2015 DEĞERLENDİRME TOPLANTISI 7 Ocak 2016 VİOP ta Risk Yönetimi 14.03.2016 1
İÇERİK İhracatçı Eğilim Araştırması Tespitler - Q4 VİOP ta işlem gören Döviz Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Vadeli işlem sözleşmesi nasıl kullanılır? Opsiyon nasıl kullanılır, örnekleri? 2015 yılı VİOP hacim gelişmeleri Diğer Konular
TESPİTLER-1 14.03.2016 3
TESPİTLER-2 14.03.2016 4
TESPİTLER-3 14.03.2016 5
TESPİTLER-4 14.03.2016 6
VİOP ile RİSK YÖNETİMİ NEDEN ÖNEMLİ? Firmaların nakit akışı planlamalarına yardımcı olur. Fiyat dalgalanmalarından korunma sağlar. Uzun vadeli likidite yönetiminde önemli rol oynar. Finansal planlamalarda etkinlik sağlar. Bilanço yönetiminde etkinlik sağlar. Vadeli fiyatların erken uyarı işlevi. Daha net verilerle üretim planlaması. Kullanan şirketlere rekabet avantajı sağlaması. 14.03.2016 7
VİOP TA İŞLEM GÖREN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ Pay AKBNK, ARCLK, EKGYO, EREGL, GARAN, HALKB, KCHOL, KRDMR, ISCTR, PETKIM, PGSUS, SAHOL, SISE, TCELL,THYAO,TOASO, TTKOM, TUPRS, VAKBN, YKBNK Endeks BIST 30 Vadeli İşlem Sözleşmeleri Döviz Kıymetli Madenler Emtia Enerji DolarTL, EuroTL, EUR/USD Altın TL, Dolar/Ons Ege Pamuk, Anadolu Buğday (ELÜS), Makarnalık Buğday (ELÜS) Elektrik Yabancı Endeks SASX 10 Endeksi Metal Borsa Yatırım Fonu Faiz Hurda Çelik FBIST BYF Aylık Gecelik Repo Oranı Üç Aylık Gecelik Repo Oranı 14.03.2016 8
VİOP TA İŞLEM GÖREN OPSİYON SÖZLEŞMELERİ Pay AKBNK, ARCLK, EKGYO, EREGL, GARAN, HALKB, KCHOL, KRDMR, ISCTR, PETKIM, PGSUS, SAHOL, SISE, TCELL,THYAO,TOASO, TTKOM, TUPRS, VAKBN, YKBNK Opsiyon Sözleşmeleri Endeks BIST 30 Mini BIST 30 Döviz DolarTL 14.03.2016 9
ALİVRE (FORWARD) VE VADELİ İŞLEM SÖZLEŞME FARKLARI ALİVRE (FORWARD) SÖZLEŞME İki taraf arasında yapılan özel sözleşmelerdir ve organize borsalarda işlem görmezler. Temerrüt riski vardır. Satıcı belirlenen malı veya finansal ürünü teslim edemeyebilir veya alıcı da teslimatı kabul etmeyebilir. Kredi riski vardır. Tarafların ihtiyaçlarına göre düzenlenirler ve standart değildirler. Diğer piyasa katılımcıları yapılan diğer alivre sözleşmelerden habersizdir. Diğer müşterilere banka tarafından verilen kotasyonların tümünden haberdar olunamaz. İşlemler şeffaf değildir. Müşteriler arası farklılık (işlem önceliği, teminat oranı vs.) yaratılması mümkündür. Sözleşmenin vadesinden önce üçüncü bir kişiye devredilmesi zordur. Kar veya zarar vade sonunda ortaya çıkar. Günlük fiyat hareket sınırı yoktur. Teminat zorunluluğu yoktur. Risk limitleri kullanılır. VADELİ İŞLEM (FUTURES) SÖZLEŞMESİ Organize borsalarda işlem görürler. İşlemler takas kurumu tarafından garanti edilir. Tarafların birbirini tanıması gerekmez. Sözleşme özellikleri standarttır. Vadeli işlem sözleşmeleri borsalarda şeffaf bir şekilde işlem görür. Gerçekleşen işlemler diğer borsa katılımcıları tarafından anlık olarak takip edilebilir. Yani işlemler şeffaftır, kamuya açık yapılır. Verilen emirler fiyat ve zaman önceliğine göre işlem görür. Her müşteri tarafından verilen emir aynı değer ve önceliktedir. Sözleşmeler vade tarihine kadar sürekli el değiştirebilir. Kar veya zarar günlük olarak hesaplanır ve ilgili hesaplara yansıtılır ( mark to market - piyasaya göre ayarlama ) Genelde günlük fiyat hareket sınırı vardır. Teminat yatırılması zorunludur. Kaldıraç etkisi vardır.
NEDEN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ? İşlem Amaçları Kur Riskten Korunma: Yatırımcılar varlıklarını ya da yükümlülüklerini fiyat riskinden korumak için ters pozisyona girebilir. Spekülasyon: Yatırımcılar piyasa beklentileri doğrultusunda kaldıraçlı pozisyon alabilirler. Arbitraj: Spot ve Vadeli Piyasalardaki fiyat farklarından yararlanmak isteyen stratejiler.
VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNİN AVANTAJLARI NELERDİR? Avantajları Fiyat Sabitleme: Vadeli işlemler ile ileride gerçekleşecek fiyat hareketlerine karşı koruma sağlanır Kaldıraç: Yatırımcılar alacakları pozisyonun sadece bir kısmını yatırarak işlem yapma imkanı bulur.
VİOP TA DÖVİZ SÖZLEŞMELERİNDE İŞLEM YAPMAK Bir Döviz Sözleşmesi işleminde sözleşme büyüklüğü kadar sözleşmeye dayanak olan dövizin alım/satımı yapılır. Sözleşme Büyüklükleri Dolar/TL Vadeli İşlem Sözleşmesi = 1.000 ABD Doları Euro/TL Vadeli İşlem Sözleşmesi = 1.000 Euro EUR/USD Vadeli İşlem Sözleşmesi = 1.000 Euro
DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ Döviz vadeli işlem sözleşmelerinde işlem yaparak gelecekte teslim alma (veya teslim etme) yükümlülüğü ile sözleşmeye dayanak olan dövizin gelecekteki fiyatını bugünden alıp satabilirsiniz. Örnek 1 adet Dolar/TL Vadeli İşlem Sözleşmesi aldığınızda 1.000 ABD Doları aldığınızı düşünebilirsiniz. 1 adet Dolar/TL Vadeli İşlem Sözleşmesiyle 1.000 ABD Dolarından edeceğiniz kar/zararı sabitlemiş olursunuz. Vade sonun uzlaşma fiyatı: Son işlem günü saat 15:30 da TCMB tarafından açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Dolar alış ve satış kurları ortalaması.
NEDEN BORSA İSTANBUL VİOP DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ KULLANMALIYIM? Borsa İstanbul VİOP ta Döviz vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, ithalat veya ihracat yapan firmaların döviz kuru riskinden korunma imkânı sağlar. İHRACATÇI 3 ay sonra dolar cinsinden gelir elde edeceksiniz; Döviz kuru düşerse RİSK KUR RİSKİ İTHALATÇI 3 ay sonra dolar cinsinden ödemeniz veya maliyetiniz olacak; Döviz kuru yükselirse RİSK 14.03.2016 15
DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? İhracatçı için: Durum: Nisan sonunda 100.000 ABD Doları tahsil edilecek. RİSK: Dolar kuru değerinin düşmesi KORUNMA: VİOP ta DolarTL Vadeli İşlem Sözleşmesinde SATIM* İhracatçı DolarTL kurunda düşüş beklemektedir. Bu sebeple, 09.03.2016 tarihinde 2,9565 ten Nisan 2016 vadeli DolarTL vadeli işlem sözleşmesinde 100 adet kısa pozisyon (satım) alır. *Yapacağınız/gerçekleştireceğiniz işlemler için korunma büyüklüğüne göre aracı kuruma işlem komisyonu ödenmektedir. 14.03.2016 16
DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? VADE SONUNDA spottaki farklı kur değerleri için oluşan kar/zarar durumu aşağıdaki gibi olur. Sonuç: Beklentinizin gerçekleşmesi halinde döviz kurundaki düşüşe karşın korunmuş oldunuz ve zarara maruz kalmadınız. Spot Döviz Kuru VİOP Spotta Maliyet İhracat Geliri (30.04.2016) Kar/Zarar (TL) (TL) (TL) 2,9450 1.150 294.500 295.650 2,9500 650 295.000 295.650 2,9590-250 295.900 295.650 2,9610-450 296.100 295.650 14.03.2016 17
DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? İthalatçı için: Durum: İthalatınız sonucunda Nisan ayında 100.000 Euro civarı ödeme yapmanız gerekiyor. RİSK: Euro değerinin yükselmesi KORUNMA: VİOP ta EuroTL Vadeli İşlem Sözleşmesinde ALIM* Yatırımcı EuroTL kurunda yükseliş beklemektedir. Bu sebeple, 09.03.2016 tarihinde 3,2530 den Nisan 2016 vadeli EuroTL vadeli işlem sözleşmesinde 100 adet uzun pozisyon (alım) alır. *Yapacağınız/gerçekleştireceğiniz işlemler için korunma büyüklüğüne göre aracı kuruma işlem komisyonu ödenmektedir. 14.03.2016 18
DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? Bu durumda VADE SONUNDA spottaki farklı kur değerleri için oluşan kar/zarar durumu aşağıdaki gibi olur. Sonuç: Beklentinizin gerçekleşmesi halinde döviz kurundaki yükselişe karşın korunmuş oldunuz ve zarara maruz kalmadınız. Spot Döviz Kuru VİOP Kar/Zarar Spotta Maliyet İthalat Ödemesi (30.04.2016) (TL) (TL) (TL) 3,3175 6.450-331.750-325.300 3,3150 6.200-331.500-325.300 3,3120 5.900-331.200-325.300 3,2570 400-325.700-325.300 14.03.2016 19
GÜNCEL KALDIRAÇ ORANLARI Sözleşme Başlangıç Teminatı* Alınan Pozisyon Büyüklüğü Kaldıraç Oranı (TL) (TL) BIST30 Endeks VİS 900 9426.93 10.47 DolarTL VİS 145 2937 20.26 EuroTL VİS 155 3188.2 20.57 EUR/USD VİS 155 3188.2 20.57 Altın VİS 8 116.45 14.56 Dolar/Ons Altın VİS 235 3641.61 15.50 AKBNK VİS 80 753 9.41 ARCLK VİS 200 1839 9.20 EKGYO VİS 35 258 7.37 EREGL VİS 40 348 8.70 GARAN VİS 90 748 8.31 HALKB VİS 155 1020 6.58 ISCTR VİS 60 464 7.73 KCHOL VİS 125 1299 10.39 KRDMD VİS 15 113 7.53 PETKM VİS 50 355 7.10 PGSUS VİS 215 1745 8.12 SAHOL VİS 95 887 9.34 SISE VİS 35 350 10.00 TCELL VİS 110 1109 10.08 THYAO VİS 95 747 7.86 TOASO VİS 260 2086 8.02 TTKOM VİS 70 584 8.34 TUPRS VİS 830 7560 9.11 VAKBN VİS 50 423 8.46 YKBNK VİS 45 1003.78 22.31 SASX VİS 40 701.5 17.54 Çelik Hurda VİS 560 5787.86 10.34 *Takasbank tarafından 24.02.2016 tarihinde açıklanan span parametre dosyasından alınmıştır. 14.03.2016 20
YILLIK TOPLAM İŞLEM HACMİ 2015 yılında gerçekleşen işlem hacmi %32 artış göstererek 575 milyar TL olmuştur. İşlem Hacmi (milyar TL) 600 500 -%8 %3 %5 439,8 403,9 416,6 435,7 %32 575,0 400 300 200 100 0 2011 2012 2013 2014 2015 14.03.2016 21
Milyon TL DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ 2015 yılında döviz vadeli işlem sözleşmeleri toplam işlem hacmi 2014 yılına göre %224 artarak 104 milyar TL oldu. Yıllık İşlem Hacmi (TL) 120.000 100.000 80.000 %224 103.609 60.000 40.000 22.727 31.986 20.636 20.000 0 2013 2014 2015 2016* *2016 yılı için ilk iki ay verileri kullanılmıştır. 14.03.2016 22
Milyon TL DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ 500,00 450,00 400,00 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 - Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri Ortalama Günlük İşlem Hacmi 90,91 % 40 % 223 127,94 413,61 % 15 2013 2014 2015 2016* 491,33 2013 2014 2015 Kurumsal Hesap Sayısı 163 240 293 14.03.2016 23
DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ Yıllık Açık Pozisyon (sözleşme) 400.000 321.539 %21 391.002 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 202.104 %177 181.471-2013 2014 2015 2016* *2016 yılı için ilk iki ay verileri kullanılmıştır. 14.03.2016 24
DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ Yıllık Açık Pozisyon Bireysel/Kurumsal Kırılımı 0,54 0,52 53% 52% 54% 52% 0,50 0,48 47% 48% 46% 48% Kurumsal Bireysel 0,46 0,44 0,42 2013 2014 2015 2016* 14.03.2016 25
14.03.2016 26
DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMESİ NE İŞE YARAR? Örneğin, prim ödeyerek 1 adet DolarTL alım opsiyon sözleşmesi satın aldığınızda gelecekteki bir vade için 1.000 ABD Doları alma hakkını satın olmuş olursunuz. DolarTL opsiyon sözleşmesiyle kur riskinden kendinizi korumuş, bir nevi döviz riskinize karşı kasko yaptırmış olursunuz. 14.03.2016 27
DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMESİ NE İŞE YARAR? Alım/Satım opsiyonunu alma/satma aşağıdaki şekillerde hak veya yükümlülükler ortaya çıkarmaktadır. 1 adet DolarTL alım opsiyonu satın alma = 1.000 ABD doları alma hakkı (ithalatçı için kasko) 1 adet DolarTL satım opsiyonu satın alma = 1.000 ABD doları satma hakkı (ihracatçı için kasko) 1 adet DolarTL alım opsiyonu satma= 1.000 ABD doları satma yükümlülüğü 1 adet DolarTL satım opsiyonu satma = 1.000 ABD doları alma yükümlülüğü doğurmaktadır. 14.03.2016 28
VİOP DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMESİ Dayanak Varlık ABD Doları / Türk Lirası (USD/TRY). Sözleşme Büyüklüğü 1.000 ABD Doları Vade Ayları Yılın tüm ayları. Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın vade olmak üzere toplam 2 vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Son işlem günü saat 15:30 da TCMB tarafından açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Doları alış ve satış kurları ortalaması. 14.03.2016 29
DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? Satım Opsiyonları: Amaç: Riskten korunmak Durum: Nisan sonunda 100.000 ABD Doları tahsil edilecek. RİSK: Dolar kuru değerinin düşmesi KORUNMA: VİOP ta DolarTL Satım Opsiyonu Sözleşmesinde ALIM* İhracatçı, DolarTL kurunda düşüş beklemektedir. Bu sebeple, belirli bir miktar prim ödeyerek 09.03.2016 tarihinde 2,9000 kullanım fiyatlı Nisan 2016 vadeli DolarTL satım opsiyonu sözleşmesinde 100 adet uzun pozisyonu (alım) 2.700 TL prim ödeyerek alır. Böylece ödenen prim karşısında döviz riskine karşı sigortalanmış olursunuz. *Yapacağınız/gerçekleştireceğiniz işlemler için korunma büyüklüğüne göre aracı kuruma işlem komisyonu ödenmektedir. 14.03.2016 30
DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? VADE SONUNDA spottaki farklı kur değerleri için oluşan kar/zarar durumu aşağıdaki gibi olur. Piyasada Döviz Kuru Opsiyon Sözleşmesinin Kullanımından Sağlanan Gelir 2,7000 (2,9000-2,7000)*1000*100 = 20.000 TL 2,8000 (2,9000-2,8000)*1000*100 = 10.000 TL 2,8500 (2,9000-2,8500)*100*1000 =5000 TL Spotta Döviz Satışından Sağlanan Gelir 2,7000*100.000 =270.000 TL 2,8000*100.000 =280.000 TL 2,8500*100.000 =285.000 TL 2,9000 Opsiyon kullanılmaz 2,9000*100.000 =290.000 TL 3,0000 Opsiyon kullanılmaz 3,0000*100.000 =300.000 TL 14.03.2016 31
DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? Alım opsiyonları: Amaç: Riskten korunmak Durum: Nisan sonunda 100.000 ABD Doları ödemesi veya maliyeti olacak. RİSK: Dolar kuru değerinin yükselmesi KORUNMA: VİOP ta DolarTL Alım Opsiyonu Sözleşmesinde ALIM* İthalatçı, DolarTL kurunda yükseliş beklemektedir. Bu sebeple, belirli bir miktar prim ödeyerek 09.03.2016 tarihinde 2,9500 kullanım fiyatlı Nisan 2016 vadeli DolarTL alım opsiyonu sözleşmesinde 100 adet uzun pozisyonu (alım) 5.510 TL prim ödeyerek alır. Böylece ödenen prim karşısında döviz riskine karşı sigortalanmış olursunuz. *Yapacağınız/gerçekleştireceğiniz işlemler için korunma büyüklüğüne göre aracı kuruma işlem komisyonu ödenmektedir. 14.03.2016 32
DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMELERİ KUR RİSKİNDEN NASIL KORUNMA SAĞLAR? VADE SONUNDA spottaki farklı kur değerleri için oluşan kar/zarar durumu aşağıdaki gibi olur. Piyasada Döviz Kuru Opsiyon Sözleşmesinin Kullanımından Sağlanan Gelir Spotta Döviz Almanın Maliyeti 2,7000 Opsiyon kullanılmaz 2,7000*100.000 =270.000 TL 2,8000 Opsiyon kullanılmaz 2,8000*100.000 =280.000 TL 2,8500 Opsiyon kullanılmaz 2,8500*100.000 =285.000 TL 3,1000 (3,1000-2,9500)*1000*100 = 15.000 TL 3,2000 (3,2000-2,9500)*1000*100 = 25.000 TL 3,1000*100.000 =310.000 TL 3,2000*100.000 =320.000 TL 14.03.2016 33
DÖVİZ OPSİYON SÖZLEŞMELERİ Yıllık Açık Pozisyon (sözleşme) 140.000 120.000 100.000 3 kat 126.923 80.000 60.000 40.000 20.000-1.859 40 kat 40.129-2013 2014 2015 2016* *2016 yılı için ilk iki ay verileri kullanılmıştır. 14.03.2016 34
İŞLEM VE TAKAS MALİYETLERİ Vadeli işlem sözleşmeleri için borsa payı işlem hacmi (Fiyat*Sözleşme büyüklüğü*işlem miktarı) üzerinden alınırken opsiyon sözleşmeleri için prim hacmi ( Prim*Sözleşme büyüklüğü*işlem miktarı) üzerinden hesaplanmaktadır. Sözleşme Borsa Payı Takas Payı Endeks Vadeli % 0,004 % 0,0008 Diğer Vadeli % 0,003 % 0,001 Endeks Opsiyon % 0,004 % 0,002 Diğer Opsiyon % 0,003 % 0,0015 14.03.2016 35
BORSA İSTANBUL VİOP SÖZLEŞMELERİ NE KADAR GÜVENİLİR? Borsa İstanbul VİOP ta gerçekleştirilen tüm işlemler Takasbank ın sermayesi ile garanti altındadır. Tüm işlemlerde, Takasbank alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı ise alıcı konumuna geçerek merkezi karşı taraf hizmeti vermektedir. Bu şekilde VİOP ta karşı taraf riski olmadan işlem yapılmaktadır. 14.03.2016 36
VERİ DAĞITICI KURULUŞLARDA VİOP Matriks Foreks : Sözleşme Adları (F_USDTRY0416S0, O_TRYUSDKE0416CS0) : Sözleşme Adları (F_USDTRY0416S0, O_TRYUSDKE0416CS0) Bloomberg : A1A Curncy CT (A2A, B2A), TYX Curncy OMON Reuters DirectFN : 0#TRYUSD:, 0#TRYF*.IS : Sözleşme Adları (F_USDTRY0416S0, O_TRYUSDKE0416CS0) 14.03.2016 37
TEŞEKKÜRLER Kamil GÜZEL VİOP Müdür kamil.guzel@borsaistanbul.com Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Tel: +90 212 298 24 27-3 viop@borsaistanbul.com 14.03.2016 38