SAĞLIK KARAR SİSTEMLERİ: Sağlık alanında YA/EM uygulamaları 22 Nisan 2016 Doç. Dr. Z. Caner Taşkın Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği
KLASİK YA/EM UYGULAMALARI Etki Muğlaklık Uygulamaya geçirme zorluğu Paydaş sayısı
SAĞLIK YA/EM UYGULAMALARI Etki Muğlaklık Uygulamaya geçirme zorluğu Paydaş sayısı Tanım zorluğu Kaliteli / uzun yaşam? Fayda? Adalet Çalışanlar arası Hizmet alanlar arası Etik Veri gizliliği
SAĞLIK YA/EM UYGULAMALARI Geniş yelpaze Problem tipi Zaman ekseni Metodoloji / çözüm yöntemi Büyük veri boyutlu, zor problemler İyileştirmeye açık alanlar Hızlı gelişen teknoloji Yeni konular
HASTALIK TARAMA POLİTİKALARI Problem: Meme kanseri, prostat kanseri vs için genel tarama ihtiyacı Risk gruplarını ve tarama politikasını belirleme Fazla test: yanlış alarmlar, test maliyeti Az test: geç teşhis Toplam sosyal maliyeti enazlama Metodoloji: kısmi gözlenebilir Markov karar süreçleri
AŞI İÇERİĞİ BELİRLEME Problem: gelecek yılın grip aşısı hangi grip virüslerini içermeli? Sürekli mutasyon geçiren ve kitleleri etkileyen hastalık Genç nüfusta önemli iş kayıpları, yaşlılarda can kayıpları Aşı üretimi uzun süren bir işlem Metodoloji: stokastik programlama, dinamik programlama
VÜCUT / HASTALIK MEKANİZMA ANALİZİ Problem: Diyabet, böbrek yetmezliği gibi hastalıkların gelişimi Problem: Vücudun temel mekanizmalarının anlaşılması Su dengesi Elektrolit dengesi Hormon dengesi Bireysel inceleme, sistemik bakış açısı Metodoloji: Markov zincirleri, sistem dinamiği modelleri, simulasyon
EVDE BAKIM HİZMETLERİ Problem: yaşlanan nüfus Problem: artan evde bakım ihtiyacı için kapasite planlama Çok sayıda paydaş: Hastalar Sağlık kuruluşları Sağlık personeli Sigorta kuruluşları Hükümet Farklı beklentiler ve öncelikler Metodoloji: optimizasyon, ajan-tabanlı simulasyon
KLAVYE TASARIMI Problem: yaygın kullanılan Q klavye Eski teknik kısıtlara göre tasarlanmış Türkçe için uygun değil Problem: kaslarda gereksiz yük, sağlık problemleri Metodoloji: ergonomi, iş etüdü, optimizasyon
AMELİYAT ÇİZELGELEME Problem: ameliyathaneler kısıtlı kaynak öngörülemeyen ameliyat süreleri acil ameliyatlar Hastaların bekleme süresini azaltma ihtiyacı Ameliyathaneyi verimli kullanma ihtiyacı Metodoloji: stokastik analiz, sezgisel yöntemler
SAĞLIK PERSONELİ ZAMAN PLANLAMA Problem: esnek, değişken hizmet ihtiyaçları personel tipleri (doktor, hemşire, teknisyen) uzmanlık seviyeleri (pratisyen, uzman, baş hemşire) Vardiya sistemi klasik üretim ortamlarına uygun Hizmet ihtiyaçlarını karşılayacak ve çalışanları tatmin edecek çalışma zaman planlaması Fazla çalışmaların dengesi Hafta sonu/gece çalışmalarının dengesi Yıllık tatiller, yarı-zamanlı çalışanlar Metodoloji: karışık-tamsayılı programlama, karar destek sistemi geliştirme
RADYOTERAPİ TEDAVİ PLANLAMA Problem: Hastaya özel bir tedavi planı ihtiyacı Hastalıklı dokuları tedavi ederken sağlıklı dokuları koruma gereksinimi Kullanılan cihazın (IMRT / VMAT) teknik kısıtları Metodoloji: karışık-tamsayılı programlama, parçalama yöntemleri
ARAŞTIRMA FIRSATLARI Yaşlanan nüfus Yeni teknolojiler Giyilebilir cihazlar Nanoteknoloji 3D yazıcılar Görüntüleme teknolojileri genomu projesi Kişiye özel ilaç Bireysel tedavi planı ihtiyacı Artan veri / veri gizliliği ihtiyacı YA/EM açısından az incelenmiş yaygın hastalıklar Alzheimer Alerji Psikolojik rahatsızlıklar