HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU GENELGELER

HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU GENELGELER

ÖNSÖZ Bilindiği üzere; 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un çerçeve 14 ve 22 nci maddelerinde getirilen düzenlemelerle 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 144 ve 159 uncu maddelerinde yapılan değişiklik sonucunda; Cumhuriyet savcılarının idarî görevlerine ilişkin hususlar hariç olmak üzere Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetmeliklere ve genelgelere (hâkimler için idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma işlemleri, Adalet Bakanlığından alınarak Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ilgili dairesinin teklifi ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkanının oluru ile Kurul müfettişlerine yaptırılacağı hüküm altına alınmıştır. Ayrıca, Avrupa Birliği organlarının kimi raporlarında yer alan Adalet Bakanının, savcılara ilişkin genelge ve talimat gönderme yetkisinin sadece savcılıkların idari görevleriyle sınırlandırılması tavsiyeleri dikkate alınarak 11/12/2010 tarihli ve 6087 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu nun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendinde düzenlenen, Yargı yetkisinin kullanımına ilişkin hususlar hariç olmak üzere hâkimlerin idarî görevleri ile delilleri değerlendirme ve suçu niteleme yetkisi hariç olmak üzere savcıların adlî görevlerine ilişkin konularda genelge düzenlemek yetkisi Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kuruluna verilmiştir. Anayasamızın normlar hiyerarşisi kavramı çerçevesinde bakıldığında ortaya; Anayasa, temel hak ve özgürlüklere ilişkin usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar, kanunlar (usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar), tüzükler, yönetmelikler ve genelgeler şeklinde bir sıralama çıkmaktadır. Bu sıralamada her bir norm kendinden sonra gelen hukuk normuna kaynak teşkil etmektedir. Genelgeler, öğretide de kabul edildiği üzere kanun ve yönetmeliklerin uygulanmasında yol göstermek, ülke çapında bir sorunu gidermek, herhangi bir konuyu aydınlatmak, uygulama birliğini sağlamak, o konudaki usulsüz uygulamaları kaldırmak amacıyla ilgililere gönderilen yazı, tamim, sirküler şeklinde bir sıraya göre yayınlanan genel emirlerdir. Başka bir tanımda ise hiyerarşik amirlerin astlarının uygulamakla yükümlü oldukları kanun, tüzük ve yönetmeliklerin yorumlanması ve uygulanması konusunda hiyerarşi yetkisine dayanarak vermiş oldukları emir, talimat ve görüşler olarak ifade edilmiştir. Kurulumuzca düzenlenen ve kabul edilen bu genelgelerle, normlar hiyerarşisinin bir gereği olarak belirtilen düzenlemelere aykırı olmamak üzere bu hükümlerin çizilen çerçeve sınırlar içinde ülke çapında uygulanmasına ilişkin objektif düzenleyici kurallar getirilmesi amaçlanmıştır. Hazırlık sürecini ifade eden bilgi notunda ifade edildiği üzere hâkim ve savcıların da iştirakiyle katılımcı ve şeffaf bir anlayışla yıl içinde özverili bir çalışma sonucunda hazırlanan Avrupa Birliği müktesebatı ve ilgili uluslararası belgeler de dikkate alınarak uygulamacılara sunulan genelgelerin birçok konuda birlik sağlayacağı inancıyla bu kitabın, yargı mensupları başta olmak üzere yargı faaliyetlerinden doğrudan ya da dolaylı bir biçimde etkilenen herkese yararlı olmasını diliyor, hazırlanmasından basımına kadar emeği geçen herkesi kutluyorum. Ahmet HAMSİCİ HSYK Başkanvekili

OCAK 2012 Baskı : Ankara Açık Ceza İnfaz Kurumu Matbaası Tel : 312 278 76 10

GENELGE NO HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU GENELGELERİ GENELGE ADI Hazırlık süreci bilgi notu 1 Genelgelerin Özetleri (Türkçe) - AB müktesabatı açısından değerlendirme 5 SAYFA NO Genelgelerin Özetleri (İngilizce) - AB müktesabatı açısından değerlendirme 25 1 Hâkim ve savcıların yıllık, mazeret, hastalık ve refakat ile aylıksız izinleri 46 2 Yıllık ara verme 49 3 4 Hakim ve cumhuriyet savcılarının nöbet hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin usul ve esaslar Şüpheli-sanık karar takip formları ile gıyabî tutuklama kararları ve yakalama emirlerinin UYAP ta düzenlenmesi, infaz ve güncelliklerinin takibi 5 Zorla getirme kararları 65 6 İnfaz ve denetimli serbestlik işlemleri 67 7 Adli kolluğun, görev yetki ve sorumlulukları 93 8 İnsan hakları ihlâlleri ile işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin soruşturmalar 105 9 Ölü muayene ve otopsi işlemleri 113 Minnesota Protokolü ( 9 No`lu Genelge Eki) 123 10 Soruşturma usul ve esasları 234 11 Özel soruşturma usulleri 253 12 Yurtdışına çıkış yasağı konulan kişilerle ilgili bilgiler 261 13 Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin aklanmasının önlenmesi 263 14 Yolsuzluk olaylarına ilişkin soruşturmalar ve kovuşturmalar 267 15 Resmi yazışmalar 273 16 Hâkim ve savcılar hakkındaki araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri 275 17 En üst dereceli kolluk amirleri hakkında yapılan inceleme, soruşturma ve kovuşturma işlemleri 18 Ailenin Korunmasına Dair Kanunun uygulanması 286 19 Harita ve hava fotoğrafı talepleri 289 20 Görüş talepleri 291 21 Dosyaların kanun yolu incelemesine gönderilmesinde dikkat edilecek hususlar 294 22 Bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde yapılan tebligat giderleri ve diğer masraflar 297 23 Başka yer mahkemesine verilen dilekçelerin gönderilmesinde dikkat edilecek hususlar 299 24 Havale işlemleri 300 25 Mahkeme kalemleri ile icra ve iflas dairelerinin denetimi 301 26 Fikrî ve sınaî hak ihlâllerine ilişkin suçlarda Cumhuriyet savcılarının ihtisaslaşması ve bu alanda Devletin vergi kaybının önlenmesi 27 Resmî ilânlar 306 28 Ad, soyadı ve yaş düzeltilmesine ilişkin talepler 307 29 İş cetvelleri, sicil fişleri ve başarı bildirim formları 309 30 Hâkim ve savcı bilgi formu 312 31 Terörle Mücadele Kanununun uygulanmasında görev alan kamu görevlilerinin tanık olarak dinlenirken kimlik ve görüntülerinin deşifre edilmemesi 32 Gizli soruşturmacı görevlendirilmesinde dikkat edilecek hususlar 316 33 Soruşturmanın gizliliği ve basının bilgilendirilmesi 318 34 Hâkim ve savcıların yurt dışına gönderilmesine ilişkin usul ve esaslar 323 51 53 281 303 315

GENELGELER 1 (HAZIRLIK SÜRECİ BİLGİ NOTU) 6087 say l Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kurulu Kanunu nun 4 üncü maddesinin birinci f kras n n (ç) bendi uyar nca, hâkimlerin idari görevleri ile savc lar n adli konular na ilişkin hususlarda düzenlenen genelgelerle ilgili haz rl k sürecini ifade eden aşağ daki aç klamalar n yap lmas nda yarar görülmektedir: 1- Kurulun görev alan na giren hakimlerin idari görevleri ile savc lar n adli görevlerine ilişkin genelgelerin tespiti amac yla Adalet Bakanl ğ n n her birimini temsilen karar verme konusunda yetkili bir idareci ya da hakimin iştiraki ile 11/02/2011 ve 18/02/2011 tarihlerinde iki ayr toplant gerçekleştirilmiş, Adalet Bakanl ğ nca ç kar lan 145 genelge gözden geçirilerek hangi genelgelerin Kurulun görev alan na girdiğinin tespiti yap lm şt r. 2-Kurulun görev alan na giren genelgelerin yenilenmesi ve güncellenmesi bak m ndan, Türkiye Barolar Birliği Hizmet Binas ve Sosyal Tesislerinde 10 ilâ 13 May s 2011 tarihleri aras nda ilgili kurumlar n temsilcileri ile adli ve idari yarg dan hâkim ve savc lar n da kat l m yla alt grup hâlinde toplam 48 kişiden oluşan bir Çal ştay yap lm şt r. Çal ştay yöntemi, gruplar, program, kat l mc lar n iletişim bilgileri ile çal ştaya konu edilen genelgeler, "Genelgeler Çal ştay " kitapç ğ içerisine konularak tüm kat l mc lara önceden dağ t lm şt r. Dört gün süren çal ştay n son gününde alt grup halinde yürütülen çal şmalar n sonucu grup başkanlar ve bir k s m üyeler taraf ndan özet hâlinde sunumlar yap lm ş ve taslak çal şmalar na esas olmak üzere sonuç raporu haz rlanm şt r. 3- Çal ştay sonras nda Kurulun görev alan na giren güncellenmesi gereken Adalet Bakanl ğ genelgeleri Mevzuat İşleri Bürosu tetkik hâkimleri taraf ndan yeniden gözden geçirilmiş ve nihai taslak metinler haz rlanm şt r. 4- Taslak metinlerin haz rlanmas nda başl ca şu ilkeler gözetilmiştir: a) Genelgelerin giriş bölümlerinde konunun önemini ifade eden bir üslup tarz tercih edilmiştir. b) Genelgeler içerisinde birbirinin tekrar olan k s mlar elenmiş, tek bir genelgede toplanmas na özen gösterilmiştir. c) Konu itibar yla birbirine yak n, ilgili ve bağlant l genelgeler birleştirilmiştir. ç) Uzun mevzuat hükümlerine yer verilmesinden ve mevzuat hükümlerinin tekrar olan genelgelerden mümkün mertebe kaç n lm ş ve k saltma yoluna gidilmiştir. d) Uygulamada tereddüt bulunmayan ve sadece baz mevzuat hükümlerinin hat rlat lmas ndan ibaret olan genelgelerin yeniden güncellenmesine gerek duyulmam ş ve buna ilişkin değerlendirmeler ilgili genelgenin alt bölümüne bilgi notu şeklinde işlenmek suretiyle Genel Kurula arz edilmiştir. e) İlgili olabilecek kişi ve kurumlar n görüşleri al nmaya çal ş lm ş, böylece sürece kat l m ve şeffafl k temin edilmiştir. Özellikle Adalet Bakanl ğ Bilgi İşlem Dairesi Başkanl ğ yetkilileri ile iki gün süren toplant larda tüm genelgeler UYAP sistemine uygunluk aç s ndan değerlendirilmiş ve gerekli düzeltmeler yap lm şt r. f) Hâkimlere genelgeyle kasa, para ve pul denetleme yükümlülüğü veren hükümler, Teftiş Kurulu Başkanl ğ n n tavsiyeleri ve görüşleri de dikkate al narak kald r lm şt r. g) Genelgelerin yaz m nda Başbakanl k taraf ndan ç kar lan Mevzuat Haz rlama Usul ve Esaslar Yönetmeliği hükümleri nazara al narak işlem yap lm şt r. ğ) Taslaklar n haz rlanmas ndan evvel uygulamada sorun teşkil etmiş ve Bakanl ğa duyuru ve görüş olarak çeşitli şekillerde yans m ş hususlar dikkate al narak mümkün mertebe işlenmeye çal ş lm şt r. h) Yarg Durum Analiz raporlar nda genelge ile çözülmesi istenilen hususlar irdelenmiş, mevcut genelgelerde eleştiri konusu edilen kimi konular kald r lm ş, bununla birlikte mevcut 1 Genelge; her kurum içerisinde belli bir konuda yap lacak mevzuat uygulamalar na aç kl k getiren, uygulamada görülen eksiklik ve aksakl klar n düzeltilme yollar n gösteren, usulsüz uygulamalar kald ran ayr nt lara ilişkin genel emirlerdir. 1

genelgelerde olmayan yeni konular n listesi ç kar larak önümüzdeki dönemde değerlendirilmesine ilişkin çal şma başlat lm şt r. - Taslaklar n dilbilgisi ve imla bak m ndan redaksiyonu Türk Dil Kurumunda çal şan bir uzmana yapt r lm şt r. i- Duyuru, görüş ya da eğitim çal şmas yoluyla bugüne kadar edinilen bilgilerden yararlan lm şt r. j- Teftiş Kurulunun görüşleri yans t lmaya çal ş lm şt r. k- AB ve uluslararas belgeler ile AİHM nin bak ş aç s doğrultusunda işlem yap lmaya gayret gösterilmiştir. l- Genelgelerin rehber olma, fark ndal k oluşturma ve uygulama sorunlar n çözme gibi özelliklerine riayet edilmeye çal ş lm şt r. 5- Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kurulu Genel Kurulunun 30/06/2011 tarihli toplant s nda; Anayasa n n 144 ve 159 uncu maddeleri ile 6087 say l Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kurulu Kanunu nun 4 üncü maddesinin birinci f kras n n (ç) bendinde yer alan hüküm uyar nca, Adalet Bakanl ğ nca daha evvel ç kar lm ş bulunan ve Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kurulunun görev alan na giren hâkimlerin idari görevleri ile savc lar n adli görevlerine ilişkin konularda düzenlenmesi gereken aşağ da belirtilen genelgelerle ilgili baz prensip kararlar al nmas hususlar görüşülerek, 1- (88) No lu Mal bildirimi ; (80) No lu Kamu Görevlileri Sendikalar Kanununun uygulanmas ; (79) No lu Resmi yaz şma ve tebligat işlemlerinde uyulmas gereken esaslar ; (87) No lu Atama ve yetki talepleri ; (91) No lu Not düzeltme talepleri ; (77) No lu Hasta sevk işlemleri ve (130) No lu Tan k ücretleri ve posta pullar konulu genelgelerin, mevcut yasal düzenlemeler karş s nda güncellenmesine gerek bulunmad ğ na, 2- (84) No lu Hâkim, Cumhuriyet savc s ve adliye personelinin bilgi formu konulu genelgenin, Kurulun görev alan n ilgilendiren hâkim ve savc lar n kişisel bilgilerine ilişkin dolduracaklar bilgi formuna ilişkin düzenlemeleri içeren bölümünün, önemine binaen günün gelişen teknolojik imkânlar ve bilişim sistemleri de kullan lmak suretiyle yap labileceği nazara al narak amac na uygun biçimde güncellenip müstakil olarak düzenlenmesine, 3- (5) No lu Devlet düzeninin korunmas ile ilgili suç teşkil eden olaylar n bildirilmesi ; (6) No lu Örgütlü suçlar ve suçtan kaynaklanan malvarl ğ değerlerinin aklanmas n n önlenmesi ve (99) No lu Yaz l ve görsel bas nla ilgili uygulamalar konulu genelgelerle istenilen istatistiki bilgiler konusunda, Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kurulu ile Adalet Bakanl ğ n n ilgili birimleri aras nda ortak bir çal şma yap lmas na, 4- (105) No lu Evrak havale işlemleri konulu genelgenin, Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kurulu, Adalet Bakanl ğ ve Avrupa Konseyinin ortaklaşa yürüttüğü Mahkeme Yönetimi Sisteminin Güçlendirilmesi Projesinde elde edilen sonuçlar da gözetilerek, ön büro uygulamas ve al nd belgesi verilmesi gibi hususlar n da ilave edilmesi suretiyle amac na uygun ve işlevsel biçimde güncellenmesine, 5- (120) No lu Harç tahsilinde dikkat edilecek hususlar ile (133) No lu Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün harçtan muafiyeti konulu genelgelerdeki ifadelerin, kanunlarda geçen kimi düzenlemelerin uygulay c lara hat rlat lmas ndan ibaret olmas ve buna ilişkin hususlar ile süreç içerisinde meydana gelen değişikliklerin haz rlanan taslağa konulmas karş s nda; söz konusu taslağ n bu hâliyle genelge yerine Genel Sekreterlikçe duyuru olarak yay mlanmas na, 6- (106) No lu Hazine avukatlar ndan yetki belgesi ve vekâletname talep edilmemesi ; (113) No lu İcra İflas Kanunu nun 28 inci maddesinin uygulanmas ve (102) No lu Noterlik defter ve evraklar n n istinabe yoluyla istenilmesi konulu genelgelerin, belirtilen konularla ilgili kanuni düzenlemelerin hat rlat lmas ndan ibaret olmas karş s nda; genelge olarak yeniden güncellenmelerine gerek bulunmad ğ na, ancak her üç genelgeye ilişkin haz rlanan taslaklar n Genel Sekreterlikçe duyuru olarak yay mlanmas na, 7- (78) No lu Mesaiye riayet ; (39) No lu Adli mercilere yap lan başvurular ; (41) No lu İş sahiplerine iyi davran lmas ve (44) No lu Kitap sat şlar na arac olunmamas konulu genelgelerin, hâkim ve Cumhuriyet savc lar n n mesleki ve etik davran ş kurallar n düzenleyen hükümlere ilişkin olmas, başta Anayasa olmak üzere, 2802 say l Hâkimler ve Savc lar Kanunu ve uluslararas düzenlemelerde genelge konusu edilen bu hususlar n yan s ra meslek etiği ile ilgili bir çok düzenleme bulunmas, bahsedilen genelge konular na ilaveten meslek etiğine ilişkin diğer hususlar n da ele al nmas suretiyle bir bütün olarak ayr ve tek bir genelge hâlinde düzenlenmesine, 2

8- (82) No lu Pasaport ve silah ruhsat işlemleri ve (83) No lu Hususi damgal pasaportlar verme yetkisi konulu genelgelerde Kurulun görev alan n ilgilendiren hususlar n, Genel Sekreterlikçe yap lacak duyuru ile düzenlenmesine, bu konularda ayr ca bir genelge ç kar lmas na yer olmad ğ na, 9- (38) No lu Y l sonu devir işlemlerinden dolay adli hizmetlere ara verilmesi konulu genelgede geçen ifadelerin Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi arac l ğ yla gerçekleştirilebilecek olmas karş s nda; bu hususlar n Kurul taraf ndan düzenlenmesi yönünde prensip karar al nan (124) No lu UYAP uygulamalar konulu genelgenin güncellenmesi çal şmalar kapsam nda değerlendirilmesine, 10- (37) No lu Orman yang nlar ; (34) No lu Toplant ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu na ayk r l k ; (36) No lu Devlet demiryollar nda meydana gelen kazalarla ilgili soruşturmalar ; (24) No lu Şüphelilerin müdafi yard m ndan yararland r lmas ve otopsi işlemlerine ait bölümü ilgili (136) No lu genelgenin güncellenmesi çal şmalar nda değerlendirilmesi hususu hariç olmak üzere (22) No lu Faili meçhul olay ve cinayetler konulu genelgelerin, (2) No lu Soruşturmalar n yürütülmesi, soruşturma evrak n n düzenlenmesinde ve tamamlanmas nda dikkat edilecek hususlar konulu genelgenin güncellenmesi çal şmalar kapsam nda haz rlanan taslakta değerlendirilmesine, 11- (31) No lu Tebligat işlemleri ve (116) No lu Tebligat işlemleri konulu genelgelerin, Adalet Bakanl ğ nda Tebligat Yönetmeliğinin taslağ na ilişkin bir Komisyon kurulmas, bu Komisyonun 6100 say l Hukuk Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde konuya ilişkin son değişiklikleri Yönetmelik taslağ nda ele alarak değerlendirilebileceği dikkate al nd ğ ndan; genelgelerin bu hâliyle güncellenmesine gerek bulunmad ğ na, ancak tebligat konusunda süreç içerisinde yaşanan yasal değişikliklerin uygulamada baz sorunlara yol açabileceği değerlendirildiğinden, ilgili kurumlar n kimi talepleri de dikkate al narak haz rlanan taslağ n Genel Sekreterlikçe duyuru olarak yay mlanmas na, 12- (8) No lu İşkence ve kötü muamele iddialar na ilişkin olarak yap lan soruşturmalar ile (4) No lu Soruşturmalarda insan haklar ihlallerine yol aç lmamas konulu genelgelerin, içerik itibar yla paralel ifadeler içermesi ve konunun genel çerçevesinin insan haklar ihlallerine ilişkin oluşu sebebiyle mükerrerlik olmamas bak m ndan tek bir genelgede düzenlenmesine, 13- (99) No lu Yaz l ve görsel bas nla ilgili uygulamalar konulu genelgede geçen düşünce hürriyetiyle ilgili ifadelerin temelde insan haklar na ilişkin yönünün bulunmas sebebiyle taslak olarak haz rlanan insan haklar genelgesi kapsam içerisinde değerlendirilmesine, ayr ca ve özellikle bu konuda yeniden bir genelge düzenlenmesine gerek bulunmad ğ na, 14- (142) No lu Uluslararas ticari işlemlerde yabanc kamu görevlilerine rüşvet verilmesinin önlenmesi ile (7) No lu Yolsuzluk olaylar na ilişkin soruşturma ve kovuşturmalar konulu genelgelerin, içerik itibar yla yolsuzluk konusuna ilişkin olmas ve mükerrerliğe sebebiyet verilmemesi bak m ndan tek bir genelgede düzenlenmesine, 15- (3) No lu Yakalama, gözalt na alma ve ifade alma mevzuat n n uygulanmas ve insan haklar ihlallerinin önlenmesi konulu genelgede, konuyla ilgili mevzuata ve özellikle Yakalama Gözalt na Alma Yönetmeliğine ilişkin nezarethanelerin denetimine yer verilmiş olmas karş s nda; nezarethane denetiminin savc lar n idari görevine ilişkin olmas, genelgede ifade edilen diğer kişi özgürlüğü ve güvenliğine ilişkin hususlara haz rlanan genelge taslaklar nda yer verilmiş bulunmas sebebiyle, bu aşamada söz konusu başl k alt nda an lan genelgenin Kurul taraf ndan güncellenmesine gerek olmad ğ na, 16- (21) No lu Hapis cezas n n infaz n n hastal k nedeni ile ertelenmesi ile (9) No lu İnfaz işlemlerinin takibi ve yerine getirilmesinde dikkat edilecek hususlar konulu genelgelerin, özü itibar yla infaza ilişkin hükümler içermesi ve mükerrerliklerin önlenmesi bak m ndan tek bir genelgede düzenlenmesine, 17- (131) No lu Adalet dairelerinin hâkim ve savc lar taraf ndan denetimi, mahkemeler ve icra dairelerinde iş tevzii ile (28) No lu Kalem hizmetlerinin denetlenmesi konulu genelgelerde yer alan, hâkimin idari görevleriyle ilgili hususlar n tek bir genelgede düzenlenmesine oybirliği ile karar verilmiştir. 6- Genelge taslaklar ilgili tüm kurumlar n görüşüne sunulmuş; HSYK İntranet sayfas nda ilan edilerek tüm hâkim ve savc lar n yorum@hsyk.gov.tr adresinde verilen link üzerinden görüşlerini serbestçe ifade edebilmelerini olanak sağlayacak biçimde sürece kat l mlar temin edilerek şeffafl k sağlanm ş; ayr ca, tüm Cumhuriyet başsavc l klar, adli yarg adalet komisyonu başkanl klar ve bölge idare mahkemesi başkanl klar na resmî görüş bildirilmesi için gönderilmiştir. 3

7- Gelen tüm görüşler titizlikle inceleme konusu yap larak değerlendirilmiş ve genelge taslaklar na al nmas uygun görülenler ilgili bölümlere işlenmiştir. Bu haliyle oluşturulan Genelge Taslaklar yeniden kitapç k haline getirilerek 29-30 Eylül 2011 tarihleri aras nda yap lan Genel Kurul gündemine al nm şt r. 8- Genelge Taslaklar, Avrupa Birliği Bakanl ğ taraf ndan incelenmiş ve Avrupa Birliği müktesebat aç s ndan umumiyetle uygun bulunmuştur. Belirtilen k smi eleştiriler, Genel Kurul öncesi taslaklara yans t lm ş ve bu hâliyle kabul edilmiştir. 4

HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU GENELGELERİ (ÖZET BİLGİ NOTU) 1 1-Hâkim ve Savc lar n Y ll k, Mazeret, Hastal k Ve Refakat İle Ayl ks z İzinleri Genelgede; hâkim ve savc lar n y ll k, mazeret, hastal k ve refakat ile ayl ks z izinleri ile ayr l ş ve başlay ş tarihlerinin bildirilmesi konular nda izlenecek usul ve esaslar her bölümde maddeler halinde s ralanm şt r. Ayr ca, y ll k izinlerin y lbaş nda planlanmas, izin kullan lan döneme duruşma ve keşif konulmamas, adli ara vermeden yararlanman n nöbetçi olarak görevlendirilenler hariç zorunlu tutulacağ belirtilmiştir. 2- Y ll k Ara Verme 2802 say l Hâkimler ve Savc lar Kanununun 55 inci maddesinde, hâkim ve savc lar n, usul kanunlar nda gösterilen y ll k ara vermeden yararlanacağ, y ll k ara vermeden yararlanan hâkim ve savc lara o y l için ayr ca y ll k izin verilmeyeceği, y ll k ara vermeden yararlanma koşul ve yöntemlerinin Hâkimler ve Savc lar Yüksek Kurulunca belirleneceği hususlar düzenlenmiş olup, an lan Genelgede y ll k ara vermeye ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. 3- Hakim ve Cumhuriyet Savc lar n n Nöbet Hizmetlerinin Yerine Getirilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar 2802 say l Hâkimler ve Savc lar Kanununun Çal şma saatleri kenar başl kl 54 üncü maddesi uyar nca hâkim ve Cumhuriyet savc lar n n nöbet hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin uymalar gereken usul ve esaslar bu Genelgenin konusunu oluşturmaktad r. 4- Şüpheli-San k Karar Takip Formlar İle G yabî Tutuklama Kararlar ve Yakalama Emirlerinin Uyap'ta Düzenlenmesi, İnfaz ve Güncelliklerinin Takibi Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk n n sağlan p korunmas na yönelik hükümler, taş d klar önem sebebiyle başta İnsan Haklar Evrensel Bildirisi olmak üzere çeşitli uluslararas sözleşmelerde, birçok ülkenin anayasas nda ve iç hukukunda düzenlenmiştir. Bu hakla ilgili bu konular, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesinin 5 inci maddesiyle koruma alt na al nm şt r. Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi bir çok karar nda, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk n n önceliğine ve önemine vurgu yapm şt r. Öte yandan, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk yla ilgili hususlar AB müktesebat sürecinde ülkemizce oluşturulan ve rota teşkil eden birçok belgede yer almaktad r. 2008 y l Ulusal Program n Adalet, Özgürlük ve Güvenlik başl kl 24 üncü Fasl nda genel olarak bu konuyla da doğrudan ilişkilendirilebilecek hükümler bulunmaktad r. Genelge ile aşağ daki hususlar n gerçekleştirilmesi amaçlanm şt r: 1- Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk n n gelişen teknolojik imkânlar sayesinde Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi (UYAP) vas tas yla korunmas, 2- Genelge ekindeki form, karar ve emirlerin elektronik ortamda düzenlenmesi, 3- Adli makamlar ile kolluk kuvvetleri aras nda gerekli işbirliği ve koordinasyonun üst düzeyde temini, 1 Söz konusu Genelgelerin tamam Kurulumuzun internet sayfas nda yer almaktad r. Bu özet, Genelge numaralar dikkate al narak haz rlanm şt r. 5

4- Kaçakç l k İstihbarat Harekât ve Bilgi Toplama Daire Başkanl ğ (KİHBİ) Bilgi Sistemi ile UYAP entegrasyonunun sağlanmas, 5- Haks z yakalama ve gözalt lar n önlenmesi, 6- Konuya ilişkin AİHM nin yaklaş m n n yeniden ilgililere hat rlat lmas, 7- Avrupa Birliği üyesi ülkelere özellikle terör suçlar na ilişkin yap lan iade taleplerinde, san ğa isnat edilen suç ile san ğ n somut eylemleri aras ndaki nedensellik bağ n n kurulmas na ilişkin olarak, tutuklama müzekkeresinde, sadece suçun vas f ve mahiyeti ve mevcut delil durumu gibi ibarelere yer verilmesi sebebiyle söz konusu müzekkerelerin Suçlular n Geri Verilmesine Dair Avrupa Sözleşmesinin 12 nci maddesi kapsam nda bir tutuklama müzekkeresi olmad ğ gerekçesiyle reddedilmesi sebebiyle suçlular n iadesine ilişkin işlemlerin daha h zl ve sağl kl olarak yap labilmesi, (Ek-4) Genelgede; UYAP ve KİHBİ entegrasyonundan bahsedilerek bu alanda 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren sadece UYAP Arananlar Bilgi Sisteminin kullan lmas hedeflenmektedir. Böylece, yarg n n h zland r lmas na katk sağlanacakt r. Örneğin, fiziki ortamda hiçbir işlemin gerçekleştirilmemesi sebebiyle tek bir tuşla ve h zl bir biçimde birimler aras nda evrak n elektronik ortamda geçişine imkan sağlanarak insan unsurundan kaynaklanan gecikmelere yer verilmeyecek ve bu konuda muhtemel kötüye kullan mlar n önüne de geçilmiş olacakt r. Eski uygulamada, bir yakalama emri ç kar ld ktan sonra imzalan p postayla ya da zimmet karş l ğ nda ilgili deftere kaydedilmesini müteakiben kolluğa gönderilmekte, kollukça KİHBİ Bilgi Sistemine giriş yap lmaktayd. Bu alanda ülke genelinde; emniyette yaklaş k 2250 polis memuru, jandarma da ise 450 jandarma görevlisi, toplam 2700 kişi istihdam edilmektedir. Bu rakamlar sadece bu evraklar n girdisi, takibi ve kald r lmas gibi işlemlerin yap lmas nda istihdam edilen kişi say s n göstermektedir. Yap lan bu işlem zaten UYAP Arananlar Bilgi Sistemi içerisinde bulunmaktad r. Ayr ca, ikinci kez bu işlemlerin yap lmas na gerek bulunmamaktad r. Zaman, emek ve insan gücü kayb ndan başka bir şey değildir. Bu itibarla, 2006 y l ndan itibaren imzalanan protokol gereğince bugüne kadar yap lan çal şmalar, toplant lar ve fikir al şverişleri ile test uygulamalar n n doğal bir sonucu olarak tek bir bilgi kaynağ n n bu işlemlerin yap lmas için kullan lmas nda zorunluluk bulunmas sebebiyle bu Genelge düzenlenmiştir. UYAP Bilişim Sisteminin benzer alanlarda kullan lmas ndan edinilen pozitif tecrübeler bulunmaktad r. Örneğin, Karayollar Trafik Kanununda yap lan bir değişiklikle POL-NET üzerinden UYAP vas tas yla hâkimler ve icra müdürlerinin doğrudan veri taban nda araç kay tlar üzerine tahdit koyma yani elektronik haciz uygulama ve bunlar n kald r lmas işlemlerini icra edebilmeleri sayesinde, bu entegrasyonun sağlanmas ile birlikte bugüne kadar 4 milyon civar nda tahdit konulmuş, 1,5 milyon civar nda da tahdit kald r lm şt r. Sadece posta giderleri hesapland ğ nda 5,5 milyon tahdit koyma ve kald rma yaz s n n toplam maliyetinin 27,5 milyon TL olduğu görülmüştür. Bunun yan nda insan unsurunun kullan lmas ndan doğabilecek bir k s m suiistimallerin önüne geçilmiştir. Sadece bu işlemin yap lmas nda görevlendirilen yaklaş k 2 bin trafik polisinin asli görevlerini yapmas n n yolu aç lm şt r. Bu örnekten de anlaş lacağ üzere, bu Genelge ile sadece emek, zaman, maliyet, 6

işgücü tasarrufu bak m ndan değil ayn zamanda konuya muhatap edilen kişilerin hak ve özgürlüklerinin teminat aç s ndan da bir kazan m elde edilmiş olacakt r. Söz konusu bu faydalar n sağlanabilmesi için Genelgenin ekinde bulunan formlar n UYAP Bilişim Sisteminde oluşturulmas, girişinin sağl kl bir şekilde yap lmas, takibi, güncellenmesi, silinmesi ya da kald r lmas gerekmektedir. 1 Ocak 2012 tarihine kadar UYAP Bilişim Sistemi ile KİHBİ Bilgi Sisteminin birlikte kullan lmas, bu tarihten sonra ise yap lacak sorgulamalarda UYAP kay tlar esas al nacakt r. 5-Zorla Getirme Kararlar Genelgede, zorla getirme müessesesinin uygulanmas nda yaşanan kimi sorunlara değinilmiş, özellikle tan klar n zorla getirilmesinde orant l l k ilkesine uyulmas, çocuklar aç s ndan son çare prensibi ve zorla getirmenin belgelendirilmesi gibi AİHM nin de benimsediği önemli usul kurallar hat rlat lm şt r. Yukar da (4) No lu Genelgeye ilişkin özette de ifade edildiği üzere, bu Genelgenin de kişi özgürlüğü ve güvenliğine yönelik önemli hususlar içerdiği ve bu hak bak m ndan güvence sağlayacağ değerlendirilmektedir. 6-İnfaz ve Denetimli Serbestlik İşlemleri 2008 y l Ulusal Program nda Türk Ceza Kanununda ayr mc l k fiili suç olarak düzenlendiği, ayr ca Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakk nda Kanunda infazda ayr mc l k yasağ na yer verildiği belirtilmiş olup, ceza infaz kurumlar n n uluslararas standartlara uygun hale getirilmesi yönündeki çal şmalara devam edileceği ve denetimli serbestlik hizmetlerinin etkinleştirilerek yayg nlaşt r lacağ ifade edilmiştir. AB ilerleme raporlar ve istişari ziyaret raporlar nda, ceza adalet sisteminin etkin olmas ndan söz edilmektedir. Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infaz, bu sistemin önemli bir parças n oluşturmaktad r. Mahkemelerce verilen kararlar n infaz n n sağlanmas sistemin bir bütün olarak işlemesinin bir göstergesidir. Bu kapsamda, söz konusu Genelgede, belli başl ve bugüne kadar uygulamada s kça sorulan sorunlu alanlar başl klar yla birlikte değerlendirilmiş ve uygulama birliği sağlamaya dönük ifadeler kullan larak infaz n h zland r lmas ve bu alandaki karmaş kl ğa son verilmesi, böylece mahkemelerce verilen cezalar n ve güvenlik tedbirlerinin infaz n n h zl bir şekilde sağlanmas hedeflenmiştir. Genelgede belirtilen hükümler, ayn zamanda ülkemizin kabul ettiği Yarg Reformu Stratejisi Belgesi ve diğer planlarla da örtüşmektedir. Adalet Bakanl ğ Bilgi İşlem Dairesi Başkanl ğ yetkilileriyle müzakere edilerek bilhassa UYAP n kullan lmas n n yayg nlaşt r lmas suretiyle infaz n h zland r lmas na işaret edilmiştir. Bu doğrultuda, Genelgede; özellikle hapis cezalar n n infaz konusunda öncelikle d ş ilamat n kald r larak UYAP ortam nda infaz evraklar n n temin edilmesi, ilamlar n takipsiz ve özellikle kay t d ş b rak lmamas n n sağlanmas bak m ndan infaz işlemlerinin güvenli elektronik imza kullan lmak suretiyle UYAP sisteminde belirlenmiş olan dosya türüne göre (infaz, esas veya denetimli serbestlik genel defteri vs.) kay tlar n yap lmas ve denetiminin sağlanmas esas 7

benimsenmiş, genel olarak ceza ve güvenlik tedbirlerinin infaz nda izlenmesi ve uyulmas gereken önemli hususlar vurgulanm şt r. Genelgede; Adli ve idari para cezalar n n tahsili, Koşullu sal verilen hükümlülerin takip işlemleri, Hapis cezas n n infaz n n hastal k sebebiyle ertelenmesi, Belli haklar kullanmaktan yoksun b rak lma, İnfaz edilen hapsin süresinin adli para cezas n karş lamamas, Tazyik hapsi ilamlar n n infaz, Yüksek güvenlikli sağl k kurumlar, Denetimli serbestlik kararlar n n infaz, Yükümlülüksüz denetim, Uyuşturucu veya uyar c madde kullanan kişi hakk nda öngörülen tedavi ve denetimli serbestlik kararlar, Mükerrirler hakk nda cezan n infaz ndan sonra uygulanmak üzere verilen denetimli serbestlik tedbiri kararlar konu başl klar olarak belirlenmiş ve ayr nt l bir biçimde uygulay c lara aktar lm şt r. 7- Adli Kolluğun, Görev Yetki ve Sorumluluklar 2008 y l Kat l m Ortakl ğ Belgesi Siyasi Kriterler bölümünde tüm kolluk kuvvetleri kurumlar n n güçlendirilmesi ve geliştirilmesi ile bunlar n statü ve işleyişlerinin, kurumlar aras işbirliğinin geliştirilmesi dahil olmak üzere, AB standartlar yla uyumlaşt r lmas na devam edilmesi gereğine öncelikler aras nda yer verilmiştir. 2008 y l Ulusal Program nda Anayasadaki yürütme ve yarg erklerinin ayr l ğ ve bağ ms zl ğ ilkesi temelinde suç kovuşturma ve soruşturmas nda kolluk-savc l k görev, yetki ve sorumluluklar n n AB ülkelerindeki en iyi uygulamalar doğrultusunda düzenlenmesinin sürdürüleceği belirtilmiş olup, buna ek olarak suç analizi ile suç araşt rma ve soruşturmas nda görevli kolluğun adli kapasitesinin artt r lmas na devam edileceği ifade edilmiştir. AB İlerleme Raporlar nda Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun uygulanmas na yönelik olarak, adli kolluğun kurulmas n n savc lar ve kolluk kuvvetleri aras nda gerginliğe neden olduğu, İçişleri ve Adalet Bakanl klar n n bu hususta iki ayr genelge yay mlam ş olmalar na rağmen, savc lar n adli kolluğun etkin denetiminde zorluklarla karş laşt klar belirtilmiştir. Bunun yan nda kamuoyu taraf ndan bilinen baz davalara ilişkin soruşturmalardaki baz aksamalar n, polis ve jandarman n çal şmalar n n geliştirmesi ihtiyac n n yan s ra, polis ve jandarma ile yarg aras ndaki ilişkilerin geliştirilmesi ihtiyac n gösterdiği Raporlarda yer alm şt r. İtalyan Yarg ç Luca PERİLLİ nin Avrupa Komisyonu taraf ndan düzenlenen Yarg ve Temel Haklar Fasl Bağ ms z Uzman Ziyareti kapsam nda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda haz rlad ğ Yarg n n Etkililiği ve Ceza Yarg lama Sistemi Hakk ndaki Raporda, Adli Kolluğun Rolü ve İşlevi başl ğ alt nda adli kolluğun savc ile olan ilişkisine değinilmiş ve savc lar n adli kolluğun soruşturma sürecinde amiri olduğu vurgulanm ş, emir ve talimat vermeye yetkili olduğu belirtilmiştir. 5271 say l Ceza Muhakemesi Kanununun 161 inci maddesi ile de uyumlu olarak uygulamada savc lar n adli kollukla nas l koordinasyon kurduğu aç klan rken, telefon görüşmeleri veya yaz şma yönteminin kullan ld ğ belirtilmiştir. Raporda, ayr ca Adli Kolluğa İlişkin Yönetmeliğin uygulanmas, savc l klara bağl polis birimlerinin kurulmas ile zorlu suçlarla ilgili soruşturmalar için savc l klara bağl uzmanlaşm ş adli kolluk birimlerinin oluşturulmas ; savc l klar n polise soruşturma teknikleri konusunda talimatlar vermesi; yaz l rehber ilkelerin yay mlanmas ; polis soruşturmalar n n öncelikleri, polis raporlar n n içeriklerine ilişkin rehber ilkeler, tercihan bilişim araçlar olmak üzere düzgün iletişim kanallar, soruşturmalar n süresi, delil arama için araçlar, polis taraf ndan yap lan çal şman n nitelik ve niceliğiyle ilgili 8

anlaşmalar, savc l klardan geri dönüşler hakk nda yaz l protokoller oluşturulmas konular nda tavsiyeler yer almaktad r. Avrupa Konseyi, (2000)19 say l Tavsiye Karar nda, savc n n adli kolluğu görevi esnas nda takip ederken ona talimat vermesini, hangi olaylara ve personele öncelik verileceğini belirleyebileceğini, verilen talimatlara uyulup uyulmad ğ n denetleyeceğini ve gerekirse yapt r m uygulayabileceğini ifade etmiştir. Genelgenin, adli kolluğun görev, yetki ve sorumluluklar na ilişkin konularda İlerleme Raporlar nda ve Bağ ms z Uzman Ziyareti raporunda belirtilen Cumhuriyet Savc l klar n n adli kollukla ilişkileri yönünden farkl uygulamalar n mevcut olduğuna ilişkin eleştirilerini ortadan kald rmaya yönelik önemli bir ad m olacağ değerlendirilmektedir. Söz konusu Genelgede; Luca PERİLLİ taraf ndan haz rlanan Raporda da belirtilen özellikle adli kolluk ve savc l k ilişkilerinde; uygulamada s kça yaşanan sorunlar n giderilmesi ve birlik sağlanmas bak m ndan savc l k ve adli kolluk aşamas nda izlenecek kurallara yer verilmiştir. Ülke genelinde uygulamada sorunlu olan alanlar başl klar halinde işlenmiştir. En üst dereceli kolluk amirlerinin hukuki durumu ve adli kolluk sorumlular, Vukuat raporu bildiriminin soruşturman n gizliliğine etkisi, Sahil Güvenlik Komutanl ğ görevlilerinin yürüttüğü soruşturmalar n kapsam bu başl klar aras ndad r. Öte yandan, savc taraf ndan verilen sözlü emir veya yaz l talimatlar n, her bir soruşturma türüne özgü olacak biçimde adli kolluk birimlerinden araşt r lmas istenilen asgari standartlar da belirlenerek yeterli aç kl kta ve yol gösterecek biçimde maddeler hâlinde yaz lmas esas benimsenmiştir. Adli kolluğa yönelik koordinasyon toplant lar yap lmas, çeşitli eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve bu suretle adli kolluk hizmetlerinin etkin ve verimli yürütülebilmesi amac yla adli işlemlerin denetlenmesi Cumhuriyet savc lar ndan istenmiştir. Kolluktaki işbölümü ve uzmanlaşmaya dikkat edilerek, belirli bir amaca özgü olarak yap land r lm ş kaçakç l k ve organize suçlarla mücadele, terörle mücadele ve asayiş gibi birimlerin bu kapsamdaki suçlar n ayd nlat lmas nda görevlendirilmesine özen gösterilmesi ifade edilmiştir. İlgili birimlerin gerek yaz l gerekse sözlü görüşleri al nm ş ve mümkün mertebe işbirliği anlay ş yla sorunlu alanlar n çözümüne gayret edilmiştir. Bununla birlikte en üst dereceli kolluk amiri, değerlendirme raporu ve adli kolluk sorumlusu kavramlar üzerinde bir k s m tart şmal hususlar bulunmaktad r. Özellikle değerlendirme raporlar n n içerik ve şekli ile kimler hakk nda doldurulacağ ve gönderilme şekli ile ilgili hususlar n, söz edilen formun doldurulmas ve idareye gönderilmesine ilişkin işlemin savc lar n idari görevlerine ilişkin bir konu olduğu nazara al narak 5271 say l Ceza Muhakemesi Kanununun 167 nci maddesi uyar nca Adalet ve İçişleri Bakanl klar nca ç kar lan Yönetmelik hükümleri ve an lan Bakanl klar n diğer ikincil düzenlemeleri doğrultusunda değerlendirilmesi uygun görülmüştür. Genelgeye göre, il emniyet müdürü ve il jandarma komutan 2005 sonras yasa değişikliği çerçevesinde en üst dereceli kolluk amiridir. 5271 say l Kanunun 161 inci maddesinin beşinci f kras n n gerekçesinde aç kça zikredildiği üzere en üst dereceli kolluk amirinin adli kolluk 9

görevi vard r. Ayr ca, Ülke genelinde 20 gümrük ve ticaret bölge müdürlüklerinde nezdinde görevlendirilecek gümrük muhafaza ve kaçakç l k istihbarat müdürleri ve adli görev icra eden sahil güvenlik birlik komutanlar da hem adli kolluk sorumlusu hem de en üst dereceli kolluk amiridir. İleride savc l k ile kolluğun elektronik ortamda entegrasyona geçmesi ve soruşturmaya ilişkin tüm işlemlerin bilişim sistemleri vas tas yla gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Orman görevlileri de diğer adli kolluk kapsam nda adli kolluktur. Orman Kanununda adli yetki orman işletme şefine tan nd ğ ndan bu kişiler de adli kolluk sorumlusudur. 8- İnsan Haklar İhlâlleri İle İşkence ve Kötü Muamele İddialar na İlişkin Soruşturmalar 2008 y l Kat l m Ortakl ğ Belgesinin, işkence ve kötü muamelenin önlenmesi başl kl k sm nda, AİHS ve Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesinin tavsiyeleri doğrultusunda işkence ve kötü muameleye karş "s f r hoşgörü" politikas bağlam nda kabul edilen önlemlerin uygulanmas n n sağlanmas ve suçun cezas z kalmas ile mücadelenin yoğunlaşt r lmas hususlar na yer verilmiştir. Savc lar n, iddialara ilişkin olarak faillerin belirlenip mahkemeler taraf ndan cezaland r lmas n sağlayacak şekilde zaman nda ve etkili soruşturmalar yürütmelerinin sağlanmas bu kapsamdaki öncelikler aras nda yer almaktad r. Genelgenin bu öncelikler ile uyumlu olduğu değerlendirilmektedir. 2008 y l Ulusal Program nda, İşkence ve Kötü Muamelenin Önlenmesi başl ğ alt nda Genelgenin de amaçlar aras nda yer alan baz önceliklere yer verilmektedir. Bu öncelikler özetle: AİHS ve Türk Ceza Kanunu hükümleri ile Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi tavsiyeleri doğrultusunda işkence ve kötü muameleye karş s f r hoşgörü politikas kapsam nda kabul edilen önlemlerin tüm kamu görevlilerini kapsayacak şekilde uygulanmas ve cezas zl ğ n önlenmesine önem verilmeye devam edilmesi; uygulamada meydana gelebilecek olumsuzluklara karş başta hakim, Cumhuriyet savc s ve kolluk kuvveti mensuplar na yönelik olmak üzere insan haklar ve soruşturma teknikleri konusunda eğitim çal şmalar n n sürdürülmesi, AİHS in 3. maddesi, konuyla ilgili Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi (AİHM) içtihad ve bunlar n Türk hukukuna yans malar hakk ndaki eğitimlere devam edilmesi; ç kar lan genelgelerle işkence ve kötü muamelenin önlenmesine yönelik olarak kabul edilen yasa ve yönetmeliklerin etkin bir şekilde uygulanmas n sağlamaya devam edilmesi ve suç analizi ile suç araşt rma ve soruşturmas nda görevli kolluğun adli kapasitesinin artt r lmas n n sürdürülmesidir. Ayr ca, geliştirilmiş ifade alma ve sorgulama tekniklerinin kullan m n n yayg nlaşt r lmas öngörülmektedir. Genelgenin, söz konusu öncelikleri karş lamaya yönelik hükümler içerdiği değerlendirilmektedir. Nitekim, 2008 y l İlerleme Raporunda işkence ve kötü muamelenin önlenmesine ilişkin mücadelede s n rl çaba gösterildiği, gözalt nda veya resmi gözalt merkezleri d ş nda işkence ve kötü muamele iddialar endişe kaynağ olduğu ve işkence ve kötü muamelenin önlenmesi için çabalar n güçlendirilmesi gerektiği vurgulanm şt r. 2009 Y l İlerleme Raporunda ise yasal çerçevenin, işkence ve kötü muameleye karş geniş kapsaml tedbirleri içerse de, bunlar n uygulanmas ile işkenceye karş s f r tolerans politikas n n tam olarak uygulanmas n n s n rl kald ğ ifade edilmiştir. Ayr ca işkence ve kötü muamele iddialar ile faillerin cezas z kalmas hususlar n n kayg kaynağ olmaya devam 10

ettiği ve bu konudaki iyileştirme çal şmalar n n Türk yetkililerin öncelikli konusu olmas gerektiği belirtilmiştir. 2010 Y l İlerleme Raporunda her ne kadar işkence ve kötü muamelenin önlenmesine yönelik olumlu eğilimin devam ettiği ifade edilmekte ise de insan haklar ihlallerinin cezas z kald ğ belirtilerek bu husustaki mücadele çabalar nda, adli yarg da birikmiş iş yükü konusunun yeterince dikkate al nmad ğ vurgulanm şt r. 23. Fas l Gayriresmi Tarama Sonu Raporunda, işkence ve kötü muamele iddialar na ilişkin yarg önüne getirilen vakalar n say s n n yetersiz olduğu ve işkence ve kötü muamele suçlar n işlediği iddia edilen kişilere yönelik dava süresinin uzun olduğu belirtilerek, Türkiye nin işkenceye karş s f r tolerans politikas na devam etmesi, Adli T p Merkezinin bağ ms zl ğ n n güvence alt na al nmas, tüm ülkede İstanbul Protokolünün uygulanmas na yönelik çabalar n artt r lmas ve hapishane koşullar n n iyileştirilmesine yönelik çabalara devam edilmesine ihtiyaç duyulduğu belirtilmiştir. İlerleme Raporlar nda ve Tarama Sonu Raporunda belirtilen bu hususlar, konunun ülkemiz bak m ndan önemini ortaya koymaktad r. İtalyan Yarg ç Luca PERİLLİ nin Avrupa Komisyonu taraf ndan düzenlenen Yarg ve Temel Haklar Fasl Bağ ms z Uzman Ziyareti kapsam nda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda haz rlad ğ Yarg n n Etkililiği ve Ceza Yarg lama Sistemi Hakk ndaki Rapor un ilgili k sm nda, kamu görevlileri taraf ndan gerçekleştirilen işkence ve kötü muamele iddialar na ilişkin olarak yap lan soruşturmalarda devletin, başvuran kişinin bilgi ve belgelere erişimini sağlamas gerektiği belirtilmiş olup, soruşturman n etkililiğinin önemi vurgulanm şt r. Rapora göre; soruşturman n etkiliğinin sağlanabilmesi için savc n n yerine getirmesi gereken görevler şunlard r: kolluk görevlilerinden ayr nt l ifade al nmas, kolluk görevlilerinin ifadelerinde yer alan olaylar n sorgulama yoluyla yeniden değerlendirilmesi, kolluk görevlilerinin silahlar na ilişkin adli t p raporlar al nmas yoluyla şikayet edilen ve şikayet konusu olaylarla ilişkilerinin belirlenmesi, olay mahallinin parmak izleri ve diğer izler bak m ndan incelenmesi, şikayete ilişkin bilgi verebilecek kişilerin ifadelerinin al nmas, işlemlerin kolaylaşt r lmas ve h zland r lmas, olaylar n savunman n ve t bbi raporu veren doktorun sorgulanmas suretiyle araşt r lmas. Bu çerçevede savc taraf ndan bütün görgü tan klar na, adli t ptan al nabilecek bütün bilgilere ve ölüm halinde yaralanmalar konusunda ayr nt l bilgi ile klinik bulgular n objektif yorumunu içeren otopsi raporlar ndan yararlan larak olaya ilişkin gerçeğin araşt r lmas gereği ifade edilmektedir. Raporda ayr ca, kamu görevlileri hakk nda işkence ve kötü muamele iddialar na ilişkin olarak yap lan incelemelerde, bağ ms zl ğ n ve tarafs zl ğ n sağlanabilmesi için, soruşturman n yürütülmesi konusunda bütün görev ve sorumluluğun savc da olmas gerektiği belirtilmektedir. Bu kapsamda sadece kurumsal ve hiyerarşik olarak bağ ms zl ğ n yeterli olmad ğ, uygulamada da bağ ms zl k sağlanmas gerektiği vurgulanmaktad r. Sonuç olarak Uzman PERİLLİ taraf ndan yap lan öneriler çerçevesinde, devletin, şikayet sahibinin gerekli bilgilere erişimini sağlamas, soruşturman n etkililiğin sağlanmas ve savc n n AİHM kararlar nda yer verilen görev ve sorumluluklara sahip olmas, soruşturman n olayda ad geçen kişi ve kurumlardan bağ ms z yürütülmesinin temin edilmesi yer almaktad r. Genelgede; insan haklar ihlalleri ile işkence ve kötü muamele konusunda Anayasal dayanaklardan başlayarak, hukukumuzda son y llarda Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemeleri Kanunu başta olmak üzere çeşitli değişikliklere ve ilerlemelere yer vermekte 11

olup, bunun yan nda söz konusu alanda uluslararas hukuktan kaynaklanan yükümlülüklerimizi de hat rlatmaktad r. Genelge ile, bu bak mdan özellikle insan haklar ihlalleri ile işkence ve kötü muamele konusunda gösterilmesi gereken hassasiyet, soruşturman n aç klanan ilkelere uygun olarak bizzat savc lar eliyle yap lmas, AİHM kararlar n n takip edilmesi ve bu konuda fark ndal ğ artt racak tedbirlerin al nmas hususlar na yer verilmiştir. Böylece, Avrupa Birliği müktesebat aç s ndan insan haklar na genel bir perspektif sunmaktad r. Söz konusu bu Genelge, 30 Haziran 2011 tarihinde yap lan Genel Kurul toplant s nda da kabul edildiği üzere; Adalet Bakanl ğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğü taraf ndan 01/01/2006 tarihinde ç kar lan Soruşturmalarda insan haklar ihlâllerine yol aç lmamas ve İşkence ve kötü muamele iddialar na ilişkin olarak yap lan soruşturmalar konulu genelgeler birleştirilerek güncellenmiştir. Genelge de temel olarak insan haklar na ve adil yarg lanma ilkesine uygun olarak soruşturma işlemlerinin yap lmas vurgulanm şt r. Bu konuda ulusal mevzuat hükümleri ile AİHS ve AİHM bak ş aç s genel hatlar yla belirtilmiştir. AİHM nin Türkiye, Birleşik Krall k, Rusya ve İngiltere hakk nda vermiş olduğu emsal kararlara at f yap lm şt r. Genelge metnine konuyla doğrudan ilgili sözleşmelere at f yap lm ş, fark ndal ğ n art r lmas amaçlanm şt r. (İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karş Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, 20 Nisan 2000 tarihli Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun A/RES/55/89 say l karar yla Birleşmiş Milletler belgesi haline gelen İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanl k D ş, Aşağ lay c Muamele veya Cezalar n Etkili Biçimde Soruşturulmas ve Belgelendirilmesi için El K lavuzu (İstanbul Protokolü). 9- Ölü Muayene ve Otopsi İşlemlerinin Yerine Getirilmesi Otopsi işlemlerine ilişkin önemli belgeler aras nda; Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinin 31 Ekim 1990 tarihli ve 6332 say l raporu, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 2 Şubat 1999 tarihinde kabul edilen R (99)3 say l tavsiyesi, Birleşmiş Milletlerin (BM) Model Otopsi Protokolü ve AİHM nin muhtelif kararlar bulunmaktad r. Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinin 31 Ekim 1990 tarihli raporunda; otopsinin tan m na ve otopsiye neden gerek duyulduğu gibi genel bilgilere yer verildikten sonra Avrupa Konseyine üye devletlerdeki düzenlemelerden baz örneklere yer verilmiştir. Bu raporda; otopsinin eğitimli ve tecrübeli bir adli patolojist taraf ndan gerçekleştirilmesi, tutuklulukta gerçekleşen bir ölüm bak m ndan en ufak bir şüphenin bulunmas halinde otopsinin gerçekleştirilmesi gibi baz temel hususlara yer verildiği görülmektedir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin R (99)3 say l tavsiyesinde; olay yeri incelemesindeki önemli hususlara, polisin ve medikolegal uzman n rollerine yer verilmiş ve medikolegal otopsinin mümkün olmas halinde otopsinin, en az ndan biri adli patoloji konusunda uzman iki doktor taraf ndan gerçekleştirilmesi gerektiğine değinilmiştir. Otopsiye başlamadan önce yap lmas gerekenler ile otopsi s ras nda gerçekleştirilecek d ş ve iç inceleme raporda ayr nt l bir şekilde ele al nm şt r. Söz konusu belgede, otopsi raporu bak m ndan da baz hususlara dikkat çekilmiş, raporun aç k, okunabilir ve t pla ilgisi olmayan okuyucular taraf ndan da anlaş labilir olmas gibi hususlara da yer verilmiştir. Raporda, ölümün sebebine ilişkin birden 12

fazla alternatif olmas ve bunlar aras nda ayr m yapman n mümkün olmamas halinde uzman n bu alternatifleri tan mlamas ve mümkünse bunlar olas l klara göre s ralamas gerektiği, ancak bunun mümkün olmamas halinde ölüm sebebinin tespit edilemez olarak nitelendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Raporda dikkat çeken bir başka husus da otopsi tarihi ile düzenlenen geçici raporun tarihi aras nda bir ya da iki günden daha fazla zaman geçmemiş olmas n n ve otopsi tarihi ile raporun nihai halinin tarihlerinin de mümkün olduğunca yak n olmas gerektiğinin belirtilmiş olmas d r. BM Model Otopsi Protokolü, temel bir otopside gerçekleştirilecek ad mlara ilişkin olarak kapsaml bir denetim listesi öngörmektedir. Bu kapsamda uygun bir şekilde inceleme yap lmas n teminen incelemeyi yapacak uzmana en az 12 saatlik bir zaman dilimi tan nmas n n önemine değinildiği de görülmektedir. Protokolde olay yerindeki incelemenin ve otopsinin gerçekleştirilmesi s ras ndaki incelemenin nas l olacağ na ilişkin ayr nt l tespitler bulunduğu görülmektedir. Genelgede; hem BM Protokolüne at f yap larak burada belirtilen hususlar n göz önünde bulundurulmas n n istenmesi hem de söz konusu Protokolün Türkçe ve İngilizce metinleri Genelgeye eklenmiştir. Ayr ca İtalyan Yarg ç Luca PERİLLİ nin Avrupa Komisyonu taraf ndan düzenlenen Yarg ve Temel Haklar Fasl Bağ ms z Uzman Ziyareti Kapsam nda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda haz rlad ğ Yarg n n Etkililiği ve Ceza Yarg lama Sistemi Hakk ndaki Raporun ilgili k sm nda, savc lar n delilleri korumas kapsam nda otopsi kurumuna da yer verilmiş, bu kurumun, gerçekleşen ölümün sebebi de dahil olmak üzere klinik bulgular n objektif bir şekilde analizi bak m ndan önemine değinilmiş ve bu kapsamda da Salman/Türkiye ye Karş Karar na at f yap lm şt r. AİHM nin 27 Haziran 2000 tarihli ve 21986/93 başvuru numaral söz konusu karar nda özetle, tüm klinik bulgular içeren objektif bir otopsi yap lmas n n önemi vurgulanmaktad r. Yarg Reformu Stratejisi ve Eylem Plan nda ise genel olarak Adli T p Kurumunun kapasitesinin güçlendirilmesi kapsam nda uluslararas kalite standartlar na uygunluk, teknolojik gelişmelerin takibi, insan kaynaklar kapasitesinin geliştirilmesi gibi hususlara yer verildiği görülmektedir. Belirtilen belgeler ve bu belgelerdeki hususlar genel olarak değerlendirildiğinde, genelgenin isabetli unsurlar içerdiği değerlendirilmektedir. Genelgede hem olay yeri incelemesi hem de ölü muayenesi ve otopsi s ras nda yap lmas gerekenler ayr nt l bir şekilde ve yukar da belirtilen belgelerle uyumlu olarak ele al nm şt r. 30 Haziran 2011 tarihinde yap lan Genel Kurul toplant s nda da kabul edildiği üzere; Adalet Bakanl ğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğü taraf ndan düzenlenen Faili meçhul olay ve cinayetler konulu genelgenin otopsiyle ilgili bölümü bu genelge içerisine al narak mükerrerliklerin önüne geçilmiştir. Genelge de temel olarak soruşturman n vazgeçilmez delillerinden biri olan ölü muayene ve otopsi işlemlerinin yürütülen soruşturman n ayd nlat lmas nda önemli rolü göz önüne al narak bu işlemlerin eksiksiz ve h zl yap lmas gerektiği vurgulanmaktad r. 13

Genelge haz rlan rken ölü muayene ve otopsi işlemlerine ilişkin ulusal mevzuat hükümleri ile AİHS ve AİHM nin bak ş aç s genel hatlar yla ele al nm ş ve bu kapsamda genelge konusu ile ilgili olan AİHM kararlar na at f yap lm şt r. Organ ve Doku Nakli ile ilgili 2238 say l Kanunun 14 üncü maddesinin dördüncü f kras kapsam nda meydana gelen adli vakalar sonucu gerçekleşen beyin ölümlerinde organ ve doku nakli yap labilmesine ilişkin kurallar aç klanm şt r. Böylece, otopsi işlemlerinin yap lmas n n yan s ra yaşam hakk aç s ndan son derece önemli olan bir konuya da hizmet etmesi bak m ndan ilk defa uygulay c lara bu husus bir genelgede hat rlat lm şt r. Bu konunun savc lara duyurulmas, özellikle Sağl k Bakanl ğ ve Adli T p Kurumu taraf ndan genelge yap lmas istenilmiştir. Yine üniversiteler ve Adli T p Kurumu Başkanl ğ n n talepleri doğrultusunda kimsesiz cesetlerin bilimsel araşt rmada kullan lmas na dair ilkeler belirlenmiştir. 10- Soruşturma Usul ve Esaslar Genelgede, insan haklar na sayg l bir şekilde maddi gerçeğin araşt r lmas ve adil bir yarg laman n yap labilmesi için soruşturmalar n zaman nda, etkin, eksiksiz, süratli ve düzenli bir şekilde yürütülmesi hususunun önemine yer verildiği görülmektedir. Bu çerçevede, kolluğun görevini yerine getirdiği s rada tereddüt ettiği hususlarda ne şekilde hareket edileceği, gereksiz yaz şma ve kar ş kl klara mahal verilmemesi bak m ndan önem arz eden hususlar, gözalt süresinin çok iyi değerlendirilmesi, soruşturmalarda tutuklu işlere öncelikle bak lmas, adil yarg lanma ilkesinin ihlal edilmemesi ve savunma hakk n n k s tlanmamas bak m ndan yap lmas gerekenler ile şüphelilerin müdafi yard m ndan yararland r lmas konusunda hassasiyet gösterilmesi, mağdur haklar gibi hususlara da yer verilmiştir. 2008 y l Kat l m Ortakl ğ Belgesinde kolluk kuvvetlerinin insan haklar ve soruşturma teknikleri konular ndaki eğitimi konusuna değinilmiştir. 2008 y l Ulusal Program nda da bu konuya yer verilmiş, ayr ca özgürlük ve güvenlik hakk ile adil yarg lanma hakk ele al nm şt r. Söz konusu belgelerde yer verilen konular n Genelgede belirtilen konularla örtüştüğü değerlendirilmektedir. İlerleme Raporlar nda genel olarak; yarg lama öncesi gözalt yla ilgili yasal prosedürlerin, AİHS in hükümleriyle ve AİHM nin içtihatlar yla uyumlaşt r lmas, polis okullar nda insan haklar konusunda gerçekleştirilecek eğitimlerin ve kolluk kuvvetlerinin çeşitli konulardaki eğitiminin önemi, güvenlik güçlerinin faaliyetlerinin denetimi, kötü muameleye karş etkin önlemler al nmas, ifade özgürlüğüne getirilen k s tlamalar ve duruşma öncesi uzun tutukluluk süresi gibi hususlar n ele al nd ğ görülmektedir. Bu çerçevede de Genelgenin, genel itibar yla olumlu bir ad m olduğu değerlendirilmektedir. 30 Haziran 2011 tarihinde yap lan Genel Kurul toplant s nda da kabul edildiği üzere; daha evvel Adalet Bakanl ğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğünce düzenlenen (22) No lu Faili meçhul olay ve cinayetler, (24) No lu Şüphelilerin müdafi yard m ndan yararland r lmas, (34) No lu Toplant ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununa ayk r l k, (36) No lu Devlet demiryollar nda meydana gelen kazalarla ilgili soruşturmalar, (37) No lu Orman yang nlar konulu genelgeler, soruşturma işlemlerinin hassasiyetle takibi hususunda savc lara 14