısının neden şeklinde yazıldığını bu konuyla ilişkili olan diğer örneklerle birlikle tartışır. Aynalar Her Yerde Öğrenciler, hangi tür aynanın nerede kullanılmasının daha uygun olacağına ilişkin görüşlerini öne sürer. Alışveriş merkezlerinde, lunaparklarda, aydınlatma araçlarında, trafikte, berberlerde vb. alanlarda, günlük hayatlarında aynaların kullanım alanlarına örnekler verirler (PERİSKOP YAPIMI). Mart - Nisan ÜN TE 6 IŞIK Işığın Yansıması Işığın Kırılması AYNALAR MERCEKLER IŞIK Yansıma Kırılma Düz ayna Küresel Aynalar Mercekler Aynalarda, görüntü ve özel ışın çizimlerine girilmeyecektir. Paralel ışık demetlerinin çukur ve düz aynadan yansıması deneyinde, ışınların veya uzantılarının kesiştiği özel nokta olan odak noktası kısaca tanıtılabilir. Aynalarda görüş alanı kavramı bu seviyede verilmeyecektir. Çukur ve tümsek aynalarda cismin bulunduğu çeşitli uzaklıklar için görüntünün bulunacağı yer ve büyüklüğü ile ilgili çizimler ve matematiksel bağıntılar bu ünitede verilmeyecektir. Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. 15
FİZİKSEL OLAYLAR Mart - Nisan ÜN TE 6 IŞIK Işığın Yansıması Işığın Kırılması AYNALAR MERCEKLER IŞIK Yansıma Kırılma Düz ayna Küresel Aynalar Mercekler 111. Işığın belirli bir yayılma hızının olduğunu ifade eder. 112. Işığın hızının saydam bir ortamdan başka bir saydam ortama geçerken değiştiğini ifade eder. 113. Işığın saydam bir ortamdan başka bir saydam ortama geçerken doğrultu değiştirdiğini keşfeder. 114. Işık demetlerinin az yoğun saydam bir ortamdan çok yoğun saydam bir ortama geçerken normale yaklaştığını, çok yoğun saydam bir ortamdan az yoğun saydam bir ortama geçerken ise normalden uzaklaştığını sonucunu çıkarır. 115. Işığın hem kırıldığı hem de yansıdığı durumlara örnekler verir. 116. Çeşitli ortamlarda kırılma olayını açıklamak için basit ışın diyagramları çizer. 117. İki ortam arasında doğrultu değiştiren ışık demetlerini gözlemleyerek ortamların yoğunluklarını karşılaştırır. 118. Işığın kırılmasıyla açıklanabilecek olaylara örnekler verir. 119. Işığın prizmada kırılarak renklere ayrılabileceğini keşfeder. Problem cozme becerisi Bazı öğrenciler ışığın hızının asla değişmeyeceğini düşünebilir. Öğrenciler oyuncak lazerin kesinlikle göze tutulmaması konusunda uyarılmalıdır. Yüzeyin Normalinin ortam değiştiren ışınların, gelme ve kırılma açılarını ölçmede referans alınan, ortamları ayıran sınıra dik sanal bir doğru parçası olduğu belirtilmeli ve çiziminde öğrencilere yardım edilmelidir. Snell Yasası verilmeyecektir. Işık Nasıl Kırılıyor? Öğrenciler, karartılmış bir ortamda, bir el fenerinin (veya bir ışık kaynağının) önüne, üzerine tek bir yarık açılmış bir karton yerleştirilerek ince bir ışık demeti elde eder (bu deney için oyuncak lazer de kullanılabilir). Bu ışık demetini, masa üzerine yatay olarak yerleştirdikleri (kare veya dikdörtgen şeklindeki) pencere camının üzerine -masayı teğet geçecek şekilde- gönderir. Işığın havadan cama ve camdan tekrar havaya geçerken izlediği yolu gözlemler. Cam yüzeyinden yansıyan ışığa dikkat ederek bu deneyde ışığın hem yansıdığı hem de kırıldığını keşfederler. Aynı deneyi uygun şekildeki saydam bir kaba konulmuş su ile tekrarlayarak ışık demetlerinin doğrultularındaki değişimlerini gözlemler.gözlem sonuçlarını basit ışın çizimleriyle gösterir. Işık demetlerinin az yoğun saydam bir ortamdan çok yoğun saydam bir ortama geçerken normale yaklaştığını, çok yoğun saydam bir ortamdan az yoğun saydam bir ortama geçerken ise normalden uzaklaştığını geneller Gözlerimiz Yanılıyor mu? Öğrenciler, bir kalemi içi su dolu cam bardağa daldırır ve kalemin nasıl göründüğünü gözlemler. Kalemin kırılmış gibi görünmesinin sebeplerini araştırır. Daha sonra bir bozuk parayı saydam olmayan bir fincanın içine koyar. Sonra gözlemci görevini üstlenen bir öğrenci fincanın kenarına yakın bir doğrultudan, fincanın içindeki parayı görmeye çalışır. Bakış açısını değiştirerek parayı tam göremediği bir anda konumda sabit durarak bekler. Hazır olduğunda başka bir öğrenci, fincanın ve paranın yerini değiştirmeden, fincana su doldurmaya başlar. Gözlemci bakış doğrultusunu sabit tutarak parayı gözlemler. Parayı görebilme durumu öğretmen rehberliğinde tartışılır. Öğrenciler bu deneyle ilişkili örnekler (bir su birikintisi veya havuz göründüğünden daha derin olabilir vb.) bulur. Bulunan örnek olayları ve yapılan deneyleri ışığın kırılmasıyla ilişkilendirerek tartışır. Işığın kırılmasıyla ilgili bir diğer olay: serap olayının nedenlerini araştırırlar. Gökkuşağı Yapalım Öğrenciler, bir cam prizma üzerine ışık demeti düşürerek beyaz ışığın prizmada renklerine ayrıldığını gözlemler. Oluşan renk tayfını inceleyerek hangi renklerin hangi sırada bulunduğunu belirler. Doğada gökkuşağının hangi şartlar altında nasıl oluştuğunu araştırır. Bulgularını bu deneyle ilişkilendirerek tartışır.. Konu ile ilgili test değerlendirmesi yapılır. 16
MADDE VE DEĞİŞİM 120. Işığın ince kenarlı ve kalın kenarlı merceklerde nasıl kırıldığını keşfeder. 121. Paralel ışık demetleri ile ince ve kalın kenarlı merceklerin odak noktalarını bulur. 123. Merceklerin kullanım alanlarına örnekler verir. 124. Ormanlık alanlara bırakılan cam atıkların güneşli havalarda yangın riski oluşturabileceğini fark eder. 125. Mercekler kullanarak gözlem araçları tasarlar. 126. Işığın yansıması ve kırılması olaylarının benzerlik ve farklılıklarını karşılaştırır. Girisimcilik becerisi Mercekler Işığı Nasıl Kırıyor? Öğrenciler, sınıfa getirdikleri ince ve kalın kenarlı mercekleri kullanarak paralel ışık demetinin merceklerde nasıl kırıldığını gözlemler. Bunun için öncelikle bir el fenerinin (veya ışık kaynağının) önüne üzerine paralel yarıklar açılmış bir karton (veya saydam olmayan bir tarak) yerleştirilerek birbirine paralel ışık demetleri elde eder. Paralel ışık demetlerini masa yüzeyini teğet geçecek şekilde, merceğin üzerine gönderir (bu deney için mercek kesitlerinin kullanılması daha iyi sonuçlar verecektir). Öğrenciler çeşitli mercekler için paralel ışık demetinin doğrultu değişimini gözlemler. Öğretmen odak noktası hakkında bilgi verir. Öğrenciler, merceklerin ışığı topladığı veya dağıttığı durumları inceleyerek odak noktalarını bulur. Mercekler Her Yerde Öğrenciler, gözlüklerde, büyüteç, mikroskop, teleskop, dürbün vb. optik araçlarda kullanılan mercek türlerini araştırır. Hangi tür merceğin nerelerde kullanıldığına örnekler verir. Öğrenciler merceklerin hayatımızdaki yeri ve kullanım alanlarını kütüphane, İnternet, yetkili kurum veya kişiler vb. bilgi kaynaklarından araştırırlar. Bilgisayar kullanarak bir poster sunusu hazırlayıp, bulgularını sınıfa sunarlar. Gözün yapısında da bir mercek olduğunu dikkate alarak, bazı göz kusurlarının gözlük kullanımıyla nasıl giderildiği araştırırlar. Mart - Nisan ÜN TE 6 IŞIK Işığın Yansıması Işığın Kırılması AYNALAR MERCEKLER IŞIK Yansıma Kırılma Düz ayna Küresel Aynalar Mercekler Bazı öğrenciler ışığın hızının asla değişmeyeceğini düşünebilir. Öğrenciler oyuncak lazerin kesinlikle göze tutulmaması konusunda uyarılmalıdır. Yüzeyin Normalinin ortam değiştiren ışınların, gelme ve kırılma açılarını ölçmede referans alınan, ortamları ayıran sınıra dik sanal bir doğru parçası olduğu belirtilmeli ve çiziminde öğrencilere yardım edilmelidir. İki Mercekli Sistemler Öğrenciler, iki ince kenarlı merceği uygun uzaklıklarda bir araya getirerek cisimlere bakar. Mercekler arasındaki uzaklığı değiştirerek net bir görüntü elde etmeye çalışır. Oluşturdukları sistemin hangi amaçla kullanılabileceğini tartışırlar. Aynı deneyi bir ince bir kalın kenarlı mercek kullanarak denerler. Basit dürbün, teleskop ve mikroskop geliştirirler. Snell Yasası verilmeyecektir. Konularla ilgili ara değerlendirme yapılır. Öğretmen sözlü değerlendirme yapar. 17
CANLILAR VE HAYAT Nisan - Mayıs ÜN TE 7 CANLILAR VE ENERJİ İLİŞKİLERİ BESIN ZINCIRLERI GERI DONUSUM Üretici Tüketici Ayrıştırıcı Fotosentez Solunum Enerji Geri Dönüşüm 127. Besin zincirlerinin başlangıcında üreticilerin bulunduğu çıkarımını yapar. 128.Fotosentez için nelerin gerekli olduğunu sıralar. 129. Fotosentezde ışığın gerekliliğini deney yaparak gözlemler. 130. Üreticilerin fotosentez yaparak basit şeker ve oksijen ürettiğini belirtir. 131.Fotosentezi denklemle ifade eder. 132.Fotosentezin canlılar için önemini tartışır. 133.Üreticilerin fotosentez ile güneş enerjisini kullanılabilir enerjiye dönüştürdüğünü ifade eder. 134.Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için enerjiye ihtiyaç duyduklarını açıklar. 135.Besin zincirindeki tüketicilerin enerji ihtiyacını üreticilerden karşıladığını açıklar. Problem cozme becerisi Üreticiler için bitkiler, algler ve bazı bakteriler verilir, kemosentez yapan canlılar örnek olarak verilmez. Bitkilerin yapay ışıkta da fotosentez yapabildikleri vurgulanmalıdır.. Bitkilerin hem gündüz hem de gece solunum yaptığı vurgulanmalıdır. ATP yapısı basit düzeyde verilebilir. Oksijenli ve oksijensiz solunumda enerji miktarları sayısal olarak belirtilmez, az yada çok enerji olarak verilir. Laktik asit ve etil alkol fermantasyonu kimyasal denklemi verilmez. Laktik asite solunumla kaslarda biriken yorgunluk asidi, etil alkole de mayalanma olayları örnek olarak verilir. Performans değerlendirmesi. Besin Zinciri Oluşturuyoruz Öğrenciler farklı besin zincirleri oluşturmak amacı ile ilgili öğretmen tarafından seçilen ve tahtaya farklı canlı gruplarına (üretici, tüketici, ayrıştırıcı) ait resimler kullanarak değişik besin zincirleri hazırlar. Zincirlerdeki canlıların fonksiyonları tartışmaya açılır. Daha sonra bu besin zincirleri ile bir besin ağı oluşturulur. Ders anlatıldıktan sonra öğrencilerin hazırlamış oldukları ile besin ağları tekrar gözden geçirilir Kontrollü Deney Aynı özelliklere sahip aynı tür iki bitkiden biri karanlık, diğeri aydınlık ortama konulur. Sıcaklık sabit tutulur ve her gün iki bitkiye de eşit oranda su verilir. On gün sonra bitkilerin boyları ölçülür. İki bitkinin boyu, yaprak sayısı ve yapraklarının rengi karşılaştırılır. Tablo oluşturularak iki bitki arasındaki benzerlikler ve farklılıklar nedenleriyle tartışılır. Fotosentez Oyunu Öğretmen öğrenciler için üzerinde karbondioksit, su, oksijen, basit şeker yazan küçük kartlar (oyunu oynayacak çocuk sayısının yarısı) ile kloroplast temsil eden büyük yeşil karton ve Güneşi temsil eden sarı bir karton hazırlar. Bu oyunu oynayacak her çocuğa karbondioksit ya da su yazan kartlar dağıtılır. Çocuklardan kartları boyunlarına asmaları istenir. Oyunda her çocuk boynunda asılı kartta yazılı kimyasal maddeyi temsil eder. Fotosentez olayının gerçekleştiği klorofili temsil eden büyük yeşil kartlar yere, birbirinden biraz uzak bir şekilde konur. Belli yerler yaprak olarak işaretlenir. İstenirse belirlenen yere bir yaprak şekli çizilebilir. Sarı karton üzerine de güneş şekli çizilir. Karton kaldırılarak, çocuklara güneşin doğduğu söylenir. Karton kaldırılarak çocuklardan çizilen yaprak şekillerinin içine girmelerini istenir. Yaprağın içindeki her karbondioksit kartı taşıyan çocuğun, su olan bir çocukla eşleşmesi gerekir. Eşleşen çocuklardan bulundukları yerden klorofile gitmeleri istenir. Eşler klorofilde elele tutuşarak dans ederler. Bu dans klorofilde gerçekleşen kimyasal tepkimeyi temsil eder. Herkes eşleştikten ve kimyasal tepkime dansını yaptıktan sonra bütün çiftlerden karbondioksit ve su yazan kartlar alınır, onlara üzerinde basit şeker ve oksijen yazan kartlar dağıtılır. Böylece onlar şeker ve oksijene dönüşmüş olurlar. Kartları aldıktan sonra çocuklardan birbirlerinden ayrılmaları ve klorofili terk etmeleri istenir. Son olarak Güneş kartı yere indirilerek gece olduğu belirtir. 18
MADDE VE DEĞİŞİM 136. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarına örnekler verir. 137. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarının kullanımına ilişkin araştırma yapar ve sunar. 138.Yenilenebilir enerji kaynakları kullanmanın önemini vurgular. 139.Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına örnek olabilecek bir tasarım yapar. 140.Geri dönüşümün ne olduğunu ve gerekliliğini örneklerle açıklar. 141. Geri dönüşünüm çevre koruma ve ülke ekonomisi açıdan önemini yorumlar. 142. Yaşadığı çevrede geri dönüşümü uygulamalarını hayata geçirir. Girisimcilik becerisi Geri Kazanım Okulun çevre kulübüne (okulun bu seviyede bir çevre kulübü olması gerekir) üye olan öğrenciler günlük olarak tüketilen ve çöplere atılan cam, kağıt ve plastik ile ilgili olarak bir etkinlik düzenler. Bu amaçla sınıfta veya okuldaki öğrenciler çalışma gruplarına ayrılır. Birinci grup okulun kantinindeki kullanılmış plastik bardak, plastik poşet vb. plastik ürünlerini sayarak bir günlük, bir haftalık ve bir aylık plastik kullanımını (kg ve adet cinsinden) kayıt eder. Temizlik kurallarına dikkat edilerek paketlenen bu ürünler (paketleme işi için belediyeden yardım istenebilir) yakında bulunan bir plastik fabrikasına veya bu materyallerin kullanılabileceği başka bir yere teslim edilir. İkinci grup metal içecek kutuları için, üçüncü grup okuldaki kullanılmış kâğıtlar için benzer işlemleri yaparlar. Öğrenciler bu etkinliğin çevre koruma ve ekonomi açısından önemini tartışır. Aytışma Sınıfta dört veya beş kişilik dört grup oluşturulur. Birinci gruba yenilenebilir enerji kaynaklarından (ör., hidroelektrik enerji) birine ilişkin olarak olumlu görüşleri içeren bilgi toplar. İkinci grup yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının olumsuz yönlerine ilişkin bilgi toplar. Üçüncü grup yenilenemez enerji kaynaklarından (ör. Petrol, kömür ) birine ilişkin olarak olumlu görüşleri içeren bilgi toplar. Dördüncü grup ise yenilenemez enerji kaynaklarının kullanımının olumsuz yönlerine ilişkin bilgi toplar. Dört grup öğretmen rehberliğinde tartışır. Sınıftaki diğer öğrenciler grupların ortaya koydukları görüşlerden yola çıkarak tartışılan bu enerji kaynaklarına ilişkin görüşlerini yazarlar. Ayrıca bu öğrenciler grup değerlendirme formları aracılığı ile tartışan grupların performanslarını değerlendirir. Nisan - Mayıs ÜN TE 7 CANLILAR VE ENERJİ İLİŞKİLERİ BESIN ZINCIRLERI GERI DONUSUM Üretici Tüketici Ayrıştırıcı Fotosentez Solunum Enerji Geri Dönüşüm Madde döngüleri olarak su-karbondioksitazot ve oksijen döngüsü verilecektir. Madde döngüsünde ayrıştırıcıların rolü vurgulanmalıdır. Azot döngüsünde nitrit - nitrat bakterilerine girilmeden, havadaki serbest azotu bağlayan bakteriler verilecektir. Güneş, rüzgar, su, dalga, jeotermal enerji, biomas gibi yenilenebilir (alternatif) enerji kaynaklarına örnek olarak verilebilir Performans değerlendirmesi. 19
20 NOTLARIM