BĐLGĐSAYAR-TABANLI HASTA KAYIT SĐSTEMLERĐ ve ĐNTERNET Adil Alpkoçak Dokuz Eylül Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bornova 35100 ĐZMĐR alpkocak@cs.deu.edu.tr Özet. Bu çalışmada öncelikle Bilgisayar Tabanlı Hasta Kayıt Sistemlerinin (BHKS) genel özellikleri anlatılarak, bu konudaki mevcut durum bilim aktarılmaya çalışılmıştır. Đnternette son yıllarda yaşanmakta olan gelişmeler ışığında, gelecekteki Hasta Kayıt Sistemlerinin gelecekteki yapıları ile ilgili önkestirimlar yapılmış ve Đnternet üzerinde Kişisel Hasta Kayıtları sistemi için bir sistem modeli önerilmiştir. Anahtar Kelimeler: Bilgisayar Tabanlı Hasta Kayıt Sistemleri, Đnternet, Tıbbi Bilişim. Abstract. In this study, basic functions and typical characteristics of Computer-based Patient Record Systems has been described by taking a snap-shot of the current state-of-art. Under the guidance of recent challenges in network and internet technology, a projection has been done for future Computer-based Patient Record System on Internet. Keywords: Computer-based Patient Record Systems, Internet, and Medical Informatics. 1. GĐRĐŞ Geçen yirmi yılda, sağlık kurumları bilgi sistemlerinde otomasyon çalışmalarına başlamışlardır. Bu çalışmalar başlangıçta evrak işlemlerinin azaltılması, nakit akışının ve yönetsel kararların iyileştirilmesini amaçlamaktaydı. Daha sonraki yıllarda ise yatan hasta ve acil servis gibi klinik ve yardımcı servislerde elde edilen veriler de bu çalışmalara dahil edilmiştir. Yakın zamanda ise ilgi alanı tamamıyle
değişerek hastanın tüm yaşamı boyunca tutulan her türlü bilgileri Bilgisayar tabanlı Hasta Kayıt Sistemleri (BHKS) olarak entegre edilmesi şeklinde değişmiştir. Hasta Kayıtları bir hastanın sağlık durumuyla ilgili temel bilgi deposudur ve bir şekilde sağlık hizmetini sunan veya alan herkesi yakından ilgilendirir. Bu nedenle hastaya ait tüm verilere gereksinim duyulan her yerde elektronik olarak erişilebilmesi amaçlanmaktadır. Bilgisayar tabanlı Hasta Kayıt Sistemleri (BHKS) alanındaki gelişmeler sunulan sağlık hizmeti kalitesinin iyileştirilmesine çok büyük katkıları olabilmektedir. Hasta Kayıtlarının başlıca üç açıdan sağlık hizmetlerine katkısı olduğu belirtilmiştir [Richard ve ark., 1997]. Đlk olarak BHKS, sağlık personelin verilere erişimini kolaylaştırarak sunulan sağlık hizmetinin kalitesini arttırmaya yardımcı olur ve hasta bakımı sırasında klinik hatırlatıcı olarak karar alma sürecine yardımcı olur. Đkinci katkısı ise, sunulan sağlık hizmetinin değerlendirilmesi için klinik verilere elektronik ortamda erişime olanak vererek araştırma kolaylıkları. Üçüncü olarak BHKS maliyetleri düşürerek ve personelin üretkenliğini iyileştir ve hastane verimliliğini arttırır. BHKS lerinin iyileştirilmesi amacıyla Amerikan Ulusal Akedemisi Tıp Enstitüsü (IOM) bir komite kurmuştur. Bu komitenin ilk toplantıdaki ilk eylemi, adındaki Tıbbi sözcüğünün Hasta ile değiştirilmesi olmuştur [Richard ve ark., 1997]. Bunun nedeni Hasta kaydı tanımlamasının tıbbi olmayan fakat hastayı yakından ilgilendiren bir takım idari ve destek bilgilerini de içerecek bir anlam genişliğine sahip olmasıdır. Ne var ki, zaman zaman tıbbi kayıt veya hasta kaydı terminolojide aynı anlamlarda kullanılabilmektedir. Bilgisayar ve Đnternet teknolojisinde son yıllarda yaşanan gelişmelere koşut olarak BHKS lerin genel işlevlerinin ve yeteneklerinin yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu çalışmada öncelikle BHKS lerin genel karakteristikleri ve işlevleri belirlenmeye çalışılarak, Đnternet teknolojisindeki gelişmelerin BHKS lere olan etkileri araştırılmıştır. Değişen dünya ile birlikte BHKS alanında olası değişiklikler için alternatif bir model önerilmiştir. Çalışmanın bir
sonraki bölümünde öncelikle hasta kayıt sistemlerinin genel karakteristikleri açıklanmaya çalışılmış ve temel bir takım kavramlar tanımlanmıştır. Üçüncü bölümde kısaca Đnternetin gelişimi üzerinde durulmuş ve internetin BHKS lere olan katkıları anlatılmıştır. Dördüncü bölümde ise son yıllarda giderek yaygınlaşan E-Sağlık konsu incelenmiş, bu konuda yapılan çalışmalar özetlenmiş ve buna bağlı olarak önerilen modelin detayları sunulmuştur. Beşinci bölümde ise genel bir değerlendirme yapılmıştır. 2. HASTA KAYIT SĐSTEMLERĐ Hasta Kayıt Sistemleri kaliteli sağlık hizmetleri sunumu için kaçınılmaz bir zorunluktur ve gerek hasta ve gerekse sağlık hizmetini sunan personeli bir şekilde yakından ilgilendirir. HKS alanında derinlemesine bir çalışma yapılmadan önce, temel bazı kavramların açıklanmasında yarar vardır. Amerikan Ulusal Tıp Enstitüsü ne göre bu tanımlamalar şunlardır [Richard ve ark., 1997]: Hasta Kaydı: Bir hastanın sağlığıyla ilgili yaşamı boyunca elde edilen temel bilgilerin saklandığı bir depodur. Bu bilgi, sağlık personeli tarafından sağlık hizmeti sunumu sırasında ya doğrudan hasta yada hasta yakınından elde edilir. Geleneksel olarak hasta kaydı, kağıt üzerinde saklanır ve hasta bakım verilerini içerir. Bilgisayar tabanlı Hasta Kaydı (BHK): Kullanıcılarına zamanında ve doğru verilere ulaşmasını sağlamak, uyarılar, hatırlatmalar ve klinik karar desteği vermek üzere tasarlanan bir sistemde yer alan elektronik bir Hasta Kaydıdır. Birincil Hasta Kaydı: Sağlık personelinin sağlık hizmetini sunarken hasta verisini incelemek, gözlemlerini, eylemlerini veya emirlerini belgelemek için kullanılır. Đkincil Hasta Kaydı: Birincil kayıtlardan türetilmiştir ve klinik olmayan kullanıcılara (örneğin, hasta bakımına doğrudan katılmayan kişiler) destekleme, değerlendirme ve iyileştirme çalışmalarında yardımcı olmayı amaçlayan seçilmiş
veri elemanlarını içerir. Hasta bakım desteği; yönetim, düzenleme ve ödeme faaliyetleri gibi bilgileri içerir. Hasta bakımı değerlendirme ise, kalite planlama, hizmetlerin incelenmesi ve tıbbi veya yasal denetlemeler anlamına gelir. Hasta Bakım iyileştirme ise araştırma anlamında kullanılmıştır. Zaman zaman bu kayıtlar ikincil veritabanı adı verilen bir yapı altında da toplanırlar. Hasta Kayıt Sistemi: HKS, hasta kayıtlarının yaratılması, kullanılması, depolanması ve istendiğinde geri getirilmesi işlemlerini yerine getiren bileşenler kümesidir. Bir HKS genellikle sağlık hizmeti sunan birimin düzenlemeleri içerisinde yer alır ve insan, veri, kural ve yordam, veri işleme ve depolama ve iletişim gibi bileşenleri vardır [CPRI Report, 1996]. BHKS, hem yönetsel hem de tıbbi fonksiyonları bulunan Hastane Bilgi Sisteminin bir parçası olabileceği gibi, belirli bir hastanın sağlığı veya hasta bakımıyla ilgili bir takım gerçeklerin depolandığı ve işlendiği sistemler olarak tanımlanan Tıbbi Bilgi Sistemleri nin de bir parçası olabilir. BHKS sağlık hizmetinin sunulması için önemli bilgileri toplamayı, depolamayı, işlemeyi ve gerektiğinde geri getirilebilmeyi amaçlayan bir çeşit Klinik Bilgi Sistemidir. Klinik bilgi sistemlerinin temel odak noktası finansal veya faturalama bilgisi değil, hastaya ait klinik verilerdir. Bu tür sistemler sadece belirli bir klinik verilerini (örneğin, laboratuar verileri) tutmak için tasarlanmış olabileceği gibi, hastaya ait her türlü verinin tutulduğu (örneğin, Bilgisayar tabanlı Hasta Kayıt Sistemleri) sanal bir veri grubu da olabilir. 2.1 Bilgisayar Tabanlı Hasta Kayıt Sistemleri(BHKS) nin Đşlevleri Geleneksel HKS lerin temel işlevi hastaya sağlığı ile ilgili ve daha sonradan gereksinim duyulacak olan bilgilerin depolanmasını sağlamasıdır. BHKS nin ise en azından iki ilave işleve daha sahip olması gerekir: (1) Klinik problem çözme sürecine klavuzluk edebilmelidir. (2) Karar analizi, hatırlatma, risk yönetimi gibi kağıda dayalı geleneksel HKS lerde bulunmayan diğer akıllı özellikleri klinisyene sunabilmelidir.
Bilgi teknolojisi çok daha fazla verinin elde edilmesi, işlenmesi ve entegre edilmesini sağlar. BHK sadece bir bilgi deposu değildir. BHK gereksinim duyulan ve her biri ayrı şekil ve yerleşime sahip veriler topluluğunu ifade eder. Örneğin, eskiden röntgen filmleri tıbbi kayıtlardan ayrı saklanırken, günümüz teknolojisi ile filmler sayısal olarak ve bu filmlerin raporları da metin olarak BHK yapısında entegre edilerek bir bütün olarak saklanabilmektedir. BHK dan maksimum yarar kullanıcıların hasta bakımı sürecine aktif olarak entegre edildiklerinde sağlanmaktadır. Gerçek zamanlı kullanım en doğru ve tam veriyi kullanmayı, otomatik olarak uyarılarda bulunma ve hatırlatma fonksiyonlarını yerine getirilmesini sağlar. Son olarak, BHK doğrudan hasta bakımı dışında da kullanılmaktadır. Örneğin, klinik süreçlerin ve prosedürlerin etkinliğinin ve verimliğinin değerlendirilmelerinde de kullanılır. BHK doğrudan hasta bakımının iyileştirilmesini sağladığı gibi sağlık yönetimini de kolaylaştırır. BHK farklı dönemlerde kurulmuş, farklı yeteneklere sahip bir grup sağlık bilgi sistemleri bütünü olarak değerlendirilebilir. Gerçek bir BHKS, organizasyon içerisindeki tüm bileşenleri entegre edebilmeli, gerektiğinde beraber çalışabilmesini sağlayabilmeli, üstten bakıldığında tek bir sistem varmışcasına davrabilmelidir. 2.1.1 Veri Toplama Đşlevi Veri toplama işlevi verilerin derlenmesi ve bilgisayar sistemine girilmesini ifade eder. Bu verilerin kaynağı doğrudan hastanın kendisi veya hasta hakkında bilgi sahibi bir yakını olabileceği gibi, bir teletıp uygulamasının sonucu da olabilir, veya tıbbi bir cihazdan otomatik olarak elde edilen bilgilerde olabilir. Veri toplama işlevi toplanan verilerin sonraki işlemleri için yapısallaştırılmalarını zorunlu kılmaz. Çünkü toplanan veri bir resim de olabilir. Bu işlev bir kodlama sisteminin kullanımı da zorunlu kılacağı gibi, aynı zamanda verinin alındığı yerin veya kişinin de kaydedilmesini zorunlu kılar.
2.1.2 Depolama Đşlevi Depolama verinin fiziksel yerini ifade eder. Hasta kayıtları nerede saklanırsa saklansın öncelikle kalıcı ve korunmuş bir bölgede hastanın yaşamı boyunca saklanmalıdır. Ölüm sonrasında verilerin saklanması ise ilgili organizasyonun politikalarına bağlıdır. Verilerin kalıcı olarak saklanması sürekli bir bakımı zorunlu kılacağından, genellikle bu tür veriler aktif ve inaktif olarak ayrı ayrı değerlendirilirler. Depolama işleviyle ilgili bakım çalışmaları, ilgili donanımın ve yazılımın kontrol edilmesini içerir. Bu nedenle, BHKS lerin yazılım bakımlarını yapabilmeleri için yazılımın kaynak kodlarına erişebilir olmaları gerekmektedir. Depolama işlevi felaket planları yapılmasını ve verilerin yedeklerinin periyodik olarak alınmasını gerektirir. Yedekleme ve kurtarma işlemleri depolama işleminin tam olarak yapılabilmesi için zorunludur. 2.1.3 Erişim ve Đletişim Đşlevi Bir HKS nin ilk ve en önemli işlevi kullanıcıların gereksinim duydukları anda bilgiye kolaylıkla ulaşabilmelerini sağlayabilmesidir. Eğer bu özellik yeteri kadar sağlanamıyor ise HKS lerin diğer özelliklerinin kullanıcı için çok anlamlı değildir. Erişim özelliği kabaca, hazır bulundurma, uygunluk, güvenilirlik ve kullanım kolaylığı gibi genel özelliklerle tanımlanabilir. Klinisyen olmayan kullanıcılar genellikle verilere sadece çalışma saatlerinde gereksinim duymalarına karşın, klinisyenlerin günde 24 saat erişimine olanak verebilmelidir. Bu gereksinim uygun yerlere yerleştirilmiş terminaller aracılığıyla sağlanabilir ve HKS lerin sistemin çökmesi, kayıtların kaybolması gibi olaylara tahammülü yoktur ve aynı kayda aynı anda birden fazla kişinin erişebilmesine olanak tanınmalıdır. Farklı kullanıcılar farklı seviyelerde bilgiye gereksinim duyarlar. Kullanıcının aradığı bilgiye kolaylıkla erişebilmesi genellikle kayıt formatına bağlıdır. Kağıt tabanlı mevcut sistemlerde kayıt formatı ayrıklık (segregate) ilkesine dayanmasına rağmen,
BHKS lerde tümleşik (integrated) kayıt formatı kullanılması gerekir. Bu nedenle, BHKS tasarlama aşamasında, kağıda dayalı mevcut sistem birebir kopyalanmamalı, yapı dikkatle irdelenmelidir. Tümleşik kayıt sisteminde ise, kullanıcının aradığını kolaylıkla bulabilmesi için uygun kullanıcı arayüzleri (içindekiler veya indeks) geliştirilmelidir. Bir diğer önemli konu ise, kullanıcının istediği detayda bilgiyi sunabilmesine yardımcı olmalıdır. Bu aşamada, kullanıcının bilgisayar bilgisine bağımlı kalmadan, kullanıcının aradığı kayıt veya detayla ilgili her türlü ayrıntıyı sisteme verebileceği ortamlar sağlanmalıdır. (Örneğin, konuşma diline yakın sorgulama dilleri veya ergonomik kullanıcı arayüzleri gibi.) Kullanıcıların aradıkları bilgiye ulaşmaları için uygun bir terminal bulmalarından daha da önemlisi, sorguyu sisteme gönderdikten sonra ilk sonuçları alıncaya kadar geçen süre olarak tanımlanan yanıt süresi nin de kabul edilebilir sınırlarda olmasının sağlanmasıdır. Đçerik Tabanlı Erişim: BHKS lerde saklanan verilerin çok büyük bir bölümü biçimsiz (unformatted, unstructured) veri özelliklerine sahiptir. Biçimsiz veriler en en çok serbest şekilde yazılmış epikriz ve anemnez raporları ve film görüntüleri olarak karşımıza çıkar. Bu veriler standart bir veri tabanı uygulamasında sorgulama sürecine aktif olarak katılmayan nesnelerdir. Bu tür verilere erişim için bir BHKS depoladığı biçimsiz veriler üzerinde Đçerik Tabanlı Erişim (ĐTE, content-based Retrieval CBR) gerçekleştirebilmelidir. ĐTE, sorgulama ve erişim sürecinde biçimsiz verilerin içeriklerinin kullanılması temel ilkesine dayanır. Bu yolla, arşivdeki veriler sadece veri tabanında saklanan pasif objeler olmaktan kurtularak, sorgulama ve erişim sürecine doğrudan katılan aktif birer obje haline gelirler. ĐTE, verilere erişim için, görüntülere ilişkilendirilmiş dosya no, hasta adı, soyadı vb. gibi dışsal özellikler yanında, görüntülerin içsel özelliklerine göre de erişilebilmesini sağlar. Tipik bir ĐTE sorgusu, kullanıcının herhangi bir görüntüde yer alan bir tümörün dokusuna (pattern) veya şekline benzerlerinin yer aldığı diğer görüntüleri içeren hasta dosyalarının numaralarını arşivden getirilmesi şeklinde olabilir. BHKS lerde ĐTE kullanımı oldukça yeni bir kavram olup çok çeşitli sorgulama modelleri geliştirilebilir.
2.1.4 Bilgi Đşleme Đşlevi Bilgi işleme işlevi, verilere ulaşılarak işlenmesi ve bilgi haline dönüştürülmesini sağlar. Bu işlemler, ilaç-ilaç etkileşimlerine, allerjiler ve anormal sonuçlara karşı karşı uyarı veya alarmlar sağlayan karar destek araçlarını içerir. Bunların yanında, randevu ve standart tedavi yönetimi ve benzeri aktiviteleri de içerir. Bu sistemler genel kabul görmüş tedavi kılavuzlarına ve protokollerine erişimi de içerebilir. 2.1.5 Güvenlik Đşlevi BHKS lerde sadece yetkili insanların hasta kayıtlarına erişimi garanti edilebildiği için kağıt tabanlı HKS ne göre daha iyi bir koruma sağladığı söylenebilir. Güvenlik işlevi erişim kontrolü, veri koruma ve bütünlük olarak üç temel özelliğe sahip olmalıdır. Erişim Kontrolü: Bir hastanın kayıtlarının bir sağlık kurumunda BHKS saklanmasına izin vermesi, bu bilgilere herkesin erişibilmesine izin vereceği anlamına gelmez. Bu nedenle, BHKS lerde kişilerin hangi yetki ve amaçla bu verilere ulaştığının kesinlikle kontrol altında tutulması gerekir. Bir BHKS de her erişim için şu bilgiler kaydedilmelidir: 1) Kullanıcının kimliği ve yetki seviyesi 2) Erişimin tarihi, saati ve yeri, 3) Erişimin türü (görüntüleme, ekleme, silme, kopyalama vb.) 4) Erişimin kapsamı Veri Koruma: BHKS bir çok farklı kaynaktan verileri toplayarak kullanıcılara sunulmasını gerektirir. Bunun gerçekleştirilebilmesi için BHKS ler açık teknoloji ve mimarilerin kullanılması ile yapılır. Bu mimariler, güvenli veri iletişimine olanak tanıyan ağ ve mimariler olmalıdır. Şifreleme verilerin fiziksel olarak korunması
sağlanamadığında gereklidir. Đlave olarak internet gibi adanmamış ağ yapılarında erişimin kontrol edilmesi ve filtrelenmesi için firewall uygulamalarına gereksinim vardır. Veri Bütünlüğü: Bütünlük, bir nesnenin eşlenikliğidir ve veri (doğruluğu ve tamlığı), programları, sistemi ve ağı ilgilendirir. Veri bütünlüğü, bir verinin orijinal içeriğinin değiştirilmemesini gerektirir. BHKS lerde verilerin orijinal içeriğinin umulmadık bir şekilde değiştirilmesine karşı mekanizmalar olmalıdır. Düzeltmenin gerekli olduğu durumlarda, verinin orijinali ve düzeltmeyi yapan kişinin kimliği de kaydedilmelidir. 2.1.6. Bilgi Sunumu Đşlevi BHKS ler bilgileri kullanıcıların tercih ettikleri şekilde sunabilme yeteneğine sahip olmalıdır. Kullanıcılar verileri kaynağına, tarihine veya diğer bir değişkene göre görmek isteyebilirler. Veri detay veya özet halinde de istenmiş olabilir. Raporlar metin tabloları, grafikler, veya diğer bir şekilde de sunulabilmelidir. Aynı veri farklı kullanıcılar tarafından farklı şekil ve detayda istenmiş olabilir. BHKS aynı veri tabanından farklı isteklere göre bilgi sunumları üretebilmelidir. 2. ĐNTERNET Đnternet, 1970 lerin başında Amerikan Savunma Bakanlığı için ağların ağı olarak tasarlanmış ve bu amaçla verilerin bir çok ağ üzerinde bir noktadan diğerine paketler halinde ulaştırılabilmesi için TCP/IP adı verilen bir protokol geliştirilmiştir. Đlerleyen yıllarda bu protokollere diğerleri de ilave edilerek günümüze ulaşılmıştır. Özellikle 90 lı yıllarda süratle artarak tüm bilgisayarların birbirlerine bağlanması için kullanılmaktadır.
Bügün gelinen noktada Đnternet, sadece belirli bir kaç sektör için değil, her geçen gün gündelik yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmektedir. Son verilere göre dünya üzerinde internete bağlı bilgisayar önümüzdeki birkaç yıl içerinde 600 milyona ulaşacaktır. Đnternetin en büyük katkısı ise coğrafi sınır tanımadan, kullanıcıların bilgi erişimine olanak tanıması ve temel iletişim aracı olmasıdır. Đnternetin bu özelliği BHKS lerin en önemli işlevlerinden birisi olan Erişim Đşlevini yerine getirme konusunda Đnternetten yararlanılmasını zorunlu kılmaktadır. Tüm bu gelişmeler ise BHKS lerde radikal değişiklikler yapılması gerektiğinin sinyallerini vermektedir. 3.1. Mevcut sistemlerin Đnternete taşınması Diğer bütün sektörlerde olduğu gibi sağlık sektörü de internetten yaralanmak için mevcut sistemlerini Đnternete taşıma gayreti içerisine girmiştir. Fakat bu taşıma çok büyük zaman ve maliyet getirmekte ve belki de tüm sistemin yeniden yazılması anlamına gelmektedir. Mevcut bilgi sistemlerinin internete aktarılabilmeleri için iki temel yöntem bulunmaktadır: (1) Özel yazılımla erişim ve (2) Web-tabanlı erişim. Birinci yöntemde bilgisayarların birbirlerine bağlanması için sadece internetin bağlantı özelliği kullanılmaktadır. Burada mevcut bilgi sistemleri bilgisayarların ağ bağlantıları için Đnternet protokolleri kullanır. Örneğin, TELNET ile bilgisayarlar birbirine bağlanabileceği gibi, mevcut programlarda küçük değişikliklerle özel socket programlama yetenekleri kazandırılarak Đnternetin ağ özelliklerinden yararlanılabilir. Bu durumda Đnternetin yaygın ağından mevcut sistem için az bir maliyet ile erişimi sağlanmaktadır. Fakat bu durumda sisteme erişim için özel programların programlarının yüklenmesi gerekir. Bu yöntemle Đnternetin tüm nimetlerinden tam olarak yararlanılamamaktadır. Çünkü internettin en önemli yararı, Đnternete bağlanabilme yeteneği olan her türlü bilgisayardan sistemin kullanılabilmesidir.
Web-tabanlı yöntemde ise mevcut sistemin genellikle yeniden yazılması gerekir. Bu durumda kullanıcının sisteme erişimi için özel yazılımlara gereksinim yoktur. Çünkü web-tabanlı modelde, internet gezgini erişim için temel arayüz programı olarak kullanılmaktadır. Her ne kadar bu sistemin maliyeti çok daha yüksek olsa da internette beklenen en yüksek yarar bu yolla sağlanabilir. 4. E-SAĞLIK Đnternet teknolojisindeki gelişmeler birçok yeni kavramın doğmasına öncülük etmiştir. E ile başlayan sözcüklere öncelikle E-posta ile tanıştık. E-ticaret, E-alışveriş, E-Devlet, E-Üniveriste ve E-Sağlık. E-Sağlık, özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde hızla yayılmaya başlamıştır. Bu şirketler Kişisel Hasta Kayıtlarının (KHK) tutulmasından, sağlık kurumlarına referans bilgileri sağlamaya kadar değişik bir yelpazede hizmetler sunmaktadır. Bu bölümde hasta kayıtlarının, gelişen Đnternet teknoljisi ve yaygın kullanımı ile BHKS lerde meydana getirdiği değişim üzerinde durulacaktır. KHK nın ana fikri, sağlık bilgilerinin Đnternet üzerinden hastanın kendisi, doktoru, ailesi, hastanesi, sigorta şirketi tarafından kullanılabilmesinin sağlanmasıdır. Bu kayıtlar değişik şekillerde karşımıza çıkmakta ve doğrudan kişinin kendisi tarafından düzenlenebildiği gibi sağlık personeli tarafından da düzenlenebilmektedir. KHK ların bir diğer önemli özelliği ise, hastanın bizzat kendisinin BHKS nin aktif bir kullanıcısı haline gelmesinin sağlanmasıdır. 4.1 Kişisel Hasta Kaydı Modelleri KHK şirketleri farklı mesajlarla ürün veya hizmetlerini pazarlamaya çalışmaktadır. Bazı şirketler kişilere seyahat anında yapılacak acil müdahalelerde yardımcı olmayı öne çıkarmakta, bazıları da ürünlerini işçi gruplarına veya sağlık planları için bir katma değer olarak göstermektedir. Bazı servis sağlayıcılar ise hasta ve doktor arasında sürekli bir iletişimin önemi üzerinde durmaktadırlar.
Kişisel Hasta Kayıtları (KHK) servislerinde çeşitli modeller söz konusudur. Başlıca modeller şunlardır: Hasta tarafından düzenlenen KHK: KHK servis sağlayıcılarının çok büyük kısmı bu grupta değerlendirilebilir Hasta zaman içerisinde kendi dosyasına elde etmiş olduğu bulguları düzenleyerek bir dosyaya kaydeder. Bu tür ürünlerin ana fikri kişiye ait tedavi ve sağlık olaylarının takip edilmesidir. Bazen sağlık risk planlaması gibi araçlarla da desteklenmektedir. BHK Uzantısı olarak KHK: Bu modelde, KHK bir BHK uzantısı olarak siber-uzayda yerini alır ve kişi kayıtlarını inceleyebilir veya içeriğini kontrol edebilir. Hastanın tıbbi kayıtları doktoru veya ilgili organizasyon tarafından düzenlenir fakat Đnternet aracılığıyla kişinin bilgilerine ulaşmasına izin verilir. Hasta ayrıca kendi randevularını ayarlayabilmekte ve doktoru ile iletişim olanağı bulmaktadır. Bu modelin geliştirilmesi daha yavaş ilerlemekte ve halen geliştirilme aşamasındadır. Bu modelde üzerinde görüşülen en önemli konu ise hastanın hangi detaydaki bilgilerine erişim izni verileceği üzerinde odaklanmaktadır. 4.2 E-Sağlığın Yararları Geliştirilen ve test aşamasında olan bu sistemlere ait ilk bulgular ümit vericidir. Elde edilen veya edilmesi muhtemel yararlar üç açıdan değerlendirilebilir: Hasta açısından; KHK lar öncelikle hastanın sağlık durumuyla ilgili olarak kendi kayıtlarına internetten ulaşmasına izin verildiği için hastayı kendi sağlık durumuyla ilgili olarak bilgilendirme işlevini yerine getirmektedir. Bu durum hasta tatmini açısından pozitif bir katkı sağlayacaktır. Hasta, BHKS sistemlerinin aktif bir kullanıcısı olarak kendi randevularını kendisi ayarlayabilmekte ve doktoru ile bu sistem sayesinde iletişim kurabilmektedir. Kurum/Doktor açısından; Kurumlar veya özel doktorlar BHKS kurulması ve işletilmesi gibi pahalı bir yatırım yapmak yerine, hazır bir sistemi kullanacaklardır.
Hasta BHKS nin aktif bir kullanıcı haline geldiğinden, sağlık kurumları hizmetlerini daha az personel ile yürütebileceklerdir. Benzer olay bankacılık sektöründe yaşanmıştır. Eskiden bir bankadaki her işlem banka personeli tarafından yapılırken gelişen internet bankacılığı sayesinde bir çok kişi bir çok banka işlemini kendileri yapmaktadırlar. Bu durum hem müşterilerine zaman kazadırdığı için müşteri memnuniyeti sağlarken, öte yandan bankalar birim işlem maliyetlerinde önemli tasarruflar sağlamaktadırlar. Benzer bir tasarruf BHKS ler için de söz konusu olabilir. Hasta Hasta Web-Tabanlı KHKS Sağlayıcı Hasta Kurum ĐNTERNET Özel Doktor Kurum Özel Doktor Kurum Özel Doktor Şekil-1: Web-Tabanlı KHKS Modeli Sağlık Verilerinin Kalitesi Açısından; Her şeyden önce Hasta Kayıtlarının tutulması, izlenmesi ve yönetilmesi özel bilgileri gerektiren ayrı bir meslek olarak değerlendirilmelidir. Bu nedenle kurulacak olan bir organizasyon ile kayıtlar belirli merkezlerde toplanarak, sistem profesyoneller tarafından yönetilecek ve tutulan bilgilerin kalitesi güvence altına alınabilecektir. Örneğin, son derece iyimser bir yaklaşım ile, bir sağlık kurumunda profesyonel olarak hasta kayıtlarının tutulduğu ve bu iş için tıbbı kodlamayı yapan, test eden ve yöneten bir ekip istihdam edilmiş olabilir. Fakat, özel bir doktorun bu kalitede bir ekibi istihdam edebilmesini beklemek çok gerçekçi değildir. Doktorların özel muayenehanelerinden bu sisteme
erişimleri ile profesyonel bir BHKS olanaklarından yararlanmaları sağlanmış olacaktır. 4.3 Önerilen Organizasyon Yapısı Olası bir KHK için önerilen model Şekil-1 de gösterilmiştir. Bu yapıda toplam dört bileşen vardır. Birinci Bileşen KHK servisi sağlayan kurumdur. Bu kurum en yeni tekniklerle ve Hasta kayıtları ve bilgi teknolojileri konusunda bir ekibin denetiminde yapılanmıştır. Genel işlevi dağınık bir şekilde bulunacak Kişisel Hasta Kayıtlarını sanal bir çerçeve altına toplamak ve gerek kurumların ve özel doktorların ve gerekse hastaların erişimine olanak tanıyacak düzenlemeleri yapmasıdır. Đkinci Bileşen ise hastanın kendisidir. Hasta belirlenen bir güventlik kontrol sisteminden sonra sisteme Đnternet üzerinden bağlanabilmekte, Kendi şahsi bilgilerini girme, değiştirmekte ve görüntüleyebilmektedir. Hasta sisteme dahil kurum veya özel doktorların randevu sistemlerine girerek randevu alabilmektedir. Gerektiğinde doktoruna mesaj bırakmakta veya bırakılan mesajları okuyabilmektedir. Hastalığı ile ilgili genel bilgileri bulabileceği bilgi bankalarına ulaşmaktadır. Gerekirse ödeme yapabilmekte veya sigorta bilgilerini kontrol edebilmektedir. Üçüncü bileşen ise, özel doktorlardır. Özel doktorlar internet bağlantılı bir bilgisayar ile hastaların kayıtlarını oluşturmaktadırlar. Aynı zamanda, kendi hastalarının kayıtlarını sorgulayabilme hakkına sahiptirler. Doktorlar sistemde kendilerine ait randevu sistemine girebilmekte, kısıtlamalar koyabilmekte ve sorgulamalar yapabilmektedirler. Dördüncü bileşen ise sağlık kurumlarıdır. Sağlık kurumu, kendi BHKS si olsun veya olmasın, hasta kayıtlarını sistemde saklayabilmekte veya mevcut kendi sistemindeki bilgilerin değişimi veya paylaşımına olanak vermektedir. Ülkemizde bu tür bir organizasyonun yapılabilmesi için devletin desteği istenebileceği gibi, meslek odaları veya özel kuruluşlar da bu yapının kurulmasına
destek olabilirler. Böyle bir yapılanmanın, kişisel mahremiyet konusunda güven veren meslek örgütleri denetiminde, bu konuda ehil özel kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmesi ve özellikle de özel doktorların bu çalışma içerisine dahil edilmeye çalışılması uygun bir yoldur. 5. SONUÇ BHKS nin sağlık hizmeti sunan ve alan kişiler için son derece önemli bir sistem olduğu açıktır. Bu sistemlerde hastaya ait her türlü idari ve tıbbi veriler hastanın yaşamı boyunca tutulmalı ve gereksinim duyulan her an ve ortamda erişilebilir olmalıdır. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmelere koşut olarak hasta kayıtları elektronik ortamda tutulmaya başlanmıştır. Gelişen Đnternet teknolojisinin ise, her geçen gün artarak yaygınlaşan kullanımı ile gerek sağlık personeline ve gerekse hastaya dilediği her ortamdan coğrafik sınır tanımadan erişime olanak vererek katkı sağlamaktadır. Đnternet, BHKS lerde erişim konusunda sağlamış olduğu bu büyük yararları ile BHKS nin çalışma prensiplerinde radikal değişiklikler yapmaya zorlamaktadır. Bu sayede, BHKS sistemlerinde ilgili sağlık personeli yanında hastanın da sistemin aktif ve etkin bir üyesi olmaya davet etmektedir. Đnternet sayesinde artık hastalar BHKS sistemlerine izin verilen ölçülerde girerek kendilerinden kaynaklanan veri girişini yapabilecek, içerikleri ve sonuçları izleyebilecek, sunulan sağlık hizmeti ve tedavisi konusunda bilgi sahibi olabilecek ve kendi randevularını ayarlayabilecektir. KAYNAKÇA Mark Hangland, Online Consumer Health Records: Revolution or Confusion?, Journal of American Health Information Management Association, March, 2000. Richard S. Dick, Elaine B. Steen, and Don E. Detmer, The Computer-based Patient Record: An Essential Technology for Health Care, National Academy Press, Washington, D.C., 1997.
CPRI Report, Computer-Based Patient Record System Description of Functionality, Prepared by the CPRI Work Group on CPR Description (WDES), August, 1996. Deborah Kohn, Web-based Patient Record Systems: Opportunities for Best Practices, Journal of American Health Information Management Association, March, 2000. Kelly McLendon, E-commerce and HIM: Ready or Not, Here It Comes, Journal of American Health Information Management Association, January, 2000. Robert F. Golden, CPR as Web Services: The Future of the Medical Record, Conference proceeding of the Conference of Toward and Electronic Patient Records, 1998. Suzanne Schoenfelt, Next Generation: How Internet Technology Propels the Electronic Medical Record, Journal of American Health Information Management Association, September, 1999. Sandra Fuller, To E or Not to E : HIM and the Drawn of E-Health, Journal of American Health Information Management Association, April, 2000. Edward H. Shortliffe, The Evolution of Health-care Records in the Era of the Internet, Conference Proceedings of Medinfo, 1998.