DÜZCE HAZIR BETON ÜRETİCİLERİ HAKKINDA YAPILMIŞ OLAN BİR ARAŞTIRMA S. Taner YILDIRIM 1, İ.Bekir TOPÇU 2, Adnan ÖNER 1, C.Emin EKİNCİ 3 styildirim@kou.edu.tr, ilkerbt@ogu.edu.tr, adnanoner2001@yahoo.com, cekinci@firat.edu.tr Öz: Türkiye de hazır beton sektörü beton üretimine 1980 li yıllarda başlamış ve 90 lı yıllarda hız kazanmıştır. Beton malzeme kalitesinin artırılması için Türkiye ve Dünya da bir çok deneysel araştırma yapılmaktadır. Uygulamada kullanılmayan teorik çalışmalar önemini yitirmektedir, bu yüzden hayata geçirilen araştırma sayısı çok önemlidir. Sayıları giderek artan ve malzemenin uygulayıcısı olan hazır beton üreticilerinin Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB) ve Kalite Güvence Sistemi ne (KGS) üye olup olmadıkları, yeni teknolojiler ve gelişmelerden ne kadar faydalandıkları, kalifiye eleman çalıştırıp çalıştırmadıkları ve bunlardan faydalanmak için uzman kişilerden yardım alıp almadıkları yapılan araştırmanın üzerinde durulan konularıdır. Yerel üreticiler ve çalışma şartları hakkında bilgi edinmek amacı ile Düzce hazır beton tesisleri hakkında anket araştırması yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hazır Beton Sektörü, Uygulama, Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB), Kalite Güvence Sistemi (KGS), Yeni Teknoloji, Kalifiye Eleman, Uzman Kişiler, Yerel Üreticiler Giriş Günümüzde, başta yapı sektörü olmak üzere birçok alanda kullanılan beton taneli kompozitlerin çok önemli bir grubunu oluşturmaktadır (Ersoy, 2001). Betonda yüksek dayanımın sağlanmasının ancak hazır beton kullanılması ile mümkün olabileceği anlaşılmıştır. Hazır beton sektörü Türkiye de, Almanya ve İngiltere deki gibi 20. yüzyılın başlarında başlamamasına rağmen, çabuk hız kazanmıştır. Sektörün oluşması 1980 li yıllara rastlamaktadır (Özkul, Uyan, 1999). Hazır beton üreticilerinden THBB ne üye olanların üretim istatistikleri, 90 lı yılların başından itibaren hazır beton üretiminin, tesislerin, transmikser sayısının ve pompa sayısının hızla arttığını göstermektedir (Özkul, Uyan, 1999; Karakule, 1997). Beton kullanıldığı yerde üretilebilmesine rağmen, yapı endüstrisi yakın bir tesiste üretilip, transmikserlerle taşınan hazır betona daha çok güvenmektedir. Beton, ilk karışım formunda plastik ve şekillendirilebilir, sıkıştığında sert ve dayanıklı olabilen bir malzemedir (Clark ve diğ., 2001). Bileşenlerinden farklı ve yeterli özelliklere sahip bir malzeme olmasına rağmen, bileşenlerinin bazı zaaflarından ve niteliklerinden de etkilenir (Mindess ve Young, 1981; Ramachandran ve Beaudoin, 2000). Taze betonun kalitesi; karışımdaki malzemelerin niteliği, bu malzemelerin karıştırılma oranları, taşınması, yerleştirilmesi ve sıkıştırılmasının kolaylığı ve homojenliği ile belirlenir (Neville, 1981). Hazır betonun kalite ve değeri ise, teslimatın düzgünlüğü ve zamanlamasına bağlıdır. Hazır betonun zaman sınırlaması yüzünden, endüstrisi yerel üreticilere bağlıdır (Clark ve diğ., 2001). Fakat, yerel bölgelerde yeterli denetim altında bulunan ya da bulunmayan tesislerin çalışma durumlarının anlaşılması, üretim, işçilik kalitesi v.b. durumların anlaşılması hem önemlidir, hem de kontrolü zordur. Bu çalışmada, kullanım ile ilgili bilgilerin basit bir anket çalışması ile sınanmasının mümkün olabileceği düşünülmüş ve istenilen amaca uygun olarak hazırlanmış olan anket, hazır beton üreticilerine uygulanmıştır. Anketin çok büyük bir alanda yapılabilmesi oldukça zor bir olaydır, ama uygulanan yerin doğru seçilmesi ve geneli temsil eden bir örnek haline gelmesi anketin güvenirliğini artırmaktadır. 1 Kocaeli Üniversitesi, Müh. Fak. inşaat Müh. Bölümü, KOCAELİ. 2 Osmangazi Üniversitesi, Müh. Fak. inşaat Müh. Bölümü, ESKİŞEHİR 3 Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fak. Yapı Eğitimi Bölümü, ELAZIĞ 945
Kullanılan Yöntem Anket Çalışması Anket Düzce çevresindeki beton tesislerinde uygulanmış olup; hazır beton üreticilerinin Türkiye Hazır Beton Birliği ne üye olup olmadıklarını, tesislerin kaliteye ve araştırma-geliştirme çalışmalarına ne kadar önem verdiğini, kendilerini ve diğer üreticileri kalite ve tesis sayısı açısından yeterli bulup bulmadıklarını, teknolojik malzemelere açık olup olmadıklarını, yeni teknolojik malzemeleri tanıyıp tanımadıklarını, kullanıp kullanmadıklarını ve bu malzemeleri kullanılmıyorlarsa kullanmama sebeplerini araştırmak amacıyla uygulanmıştır (Yıldırım, 2002). Uygulanan anket Kişisel Bilgiler, Üretici Bilgileri ve Teknik Bilgiler içeren üç ayrı bölümden oluşmakta ve ankette toplam 30 soruya cevap aranmaktadır. Bunun yanında anket yapılan tesislerde, üst düzey yetkili, mühendis, teknik eleman ve sorumlu kadrolarında çalışan kişiler sorulara cevap vermiştir. Anketi cevaplayan kişi sayısı 50 dir ve özellikle tüm sorulara cevap verebilecek düzeydeki kişiler seçilmiştir. Anket Sonuçları ve Değerlendirilmesi Yapılan ankete, toplam 7 üretici tesisten 38 kişi katılmış olup, katılımcıların çoğunluğunun üst düzey yönetici olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, diğer katılımcılar arasında da mühendis, mimar, şantiye şefi ve santral operatörü gibi önemli görevlerde çalışanların olması anketin güvenirliğini artırmaktadır. Katılımcıların çoğu kendi tesislerinde söz sahibi yönetim kademelerinde bulunmalarına rağmen, maalesef bunlardan sadece altısı lisans ve biri de lisans üstü düzeyde branş dışı öğrenim görmüştür. Genç eleman sayısının daha fazla olması sevindiricidir, ama tecrübeli eleman sayısı da fazla değildir. Bunun sebebini biraz da hazır beton uygulamalarının Türkiye deki kısa geçmişinde aramak gerekir. Yine de, çalışanların görevlerini ve işin işleyişini yeterince anlayabilecek kadar uzun süre bu iş kolunda çalıştıkları anlaşılmaktadır. Aralarında uzun yıllar bu sektörde hizmet veren Hazır Beton Üreticileri de bulunmaktadır. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı nın (KOSGEB) küçük ve orta büyüklükteki işletmeler hakkındaki tanımına göre, 1-50 kişi arası işçi çalıştıran işletmeler küçük, 1-150 kişi arası işçi çalıştıran işletmeler ise orta ölçekli sınıfına girmektedir (Çolakoğlu, 2002). Üretici firmaların çoğu küçük ölçekli ve personel sayıları da yetersizdir. Araştırma ve geliştirme için yetersiz olmakla beraber, laboratuarları vardır ve bu laboratuarlar tesislerin kendi gereksinimlerini ancak karşılayabilecek kadar donanıma sahiptir. Beton üretimlerinin normal düzeyde olduğu ve Düzce de bu işi yapan tesis sayısının da yeterli olduğu ortaya çıkmıştır. Ankete katılanlar yörede bu işi yapan tesislerden sadece iki tanesinin ciddi şekilde çalıştığını düşünmektedir. Tesislerden sadece iki tanesi THBB üyesidir ve bu tesisler aynı zamanda Kalite Güvence Sistemi (KGS) belgesine sahiptir. Buna rağmen ankete katılanlardan birçoğu, birliğe üye olduklarını yazmışlardır. Bu da, onların konu hakkında bilgi sahibi olmadıklarını göstermektedir. Diğer yandan, üye olmadıklarını belirten kişiler de, üyeliğin onlara hiçbir şey kazandırmayacağını düşünmektedir. Katılımcılar; tesislerinin çalışmasından üretim, kalite ve çalışma yönünden memnun olduklarını belirtmişlerdir. Anketten ayrıca, tesislerin yarısının Düzce dışına da hizmet verdiği ya da başka şubelerinin de bulunduğu anlaşılmıştır. Katılımcıların en çok kendi kullanmış oldukları kimyasal katkı maddeleri hakkında bilgi sahibi oldukları, betonla ilgili diğer gelişme ve katkılardan haberdar olmadığı ortaya çıkmıştır. Katkılar hakkındaki bilgileri birçok kişi yazılı basından; bir kısmı da arkadaş ya da seminerlerden öğrenmiştir. Belge sahibi tesislerde, araştırma-geliştirme faaliyetinin de yürütülmekte olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, tüm üretici tesislerdeki çalışanların beton ve katkıları hakkında seminerlerin daha çok üniversite ve işveren işbirliği ile yürütülmesini istedikleri belirlenmiştir. Beton santrallerinin işleyişi ve çalışanların düşünceleri hakkındaki bilgilerin değerlendirilmesi, bundan sonra nasıl bir yol çizilmesi gerekeceği ve eksiklerin giderilebilmesi için nelere dikkat edilmesi gerektiği hususlarını açıkça ortaya koymaktadır. Sonuçlar Sadece Düzce değil, Türkiye nin birçok yerindeki beton üreticilerinin benzer koşullarda çalıştıkları söylenebilir. Bu tesislerde anketin sonucuna ve yapılan gözlemlere göre ihtiyaçların aşağıdaki gibi olduğu düşünülmektedir: 946
Anket Sonucuna Göre İhtiyaçlar: 1. Tesislerdeki personelin eğitim düzeyi yeterli değildir (Şekil 1) ve meslekle ilgili daha fazla kalifiye eleman çalıştırılması gerekmektedir. Ayrıca, tüm tesislerde konusunda uzman en az birer inşaat mühendisi bulundurulmalıdır (Öztürk ve diğ., 2003). Birliğe üye ve KGS belgesine sahip tesislerde bu konuya daha çok hassasiyet gösterildiği anlaşılmıştır. Fakat, bu tesislerin kalitelerinin daha da artırılması açısından yapı branşı üzerine uzmanlaşmış lisans üstü mezunlar da bulundurması gerektiği düşünülmektedir. 19% 16% 30% 1 2 3 4 5 Önlisans Lise Lisansüstü Lisans İlköğretim 3% 32% Şekil 1. Tesislerdeki Müdür, Kalite Sorumlusu, Laboratuar Şefi Gibi Yetkili Kişilerin Eğitim Durumu. 16% 6% 78% 1 2 3 Küçük ölçekli Orta ölçekli Büyük ölçekli Şekil 2. Tesislerin Bağlı Bulunduğu Hazır Beton Firmalarının Kişi Sayılarına Bağlı Büyüklük Ölçeği 2. Tesislerdeki personel sayısı yetersizdir ve artırılmalıdır. Tesis sahibi olan kurumların genellikle küçük ölçekli olması da buna sebep olmaktadır (Şekil 2). Fakat, yine de işin daha nitelikli yapılmasını sağlayacak iş bölümünün sağlanması gerekmektedir. Belge sahibi tesislerde bile eleman sayısının yetersizliği göze çarpmaktadır. 3. KGS ve THBB hakkında üreticiler daha çok bilgilendirmeli ve daha çok diyaloga girmelidir. Kalite Güvence Sistemine ve Hazır Beton Birliği ne üye olmayan tesislerin bir an önce üyeliği sağlanmalıdır. 4. Uzun vadede tüm tesislerin denetim kurumlarına katılımının sağlanması, denetimin daha iyi ve sık yapılması gerekmektedir. Hatta yerel bölgelerde, birlikle işbirliği içinde çalışabilecek yerel denetim mekanizmaları düşünülebilir. Denetim üniversitelerin ilgili birimlerinin kontrolü ile sağlanabilir. Bilindiği gibi KGS inde denetimler üniversiteler tarafından yıllık yapılmaktadır. Organizasyondaki üniversite sayısının artışı ile denetimlerin buna bağlı olarak daha iyi ve sıkı kontrol sağlanabilir. Ayrıca firmaların kendi tesislerini denetim altında tutması da, her yere aynı kalite ve hizmetin götürülmesi açısından önemlidir. Nitekim yapılan karşılıklı görüşmelerde tesislerin firmaları ile yeterince 947
teknolojik bağının olmadığı da anlaşılmıştır. Tüm bunlar düşünüldüğünde Şekil 3 deki gibi bir organizasyon şeması kurulabilir. Şemada ilave olarak Bölge üniversitelerinin ilgili birimleri ile bağlantılı bağlı diğer üniversite birimleri düşünülmüştür, böylece denetimler daha sık ve titiz gerçekleştirilebilecektir ve periyodik ani kontrollerle kalite yükseltilebilecektir. Firmalar tesislerinin çalışma koşullarından sorumlu olacak ve bu sorumluluk firmanın kendi içinde daha bilinçli üretim şartlarının oluşmasını sağlayacaktır. THBB Bölge Sorumlusu Üniversite Birimi Firmaya En yakın Üniversite Birimi Hazır Beton Firması Firmaya Bağlı Tesis Şekil 3. KGS nin Daha İyi Yürütülmesini Sağlayacağı Düşünülen Organizasyonun Şeması. 5. Beton ve beton katkıları hakkında daha sık seminerler düzenlenerek, çalışanlar bilgilendirilmeli ve yeni malzemeler tanıtılmalıdır. Bu seminerler, üniversite ve işverenin işbirliği ile yapılmalıdır. Büyük şehirlerde seminer ve sempozyum sayıları yeterli olmakla beraber, diğer şehirlerde de sayının artırılması gerekmektedir. 6. Yayın organları kullanılarak halkın ve müşterilerin de bilinçlenmesi sağlanmalıdır. Unutmamalıdır ki, bilinçli tüketici üreticiyi de bilinçli ve dikkatli olmaya zorlayacaktır. 7. Tüm tesislerde yürütülen araştırmaların yetersiz olduğu anlaşılmıştır. Araştırmalar; üniversitelerle işbirliği sağlanarak, yapılmalı veya yaptırılmalıdır. Yeni beton katkıları, teknolojik yeni ürünler denenerek kullanıma sunulmalı ve çok daha yüksek beton sınıfları hedeflenmelidir. Türkiye beton ve betonarmeye en çok önem veren ve kullanan ülkelerden biridir. Türkiye nin Avrupa standartlarını yakalamaya çalıştığı bu yıllarda daha çağdaş ve kaliteli üretimlerin yapılması gereklidir. Özellikle de ülkemizde sık yaşanan depremler de dikkate alınarak, beton üretiminde ciddiyet, kullanım aşamalarındaki titizlik, toplam kalite, üretici bilgisi, eğitim, araştırma geliştirme çalışmaları ve tüketici istekleri gibi faktörlere çok önem verilmelidir. Teşekkür Düzce de hizmet vermekte olan ve ankete katılan tüm Düzce Hazır Beton Üreticileri ne saygı ve teşekkürlerimizi sunarız. KAYNAKLAR 1. Ersoy, H.Y., 2001, Kompozit Malzeme, 1. baskı, ss. 227, Literatür Yayıncılık, İstanbul. 2. Özkul, M.H., Uyan, M., Hazır Betonda Pompa Kullanımı: Türkiye nin Batı Avrupa ile Karşılaştırılması, Hazır Beton Dergisi, THHB,Yıl:6, Sayı:32, Sayfa: 32-36,1999. 3. Karakule, F., Türkiye de Hazır Beton İstatistikleri, Hazır Beton Dergisi, THBB, Yıl:4, Sayı:20, Sayfa: 19-23, 1997. 948
4. Clark, N., Dropkin, J. and Kaplan, L., Ready Mixed Concrete Truck Drivers:Work-Related Hazards and Recommendations for Controls, Construction Hygiene and Ergonomics Program Mount Sinai-Irving J. Selikoff Center for Occupational and Environmental Medicine, pp. 22, September 2001. 5. Mindess, S., and Young, J. F., Concrete, p. 671, Prentice Hall, New Jersey, 1981. 6. Ramachandran V.S. and Beaudoin J.J., Handbook of Analytic Techniques in Concrete, William Andrew Publishing, 985 pp., Norwich, 2000. 7. Neville, A. M., Properties of Concrete, Pitman Publishing Co, London, 1981. 8. Yıldırım, S.T., Lif Takviyeli Betonların Performans Özelliklerinin Araştırılması, Doktora Tezi, F.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 2002, s.193. 9. Çolakoglu, Mustafa H., Kobi Rehberi, Yorum Matbaacilik, ss. 428, Ankara, 2002. 10. Öztürk, M., Akakın, T., Uçar, S., Hazır Beton Sektöründe Agrega Kullanımı, Hazır Beton, s.38-41, Sayı:60, Kasım- Aralık 2003. 949