2013 YILI TATARLI HÖYÜK KAZISI BİLİMSEL RAPORU Tatarlı Höyük te 2013 yılı kazı çalışmaları 13.07.2013 ile 29.11.2013 tarihleri arasında, Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Y. Doç. Dr. K. Serdar GİRGİNER başkanlığındaki ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. 2013 yılı kazılarında 155 i envanterlik,167 si ise etütlük eser olmak üzere toplam 522 adet eser Adana Müzesi ne teslim edilmiştir. 2013 yılında, Sitadel deki A Yapısı ve çevresinde yer alan BA-BB 186, AV-AY 187, AY-AZ 188, AY-AZ 190, ve AZ 191; Sitadel in batısında yer alan AZ-BA 172, AY-AZ-BA- BC 173 ve BA-BC 174; kentin kapılarından olan AS 187-188-189 ve 190 açmalarında çalışılmıştır.
SİTADEL A YAPISI VE ÇEVRESİNDEKİ ÇALIŞMALAR Höyüğün Sitadel alanının güneydoğusunda bulunan A yapısı ve çevresindeki çalışmalar, geçen yıl olduğu gibi, bu sene de yapı ve çevresindeki eklenti ve bağlantıları ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. BA 186 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: BA-186 açması Tatarlı Höyük Sitadel yerleşmesinin güneybatısında yer almaktadır. Sitadelin bu alanında çalışılmasının nedeni 2011 yılında AZ-187 ve BA-187 açmalarında açığa çıkartılan ve olasılıkla A yapısı ile aynı dönemde kullanım görmüş büyük bir idari yapıya ait mimari unsurların takip edilmesidir. Açmanın sahip olduğu eğimden dolayı alan ikiye bölünmüş ve 8x5 metrelik alanın kuzeyinde çalışmalara başlanmıştır.
BB 186 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: BB-186 açması höyüğün güneybatısında, BA-186 açmasının güneyinde yer almaktadır. Bu alanda çalışılmasının nedeni BA-186 açmasında olduğu gibi BA-187 açmasında 2011 yılında açığa çıkartılan ve A yapısına ait D14 olarak adlandırılan duvarın takip edilmesidir. Bu doğrultuda açmanın sınırları belirlenmiş, eğimden dolayı alan ikiye bölünmüş ve 8x5 metrelik alanın kuzeyinde çalışmalara başlanmıştır. 5 gün süren çalışmalar 11.09.2013 tarihinde başlamış, çalışmalarda açmanın I-II/c-k plankaresinde yer alan BA-187 açmasına ait olan duvar hattının doğu-batı yönlü uzadığı tespit edilmiştir. Duvarın uzunluğu yaklaşık 8m, genişliği 1.50-1.80m olduğu gözlemlenmiştir. Duvar büyük ve orta boy bazalt taşlardan oluşmaktadır.
AV 187 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: A yapısının kuzeybatısında yer alan AV-187 açmasındaki çalışmalar, açmanın çevre temizliği ile başlamıştır. A yapısının çevresindeki Hellenistik Dönem e ait yerleşme ve yapılaşmayı anlamak, A yapısının erken evrelerindeki mimari uzantıları belirlemek çalışmanın amaçlarındandır. Bu doğrultuda AV-187 açmasının güney 5x10 luk alanında çalışılmış ve alandaki eğim farkı dengelenmeye çalışılmıştır. Açmada yapılan çalışmalar 58.84m seviyesinde yüzey toprağının kazılması ile başlamıştır ancak burada, alanın güneye doğru eğimli olduğu göz ardı edilmemelidir.
AY 187 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: AY-187 açması 2013 yılı çalışmaları geçen sene bırakılmış olan Hellenistik Dönem tabakası ile 58.33m seviyesinde başlamıştır. AY-187 açması günümüz faaliyetleri ve Hellenistik Dönem çöp çukurlarının yaptığı tahribattan en çok zarar gören açma durumundadır. Alanda herhangi bir mimari yapı ile bağdaşmayan, tekli duvarlar bu durumu kanıtlar niteliktedir. Alanda geçen sene tespit edilen Hellenistik Dönem mimarisinin (D10) alt seviyesinde 58.48m seviyesinde kuzey-güney doğrultulu olan ve D12 olarak adlandırılan duvar, yukarıda bahsedilen duruma örnek teşkil etmektedir. Düzensiz duvar örgüsünden meydana gelen duvarda yer yer kyklopik taşlar ve orta boy bazalt taşlar kullanılmıştır. Tek sıra cephe örgüsü korunmuş duvarın tespit edilebilen uzunluğu 4m, genişliği ise 70-85cm olarak ölçülmüştür. Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem duvarları ile işçilik bakımından bağdaşmayan duvar, çevresinde ele geçen Hellenistik Dönem seramikleri nedeni ile Hellenistik Ib evresine tarihlendirilmiştir.
AY 188 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Bu yıl yalnızca iki gün çalışılan AY-188 açmasında, daha önceden bilindiği gibi büyük bölümde A yapısının mekânları ve duvarları yer almaktadır. Yapının dışında kalan 1-1,5m lik alanda ise AY-187 açmasında yapılan çalışmalarla bağlantılı olarak yapının erken evresine ait mekânın duvarı tespit edilmiştir. A yapısının en kuzeybatı mekânını oluşturan bu duvarlar 2011 yılında tespit edilen 23 nolu mekân ile bir simetri oluşturmaktadır.
AZ 188 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: AZ-188 açmasında 2013 kazı sezonunda yalnızca üç iş günü çalışılmış ve çalışılan plankarelerde A Yapısı ndan daha erken bir mimari ile karşılaşılmıştır. A Yapısının batı mekânlarının cep oluşturduğu mekân içinde, ancak A Yapısının batı duvarının cephe örgüsünün altına giren duvarlar 1m kalınlığındadır ve yapı bu mimariyi keser pozisyondadır. Kuzeydoğu-güneybatı uzantılı, 1m kalınlığında ve 2.20m uzunluğundaki duvar bazalt taşlardan oluşmaktadır. Söz konusu bu duvara bitişik bir ikinci duvar çalışmalar sırasında 56.82m seviyesinde açığa çıkarılmıştır. Diğer duvardan daha kötü bir işçiliğe sahip duvar yukarıdaki planda (Turuncu Renkli) belirtilmiştir. Söz konusu duvarların güneyinde yapılan çalışmalarda 56.76-56.71m seviyesinde bir taş döşeme açığa çıkarılmıştır. Taş döşeme alanda kısmen tespit edilmiş olup, A Yapısı ndan daha erken bir döneme aittir ve olasılıkla yukarıda turuncu renkle belirtilmiş olan duvar ile ilişkilidir. Taş döşeme 2011 yılında AZ-187 açmasında açığa çıkarılan döşemenin devamı gibi düşünülmüştür, her ne kadar işçilik bakımından farklılık gösterdiği düşünülse de, 2011 yılında tespit edilen döşemenin olasılıkla kült işleminin gerçekleştirildiği noktada olması nedeni ile daha itinalı yapıldığı açıktır. Bu
sonuçlarla A Yapısı nın erken evresinin M.Ö. 17. yy dan daha sonra inşa edildiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Yapıdan daha erken olan duvarlar ise olasılıkla kuzeydoğu-güneybatı uzantılı bir veya birden daha fazla yapıya aittir. Ancak söz konusu duvarlar A Yapısı nın mekân içlerinde yer almaktadır. 2012 yılında mekân içlerinde yapılan çalışmalarda bu mimariye ait duvarla tespit edilmiş olsa da, yapının mekânların da tamamen çalışılamamış olması bu mimari ile ilgili bilinmezlikleri arttırmaktadır. AY 190 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Çalışmalar AY-190 açmasında 10.09.2013 tarihinde başlamıştır. AY-190 açması, Sitadel A yapısının kuzeydoğu köşesinde yer almaktadır. Büyük bir kısmı AZ-190 açmasında yer alan yapının girişi olarak nitelendirilen duvarların hemen kuzeyinde yer almaktadır. Bu alandaki en son çalışmalar 2009 yılında yapılmış olup, bu çalışmalarda Helenistik 1-A evresine ait bir mekân açığa
çıkartılmıştır. Bu mekân ve duvarlar bu yıl tekrar adlandırılmıştır. Bu yıl çalışmaların tekrar bu alanda başlamasının sebebi AZ-190 alanında açığa çıkartılan daha erken dönem olduğu düşünülen mekân ve kurban/sunu kuyusunun ve bağlı olduğu taş döşeme (?) devamını bu alanda izlemek, A yapısının kuzeydoğu köşesini açığa çıkarmak ve bu alandaki erken dönem mimarisini açığa çıkarmaktır. AZ 190 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Bu yıl A yapısının doğusundaki çalışmalar en son 2010 yılında çalışılmış olan AZ-190 alanında önce açma içi genel temizlik ve çevre temizliği ile başlamıştır. Bu alandaki çalışmaların amacı A yapısının doğu cephesindeki erken dönem yerleşimi ve buna bağlı mimarisinin anlaşılabilmesini sağlamaktır. AZ-190 alanında çalışmaların başlamasının bir nedeni de daha önce M2 mekânı olarak adlandırılmış olan mekânın 3 duvarın yapının erken dönem çekirdek yapısıyla ilişkili olduğu ve bir giriş niteliği taşıdığı düşünülmüştür. Fakat bu mekânın doğu cephesinde geç döneme (Hellenistik dönem) ait duvar, bu girişin önünü kapatmıştır. Çalışmalarla VI/k ve II/k plankarelerinde 59.73m seviyesinde doğu kesit içine giren iki iskelet ele geçmiştir. İskeletlerin üzerinin çatı kiremitleri ile kapatıldığı gözlemlenmiştir. Yüzü güneye çevrili pozisyonda gömülmüş ve çatı kiremitleri iskeletlerin tam boğazının üzerinde yer almaktadır. Mezarlar AZ-191 alanında değerlendirdiğimiz M2 ve M3 mezarlarıdır. Yine bu alanda 2010 yılında IV-VI/f-k plankaresinde bir mezar daha ele geçmiştir. Her üç mezarda da ölünün üzeri çatı kiremitleri ile kapatılmış ve mezarlarda ölünün başı batıya gelecek pozisyonda doğu-batı doğrultuda gömülmüştür. Bu iki gömüde de yön birliği olması bu dönem ölü gömme geleneği için önemlidir. Çalışmalar sırasında VII-IV-IX/h-i plankaresinde Hellenistik Ia evresine ait çöp çukuru açığa çıkartılmış, bu çukur 1 nolu çöp çukuru olarak adlandırılmıştır. III-V/e-f plankaresinde 60.06m seviyesinde Kuzey-Güney doğrultulu bir duvar açığa çıkarılmıştır. Duvar D4 olarak adlandırılmıştır. 1.95cm uzunluk, 85cm genişlikteki duvar, çift sıra taş örgüsüne sahiptir. Bu duvar yukarda bahsi geçen M2 (M2 mekânı A yapısının erken dönem giriş mekânı) mekanın önünü kapatarak Hellenistik dönemde mekan olarak kullanılmıştır.
AZ 191 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Tatarlı Höyük Sitadel yerleşmesinin güneydoğu sınırında yer alan ve karelaj kodu AZ- 191 olan plankare içerisindeki çalışmalar ilk olarak 26.10.2013 tarihinde başlanmıştır. Açma batıda 2 m. kuzey-güney yönünde 10 m. olacak şekilde açılmıştır. Doğuda kalan, açmanın 8x10 m. sınırlarında çalışılmamıştır. AZ-191'in açılmasının temel nedeni Orta Çağ mezarları olarak düşünülen ve üzeri ebatları değişmekle beraber 40x25, 40x32, ölçülerinde olan çatı kiremitli mezarları açığa çıkarmaktır. Önceki çalışmalarda AZ-190 içinde yer alan mezar kapak taşları çatı kiremidinden oluşan mezarların devamında AZ-191 içinde ulaşılmıştır. Açmanın kuzeyinde bulunan mezara M2 nolu mezar, bunun 2,5 m güneyinde yer alan diğer mezara da M3 nolu mezar kodu verilmiştir. M2, birbirlerinin üstüne yerleştirilmiş şekilde asimetrik olarak üç çatı kiremidinde oluşurken M3'de toplamda altı çatı kiremidi kullanılmıştır. M3'te ise çatı kiremitleri birbirlerinin üstünde yer almamaktadır. M3'te çatı kiremidi düzeni bir ters bir düz olacak şekilde simetrik olarak devam etmektedir. Çatı kiremitlerinin bazılarında dalga motifi bazılarında da şevron motifi kazıma şeklinde işlenmiştir. M2 ve M3 ün AZ-191 e denk gelen uzantısı bacak ve ayak kemiklerinden ibaretken AZ-190 açmasında baş, kol, gövde ve bacak kemiğinin üst kısmı bulunmaktadır.
SİTADELİN ANA GİRİŞİNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR AS 187 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: AS-187 numaralı açma, AS-188 no lu açma, 2013 tarihinde ortaya çıkartılan Sitadel in kuzeydoğu giriş kapısını ve kapıdan sonra 4,5 metre genişliğinde uzanan koridoru takip etmek amacıyla 06.11.2013 tarihinde açılmıştır. AS 188 AÇMASININDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Tatarlı Höyük Sitadelinin kuzeydoğusunda yer alan AS-188 numaralı açma, 03.09.2013 tarihinde AS-189 numaralı açmada ortaya çıkartılan, Sitadele doğru uzanan taş döşeli rampa yolu takip etmek ve yola birleşik yapıları ortaya çıkarmak amacıyla açılmıştır.
AS 189 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: AS-189 numaralı açmada kazı çalışmaları, 17.07.2013 tarihinde başlamıştır. Çalışma, 2012 kazı sezonunda başlayan çalışmanın devamında, AS-189 açması Sitadel e doğru uzanan taş döşemeyi takip etmek ve döşemenin güneyinde, döşemeyle ilgili olabilecek mimarinin ortaya çıkartılması amacıyla açılmıştır.
AS 190 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: 12.08.2013 tarihinde AS-190 numaralı açma, AS-189 numaralı açmada ortaya çıkartılan kabartmanın korunmayan kısmını bulabilmek amacıyla açılmıştır. Açmada, çalışmadan hızlı sonuç alabilmek için 5x5 m.lik kısımda çalışılmıştır. SİTADELİN BATISINDA YER ALAN SİTADEL SUR SİSTEMİYLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR AY 173 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: AY-173 açmasında 2013 sezonunda 11.09.2013 tarihinde sadece bir gün çalışılabilmiştir. Bu açmadaki çalışmalardaki amacı AZ-173 açmasında yer alan ve AY-173 açmasında devam eden sur duvarının cephe örgüsünü görmeye yönelik yapılmıştır. Çalışmalarda sur duvarının üç sıra taş cephe örgüsüne sahip olduğu anlaşılmıştır..
AZ 172 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: AZ-172 açması Tatarlı Höyük Sitadel yerleşmesinin güneybatı yamacının başlangıç noktasında yer almaktadır. Bu açmanın içerisindeki çalışmaların temel amacı sur duvarının cephe örgüsünü aydınlatmak üzerine kurgulanmıştır.
AZ 173 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: En son 2009 kazı sezonu içinde çalışılmış olan AZ-173 açması içindeki çalışmalara 24-08-2013 tarihi itibariyle yeniden başlanmıştır. Bu alan içinde yapılan çalışmaların temel amacı Tatarlı Höyük Sitadel yerleşmesinin batı kısmındaki tabakalaşmayı anlamak ve burada yer alan ancak tüm hatları henüz açığa çıkarılamamış olan su kanalının yayılımını tespit etmektir. Su kanalı hattı üzerinde yapılan çalışma sırasında önemli detaylara ulaşılmıştır. İlk olarak su kanalının sadece AZ-173 açması ile sınırlı kaldığı düşünülürken elde edilen yeni veriler ışığında kanalın AZ-173 açması dışında kuzeye doğru devam ederek önceki yıllarda çalışılmış olan (AY-173-AY-172) açmalarında yayılımının takip edilebildiği tespit edilmiştir.
BA 172 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: BA-172 açmasında ilk çalışmalar 06.09.2013 tarihinde yapılmıştır. BA-172 açması höyüğün güneybatı yamacında yer almaktadır. BA-172 açmasının açılmasının sebebi BA-173 açmasında 2012 çalışmalarında tespit edilen sur duvarının batı cephesini ve duvar hattını görmeye yönelik yapılmıştır. Cephe örgüsü üç sıraya kadar izlenebilen sur duvarının cephe örgüsünün devam ettiği görülmüştür. BA 173 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: BA-173 açmasında 12.08.2012 tarihinde son verilen çalışmalar 23.07.2013 tarihinde tekrar başlamıştır. Çalışmanın amacı bu açma içerisinde yer alan D 3 ve BB- 173 açmasında yer alan II nolu mekân duvarının doğu örgüsünün alta doğru devam edip etmediğini anlamaya yöneliktir ve D3 un devam etmediği tespit edilmiştir. D3 un devam etmemesi 2012 yılı çalışmalarında sur duvarının BA-174 açmasında doğuya kıvrım yapması ve sura bitişik mekânın bulunması Kazematlı sur fikrini
doğurmuştur. Fakat şimdi D3 ün alta doğru devam etmemesi Kazematlı sur olma ihtimalini azaltmaktadır. Yeni açılacak açmalarla sur mimarisi hakkında daha net verilere ulaşılacaktır. Sadece iki çalışılabilen açma içinde (23-07-2013, 03-09-2013) yeterli verilere ulaşılamamıştır. Açmada çalışılan en son günde şevli duvarın (D5) bütünü ile açılması planlanmıştır. Bu çalışma sonucunda şevli duvarın tüm hatları açığa çıkarılırken çalışılan alanın dar olması sebebi ile duvarın işlevselliği henüz netleştirilememiştir. BA 174 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Tatarlı Höyük Sitadel yerleşmesinin güneybatısında yer alan BA-174 açması içindeki çalışmalara 20.07.2013 tarihi itibari ile başlanmıştır. Açma içindeki çalışmaların temel hedefi ilk olarak 2009 yılı içinde AZ-173 açması içinde tespit edilen sur duvarının uzantısını ve yayılım alanını tespit etmeye yöneliktir. Sur duvarının tespit edildiği ilk yıllarda sur duvarı testere dişi özelliğine bağlı olarak şekillendirilirken ilerleyen dönemlerde sur duvarının doğuya doğru döndüğü ve kazemat tekniğine uygun bir form çizdiği düşünülmekteydi. 2013 kazı sezonu ile beraber sur duvarı üzerinde yapılan çalışmaların ön sonuçlarını değerlendirmek gerekirse kayda değer ilk gelişme sur duvarının kazemat alanı olarak düşünülen kısmının kuzey hattındaki duvar örgüsünün devam etmemesidir. Bu hattın duvar örgüsü bitiştiği duvar örgülerinden farklı olarak tek sıra cephe örgüsünden oluşmaktadır.
BC 173 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Tatarlı Höyük Sitadel yerleşmesinin güneybatı yamacında yer alan BC-173 açması içindeki çalışmalar 23.08.2013 tarihinde başlamıştır. Bu alan içinde çalışma yapılmasına neden olan temel etken BB-173, BB-174 ve BC-174 açmaları içerisinde yayılım gösteren mimari kompleksin güney hattını bulmaya yönelik yapılmıştır.
BC 174 AÇMASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR: Tatarlı Höyük Sitadel yerleşmesinin güneybatısında yer alan BC-174 açması içindeki çalışmalara 17.08.2013 tarihi itibari ile başlanmıştır. BC-174 açmasının açılmasının sebebi BB-174 açmasında yer alan kiklopik taşların cephe örgüsünü takip etmek ve BC-174 açmasının kuzeybatı alanında bu kiklopik taşların batıya köşe yaptığı ve bu köşe yapan taşların cephe örgüsünün ne kadar aşağı indiğini açıklığa kavuşturmaya yöneliktir. 17-22 Ağustos 2013 tarihleri arasında çalışılmış olan açma içinde sur dönüşüne dair açık veriler elde edilemediği için açma içerisindeki çalışmalara son verilmiştir. 31.01.2014 Y. Doç. Dr. K. Serdar GİRGİNER Çukurova Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölüm Başkanı- ÇÜ Arkeoloji ve Uygulama Merkezi Müdürü Balcalı Kampusu-Sarıçam / ADANA Tel: 0 322 338 60 84 / 2490 GSM: 0 532 394 55 03 E-Mail: kserdar.girginer@gmail.com