H O Eğitim Fakültesi Dergisi 1992, Sayı: 7 Sayfa: 251-260 TÜRKİYE'DE YABANCI DİLDE ÖGRETİM YAPANORTA ÖGRETİM KURUMLARlNDA FEN (*) ÖGRETİMİ VE SORUNLARI, EmineERDE~ (**) Prof Dr ınci MORGlL (***) GİRİŞ Y üzyılımızın başından bugüne kadar bilim ve 'teknolojideki gelişmelere parelel 'olarak uluslararasında kültür ve bilgi alışverişi ile teknolojik işbirligi imkanları artmıştır Bilimsel gelişmelerin iz~enebilmesiiçin ana dilin yanında başka dillerinde ögrenilmesi zorunlu hale gelmiştir Bu zorunluluk "Yabancı Dil Egitimi" programlarının başlamasına ve egitim kurumlarındayabancı dilde egitim programjarınınyer almasına sebep olmuştur 1980 yılından itibaren y~bancı~de fen egitimi yapan bu liselerin sayısında hızlı bir artış gözlenmektedir Daha nitelikli egitim vermesi, mezun olan ögrencilerin üniversite sınavlarındaki başarı graflginin yüksek olması, bir yabancı dil ögretmesi velilerin bu liselere olan ilgisini artıranönemli etkenlerdir Ama yabancı dilde egitim bir takımsorunlarıda'beraberindegetirmektedirbu sorunların egitim programınıetkilernesikaçırolmazdırbu da yabancı dilde fen egitimi yapan liselerin fen egitimi programlannın degerlendirilmesi geregini ortaya çıkarmaktadır Öyle ki biregitim programı ne denli başarılı ve mükemmelolursa olsun degerlendirilmeye ve geliştirilmeye ihtiyacı vardır Türkiye yabancı dille egitimde ka-, tettigi mesafeye ragmen, bir takım güçlüklerin tespiti bize çözüm için hangi noktalar üzerinde çalışmalarımızı yogunlaştırmamız gerektigini gösterecektir Bu amaçla yapılan çalışmada araştırmakapsamı, yabancı dilde egitim yapan üç resmi ve bir özel (*) Bilim Uzıiıan1ı#1 tezinin bir bölümü (**) Hacettepe Üniversitesi E#itim Fakültesi Araştırma Görevıisi (***) Hacettepe Üniversitesi E#itim Fakütesi Öj!retim Üyesi 251 ----
YÖNTEM Araştmna kapsamına giren okullann seçimi yapılırken zorunlu olarak okutulan üç yabancı dilden birinin yogun olarak okutuldugukurumlarseçilmiştir Bu okullarda uygulanmak üzere konuile ilgili bir ögrenci bir ögretmen anketi ve bir de ögrenci testi geliştirilmiştir Anketin geliştiri1mesinde,ilgm okul programlan incelenmiş, Fen Bilgisi dersinin amaçlan ve Fen Bilgisi ile ilgili bilgiler toplanmıştır Ögretmenve ögrencilerle ön görüşme yapılarak araştmnanın temel sorunları dogrultusunda anket sorulan hazırlanmıştır Hazırlanan anketlerbir grup lise ögretmenineveögrencisine verilerek ön denemeden geçirilmiştir Ön deneme sonuçlarına göre gerekli degişiklikler yapılarak anketler son halini almıştır SONUÇLAR Yabancı dile ilişkin sonuçlar a - Ötrenci: Yabancı dil ö~renmenin önemli kabul edildigi çagımızda yabancı dil ö~retimine a~ırlık verip, bir kısım derslerini de yabancı dil ile yapan ve bir yabancı dil ögretme sorumlulugunu üstlenen liselerdeyabancı dil sorununun hazırlık sınıfında çözülmüş olması beklenir çünkü hazırlık sınıfı yabancı dil dersinin temel amacı "Ögrencilere bir yabancı dili ögretmek ve bu dille fen ve matematik deslerinin i sınıf seviyesinde izleyecek durumdayetiştirmektir ṭl Yabancı dil ögretimi ana dil ögrenmede oldugu gibi dört temel dil becerilerini gerçekleştirmeyi hedef almaktadır(demirel, 1990) Bunlar; 252 ~~---- --~ -
Dinleme Konuşma Okuma Çizelge 1 Hazırlık sınıfını bitiren bir ögrencinin fen ve matematik derslerini birinci sınıf seviyesinde izleyebilecek yabancı dil ö~enme durumu Hazırlık sınıfını bitiren bir Toplam ögrenci istenilen düzeyde yabancı dil öıreniyor mu? n % Ögreniyor 14 2916 Kısmen ögreniyor 34 7084 Öğrenemiyor - - Toplam 48 100 Çizelge 2 Hazırlık sınıfınıbitiren bir ögrencinin istenilendüzeyde yabancı dili ögrenmesine ilişkin ögrencilerin görüşleri Hazırlık sınıfını bitiren bir ögrenci istenilen yeterlikte yabancı dil ALisesi B Lisesi C Lisesi D Lisesi Toplam ögrenme dunımu n % n % n % n % n % Ögreniyonız II 3142 5 1430 6 20 3 12 25 20 Kısmen ögreniyoruz 17 4858 29 8285 4 1333 6 24 56 448 Ögrenemiyonız - - - - - - - - - - Hazırlık okumadım 7 20 1 285 20 6667 16 64 44 352 Toplam 35 100 35 100 30 100 25 100 125 100 253 --
/ b ÖAretmen Bir kısım derslerin ögretimini yabancı dilleyapan liselerin genel amaçlarında "ögrencilerin ögrendikleri yabancı dille orta ögretimlerinitamamlamaları" yeralmaktadır O halde sözkonusu okullarda bir ögrencinin ögretimini yabancı dille yapabilmesi, ögretirnin yabancı dille gerçekleştirilmesi ile olacaktır Bunun içinde ögretmenin" derslerinde yabancı dili kullanması gerekmektedir O halde ögretmenlerin derslerinin ögretimi için yabancı~dil düzeyleri yeterli midir? Yeterli degil ise geliştirmeye ih~yaç duyuyorlar mı? Bu ilişkiyi veren Çizelge 3'e göre öaretmenlerin yabancı dil seviyelerinin derslerinin ögretiminde yetedi olmadıgı ve geliştirmeye ihtiyaç duydukları söylenebilir Çizelge 3 Ögretmenlerin yaba~cı dildeki yeterlilik düzeyi ile yabancı dillerini geliştirmeyeihtiyaçduymalanarasındakilişki " Geliştirmeye ihtiyaç duyma Çok Oldukça Biraz Hiç Toplam Yeterlilik Düzeyi n % n % n % n % n % Çok ~- - - - - 7 100 7 100 Oldukça 5 1785 2 715 13 4643 8 2857 28 100 Biraz - - 7 100 - - - - 7 100 Yetersiz 6 100 - - - - - - 6 100 Toplam 11 2291 9 1875 13 2708 15 3125 48 106 " Matematik ve Fen Derslerine ılişkin Sonuçlar ı Yabancı Dil Bir yabancı dilin iyi ögrenilememesinebaglı olarak Fen ve matematikderslerinin ögrenilmesi zorlaşmaktadır ve ögrenciler fen ve matematik derslerini Türkçeye kıyasla bir yabancı dille daha iyi anlayamamaktadırlar(çizelge 4) Ögretmenlerin büyük çogunlugunun görüşlerine göre dersler yabancı dille çok iyi ögretilememektedir (Çizelge 5) 254 ------ ---
Çizelge 4 Ögrencilerin dersleri yabancı dille Türkçeye göre daha iyi ögrenip ögrenmediklerininyüzde dagılımı ALisesi B Lisesi C Lisesi D Lisesi Toplam Anlama durumu n % 'n % n % n % n %,Daha iyi anlıyorum 8 2286 5 1429 13 4333 12 48 38 304 Daha iyi anlıyamıyorum 23 6571 27 7714 17 5667 8 32 75 60 Fark etmiyor 4 1143 3 857 - - 5 :io 12 96 TOPLAM 35 100 35 100 30 100 25 100 125 100 " Çizelge 5 Derslerin yabancı dille ögretilme duromu Fen Dersleri Matematik Toplam Alan Adı n % n % n % Çok 2 572 2 1538 4 833 Oldukça 22 6286 6 4616 28 5834 Az 11 3142 5 38,46 16 3333 Hiç - - - - - - Toplam 35' 100 13 100 48 100 2 Laboratuvar 1,Jygulamalarl Pozitif bilimlerin ögretiminde laboratuvaryönteminebaşvuroldugu zaman deney ayı bir önem kazanır Deney, bilinmeyen bir şeyi bulmak, bir ilkeyi bir varsayımı, denemekamacıylayapılaneylemveya işlemdirözelliklefizik, Kimyave Biyoloji gibi derslerinögretimindebüyük ölçüde deneylerdenyararlanılırbunun içinde fen bilimlerinde temelbilgilerin ögretimi laboratuvarıardagerçekleştirilmelidir Ögrenci söz konusu temel bilgiyi kanıtlayacak deneyleri yaparak ögrenmelidir Dolayısıyla fen derslerinin ögretimindelaboratuvarçalışmalarınınsık sık yapılması gerekir Araştırmadafen dersleriögretmenleriderslerininögretiminde,deneye yeterince yer veremedikleri gözlenmiştir Bunun en önemlinedeni olarak "laboratuvarıarın", yeter- - siz oldugu ve okulda deneyolanaklarının yeterince bulunmadıgı" belirtilmiştir (Çizelge 6) ' 255
Çizelge 6 Ögretmenlerin derslerinde deneye y'er veremerne durumu Nedenler - Toplam Konuların deney gerektirmemesi, n % 7 35 Deney yönetimininöğretime katkıda bulunmaması - - Okulda deneyolanaklarının bulunmaması 16 65 Deney' araç ve malzemelerini kullapma fırsatı verilmemesi - - TOPLAM 20 100 Temel ilkeleri ve kavramlan ana çizgileriyle veren, ögrencinin bilgiyi kendisinin elde etmesini' saglayacak bilime ve teknolojiye yenilikler getiren laboratuvar çalışmalarının sıklık derecesi laboratuvarimkanlarımnyetersizli~i nedeniyle daha az olmaktadır(çizelge 7) Çizelge 7 Laboratuvar çalışmalarının sıklık derecesi ALisesi B Lisesi C Lisesi DLisesi Toplam Liseler n % n % n % n % n % Hafıada 2 kez veya daha fazla - - - - - - - - - - Haftada i kez - - 35 100 - - - - 35 28 tki haftada 1 kez - - - - - - - - - - - - - - 30 100 - - 30 24 Üç haftada 1 kez Ayda 1 kez 35 100 - - - - 25 100 60 48 Toplam 35 100 35 100 30 100 25 100 125 100 3 - Ders Kitapları ve Kaynak Kitap Yabancı dilde matematikve fenderslerinin ö~retimindeen önemli sorunlardanbirisi de ders kitabı ve kaynak ders kitabı bulma güçlü~üdür O halde amaca uygun e~itim yapabilmek ancak problemingiderilmesiile gerçekleşecektir 256 ~ --- ---~--_ ---------
Araştırma kapsamına giren liselerde hem ögreneiler hem de ögretmenler tapiarını ve kaymık kitapları temin etmekte güçlük çekmektedicler yarar- Bu sorunun çözümünde büyük ölçüde başka kitapların ilgili bölümlerinden lanmaktadır(çizelge 8) ders ki-o Çizelge 544 Ders kitabısorununu çözme durumu ALisesi ' B Lisesi C Lisesi D Lisesi Toplam Kaynak n % n %' n % n % n %, Tiirltçe ders kitaplannı kullanarak 16 4571 13 3714 5 1666 8 32 42 336 Başka yabancı dilde yazılmış kitapıann ilgili bölümlerinden' yararlanarak 5 1428 2 572 3 LO 9 36 19 152 Kitap dışında baıka malzemeye baıvurarak 1 285 4 1142 8 2667 4 16 17 136 Ögretmen ders notu dagıtıyor LO 2857 14 40 12 40 4 16 40 32 Test kitaplanndan faydalanıyorum 3 858 2 572 2 667 - - 7 56 Toplam 35 100 35 100 30 100 25 100 125 100 ~ ÖNERILER Yabancı dille egitim yapan liselerde ögrendierin üniversi~ye girme başarılarının, diger liselere oranla daha yüksek oldugu bilinen bir gerçektir Ancak, araştırmamızın sonuçlarına göre, gerek bu okullarda görevli ögretmenler nitelik ve nicelik açısından gerekse uygulanan programlar ve kullanılan kitaplar açısından ögrencilerin J>aşarılarınıyükseltecek kanıtlara rastlanmamıştır O halde bu okullarda ögrenei başarısının kaynagı nedir? Bunu ögrencilerin sınavla seçilmiş olmasına baglayabiliriz Madem ki ögreneiler, maddi ve manevi yöndenpek çok fedakarlıktan sonra, büyük bir yarışla seçilerek geliyor, yani ögrenci özenle seçiliyor, öyleyse aynı özenin iyi bir egitimin verilmesinde ve programiarın seçilmesinde de gösterilmesi beklenir Bunun içinde, söikonusu liselerin programlarından beklenen verimin ve başarının saglanması için ögretmen, ögrenci, program, kitap, fen ve lisan laboratuvartanyönündenşuönlemlerinalınmasıgerekir 257 ~ --
Ögrenciye, yabancı dil dersi amaçlarını gerçekleştiren, iyi bir yabancı dil egitimi verilmelidir Bunun için hazırlık sınıflarında yabancı dil ögretiminin geliştirilmesinde gerekli önlemler alınmalıdır Bu durumda yapılacak en verimli iş hazırlık sınıflarının iki yıla çıkarılmasıdır Birinci yılda yabancı dil ögretilmeli, ikinci yılda ise yine yabancı dildersi ögretilmeli, bununyanında bilgi vermekten çok ögrencilerin ileri sınıflarda dersleri kolaylıkla takip etmelerini saglayacak terimleri ögretmek amacıyla Fen ve Matematik dersleriverilmelidir Yabancı dilde egitim yapan liselerin müfredatınauygun kitaplar hazırlanmalıdır Herhangi bir memlekette, belirli ögretim müesseseleri ve okullar için hazırlanmış ders programlarının ve yazılan kitapların, memleketimizdeki orta dereceli okullara oldugu gibi aktarılması: şimdiye kadar oldugu gibi çeşitli wrluklara yol açmaktadır Bu nedenle program ve lisenin amaçlarına uygun ders kitaplarının hazırlanmasında ve kapsamı konusunda, Milli Egitim Bakanhgı'nın titizlikle saptayacagı bir komisyon karar vermelidir Yine bu komisyon tarafından ders kitapları hazırlanmalıdır Ders kitaplarının yanında bir de ögretmenler için ögretmen kitapları hazırlanmalıdır Eger programa uygun yabancı dilde kitap yoksa, Türkçe ders kitapları yabancı dile çevrilmelidir Sözü edilen okulların bir bölümünde lisan ve fen laboratuvarıarının olmadıgı dikkate alınarak bu ihtiyaçların karşılanması yoluna gidilmelidir ÖZET Bu çalışmada 1989-1990 ögretim yılı içinde yabancı dilde fen egitimi yapan liselerde yabancı dil ögreıimini, yabancı dilde matematik ve fen derslerinin ögretimini et- kileyen faktörler araştınımıştır Bu faktörlerin ortaya çıkarılması için bir anket ve bir test geliştirilmiştir Bu anketler araştırma kapsamına alınan liselerde ögretmen ve ögrencilere uygulanmıştır Elde edilen verilerden araç gereçlere, yabancı dile, laboratuvar durumuna baglı olarak yabancı dilde egitim yapan orta ögretim kurumlarının bu liselerde istenen ve beklenen düzeyde yabancı dilde fen ve matematik egitimiveremediklerisonucunavarılmıştır ZUSAMMENFASSUNG In der vorliegenden Arbeit wurden in Schuljahr 1989-90 an Fremdsprachenunterricht in der Vorbereitungsklasseals auch den naturwissenschaftlichenhichem beeinflussen untersuchthierzu wurden ein Fragekata10gund ein fachspezifischer Wissens- 258 ~ ------ --
test ausgearbeitet, der sowohl Lehrem als auch Schülem vorgelegt wurde Die Auswertung ~gab, dab an den untersuchten Schulen nur unzureichende Unterrichtsmittel (2B Laboratorien) zur Verfügung stehen, der Sprachunterricht im Vorbereitungsjahr nicht ausreichendist, unddab-bedingt durch sprachlichen M1ngel-der in der Fremdsprache erteilte Vnterricht in Ma~ematik und Naturwissenchaften nicht effektiv tst KAYNAKÇA Aksu, M ve ~karsu, F, 1985 "Anadolu Liselerinin Mevcut Durumuna İlişkin Bir Çalışma "Eğitim ve Bilim: Eylül 1985, Türk Eğitim Derneği Yayınları, ıo, 57, 65 s Akyüz, Y, 1985, Türk Eğitim Tarihi: Ankara Üniversitesi, Eğitim BilimlC\ri Fakültesi Yayınları, 543 s Alkan C,"1979, Eğitim Ortamları: Ankara, 375 s Aydoğdu, M, Erkan, A ve Gürgin, G, 1989 Fen Bilgisi III: Milli Eğitim Basımevi İstanbul, 221 s Bayın, Ö, Günay, Ş ve Özgen, AR, 1989, Fen Bilgisi 1: Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 290 s Bayın, Ö, Günay, Ş ve Özgen, AR, 1989, Fen Bilgisi II: Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 290 s Çiknti, K, 1985, Fen Eğitimi Teknolojisi: Ankara, 231 s Demirel, Ö, 1990, Yabancı Dil Öğretimi: USEM Yayınları, 6, Ankara, 208 s Deutsehes, Kulturinstitut Ankara, 1988, Ankaraner Beitriige zur Germanistik Apri1 1988, Pedagogischen Verbindungsstelle an Deutsehen Kulturinstitüt Ankar< 185 p Fidan, N, 1986, Okulda Öğrenme ve Öğretme: Kavramlar, İikeler, Yöntemler, Ankara 240 s HD, 1984-1985 Kataloğu, HÜ Eğitim Fakültesi ve Özel Yükseliş Lisesi, 1987, Eğitimde Kalite Sempozyumu Bildirilerill-12 Mayıs 1987: Ankara, 177 s HÜ, 1989 Eğitim Faklütesi Dergisi: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Yayınları, 4, 244 s Kaya, YK, 1984, İnsan Yetiştirme Düzenimiz: Ankara, 488 s 259 ----- ---
MEB, 1970, Bir kısım derslerin öğretimini yabancı dille yapan Resmi Okullar konusunda Brifing: Milli Eğitim Bakanlığı' Ortaöğretim Genel Müdürlüğü, Ankara, 50 s MEB, 1984, Bir Kısım Derslerin Öğretimini Yabancı Dille Yapan Anadolu Liselerinin İngilizce Müfredat Programı 17101974: Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 62 s MEB, 1986, İlkokul, Ortaokul, Lise ve Dengi Okulların Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi: Milli Eğitim Basınevi, Ankara, 208 s MEB, 1987, Bir Kısım Derslerin Öğretimi Yabancı Dille Yapan Anadolu Liseleri, Yabancı Dil Kolu Uygulaması Yapan Liseler: Tebliğler Dergisi, LO Ağustos 1987, Sayı 2240 MEB, Anadolu Liseleri Yönetmeliği, 13747 sayılı tebliğler dergisi, s 16 MEB, 1989, Avni Akyol'un TBMM'de 1990 yılı Bütçe Konuşması: 18-19 Aralık 1989, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 94 s MEB, 1990, 1989-1990 Öğretim Yılı Anadolu Liseleri, Fen Liseleri, Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri, Genel ve İstatistiki Bilgileri: Hazırlayan Ortaöğretim Genel Müdürlüğü, Fen-Anadolu Liseleri Şube Müd Emin Gürkan, Basılmamış, Ankara MEB, Cumhuriyet Döneminde Türk Milli Eğitim Sistemindeki Gelişmeler, 1923-1988: Milli Eğitim Basımevi Oğuzkan, AF, 1985, Orta Dereceıi Okullarda Öğretim: Ankara, 200 s Şungu, 1, 1943, Galatasaray Lisesinin Kuruluşu: Belleten, VII, 28, 322 s TC, 1983, Resmi Gazete: 18 Haziran 1983, 18081 sayı TED, 1984, Orta Öğretim Kurumtarında Fen Öğretimi ve Derneği Bilimsel Toplantısı, 12-13 Haziran 1984, Yayınları, 224 s Sorunlar: Türk Eğitim Türk Eğitim Derneği Turgut, F, 1987, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Metotları: Ankara, 294 s TÜBİTAK, 1983, Atatürk ııkeleri ışığında Türk Eğitim Sistemi Bilimsel Toplantısı (18-20 Kasım 1981) Ankara, TÜBİTAK Yayınları, 320 s 260 -- ------------