Prof. Dr. Sermin ONAYGİL İstanbul Teknik Üniversitesi Enerji Enstitüsü AGİD Genel Kurul Yemeği, 7 OCAK 2008, İSTANBUL GİRİŞ Enerji Politikaları: Rekabet gücünü, enerji arz güvenliğini, yenilenebilir enerji kaynaklarının pazardaki payını, enerji verimliliğini artırmak, Sürdürülebilir kalkınma kapsamında çevrenin korunmasına katkıda bulunmak. Enerji Planlaması ve Yönetimi açısından uygulanması gereken önlemler: Enerji Kaynaklarının Çeşitlendirilmesi Yerli Kaynakların Kullanımı Enerji Verimliliği 1/22 1
KAVRAMLAR TASARRUF VERİMLİLİK Verimlilik ve tasarruf birbirleri ile iç içe terimler olmasına rağmen, karıştırılmaması gereken kavramlardır. Verimlilik, yaşam standardı, hizmet ve üretim kalitesi ile miktarlarında düşüşe yol açmadan enerji tüketiminin azaltılmasıdır. VERİMLİLİK NEDİR? GİRDİ (Kaynak) SİSTEM ÇIKTI (Ürün) Enerji Hammade Su Para İnsan gücü KAYIP-ATIK Enerji Kayıpları (Isı ve Mekanik Kayıplar) Atıklar (Katı-Sıvı-Gaz Atıklar) Hammadde Sanayi Ürünleri İş Enerji Hizmet Verimlilik, en az girdi ile en çok çıktıyı elde etmektir. 2/22 2
ENERJİNİN KORUNUMU Enerji vardan yok edilemez yoktan var edilemez. Sadece bir türden diğerine dönüştürülebilir. Kimyasal Enerji Elektrik Enerjisi Kinetik Enerji Elektrik Enerjisi Kinetik Enerji Kimyasal enerji BAŞLICA ENERJİ KAYNAKLARI Yenilenemeyen Enerji (Yeryüzünde depo halinde bulunan) Kömür Petrol Doğal gaz Nükleer Yenilenebilir Enerji (Yeryüzünde günlük olarak ulaşılabilen) Su gücü (Hidro) Güneş Rüzgar Jeotermal 3/22 3
Türkiye nin Genel Enerji Durumu Enerji Üretim / Tüketim Oranı (TEP) 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2006 Dışa bağımlılık: %72 Enerji Verimliliği ve İklim Değişikliği Dünya ikliminin değişmesinden kaynaklanan etkileri ekonomik olarak önleyebilmek için, enerjinin 4 kat daha verimli kullanılması gerekmektedir! 4/22 4
Küresel Isınma - Enerji Tasarrufu Özellikle fosil kaynaklarla enerji üretimi atmosfere büyük oranlarda sera gazları yaymaktadır. Sera gazları içinde insan yaşamını ve doğal hayatı en çok etkileyen CO2 emisyonlarıdır. Bu nedenle enerji üretimi, atmosferdeki CO2 oranının artmasında birinci derecede etkendir. Tüketim arttıkça üretim artmak zorundadır. Tüketimde yapılacak tasarruf, gerekli enerji üretimini azaltacaktır. Bu da atmosferdeki CO2 miktarının artmasının önlenmesi anlamına gelmektedir. KYOTO PROTOKOLÜ 1997 yılında hazırlanan Kyoto Protokolü, 2005 yılında Rusya nın da imzalaması ile yürürlüğe girmiştir. AB nin Kyoto Protokolü dahilindeki hedefi: 2008 2012 yılları arasında sera gazı emisyonlarının 1990 yılı seviyesine göre %8 azaltılmasıdır. 5/22 5
Türkiye nin CO2 Emisyon Miktarı Ülkelerin Toplam Karbondioksit Emisyonları (milyon ton) 1200 1000 800 600 400 200 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 France Germany Greece Turkey Enerji verimliliği Enerji verimliliği, enerji kaynaklarının üretimden tüketime kadar tüm safhalarda en yüksek etkinlikte değerlendirilmesini ifade eden bir kavramdır. Üretim İletim - Dağıtım Tüketim 6/22 6
Enerji verimliliği Enerji kayıplarının azaltılması, her çeşit atığın değerlendirilmesi veya geri kazanılması, yeni teknolojiler kullanılarak üretimde kalite ve performansı düşürmeden, sosyal refahı engellemeden enerji tüketiminin azaltılmasıdır. Karşı çıkılması mümkün olmayan, tüm enerji politikaları içinde yer alan bir çalışma haline gelmektedir. AB uyum programı Avrupa Parlamentosu nun 2003 yılında yayınladığı Nihai Enerji Tüketim Verimliliği ve Enerji Hizmetleri Direktifi nde hedef belirleme, teşvikler, idari/mali/yasal çerçeve ile nihai tüketim sektörlerinde (sanayi, bina, ulaşım) enerjinin verimli kullanılmasının önündeki engellerin kaldırılması ve enerji hizmetlerinin enerji tasarrufu programları ile yaygınlaştırılmasının sağlanması amaçlanmaktadır. AB üye ülkelerinin yıllık enerji tasarrufu hedeflerini belirlemesi, bu hedeflere ulaşması gerektiği ve bu hedeflerin belirlenecek bir baz yılına göre nihai tüketicilere sağlanan veya satılan enerjinin en az %1 i kadar olması gerekliliği de belirtilmektedir. Directive of the European Parliament and of the Council on Energy End-Use Efficiency and Energy Services, Brussels, 2003. 7/22 7
Enerji Yoğunluğu (TEP/1000 USD) Kişi Başına Enerji Tüketimi - Enerji Yoğunluğu 0,6 POLONYA 0,5 KANADA 0,4 MEKSİKA Y. ZELLANDA 0,3 TÜRKİYE ABD İNGİLTERE İSPANYA FRANSA HOLLANDA 0,2 PORTEKİZ İSVEÇ 0,1 ALMANYA İTALYA 0 İSVİÇRE ve DANİMARKA JAPONYA 0 2 4 6 8 10 Kişi Başına Enerji Tüketimi (TEP/Kişi) Türkiye nin ok yönünde gelişim göstermesi hedeflenmektedir. Kişi Başına Enerji Tüketimi OECD ortalamasının 5 de biri ENERJİ YOĞUNLUĞU: Milli gelir başına tüketilen enerji 0,38 civarında olan enerji yoğunluğumuz, OECD ortalamasının 2 katı, Japonya değerinin ise yaklaşık 4 katı. 1973 2002 yılları arasındaki kararlı uygulamaları ile, OECD ülkeleri 0,28 den 0,19 a, ABD 0,43 den 0,25 e, İngiltere 0,3 den 0,17 ye ve Kanada 0,5 den 0,33 e inebilmişlerdir. Japonya nın enerji yoğunluğu 0.09 dur. Türkiye de Nihai Tüketim Sektörlerinin Genel Enerji Tüketimindeki Payları Endüstri %42 Binalar %30 Ulaşım %20 Kaynak: www.dpt.gov.tr, 2006 8/22 8
2020 yılında 222 milyon TEP olması beklenilen enerji tüketimi en az %15 azaltılabilir. Türkiye Enerji Verimliliği Kanunu 2 Mayıs 2007 tarih 25610 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Amacı, enerjinin etkin kullanılması, israfının önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılmasıdır. 9/22 9
Türkiye Enerji Verimliliği Kanunu Kapsamı, enerjinin üretim, iletim, dağıtım ve tüketim aşamalarında, endüstriyel işletmelerde, binalarda, elektrik enerjisi üretim tesislerinde, iletim ve dağıtım şebekeleri ile ulaşımda enerji verimliliğinin artırılmasına ve desteklenmesine, toplum genelinde enerji bilincinin geliştirilmesine, yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanılmasına yönelik uygulanacak usul ve esaslardan oluşmaktadır. Yıllık enerji tüketimi 1000 TEP ve üzerinde olan endüstriyel tesisler ile toplam inşaat alanı en az 20 000 m 2 veya yıllık enerji tüketimi 500 TEP ve üzeri olan ticari, hizmet kamu kesimi binaları için zorunludur. Enerji Verimliliği Kanunu yürütme sistemi Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu (EVK) (ETKB müsteşar yardımcısı,ilgili bakanlıklar,epdk, DPT, Hazine Müsteşarlığı, TOBB, TSE, TÜBİTAK, TMMOB ve Belediyeler Birliği) Denetleme Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Eğitim Yetkisi Üniversiteler Meslek Odaları (Elektrik ve Makina) Eğitim ve Etüt Yetkisi Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri 10/22 10
Kanun Kapsamında Hazırlanacak YÖNETMELİKLER ETKB tarafından hazırlanacak olan enerji yöneticileri ve enerji yönetimi birimleri ile ilgili yönetmelik, Binalarda enerji performansı ile ilgili uygulamaları içeren TSE ve EİE tarafından hazırlanıp, BİB tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelik, Enerji kimlik belgesi uygulamasını kapsayan ve BİB ile ETKB nin hazırlayacağı yönetmelik, STB ile EİE nin ortaklaşa hazırlayacağı kat kaloriferi ve kombiler için asgari verimlilik standartlarını belirleyecek yönetmelik, Elektrik motorları, klimalar, elektrikli ev aletleri ve lambaların verimlilik kriterlerini ve standartlarını içerecek STB ve EİE tarafından hazırlanıp STB tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelik, Ulaşımda verimliği artıracak usul ve esasları içerecek STB ve UB tarafından hazırlanıp UB tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelik. YÖNETMELİKLER Binalarda enerji performansı ve enerji kimlik belgesi ile ilgili yönetmeliklerin 2 yıl, Diğer yönetmeliklerin 1 yıl, hazırlık süreci sonunda uygulamaya geçirilmesi planlanmakta. 11/22 11
AYDINLATMA UYGULAMALARI Aydınlatma açısından bakıldığında, olası uygulamalar nihai tüketim noktalarındadır. Kanunda nihai tüketim noktaları endüstriyel işletmeler, binalar ve ulaşım olarak ifade edilmektedir. Endüstriyel İşletmelerde Aydınlatma Uygulamaları özellikle enerji yoğunluğunu düşürmeye yönelik projeler geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Üç yıl içinde enerji yoğunluğunu en az %10 azaltmayı taahhüt ederek EİE ile gönüllü anlaşma yapıp bu koşulu yerine getiren endüstriyel işletmenin, anlaşmanın yapıldığı yıla ait enerji giderinin %20 si, 100 000 Türk Lirasını geçmemek kaydıyla ödenecektir. 12/22 12
Endüstriyel İşletmelerde Aydınlatma Uygulamaları EV Koordinasyon Kurulu tarafından onaylanmış geri ödeme süresi en fazla 5 yıl ve proje bedelleri en fazla 500 000 Türk Lirası olan enerji verimliliği projeleri %20 oranında desteklenebilecektir. Aydınlatma tesislerinde iyileştirme çalışmalarının yapılabilme olasılıkları yüksektir. otomasyon hariç aydınlatma tesislerinin iyileştirilmesi amaçlı projeler, bedelleri genelde Kanunda sözü edilen üst limit değerlerin altında kalan, geri ödeme süreleri kısa olan uygulamalardır Aydınlatma, söz konusu destekler içinde en fazla ve kolay uygulanabilir projeler olabilecektir. Binalarda Aydınlatma Uygulamaları Enerji Performans Yönetmeliği: Binalarda mimari tasarım, ısıtma, soğutma, ısı yalıtımı, sıcak su, elektrik tesisatı ve aydınlatma konularındaki normları, standartları, asgari performans kriterlerini, bilgi toplama ve kontrol prosedürlerini kapsayacaktır. Her bina için bir enerji kimlik belgesi düzenlenecektir. 13/22 13
Binalarda Aydınlatma Uygulamaları İzlenecek yol, çözümlerin çalışma koşulları açısından gerekli minimum aydınlık düzeyi, düzgünlük gibi kriterler sağlandıktan sonra, enerji verimlilikleri açısından karşılaştırılmalarıdır. Gerekli kriterleri sağlamadığı halde, sadece enerji tüketimleri düşük olduğu için sistemlerin tercih edilmesi, performans, güvenlik ve emniyet açısından son derece hatalı olacaktır. Enerji Verimliliği Kanunu (ilgili maddeler) Cihazların Minimum Verimleri Elektrik motorlarının, n, klimaların, elektrikli ev aletlerinin ve lambaların n sınıflands flandırılmasına ve asgarî verimlerinin belirlenmesine ilişkin usûl ve esaslar EİE ile müştereken hazırlanarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelikle düzenlenir ve asgarî sınırları sağlamayanların satışına izin verilmez. Kanunun yayımı tarihinden itibaren üç yıl süre ile asgari sınırları sağlama şartı aranmaz. Üç yıl sonra kanuna aykırı satış yapanlara STB tarafından 20000 YTL idari para cezası verilir. 14/22 14
Cihazların Minimum Verimleri Elektrik motorları, klimalar, elektrikli ev aletleri ve lambaların verimlilik kriterlerini ve standartlarını içerecek STB ve EİE tarafından hazırlanıp STB tarafından yürürlüğe konulacak yönetmelik. Dünyada enerji verimli cihazların kullanımını düzenleme amaçlı üç farklı uygulama dikkati çekmektedir. Energystar (ABD) Ecodesign (AB) Top Runner (Japonya) Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) şirketleri = Enerji Hizmet Şirketi (Energy Service Company- ESCO) EVD, nihai tüketim sektörlerinde enerji verimliliğini artırmak amaçlı projeleri geliştiren, uygulayan, finansmanını sağlayan ve 7 10 yıllık periyotlar arasında sektörler için bakım-onarım masraflarını üstlenen şirketler olarak tanımlanmaktadır. 15/22 15
Enerji Verimliliği Kanunu yürütme sistemi Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu (EVK) (ETKB müsteşar yardımcısı,ilgili bakanlıklar,epdk, DPT, Hazine Müsteşarlığı, TOBB, TSE, TÜBİTAK, TMMOB ve Belediyeler Birliği) Denetleme Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Eğitim Yetkisi Üniversiteler Meslek Odaları (Elektrik ve Makina) Eğitim ve Etüt Yetkisi Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri EVD lerin faaliyet alanlarına giren enerji hizmetlerinin başlıcaları; enerji tasarruf olanaklarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi (enerji etütleri), müşterinin ihtiyacına yönelik enerji verimliliği programının hazırlanması ve uygulanması, proje dahilinde gerekli sistemlerin kurulumundan izlenmesine kadar tüm faaliyetlerin yürütülmesi, finansmanın sağlanması, eğitimlerin yapılması ve bakım/onarım ihtiyaçlarının karşılanması, olarak sıralanabilir. 16/22 16
Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri EVD ler enerji hizmetlerini gerçekleştirirken, elde edilecek enerji tasarruf miktarını garanti etmektedirler. EVD, enerji verimliliğini artırmak için garanti edilen tasarruf miktarına ulaşamama amama riskini kabul etmekte ve kazancını, sağlanan enerji tasarrufu miktarı üzerinden elde etmektedir. Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri Enerji Performans SözleS zleşmesi: Herhangi bir sektörün enerji verimliliğinin artırılması ve dolayısıyla para ve enerji tasarrufu sağlanması için etkili ve pratik bir uygulama sözleşmesidir. Enerji Performans Sözleşmesi kapsamında finansman üç farklı yöntem ile sağlanabilir: Müşteri finansmanı, EVD finansmanı, Üçüncü taraf finansmanı (third party financing). 17/22 17
Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri Türkiye için uygulamaları, Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğinin Artırılmasına İlişkin Yönetmelik taslağında oluşturulmaya çalışılan EVD şirketleri için, iç ve dış aydınlatmadaki enerji verimli çözümler çok önemli uygulama konuları olacaktır. ÖNEMLİ UYGULAMALAR Avrupa Komisyonu nun 25 Şubat 2005 tarihli Avrupa Kompakt Fluoresan Lamba Beyannamesi 6000 saatten kısa ekonomik ömre sahip lambaların kullanımı yasaklanmakta, ışık akılarının 2000 saat kullanımdan sonra %88, ekonomik ömür boyunca ise %75 in altına düşmemesi koşulu getirilmektedir. Çevrenin korunması açısından lamba atıklarının depolanması konusunda gerekli çalışmalar başlatılmalıdır. 18/22 18
ÖNEMLİ UYGULAMALAR Çap (mm) 38 26 16 Güç (W) Işık Akısı (lm) Etkinlik faktörü (lm/w) 20 1150 58 40 2800 70 65 4400 68 18 1350 75 36 3350 93 58 5200 90 14 1200 86 21 1900 90 28 2600 93 35 3300 94 Genel çalışma alanları ve yaşam mekanlarında (ofis, alışveriş merkezi, hastane, okul, vs.) tüp fluoresan lambaların kullanılması teşvik edilmelidir. Tüp fluoresan lambaların 38 mm çaplı, ışık akıları ve etkinlik faktörleri düşük tipleri yasaklanmalıdır. Tüp fluoresan lambalarda etkinlik faktörleri 75 lm/w ın altında olanların üretim ve satışının engellenmesi önemli bir adım olabilir. ÖNEMLİ UYGULAMALAR Fluoresan Lamba ve Balast Devresi Gücü (W) Fluoresan Lamba Gücü (W) A1 A2 A3 B1 B2 C D 18 10,5 =<19 =<21 =<24 =<26 =<28 >28 36 19 =<36 =<38 =<41 =<43 =<45 >45 58 29,5 =<55 =<59 =<64 =<67 =<70 >70 AB ülkelerinde, D sınıfı balastların kullanımı 21 Mayıs 2002 ; C sınıfı balastların kullanımı ise 21 Kasım 2005 tarihinden itibaren yasaklanmıştır. Ülkemizde ise 21 Kasım 2005 den itibaren D sınıf balast üretimi durdurulurken, henüz C sınıfı balast kullanımını sınırlayıcı hiçbir önlem alınmamıştır. 19/22 19
ÖNEMLİ UYGULAMALAR %100 %100 %90 %80 %70 %60 %50 %40 %30 %20 %10 %0 Manyetik C-D Manyetik B1-B2 Elektronik 2000 2002 2004 %90 %80 %70 %60 %50 %40 %30 %20 %10 %0 Manyetik C-D Manyetik B1-B2 Elektronik 2000 2002 2004 2006 Avrupa da çeşitlerine göre fluoresan lamba balast satış oranları Türkiye deki fluoresan lamba balast satış oranları Avrupa da elektronik balastların 2000 yılında %24 olan pazar payı 2004 yılında %31 e yükselmiştir. CELMA, fluoresan lambalarda elektronik balast kullanımının 2010 yılında %75 oranına ulaşacağını öngörmektedir. Türkiye de ise 2000 yılında sadece %1,1 olan elektronik balast pazar payı 2006 da ancak %5,3 e ulaşmıştır. ÖNEMLİ UYGULAMALAR Son yıllarda enerji tasarrufu açısından çok öne çıkan LED (ışık yayan diyot) ışık kaynaklarının genel aydınlatma amaçlı kullanımlarında, aydınlatma kalite kriterlerinin sağlanması konusunda özen gösterilmelidir. 20/22 20
ÖNEMLİ UYGULAMALAR Trafik yoğunluğu, saat ve hava durumuna göre yol aydınlatmalarının kontrolünü yapan akıllı yol projeleri uygulanmaktadır. CIE-115 motor ve yaya trafiği yollarının aydınlatması için öneriler yeniden düzenlemektedir. Yatırım masrafları yüksek, buna karşılık işletme ve bakım giderleri düşük olan bu çalışmalar tam bir Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketi işidir. ÖNEMLİ UYGULAMALAR 2006 yılında TEDAŞ yol aydınlatması lamba ve armatür şartnameleri yeniden düzenlenmiş, uygulamalar için gerekli alt yapının oluşturulması çalışmaları devam etmektedir. Söz konusu organizasyonlar içinde kullanılan armatürlerin fotometrik değerlerini ve gerektiğinde yol sınıfını ölçen akredite bir laboratuar oluşturulması da zorunludur. 21/22 21
SONUÇ Kanun da Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu nun görev, yetki ve sorumlulukları kapsamında tanımlanan, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının, üniversitelerin, özel sektörün ve sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile gerçekleştirilecek geçici ihtisas komisyonları en kısa zamanda oluşturulmalı ve çalışmalarına başlamalıdır. 22/22 22