MK 0 MKİN ELEMNLRI-, Ders Notları: Prof.Dr. Kürşa DÜNDR Güç İletim Elemanları : Dişli Çarklar (Düz,Helis,Konik,Sonsuz vialar), Kayışlı Kasnaklar, Zincirli Çarklar, Sürtünmeli Çarklar, Miller, Yataklar (Kuru,Yağlamalı,Rulmanlı), Kamalar, ren, Kavrama, Kaplinler Mekanik Güç Üretimi: - Elektrik Motorları: genellikle 00-800 ev/ak sabit evirli (aha üşük ve eğişken evirli özel üretimleri var), arbesiz - İçten Yanmalı Motorlar: ~ 000-8000 ev/ak (izel/otto..) eğişken evirli, arbeli - Türbinler: ~ 0000 0000 ev/ak eğişken evirli, arbesiz, yüksek hız, şok ve kritik hız problemli Dinamik ağıntılar : çizgisel hız- açısal hız: v w(ra/ s) () Tork-Güç ağıntıları: urulma Momenti Tork : P(Watt) T(Nm) veya w(ra/s) 9,55 P(Watt ) T(Nm) () n(ev / ak ) Teknik Metrik irimlere : P(G,HP,PS) T (kgcm) 760 () n(ev/ak) İletim oranı : v v w w İletim oranı : w i (4) w w ø w ø T i T Sistemin iletim oranı : i i i i (5) t Sisteme kayıp önemsiz ise Güç : P P P Kayıp varsa verim : P η (6) P Sisteme toplam verim : η t η η η (7) w v v Güç iletim Elemanları seçimine en önemli etkenler verim, hacim ve sestir. Verim; üz işli, üz konik, üz kayışlı ve bütün zincirli sistemlere % 95-98 etrafınaır. V kayışlara kayış açısına; helis çark ve sonsuz vialara a helis açısına ve sürtünme katsayısına bağlı olarak verim üşer. ø Şekil- w ø v v
SÜRTÜNMELİ ÇRKLR Dönüren kuvvet : Rayal kuvvet : T T t t r N μ (8) (9) ütün Güç İletim elemanlarına : w ø ø t ile w önme yönü ; önüren çark için ters, önürülen çark için aynıır. r merkeze oğruur. Sürtünmeli çarklar basittir, büyük N kuvveti mile fazla yük yapar, ölçülenirme öncelikle bu kuvvetin yaptığı yüzey basıncı-aşınırmaya göre yapılır ( p eğerleri için ak Ek-4 Ç.0) ; büyük hacim kaplar, volan maksaı ile kullanılabilir, kayma yaparlar, en büyük üstünlüğü varyatör (eğişken hız iletim oranlı güç iletimi ) olarak kolaylıkla tasarlanabilmesiir. em w Dönüren Dönürülen r N ø t ø Şekil- r Şekil- Sürtünme Çark Varyatorlü Pres KYIŞLI KSNKLR Güç iletimine uzak mesafe üstünlüğü ile kayışlı ve zincirli mekanizmalar önemliir. Kayışlı kasnak-ların üz, ar V, normal V ve işli (triger) çeşitleri varır. V kayışlar aha az hacim kaplar fakat verimi aha azır. Üstünlükleri: - Uzak mesafeye ve farklı açılara güç iletimi, basit, ucuz, hafif, sessiz, üz kayışta yüksek verim, arbe Dönüren ve aşırı yük sönümler, yüksek hız, volana uygun Eksiklikleri: - Yüksek hacim, mile fazla kuvvet uygular, kayma yapar, polimer malzeme sıcaklık ve rutubetten etkilenir, V kayışlara üşük verim. Kayış Mekaniği: Dönüren kuvvet: T (0) μ θ Kuvvetler arasınaki oran sınırı : e () w ø θ Şekil-4 E Dönürülen ø w θ q v μ θ Merkezkaç ikkate alınırsa : e q v u iki formüleki küçük sarılma açısı θ (ra) ; cos θ uraa kuvvetler Newton ; q ise kayışın kg/metre kütlesiir. E (b) () Sürtünme katsayısı μ, kayma olmaması için hesapta biraz üşük alınmalıır. V kayışlara μ yerine : μ μ V alınarak üz kayış gibi hesap yapılır, α sin V " α V " V kayış açısıır (4 9 ) ()
Gerirme kuvveti g az olursa kayış kayar, fazla olursa verim üşer: ( + ) sin θ g (4) π Kayış Uzunluğu: L E + ( + ) + E (5) E Kayış seçimi : Önce kayışın aktaracağı güç P önüren güç P yarımı ile bulunur: P P K (6) top uraa K top kayışı etkileyen faktörlerin (ak Ek-) çarpımıır: K top Kİ K VZ Kg Kko K Ş K θ (7) Düz Kayış seçimi için kayıştaki çekme, eğilme ve merkezkaç ın meyana getiriği çekme gerilmesi ikkate alınır. Piyasaa üretilen üz kayışlar için stanart olmayan V kayışa benzer seçim e yapılır. Normal V kayışı için güç P Ki ve evir hızı n yarımı ile Ek.Şekil- en uygun profil seçilir. Ek.Çizelge 9 an bir kayışın aktarabileceği güç P kayış hızına karşılık bulunur; Gerekli kayış sayısı : P z (8) P Genele kayış sayısı -6 arası uygun olup 8 i geçmemeliir. Çok fazla kayış sayısı için kasnak genişliğini azaltmak için özel kayış tipleri varır. ZİNİRLİ ÇRKLR Şekil-5 Üstünlükleri: - Uzak mesafe iletimi, kaymasız, zor çevre şartlarına (ısı, nem, toz vb.) en iyi iletim, yüksek verim Eksiklikleri: - ğır, pahalı, hassas montaj ve bakım, titreşimli, arbe sönümlemez. Çeşitleri: - Rulolu-makaralı, Kaemeli-rulolu, Menteşeli, oncuklu, Dişli zincirler Zincir kuvvetleri kayış kuvvetleri gibiir. kuvveti sarkan zincir ağırlığınının bileşeniir. Sarkma ve merkezkaç kuvveti q v ihmal eilirse: Zincirli çarklara tavsiye eilen eğerler: Dönüren çarkta iş sayısı Z genele 7-6 arası tercih eilir. T 0 ; t (9) Dönürülen çarkta iş sayısı Z ; genele en fazla 70 ; manşonlu zincirlere en fazla 0 ; işli zincirlere en fazla 40 olmalıır. İletim oranı i genele 5 en küçük; manşonlu zincirlere en fazla 7 ; işli zincirlere en fazla 8 ; üşük hızlara en fazla 0 olabilir. p ölüm airesi çapı : sin( 80 ( Zincir ımı p için seçilen zincirin ölçülerine bakılır ) (0) ) Z Zincir seçimi için önce zincirin aktaracağı güç * P önüren güç P yarımı ile bulunur: P P () K top uraa K zincir faktörlerinin (ak Ek-,) çarpımıır: Ktop Ki KZ Kio KE KY () top Rulolu-urçlu tip zincirlerin seçim iyagramı Ek.Şekil- e gösterilmiştir. Seçilen zincirlere ayrıca yüzey basıncı kontrolü yapılır.
DÜZ DİŞLİ ÇRKLR w Pinyon : küçük işli İç işli 4 Dönüren α r α t n t π m Çark : büyük işli Şekil-6 w Dönürülen Kramayer işli Moül : m (Stanartır, ak Ek-4) Diş Sayısı Z Dönüren w ø r ø Diş sayısı : Z ölüm airesi çapı: Kavrama açısı : α 5,0,5 Dişli genişliği : b Diş Sayısı Z ø w Dönürülen ø t Şekil-7 Düz işlilerin iç, ış ve kramayer çeşitleri varır. Dişlilerin bütün ölçüleri moül ile orantılıır ; aım: p π m ; (a) ölüm airesi çapı: m Z (b) Dişli genişliği üz işlie : b 4 π m Helis işlie : b 6 π m (c) Tam erinlikteki iş yüksekliği: h m ; h,5 m () Dişlilere Kavrama Oranı ε en az, olmalı, bu eğer arttıkça sessizlik artar : ε a r + a r ( + ) sin π m sin α α a :işüstü çapı r :iş ibi çapı, : bölüm airesi çapları (4) Tavsiye eilen ε eğerleri: α5 için : ε,7-,5 α0 için : ε,5-,9 α5 için : ε,-,5
Dişli Çarklara iş sayısı belli bir sayıan az olursa imalatta alttan kesme olur, iş zayıflar. u profil kayırma (Şekil-6) ile önlenebilir. u uruma a temas oranı azalır, işli gürültülü çalışır. 5 Normal (sıfır profil kayırma) işliler için teorik en az iş sayısı : Z min (5) sin α α Çizelge. Düz işlilere Z Teorik Profil kayırma miktarı x mm ; Z x (6) Z min Uygulama min Profil kayırma 5 7 8 0 7 4 7 5 0 6 - X - -- profil kayırma Sıfır işli referans çizgisi a lttan kesme ZDIRM VEY KRMYER a Kök iş Şekil-8 + X + profil kayırma buraa Z min normal (sıfır kayırma) işli içinir. Düz işlilere Dişli kuvvetleri: Dönüren kuvvet: t T Rayal kuvvet: r t tan α (7) Düz Dişli Mukavemeti: Eğilme Kontrolü (Lewis) : T σk σ? σ em K v (8) k m π y Z uraa : Hız faktörü Kv üz işlilere hıza göre : Lewis faktörü y için Ek:4 e Ç-5 e bakınız. b Genişlik faktörü : k 4 Diş genişliği b buraan bulunur. (9) π m K v { + v v 0 m/ s Yüzey asıncı Kontrolü (uckingham): Dinamik Yük: K v 6 6{ + v 0< v 0 m/ s K v 5,6 (0) 5,6 44 + v v> 0 m/s v (b + t ) t +? w () v+ b + uraa Deformasyon Katsayısı için Ek-4 e önce: Ç-6 ve 7 eki imalat hatasına sonra Ç-8 e bakınız. şınma yükü : uraa w Z p b K () Z + Z P pinyon çapıır. şınma yükü faktörü K bulmak için Ek:4 e Ç-9 a bakınız. Daha farklı malzemeler için Ç-9 aki formül e kullanılır, bu formüle Ep, Eç pinyon ve çarkın elastiklik moülleriir. σk Statik yük (Eğilme) kontrolü (uckingham): o b y π m? () t
HELİS DİŞLİ ÇRKLR Helis açısı β oğrultusuna bakılırsa stanart moül m n ve stanart kavrama açısı α n görülür ; Mil ekseni oğrultusuna moül: Mil ekseni oğrultusuna kavrama açısı : Eşeğer iş sayısı : mn m m Z (4) cosβ tan α n tan α (5) cos β Z Z eş (6) cos β Şekil-7 Sağ helis Sol helis Dönüren 6 Minimum iş sayısı: Z (helis)? Z (üz) cos β (7) min min Helis açısı arttıkça verim ve ses üşer, iletilecek güç artar, veya aynı gücü iletecek hacim küçülür. Helis işli çeşitleri: İç, ış, kramayer, ok ve kros. Helis Çarklara Dişli Kuvvetleri : Sağ El Dönürülen e e r t t Dönüren kuvvet t, Rayal kuvvet r, Eksenel kuvvet e; t T tan α n r t e t tan β (8) cos β Stanart moül mn ve açı α n bakış yönü β Helis Çarklara kuvvet yönleri : Dönüren Sağ Helis sağ elle, sol helis sol elle; orta parmak mil önme yönünü gösterecek şekile tutulur; u uruma başparmak e yönünü gösterir. Dönürülen çark için aynı işlem yapılır fakat başparmak e yönü ile tersir. önürülen çark için aynıır. Helis r merkeze Dişli Mukavemeti: oğruur. Helis Dişli Mukavemeti: Düz Dişli için yapılan hesaplar (Denklem 8-) helis açısı β ikkate alınarak tekrarlanır. T σk - Eğilme Kontrolü (Lewis) : σ? σ em K v (9) k m π y Z cosβ eş buraa Z hakiki iş sayısıır. Eşeğer iş sayısı (D.6) ile Ek-4 eki Ç-5 en y eş bulunur. b Genişlik faktörü helis için: < k 6 iş genişliği b buraan bulunur. (40) π m Hız faktörü helis için bütün hızlara - Yüzey asıncı Kontrolü (uckingham) : Dinamik Yük: 5,6 K v (4) 5,6+ v v (b cos β+ t ) cosβ t + v+ b cos β+ t? w Deformasyon Katsayısı için Ek-4 e önce Ç-6 ve 7 ye imalat hatasına sonra Ç-8 e bakınız. (4) - şınma yükü: w p b K Z cos β Z + Z uraa P pinyon çapıır. şınma yükü faktörü K ; Ek-4 e Ç-9 an bulunur. (4) σk - Statik yük (Eğilme) kontrolü (uckingham): 0 b y π m cosβ? (44)
KONİK DİŞLİ ÇRKLR Konik açısı şekilen: Z tan Z γ (45) Ortalama ve bölüm çapı bağıntısı : o b sin γ (45b) 7 Eşeğer iş sayısı : Z Z eş (46) cos γ Minimum iş sayısı : Zmin (konik) Zmin(üz) cos γ (47) Konik işlilerin üz, helis, zerol, spiral, hipoi, sproi, plan, beveloi, planoi, helikon gibi çok çeşitleri varır. Şekil-0 Konik Çarklara Dişli Kuvvetleri : t T r t tanα cosγ e t tanα sinγ o (48) γ γ o b Konik Dişli Mukavemeti: - Eğilme Kontrolü (Lewis) : T L σk σ? σ em K v (49) b m π y Z L b eş o y eş eşeğer iş sayısı için Ek-4 eki Ç-5 en bulunur. b genişliği konik için: b 4 L buraan L b tercih eilir. (50) Dönüren e v hızı faktörü Kv konik için bütün hızlara: K 6 v 44 6+ v talaşlı imalat 5,6 Kv (5) 44 5,6 4 + 4 v ökümimalat Dönürülen r e t r - Yüzey asıncı Kontrolü (uckingham) : Dinamik Yük: t v (b + ) +? (5) v+ b + w uraa gücün hıza bölümü ile bulunur: P v (5b) Deformasyon Katsayısı için Ek-4 e önce Ç-6 ve7 en imalat hatasına sonra Ç-8 e bakınız. - şınma yükü: w p b K Zeş 0,75 (5) cosγ Z + Z eş eş uraa pinyon çapıır. şınma yükü faktörü K bulmak için Ek-4 e Ç-9 a bakınız. P σk L b - Statik yük (Eğilme) kontrolü (uckingham): 0 b yeş π m? (54) L
SONSUZ VİD ve ÇRK MEKNİZMLRI Sonsuz via çarkı helis çark özellikleri taşır. Vianın Silinirik ve çok yüksek iletim oranlarına( 00) tercih eilen Globoi çeşitleri varır. 8 Çark iş sayısı Zç ve via ağız sayısı Zv için İletim oranı : Zç i (55) Z v Helis açısı β oğrultusuna bakılırsa stanart moül m n ve stanart kavrama açısı α n görülür; mn Mil ekseni oğrultusuna moül : m ç m Zç (56) cosβ øçark tanαn Mil ekseni oğrultusuna kavrama açısı : tanα (57) cos β Sağ helis, sağ via ile; sol helis, sol via ile çalışır. Via-çark eksenleri 90º ise : Via helis açısı : Verim: v β λ (58) m Zv tanλ (59) cosα μ λ η n tan cosα + μ n tanλ buraa μ sürtünme katsayısıır ve hız arttıkça üşer (60) Verim %50 en küçükse hareket tek yönlüür. Tek yönlü hareket için λ<0º tavsiye eilir. λ arttıkça verim artar. λ alttan kesme olmaması için sınırlıır.u neenle ölçülenirmelere vianın λ açısı ikkate alınır: øvia Dönürülen Sağ helis tç L πm b β r λ eç Çizelge. Sonsuz viaa en fazla λ açısı α s 4½º 0º 5º 0º λ mak 5º 5º 5º 45º Tek yönlü hareket için λ<0º Tavsiye eilir ev Sağ via Dönüren tv Tavsiye eilen ölçülenirmeler (GM): Sağ El Şekil- v 0,68 { 0, 875 b 0,7 v L m (4,+ 0,068 Zç ) 0,55...0,88 ölçüler mm (6) Verim ikkate alınırsa güç çarkta azalır : Pç verim ihmal eilirse η alınır. η Pv Sonsuz via mekanizmalarına işli kuvvetleri ve yönleri için D.8 helis işli kuvvetlerine bakılabilir tç T tan α ç η ev n rç tç η rv eç tç tanβ η tv ç cos β (6) Sonsuz Vialara ısı kontrolü Eksenlerarası (mm) için iletilen güç en fazla (Watt):,7 P 9 (GM: nç<00 /ak için) (6) i+ 5 Ölçülenirme: uraa eksenlerarası, i iletim oranıır. u ısı kontrolü malzemeye bağımlı olmaan en küçük eksenlerarası ölçüyü ve moülü verir. Ç. eki λ ikkate alınarak ve Çark, mukavemet yönünen kabaca Helisteki gibi D.9-44 yarımı ile kontrol eilirek uygun moül ve malzeme bulunur. Via, D.6 ölçü sınırları içine sağlamır.
MİLLER Mil Mukavemeti Miller başlıca önüren kuvvetlerin etkisi ile burulma momenti (tork) T ; bütün kuvvetlerin etkisi ile meyana gelen eğilme momenti M ile zorlanır. Nairen milin eğilme momentinin etkili olmaığı yerlerine kesme kuvveti ikkate alınabilir. Eksenel kuvvetin yaptığı çekme veya basma a ilave bir zorlama meyana getirir. urulma gerilmesi ve eğilme gerilmesi ile maksimum kayma gerilmesi teoreminen gerekli içi olu mil çapı ; M + T (64) π σem u formül, Momentler arbe faktörleri ile çarpılarak ve emniyetli gerilme inamik alınarak çok kullanılır. akat millere genellikle eğilme tam eğişken, burulma tek yönlü ve statiktir. Soerberg formülü e ikkate alınırsa; M T + π σ em σ (65) em s uraa σ ems ve σ em statik ve inamik emniyetli gerilmelerir; σ ak σ K y K b σ em S σ em S S K (66) ç Tork un eğişmesi ve iki yönlü olması urumuna σ ems yerine σ em alınır veya aha etaylı Soerberg formülü kullanılabilir. D.66 ve 67 e σak malzemenin akma gerilmesi, σ sürekli (yorulma) mukavemetiir. Konstrüksiyon çeliklerine σ ; kopma gerilmesi σk nın yarısıır. S net emniyet katsayısı olup normal,5 arasıır. an ve mal emniyeti urumuna - 4 arası olabilir. Yüzey faktörü Ky, büyüklük aktörü K b. Çentik faktörü K ç Ek-5 : Ç.,, en bakılabilir. u üç faktör evamlı ikkate alınır, bunlar ışına önemli oluğuna sıcaklık ve güvenirlik gibi faktörler e çarpılarak eklenir. 9 Mil Katılığı Millere saece mukavemet kontrolü yeterli eğilir. Millere fazla sehim δ ve burulma açısı θ kritik hızın üşük olmasına sebep olur ve sınırlanmalıır. Desteklereki eğim α rulman ömrünü azaltır, işli çark hizalarınaki eğim α e sınırlanmalıır: y Sehim, Eğilme Miktarı: Şekil- Eğim: yδ M/EI xx y tanα α α δ δ δ α α α m L m m işli çarklı δmak millere L sehim { yataklar arası uzaklık < 0,000 Sabit bilyalılara α < 0,5 0,009 ra 0,0005 kritik hız n{ kr ev ak 950 δ { i mm ( estekler kenaraysa ) silinirik makaralılara α < 0, 0,005 ra Dişli çarkların bulunuğu noktalara : α < 0,06 0,00 ra (68) urulma T çısı θ Sınırı güç iletimiyapanlar arasınaki uzaklık G π } L Ip { 4 < 0,005 0,009 ra 444 444 hermetree Kritik Tork Tkr Ip π E L uraa elastiklik moülü : Eçelik 0000 N mm kayma moülü : Gçelik 80000 N mm (67) (69)
RULMNLR Rulman Çeşitleri ilyalı: - Sabit bilyalı - Omuzlu bilyalı : bilezikler aha sıkı yataklanır, aha yüksek evire uygun - Eğik bilyalı : aha yüksek eksenel kuvvet, aha yüksek evire uygun - Oynak bilyalı : aha fazla mil eksen hataları ve 4 ye kaar eğim açısına uygun - Eksenel bilyalı : büyük eksenel kuvvetler için Makaralı - Silinirik makaralı : aha yüksek rayal kuvvet ve hız - Oynak makaralı : aha fazla mil eksen hataları ve 0,5 ye kaar eğim açısına uygun - Konik makaralı : aha yüksek eksenel kuvvet 0 Rulmanlı Yatakların Kaymalı Yataklara Üstünlükleri : İlk hareket sürtünmesi üşük, Rayal yük ile eksenel yük beraber, az bakım, az yağ, ünyaca stanart, küçük en, yüksek sıcaklığa ayanıklı (özel malzeme ile 400 ye kaar) Rulmanlı Yatakların Kaymalı Yataklara Eksiklikleri : Pahalı, ağır, hassas montaj, iki parçalı yapılamaz, Darbeye zayıf, Sesi yüksek hızlara fazla, büyük ış çap. Rulman Seçimi: Rulmana gelen rayal yük r ve eksenel yük e ile eşeğer yük bulunur Peş ; Peş (70) X r + Y e uraa X ve Y Ek-4 eki Ç.4 en rulman tipine bağlı olan e yarımı ile bulunur. Hesaplanan Peş yarımı ile rulman ömrü L milyon evir olarak bulunur; e Şekil- rx r rx + ry k (bilyalı),, (makaralı) L (7) P eş ry buraa Ek.Çizelge-5 en Rulman çeşiine göre bulunur. Milyon evir olan L rulman ömrü, mil evir hızı n yarımı ile saat olarak rulman ömrüne ( Lh ) çevrilir: L h L 0 n 60 (7) 6 uraa seçilen makinenin günlük çalışma saati ikkate alınarak yıl olarak ömrü bulunur. KYMLI YTKLR Çeşitleri : - Yağlamasız yataklar : Yağlamanın zararlı ve mümkün olmaığı yerlere kullanılır, yüksek hızlara çok ısı üretir, ebatlar büyür. - Hirostatik yataklar: Hız yağ ısınması ve viskozite ile kontrol eilir. - Hiroinamik yataklar: aşlangıçta kuru sürtünme varır, hız arttıkça yağ tabakası artar, olayısıyla yük taşıma kapasitesi artar. - Keninen yağ beslemeli yataklar: Yağlama bilezik, isk vb.elemanlarla yapılır, başka yağlama cihazı gereksizir. Yük yağlama ile sınırlıır. - Gözenekli keninen yağlamalı yataklar: Yatak malzemeleri gözenekliir, yağ emer, yük ısınma kontrolü ile sınırlıır. Şekil-4
MİL GÖEK ĞLNTILRI - Düz kamalar: eğimsiz (uygu), eğimli, yassı, oyuklu, çakma (burunlu), vialı, teğet - Yarımay kamalar (ucuzur, üşük momentlere uygun) - Silinirik (boyuna pim) kamalar - Kamalı miller (yüksek momentlere uygun) - Enine kamalar (ayar ve eğişken yükler için uygun,eksenel kaymayı önler ) - ilezik kamalar - Pres geçme - konik geçme (vialı sıkma manşonlu) REN, KVRM VE KPLİNLER Genellikle milleri birbirine sabit bağlayan elemanlara kaplin ; isteğe göre bağlayan elemanlara kavrama enir. azen her ikisine biren kavrama enir. Kavrama milleri isteniğine önüren fren e milleri isteğe bağlı ururan elemanlarır. ren ve Kavramanın bir kısmının çalışma prensipleri birbirine benzer. Genellikle problemler miller arasınaki açısal ve eksenel sapmalar; yüksek hızlara veya kavrama ve fren esnasına meyana gelen sarsıntılar ve otomasyonur. Kaplin Çeşitleri : lanşlı, Zarflı, Olham, Karan, Elastik, Zincirli, Sıkma manşonlu Kavrama Çeşitleri : Eksenel Disk, Konik, Çeneli, Merkezkaç, Hirolik, Pnömatik, Elektromanyetik, Kayışlı ren Çeşitleri: Dıştan Pabuçlu, İçten Pabuçlu Tanbur, Disk, Kayışlı irçok Kavrama Çeşii ren olarak a kullanılabilir Şekil-5 KVRM ve REN ÇLIŞM PRENSİİ Pozitif temas Sürtünme Kare çene Spiral çene vialı çene Eksenel Rayal Konik Kavrama metou mekanik pnömatik hirolik elektrik otomatik Hız ve yön kontrolü Elektromanyetik bilyalı Yay sargılı özel Manyetik tozlu İnüksiyon akımlı akışkan Pnömatik hirolik Çizelgeler kaynaklaran olup Ders Notu maçlıır, örnek çözümler orijinalir, ticari amaçla kullanılamaz,.kynklr: - Hall,.S., H..., L. H.G., Theory an Problems of Machine Design, McGraw Hill. 96,- lack, H..,.O.E., Machine Design, McGraw Hill. 98,-kkurt,Mustafa Makine Elemanları,-an,.Ç. Makine Elemanları tasarımı,4-koç,e. Makine Elemanları,5-Dimarogonas,. omputer ie Machine Design,Prentice Hall,989,6- Shigley,J.E.,.R.M.,R.G.G., Machine Engineering Design, McGraw Hill. 004,7-Deutschman,.D.,W.J.M.,.E.W.., Machine Design,975,8-Juvinall,.R.,K.M.M., Machine omponent Design, McGraw Hill. 98
Örnek Problem-a (.vize örneği) Makara 50 Sağ Helis Z E 40 E z y x Verilmeyen faktörleri normal : ( ) alınız. G G? v G? D Disk Kavrama ZD ir ğızlı Sonsuz Sağ Via P 00 W n 500 / Tek silinir yan. motor Soru- Şekile / eksenlerarası E500 mm; iletim oranı ; i ; kayış verimi ( η ) : %90 D/E sonsuz via verimi ( η ) :%45 oluğuna göre G e kalırılan yükün ağırlığını ve hızını bulunuz. Soru- / için Normal Sonsuz V kayış için seçim ve ölçülenirmeleri yapınız. Soru- / için Rulolu-Makaralı Zincir seçim ve ölçülenirmeleri yapınız. Soru-4 D/E sonsuz via ve çarkın λ0 ve m n 4 mm için ölçülenirmeleri yapınız, ısı kontrolü yapınız. Soru-5 D milineki sürtünmeli eksenel isk kavramanın ortalama sürtünme çapı ort 80 mm, μ0,40, p em 0,4 N/mm (sbest-metal Ek-4 Ç.9) oluğuna göre sürtünme alanı? Soru-6 Şekile 0 mm çaplı EG mili üzerineki 5 mm kesitli 40 mm boyunaki bir kare kamaa meyana gelen kayma gerilmesi: τ? Soru-7 D miline hareket yönü ile D Sonsuz via ve kayış kuvvetlerini şekile gösteriniz ÖRNEK PROLEM.a ÇÖZÜMÜ evap : Güç iletimi : a açısal hız: 500 π n 500 /ak w 6 ra/s 0 D.4 en / ve D/E için iletim oranları : Z 40 i i 40 Z D.5 en toplam iletim oranı : it i i 40 80 w 6 D.4 en EG evir hızı : it 80 weg,8 weg weg D. en G e yük kalırma hızı : v w G,8 0,5 G EG 0,46 D.7 en toplam verim : η η η 0,9 0,45 0, 405 Kayıplar ikkate alınınca D.6 an G eki güç : D. en bu hıza taşınabilecek yük: t ra/ s m/ s PG ηt P 0,405 00 57 P 57 G G vg G 4 0,46 D N W P Veya aynı kuvvet tork ile bulunur, D. en : G 57 6 TEG 6 Nm G 46 N weg,8 0,5 Yorum: u gibi güç iletimlerine genellikle heef istenilen yükü istenilen hıza kalırmaktır. u uruma önce yükün kalırılığı mile güç ve açısal hız bulunur. Verim ikkate alınarak gerekli motor gücü ve motorun evir hızına bakılarak a gerekli iletim oranı bulunmuş olur.
evap :Kayışlı kasnak seçimi Ek-: Ç. en asansör - tek sil.motor için K i,75 P K i 00,75 75 W 500 /ak ve 75 W için Ek-: Ş. en 0 numaralı profil seçilir. Ek-:Ç.7 en 0 numaralı profil için min 6 mmburan: 6 6 5 mm D. en 5 6 o o cos θ 0,06 86,4 7 θ E 500 Kθ,0 7 70 Ek-:Ç.6 en 7º için interpolasyonla : Kθ, 04,0 80 70 Ek-: Ç. en biren fazla kayış farzeilirse : Kvz,5 Ek- Ç., Ç.4, Ç.5 eki iğer faktörler verilmeiğinen normal farzeilir, alınır: D.7 ve D.6 an P 00,75,5,04 886 W,89 kw D. en kayış hızı v w 6 6 85 mm / s 8,5 Ek Ç.9 an Profil-0 ve 8,5 m/s hız için bir kayışın iletebileceği güç: m/ s P 0,95 8,5 8 0,477 0,95 0 8 P,89 D.8 en gerekli kayış sayısı : z 7,4 8 aet alınır. P 0,405 P 0,405 kw π 5 6 Sonsuz V kayışının uzunluğu D.5 en : L 500 + (5 + 6) + 500 97 mm 500 Yorum : Kayış sayısı mümkün, fakat fazlaır. 8 kayışlı yapılacak ise 7, yerine 8 alınığı için küçük kasnak çapı : 7, 8 6 56, 0 mm alınarak aynı işlemler tekrarlanabilir. akat Ek Ş. e Profil-0 için hız 8,5 ten yukara aha fazla güç ilettiği ikkate alınırsa kasnak çapları arttırılarak kayış sayısı inirilebilir. En yakın profil- enenebilir; üz veya ar V kayışları a ikkate alınabilir. evap -Zincirli Çark seçimi Ek-,: Ç.,0,,, en K lar : K i,75 ; Kio,08 (i için) ; KY (yağlama:normal) Kz~ (9 iş farzeili, sonraan bulunacak) KE~ (E/p40 farzeili, sonraan bulunacak) D. ve D. en P 00,75,08 457 W,46 kw Ek Ş. en,46 kw ve 500 /ak için 9,55x5,7 ölçülerineki zincirin uygun olup bu zincirin tek sıraa aynı evire,46 an fazla yaklaşık kw ilettiği görülür. Ek-: Ç. an farzeilen K E için ım 9,55 mm seçiliğinen tekrar hesaplanır: E p 500 KE 5,5 40 5,5 int erpolasyon 9,55 KE 0, 948 0,9 60 40 P Pmak 000 00,75,08 0,948 K z uran olabilecek en yüksek iş sayısı faktörü : K Z, 95 bulunur.
u iş sayısı faktörüne karşılık gelen en az iş sayısı Ek-:Ç.0 an başta farzeilen 9 iş yerine tam olarak bulunur: Z 5,95,7 En az iş sayıları Z 4,77 Z 5 Z 5 0 5,46,7 4 D.0 en p 9,55 9,55 Z 5 iş için: 45,8mm Z 0 iş için: 9, mm sin( 80 ) sin( 80 ) sin( 80 ) Z 5 0 Hız konrolü : D. en v 45,8 6 6000 mm / s 6,0 m / s < m / s uygun Yorum : 9,55 lik zincir için mümkün olan en küçük iş sayıları ve çaplar bulunmuştur. yrıca üç sıralı 8x,4 kw taşımaktaır, güç ve hız sınırı ile mümkünür, çaplar ve hız %5 oranına üşer fakat sıraan olayı maliyeti katı kaar artar. Seçilen zincirlere ayrıca yüzey basıncı kontrolü yapılır evap 4: Sonsuz via Via helis açısı çark helis açısı ile aynıır : λ0ºβ Çark ve Via ölçüleri D.57 mn 4 m 4,06 cosβ cos0 mm D.56 ç 4,06 40 6,5 mm D.59 m Z tanλ v v 4,06 tan0 v v,04 mm via aımı: D.6L m (4, + 0,068 Zç ) 4,06 (4, + 0,068 40) 67,48 mm π 4,06,76 mm b 0,7 v 0,7,04 6,8 mm Isı Kontrolü : Sonsuz via mekanizmasının ilettiği güç: Pc η P 0,9 00 70 Eksenler arası : v + Z D.55 iletim oranı i ç 40 Z 40 v ç,04 + 6,5 9,77 mm Watt D.6 en P 70?,7 9 i + 5,7 9,77 9 40 + 5 45 Watt uygun Yorum: uraa bu moül ve açı için ölçülenirme ve saece ısı kontrolü yapılı. yrıca helis çarkın mukavemeti (kabaca iğer helis çiftleri gibi) bu ölçülere kontrol eilir. Yeterli olmuyorsa aynı ölçülere malzeme eğiştirilir veya moül büyültülür. Via, D.6 ölçü sınırları içine kalınığına sağlamır. Ç. en tek yönlü hareket isteniyor ise λ en fazla 0º olup verim %50 en azır. Verim attırılmak istenirse λ en fazla 5º ye kaar arttırılır.
evap.5 Eksenel Sürtünmeli Disk kavrama T D 5 D.6 P η P 0,9 00 70 W D w w 6 D i ra/ D.4 s P D. T D 70 D 8,9 Nm w D T 89 D sürt sürt 40 N N N sürt sürt μ 558 N μ 0,4 p em N 0,4 558 sürt 64 mm sürt sürt v v Ø80 N t sürt Kavrama Yorum : u alan yaklaşık t 64 π 80 t 6,5 mm balata kalınlığı emektir. u kalınlık mümkün fakat inceir. 80 mm yerine aha küçük çap uygun olacaktır. evap-6 Düz kare kama 40 mm 5 evap- en EG milineki tork : T EG 6 Nm T EGD T 6000 5 mil EG kama kama 07 kama 07 Kamaa kayma gerilmesi : τ 5,7 N 5 40 mm kama N kama Ø0 Kama E Yorum : u gerilme çelik için üşüktür. Kama malzemeleri kaliteliir. Daha küçük kama ölçüleri mümkünür. yrıca yüzey basıncı kontrolü e yapılmalıır. evap.7 D miline Kuvvet ve Hareket yönleri x y weg Dönürülen z E Sağ helis w D G v r v e D Dönüren v t Kuvvetler Sağ el / Sağ via
Örnek Pr. -b (.vize örneği) eksenlerarası: E700 mm; / iletim oranı : i, 5 / verimi: η %95 D/E sonsuz via verimi: η %50 Verilmeyen faktörleri normal ( ) alınız. Soru- (0 puan) G e kalırılan yükün ağırlığını ve hızını bulunuz. Makara 00 mm Soru- (5 puan) / için Normal Sonsuz V kayış için ölçülenirmeleri yapınız. Soru- (5 puan) / için Rulolu-Makaralı Zincir ölçülenirmeleri yapınız. G v G? G? G? Sol Helis Z E 0 E E Disk Kavrama D ZD ir ğızlı Sonsuz Sol Via P 700 W n 4000 / Çok silinir yan. motor y x z 6 Soru-4 (5 puan) D/E sonsuz via ve çarkın λ0 ve m n 6, mm için ölçülenirmeleri yapınız, ısı kontrolü yapınız. Soru-5 (0 puan) eki sürtünmeli eksenel isk kavramanın ortalama sürtünme çapı ort 60 mm, μ 0,0, p em 0,4 N/mm oluğuna göre sürtünme alanı? Soru-6(5 puan) Şekile 40 mm çaplı EG mili üzerineki 5 mm kesitli 50 mm boyunaki bir kare kamaa meyana gelen kayma gerilmesi: τ? Soru-7(0 puan) D miline hareket yönü ile D Sonsuz via ve kayış kuvvetlerini yanaki şekil üzerine gösteriniz. ÖRNEK PROLEM.b ÇÖZÜMÜ D evap : Güç iletimi 4000 π a açısal hız: n 4000 / ak w 0 D.5 en toplam iletim oranı : i i,5 0 50 it 49 ra/ s 49 D.4 en EG evir hızı : w EG 8,8 ra/ s 50 D. en G e yük kalırma hızı : v 00 G 8,8 88 mm/ s 0,88 D.7 en toplam verim : η 0,95 0,5 0, 475 t Kayıplar ikkate alınınca D.6 an G eki güç : m/ s PG ηt P 0,475 700 808 W 808 96400 Taşınan ağırlık tork ile bulunur : TEG 96,4 Nm G 964 8,8 00 N
evap :Kayışlı kasnak 7 Ek-: Ç. en asansör - çok sil.motor için K i,5 P K i 700,5 550 W 4000 /ak ve 550 W için Ek-: Ş. en 0 numaralı profil seçilir. Ek-: Ç.7 en 0 numaralı profil için 6,5 6 57,5 60 mm 60 6 o o D. en cos θ 0,069 86,0 7 θ E 700 Kθ,0 7 70 Ek-: Ç.6 : 7º için interpolasyon : Kθ, 06,0 80 70 Ek-: Ç., Ç., Ç.4, Ç.5 en iğer K lar a bulunur: P 700,50,5,06 9 W,4 kw kayış hızı v 49 6 98 mm/s, m/ s Ek-: Ç.9: Profil-0 ve, m/s hız için bir kayışın iletebileceği güç: P 0,55, 0,604 0,55 4 P 0,58 kw P,4 D.8 en gerekli kayış sayısı : z 5,55 6 a et alınır. P 0,58 π 60 6 Sonsuz V kayışının uzunluğu D.5 en : L 700 + (60 + 6) + 700 754 mm 700 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- evap : Zincirli çark Ek-,: Ç.,0,,,: K lar : K i,50, K io,04 (i,5 için), Kz~ (9 iş farzeili), KE~ (E/p40 farzeili), KY D., D.: P 700,50,04 65 W,65 kw Ek-: Ş. en,65 kw ve 4000 /ak için 9,55x 5,7 ölçülerineki zincirin uygun olup bu zincirin tek sıraa aynı evire,65 en fazla, kw ilettiği görülür. Ek-: Ç. an farzeilen K E için ım 9,55 mm seçiliğinen tekrar hesaplanır: E p P 700 KE 0,9 7,5 60 9,55 7,5 int erpolasyon KE 0, 88 0,87 0,9 80 60 P 00 700,50,04 0,88 mak K z uran olabilecek en yüksek iş sayısı faktörü : K Z, 4 bulunur. u iş sayısı faktörüne karşılık gelen en az iş sayısı Ek-:Ç.0 an tam olarak bulunur: Z 5,4,7 Z 4,4 Z 5 Z,5 5 7,5 7 5,46,7 D.0 en Z 5 iş için: p sin 80 Z 9,55 9,55 45,8mm Z 7 iş için: ( ) sin( 80 ) sin( 80 ) 5 7, mm Hız konrolü : v 45,8 49 9565 mm/ s 9,57 m/ s< uygun
evap 4: Sonsuz via 8 Via helis açısı çark helis açısı ile aynıır : λ0ºβ : Çark ve Via ölçüleri D.56,57 : mn 6, m 6,97 mm D.56 ç 6,97 0 7,9 mm cosβ cos0 6,97 D.59 tanλ tan0 v 6,8 mm v D.6L m (4, + 0,068 Zç 6,97 (4, + 0,068 0) 98, mm b 0,7 v 0,7 6,8 6,48 mm Isı Kontrolü : Sonsuz via mekanizmasının ilettiği güç: Pc η P 0,95 700 65 Watt v + ç 6,8 + 7,9 Eksenler arası : 8,09 mm Z D.55 iletim oranı i ç 0 0 Zv,7 8,09,7 D.6 en P 65? 9 9 08 watt uygun i + 5 0 + 5 evap.5 Eksenel Sürtünmeli Disk kavrama T D D.6 P η P 0,95 700 65 W D w D.4 w 49 D i,5 68 ra/ s P D. T D 65 D w 68 9,6 Nm D T 960 D sürt sürt 0 0 N v v Ø60 N t sürt N 0 μ 0, N sürt sürt μ N 067 N p em 0,4 sürt 8 mm sürt sürt evap-6 Düz kare kama 067 evap- en EG milineki tork : T EG 96,4 Nm 96400 kama 480 N 40 T EGD kama 480 Kamaa kayma gerilmesi : τ 9, N kama 5 50 mm 50 mm kama Ø40 5 E evap.7 D miline Kuvvet ve Hareket yönleri G E w D Dönüren Sol el / Sol via D
Örnek Problem. Çark, Pinyon, Mil malzemeleri çelik: σ K 400 N/mm σ ak 50 N/mm HN50 kaemeli:kç,5 kamalı Kç, çentiksiz:kç D kaemeli/kamalı: Kç D,5 Soru - D Düz işli ölçü ve kuvvetlerini bulunuz. Soru - D Düz işli pinyon mukavemet kontrolü yapınız 50 50 mm 00 Elektrik Rotoru 00 N 0 kw 000 / D z x y Z 0 m5 α0º Z 9 9 Soru - D mili (torna) 0 mm çapına olup ve D ucu 5mm e kaeme yapılmıştır. Mil emniyetini gerekli yerlere kontrol eip bulunuz. Soru -4 0000 saat ömürlü ve rulmanı seçiniz. evap- π D için çısal hız: w 000 4 ra D 0 s, küçük işli çapı D. en m z5 000 mm P 0000 buraan D. en burulma momenti,tork : TD,8 Nm 800 Nmm w D 4 T 800 D.7 en işli kuvvetleri: D t 66 N r t tan α 66 tan 0 N 00 b D.8 e genişlik oranı k 4 alınır; D.9 an işli genişliği b : k 4 b 4 π 5 6,86mm π m evap- Eğilme Kontrolü (D.8) için aynı malzemeen yapılan işlilere aha zayıf olan pinyon ikkate alınır. Z 0 için Ek-4: Ç.5 en y0,0 alınır. D. en hız v ; D.0 an a Kv hız faktörü bulunur: 6 v w D 4 00 5700 mm/s 5,7 m/s D.0'an K 0,76 v 6+ 5,7 TD 800 σk 400 Eğilmeye σ 6,? σ em Kv 0,76 6,9 N/mm ayanır k m π y Z 4 5 π 0,0 0 Yüzey basıncı (aşınma) Kontrolü (uckingham D.) için gerekli olan, çelik-çelik malzeme için Ek-4:Ç-8 en 400 e alınır. Hata e nin imalat (ticari-freze, hassas-taşlanmış, çok hassas- özel) şekline bağlı oluğu görülür. u hata a hız ile sınırlıır. Ek-4:Ç-6 te sınırlanan imalat hatası e nin v5,7 m/s için 0,07.0,00 arasına ve 0,07 e yakın oluğu görülür. Ek-4:Ç-7 e m 5 için saece ticari(ekonomik) işli imalatının (e0,0595 mm) ve hassas imalatın (e0,095 mm) yetersiz oluğu görülür. u uruma pahalı olan özel imalat (hassas taşlama.polisaj) için : eçokhassas0,045 mm<e sınır 0,0 0,07 uygun oluğunan 400 0,04565, D. en Dinamik Yük: v (b + t ) t + v+ b + 5,7 (0,06 6500+ 66) 66+ 5,7+ 0,06 6500+ 66 t 8904 N Dinamik yükün aşınma yükü D. eki ve D. eki statik yük o an küçük olması gerekir. D. eki K eğeri Ek-4:Ç.9 en çelik pinyon ve çelik çark (ort:hn50) için: K8 kn/m D. D. o w p Z b K Z + Z 9 0, 0,06 8000 N< 0+ 9 σk 400 b y π m 6 0,0 π 5 45 N? 8904N 8904 N statik yüke ayanır yüzey aşınır
evap- Yorumu : Öncelikle hızın fazla oluğu bu neenle pahalı olan çok hassas özel imalatın gerektiği görülür. u uruma hızın üşmesi için iş sayısının 4 e azaltılması gerekir. u uygulama hassas imalatı kurtarır. yrıca mukavemetin elveriği kaar moül üşürülmeliir.u malzemenin eğilmeye ayanığı, aşınmaya ayanmaığı görülür. u malzeme kullanılacaksa moül büyütülmeliir. akat istenmeyen hız a artacaktır. u neenle Ek-4:Ç.9 en HN ve K eğeri aha yüksek çelik-öküm veya öküm-öküm çiftinin aha uygun oluğu görülür. u uygulama ile moül üşürülebilir. Hız aha a üşer. evap- D miline gelen kuvvetler Şekil.7 e gösterilmiştir. D.64 en mili zorlayan eğilme momentlerini bulmak için önce, estek kuvvetleri bulunur. Sonra üşey ve yatay kesme kuvvetleri grafikleri çizilir. u grafiklerin alanları yarımı ile eğilme momentleri bulunur. Düşey üzleme estek kuvvetleri: M 0 50 00+ 00 R R y 58 N y y 0 Ry 00 + Ry + R y 7 N Yatay üzleme estek kuvvetleri: M 0 00 R R cx 848 N cx + 400 66 x 0 Rx + Rx + 66 R x N + 400 Moment grafiklerinen mile en fazla zorlanan yerin oluğu görülür. Emniyetli gerilmeler: D.66,67 : σ σ S ak em S D.65 en π M σ 50 S em T + σ ems σ em σ S 7 7 +9050 +4050 K y K K 9050 00-00 D +800 +800-6600 66 D D Myz üşey eğilme momenti Mxz yatay eğilme momenti Nmm 0,5 400 S Ek 5:Ç., 647 48 0.84 0,9 5 { S b ç 0 π Rx 00 5 Ry yz üşey (ön) üzlem çentiksiz + 6600 S 00 N wd T D 50 50 00 mm D Ry 00 Ry r (7) (-58) Rx Ry 800 + 50 S t D r xz yatay (üst) üzlem 50 50 00 mm D Rx Rx t () (-848) 66 800 6600 z x S, 69 44 UYGUN y D 0
Yorum: Milin noktasına kama çentiği var fakat eğilme momenti aha azır. Milin D çapı küçük fakat eğilme momenti yoktur. ynı çaptaki a ise çok az bir etkisi olan eğişken bir kayma gerilmesi varır. unlar ışına uçtaki ve D için kritik görülürse yarım rulman uzaklığınaki eğilme momenti e ikkate alınabilir. Sonuç olarak yukaraki kontrolü yeterliir. una rağmen,, D kontrolü: τ 7 + 00 0,84 0,95, 0,5 S π 5 S,5 4 8,6 S 9050 + 800 800 0 + S, π 00 0,84 0,9 50,5 S 0 800 D 5 + SD,60 π 00 0,84 0,95 50,5 evap- r e rulmanı seçimi: 7 + 47 0 Ek 5 : Ç.4'en X ve Y 0 D.70 en Peş X r + Y e 47+ 0 47 N D.7 en L h L 6 0 n 60 0000 6 L 0 000 60 L 600 milyon evir D.7 en L Peş 600 47 785 N Ek-6:Ç.5 en ø5 mm için 600 seçilir : 4,8 kn r e rulmanı seçimi: 58 + 848 886 0 Ek 5:Ç.4'en X ve Y 0 D.70 en Peş X r + Y e 886+ 0 886 N D.7 en 600 848 997 N Ek-6:Ç.5 en ø0 mm için 604 seçilir :,9 kn Yorum: aki gerilme ve istenen rulman kapasitesinin azlığınan aki kaemenin çok uygun oluğu görülür. Ø5 Ø0 D Ø5 Rotor 8 mm 600 5 mm 6 04 6 mm
Örnek Problem. (.Vize örneği) Çark ve Pinyon Dök.Demir :σ K 0 N/mm HN60 Mil (torna) çelik: σ K 400, σ ak 00 N/mm,D kama:kç, segman: Kç,5 :Kç Soru-:D miline kayış ve helis kuvvetlerini bulunuz Soru-:D helis pinyona mukavemet kontrolü yapınız. Soru-: 5 mm çapınaki D mili emniyetini bulunuz. Soru-4: Eksenel yükü taşıyan 64 05 numaralı rulmanının ömrünü bulunuz. 00 N Ø80 Ø6 40 40 mm 60 Helis:β5º D 7º V kayış: μ0, V kayış açısı:4º y z 5 kw 86 / x Motor α n 0º Z 7 m n 5 Z 5 evap- İletim oranınan D mili hızı D.4: buraan burulma momenti, tork D.: nd 6 i nd 800 / 86 80 T D P w D 5000 8,78 π w D 800 8,78 0 ra s 59,68 Nm 59680 Nmm T 59680 Kayışlara önüren kuvvet D.0: 66 80 İkinci bağıntı için önce V kayış sürtünme katsayısı D.: μ μ sin α 0, sin 4 ( ) V V Sonra küçük kasnak kavrama açısı 80-74º yarımı ile sürtünme bağıntısı D.: e Yukaran D.0 ve D. en çıkan bağıntılar ortak çözülürse : ( 4 π ) μ θ,0 80, 57,0 v e e,07 54,9 55 N θ g sin 4 79 N Gerirme kuvveti D.4 : ( + ) sin (79+ 55) ( ) 74 N uraa kayma olmaması için μ katsayısı gerçek eğerinen emniyet payı kaar küçük olmalıır. Helis pinyona moül, stanart moülen ve bölüm airesi çapı D.4; mn 5 m 5,76 m Z cosβ cos5 T 59680 Helis işli kuvvetleri D.8 : D t 56 88 tan α tan 0 n r t 56 cos β cos 5 N 5,76 7 87,99 88,0 5 N mm e t tan β 56 tan5 6 N
evap- Helis pinyonun eğilme kontrolü : b Genişlik b D.40 : k 6 b 6 π 5,76 97,57 b 97 mm π m Z 7 Eşeğer iş sayısı D.6 : Z eş 8, 86 cos β cos 5 yeş -0,098 8,86-8 Z eş 8,86 için Ek-4:Ç.5 en interpolasyon : yeş 0, 0997 0,-0,098 9-8 Hız v ve Kv hız faktörü D., D.4 : 5,6 5,6 v w 88 D 8,78 686 mm/s,686 m/s Kv 0,7447 5,6+ v 5,6+,686 σ TD 59680 σk 0 8,88? σem Kv 0,7447 54,6 k mπy Z cos 6 5,76 eş β π 0,0997 7 cos5 Eğilmeye ayanır Yüzey basıncı (aşınma) Kontrolü : şınma kontrolü (uckingham D.) için gerekli olan, ök. emir-ök. emir malzeme için: Ek-4:Ç-8 en 5700 e Ek-4:Ç-6 a v,686 m/s için : e sınır 0,.0,078 e (gerekirse interpolasyonla bulunur) : sınır 0,,686,5 0,078 0, 5,5 Ek-4:Ç-7 e m n 5 için : e ticari 0,0595 mm < e sınır 0,...0,078 uygun Ek-4:Ç-8 en 5700 0,05959, kn/m bulunur, D. en Dinamik Yük: v (b cos β + t) cosβ t + v + b cos β +,69 (0,097 900 cos 5 + 56) cos5 56+,69 + 0,097 900 cos 5 + 56 Ek-4:Ç.9 an ök.emir-ök.emir (HN60) : K40 kn/m D.4 : D.44 : o w p b K Z cos β Z + Z 0,088 0,097 40000 5 7488 > cos 5 7+ 5 σk 0 b y π m cosβ 97 0,0997 π 5,76 cos5 9 > t 0709 N 0709 N 0709 N yüzey ayanır statik yüke ayanır Yorum : Döküm malzemeen olayı D.4 e yüzeyin iyi ayanığı fakat D.44 e statik yükün e sınıra oluğu görülür. Çelik pinyon, öküm çark ile aha üşük moül alınabilir. Helis (β5º) pinyona Z 7 yerine D.7 en olayı Zmin 4 cos 5,6 Z almakla aha küçük ebatlar bulunabilir.
evap- Düşey üzlem yz: a kasnaktaki toplam üşey kuvvet : - 00-55-79 cos7-70 N 00 N z Sol Helis D e y x 4 M 0 + 70 40+ 40 Ry + 00 56 R y 87N y 0 70+ Ry + Ry + 56 R y +9N Yatay üzlem xz: a kayış kuvveti bileşeni: x 79 sin7 4 D e eksenel kuvvetin eğilme momenti: M D M 0 0 4 40+ 40 R N 6 88 597 R x 500 6 597 78 + 00 5+ cx M D N x 0 + 4+ Rx + Rx + 5 R x 44 Moment grafiklerineki hatanın iğer momentlere oranla % en az ve yuvarlamaan kaynaklanığı anlaşılır. Moment grafiklerine mile en fazla zorlanan yerin oluğu görülür. Emniyetli gerilmeler: D.66 D.65 N σak 00 σ em S D.6 σ S S π M σ em T + σ ems 5 em π σ S e eğilme momentinin az fakat segman çentiği oluğu üşünülürse e nin aha sağlam oluğu görülür: 5 S π 900 + 740 00 0,84 0,85,5 59680 + 00 55 S,45-900 79 Ky K K Ø5 64748 0,5 400 0.84 0,85 4 S { S mm 6405 Ek 5:Ç., b ç 8440 Yorum: Milin noktasına eğilme momenti aha az oluğu için eksenel yükü taşıyan segman ye yerleştirimiştir. Milin fazla yüklü oluğu yerlere çentikten kaçınılmalıır. 7º 4 Ry + 4600 Rx Myz üşey eğilme momenti S Ry Rx çentiksiz 59680 + 00 S t r S uygun,5 D 97 mm Sol El yz üşey (ön) üzlem xz yatay (üst) üzlem 00 Ry Ry t x Rx Rx r5 MD 40 40 60 40 40 60 mm D mm D y (-70) (+9) (-87) 56 (4) (-44) (-500) e6 46 4 0640 +740 D D -900-640 -860-0660 - -70-56 -5 +8440 +740 4600 D D -6060 Mxz yatay eğilme momenti Nmm Ø5
evap-4 5 rulmanına gelen rayal kuvvet: 9 44 r + 70 N eksenel kuvvet: e 6 N Ek-6:Ç.5 en: 5 mm. çaplı 6405 numaralı rulman için:,4 kn, o, kn Eşeğer kuvveti bulmak için gerekli olan X,Y eğerleri Ek-5:Ç.4 en; e r 6 70 0,86 <? e uraa kontrol için gerekli e eğeri, 64 tipi rulmanlara e/o eğeri yarımı ile bulunur; e 0 6 00 0,064 u eğer için e eğerinin Ek-5:Ç.4 en 0,9 ile 0, arasına kalığı anlaşılır: 0,86 > e 0,9...0, eksenel yük önemli! e 0,9 0,064 0,04 e tam bulunmak istenirse interpolasyon ile e 0, 95 0, 0,9 0,08 0,04 ulunan e eğerinin e/r eğerinen küçük olması sebebi ile eksenel yük önemli olup, X,Y faktörleri yine e/o yarımı ile hesaplanması gerekir: Y, 0,064 0,04 Ek-5:Ç.4X0,56 interpolasyonla Y, 49,0, 0,08 0,04 D.70 en Peş X r + Y e 0,56 70 +,49 6 58 N D.7 en L Peş 400 L 58 8678 milyon evir D.7 en L h L 6 0 n 60 8678 6 0 800 60 8079 saat Yorum: Hesaplanan saat olarak ömrün sürekli çalışan makinalara (ORS s.) uygun oluğu görülür. Veya bu ömür; makinenin günelik çalışma saatine ve 65 e bölünür yıl olarak hesaplanır ve uygunluğuna bakılır.
Örnek Problem: 4 (Öev-Sınav örneği) Mil, Çark ve pinyonlar çelik: σ K 40 σ ak 90 N/mm HN40 6 Konik işliler: moül Z Z 0 αα n0 Helis : moül,5 β (,sol) Z 9 Z, kama K ç,;,d çentiksiz; mil yüzeyi torna Soru:- D milinin ölçülenirmelerini yapıp, konik ve helis kuvvetlerini bulunuz. Soru:- Konik pinyonun mukavemetini kontrol einiz. Soru:- Helis pinyonun mukavemetini kontrol einiz. Soru:4-0 mm çaplı D mili emniyetini bulunuz. Soru:5- Eksenel yük taşıyan 60 00 numaralı D rulmanının saat olarak ömrünü bulunuz. 5 mm 0 Çıkış 0 D evap : : konik işli: D.46: Z o o tanγ 0,6 γ 0,96 γ 59,04 Z 0 D.47: Minimum iş sayısı kontrolü Z min (konik)?4 cos0,96,0 uygun ölüm airesi çapları: m Z 6 mm 0 60 mm D.50: L b sinγ b 6 sin0,96 b,66 b mm b 4 4 konik Ortalama çaplar: o b sinγ 6 sin0,96 0,4 o b sinγ 60 sin59,04 50,57 : Helis işli: Minimum iş sayısı kontrolü D.7 mm mm Zmin helis 9?Zminüz cos β 4cos 8,54 uygun mn,5 D.4: m 4, 7 cos β cos m Z 4,7 9 7, mm b D.40: < k 6 π m b 6 π 4,7 77,79 b 77 mm 4 4 helis 8 5, 67 + 5+ 6 4748,8 8 o 59º 5,67 5 0 γ γ 77 mm Motor:P 400 W n 00 /ak o 5,67 77 77 8 + 0+ + 0 + 6 4748 647 48 5, 5 5,5 5 mm 0 D b 8
π Konik pinyona açısal hız: w kp 00 40,9 0 P Konik pinyona burulma momenti: Tkp w İletim oranınan D mili hızı Konik işli kuvvetleri D.48 : Helis işli kuvvetleri D.8 : n D TD kp ra s 400 40,9,660 Nm 660 Nmm π 00 nd 80 / w 44,5 ra D 80 0 0 s P 400,768 Nm 768 Nmm w 44,5 D T 768 50,57 D t 09 N o r t tan α cos γ 09 tan 0 cos 59,04 0,4 e t tan α sin γ 09 tan 0 sin 59,04 4,0 N T 768 7, D t tan α tan 0 n t 49 64,0 N e t tan β 49 tan 9, N cos β cos r 49 N N 7 evap- Konik pinyonun eğilme kontrolü : Z Z 0 Eşeğer iş sayıları D.45 Z eş,99 Zeş 8, 88 cosγ cos0,96 cosγ cos59,04 Ek-4:Ç.5 en: Z 4 y 0, 088 eş eş Hız D.49 v ve Kv hız faktörü D., D.5 : kp 6 6 6 vk wkp 40,9 440 mm/ s 4,4 m/ s K 0, 580 v 44 6+ v 6+ 4,4 σ T b mπ y L 660 b 5,? σ Z L b π 0,088 b talaşlı imalat σk K Eğilmeye ayanır 40 0,58 0 kp kp em v eş Yüzey basıncı (aşınma) Kontrolü (uckingham D.) için gerekli olan, çelik pinyon ve çark malzeme için: Ek-4:Ç-8 en 400 e Ek-4:Ç-6 a v4,4 m/s için : e sınır 0, 0,078 (gerekirse interpolasyonla bulunur) Ek-4:Ç-7 e m için: e 0,05 mm< e ticari sınır 0,...0,078 uygun Ek-4:Ç-8 en : 400 0,05 59 kn/m bulunur; D.5.b en P 400 9, v 4,4 D.5 Dinamik Yük: v (b + ) 4,4 (0,0 59000+ 9,) + 9, + 587 N v+ b + 4,4+ 0,0 59000+ 9, w Ek-4:Ç.9 en çelik-çelik (HN40) ekstrapolasyon: D.5 şınma yükü: p b K Z 0,75 cos γ Z + Z K-98 55-98? 40-50 400-50 K 807 kn/m şınmaya ayanmaz 0,06 0,0 807000 8,88 0,75 49 < cos 0,96,99 + 8,88 eş w eş eş D.54 Statik yük (Eğilme) kontrolü (uckingham): σ K L b 40 b 0 b y π m 0,088 π 09 L b < 587 N ayanmaz 587
evap- Helis pinyonun eğilme kontrolü : Z 9 Eşeğer iş sayısı D.6 : Z eş 4, 76 cos β cos 8 yeş -0,088 4,76-4 Zeş4,76 için Ek-4: Ç.5 en interpolasyon : yeş 0, 0904 0,09-0,088 5-4 Hız v ve Kv hız faktörü D., D.4 : 5,6 5,6 v w 7, h D 44,5 680 mm/ s,68 m/s Kv 0,778 5,6+ v 5,6+,68 σ k m π TD y Z cosβ 6 4,7 π eş 768,9? σ 0,0904 9 cos em σk K v 40 0,778 94 Eğilmeye ayanır Yüzey basıncı (aşınma) Kontrolü (uckingham D.) için gerekli olan, çelik pinyon ve çark malzeme için: Ek-4:Ç-8 en 400 e Ek-4:Ç-6 a v,68 m/s için : e sınır 0,.0,078 e (gerekirse interpolasyonla bulunur) : sınır 0,,68,5 0,078 0, 5,5 Ek-4:Ç-7 e m n,5 için interpolasyonla: e ticari 0,05,5 0,054 0,05 4 e ticari 0,05 mm < e sınır 0,...0,078 uygun Ek-4:Ç-8 en : 400 0,05 604 kn/m bulunur, D. en Dinamik Yük: v (b cos β + ) cos,68 (0,077 604000 cos t β + 49) cos t + 49+ 684 v + b cos β +,68 0,077 604000 cos t + + 49 Ek-4:Ç.9 en çelik-çelik (HN40) ekstrapolasyon: K-98 55-98 40-50 400-50 K 807 kn/m konik ile aynı malzeme p b K Z 0,07 0,077 807000 D.4 : w 607 > 684 N cos β Z Z cos + 9 + Yüzey ayanır σk 40 D.44 : o b y π m cosβ 77 0,0904 π 4,7 cos 989 > 684 N ayanır
evap-4 Düşey üzlem yz: e eksenel kuvvetin eğilme momenti: M 4 50,57 860 Nmm e eksenel kuvvetin eğilme momenti: M M 0 9, 7, 77 0,4 64 6+ 6 R R Dy +54,9 N Dy 860 Nmm } } 77 + M + M 5 mm 5 r 64 Ø60 e 9, t 09 Ø50,57 r 0,4 t 49 e 4 Ø7, z D x y sol helis sol el 9 0 + R 0,4 64+ R y y + Yatay üzlem xz: M 0 R y, N 09 6 49 Dy 6 + R Dx R Dx +9, N 0 + R 09 49+ R x x R x +65,8 N Dx Moment grafiklerineki hatanın iğer momentlere oranla % en az ve yuvarlamaan kaynaklanığı anlaşılır. Moment grafiklerine mile en fazla zorlanan yerin oluğu görülür. Emniyetli gerilmeler: - 6 σak 90 D.66 σ em S S S Myz üşey eğilme momenti (Nmm) Mxz yatay eğilme momenti Ky 0,67 40 000 D.6 için KyEk-5:Ç. Ky 0, 656 0,65 0,67 00 000 σ em σ S Ky K K Ek 5:Ç., 64748 0,5 40 0,656 S {, b ç kamalı Ry yz üşey (ön) üzlem D M (-,) (+54,9) +0,4 +464 D - 6-90 -, 88 S M 9, -64 +74 +88 +95-54,9 RDy D Rx xz yatay (üst) üzlem RDx 5 mm 5 D (65,8) -09-49 (+9,) 65,8-56,8 +990 +897 D -4887 D +990-9, +4887 D D.65 π M σ em + σ T em s 95 + 4887 768 0 + π 88 90 S S S 4,9 azla
evap-5 0 D rulmanına gelen rayal kuvvet: rd 9, + 54,9 07N Mil kaemesiz ve uçlar arasına segman olmaığınan eki Konik çarkın eksenel kuvveti rulmanını, eki helis pinyonun eksenel kuvveti (bulunan ok yönünen olayı) D rulmanını etkiler: ed ekonik 9, N Ek-6: Ç.5 en: 0 mm. çaplı 60 00 numaralı rulman için:,98 kn, o, kn Eşeğer kuvveti bulmak için gerekli olan X,Y eğerleri Ek Ç.4 en; e r 9, 0,87 <?e 07 uraa kontrol için gerekli e eğeri, 60 tipi rulmanlara e/o eğeri yarımı ile bulunur; e 9, e 0, 0,047 0,08 0,047 interpolasyon ile e 0,40< 0, 87 0 0 0,6 0, 0,056 0,08 ulunan e eğerinin e/r eğerinen küçük olması sebebi ile eksenel yük önemli olup, X,Y faktörleri 60 tipi rulmanlara yine e/o yarımı ile hesaplanması gerekir: Y,0 0,047 0,08 Ek-5: Ç.4X0,56 interpolasyonla Y, 85,7,0 0,056 0,08 D.70 en P X + Y 0,56 07+,85 9, eş r e N D.7 en L P eş 980 L 5049 milyon evir D.7 en L h L 0 n 60 D 6 5049 0 80 6 60 60975 saat
inal Örneği Pinyon ve çark öküm emir: σ K 00 N/mm HN70 Mil çelik: σ K 00 σ ak 900 N/mm Konik işliler: moül Z Z 0 γ 59 α0 5 mm 0 Düz işli : moül,5 Z Çıkış 4 Z 0 α0 0, kama K ç,;,d çentiksiz; mil yüzeyi torna 8 D0 mm D Tkp 660 TD 760 Nmm nd 80 / Düz işli: t 58 r 57,5 N Konik: v 4,4 m/s b mm o 50,6 mm t 09 r 0,4 e 4 N Soru:- (0 puan) Konik pinyonun mukavemetini kontrol einiz. Soru:- (55 puan) 0 mm çaplı D mili emniyetini bulunuz. Soru:- (5 puan) Eksenel yük taşıyan E0 numaralı rulmanının saat olarak ömrünü bulunuz. evap- Konik pinyonun eğilme kontrolü : Z Z 0 Eşeğer iş sayıları D.45 : Z 4 Z eş eş 8, 9 cosγ cos cosγ cos59 Motor:P 400 W n 00 /ak Ek-4:Ç.5 en: Z eş 4 yeş 0, 088 (genellikle onalıklı olan Z eş için interpolasyon yapılır) 6 6 Kv hız faktörü D., D.5 : Kv 0, 580 44 6+ v 6+ 4,4 σ T b mπ y talaşlı imalat L 660 b 5, Z L b π 0,088 b σk 00 Kv 0,58 8,7 Eğilmeye ayanır kp kp? σem eş Yüzey basıncı (aşınma) Kontrolü (uckingham D.) için gerekli olan, öküm pinyon ve çark malzeme için: Ek-4:Ç-8 en 5700 e Ek-4: Ç-6 a v4,4 m/s için : e sınır 0,.0,078 e (gerekirse interpolasyonla bulunur): sınır 0, 4,4,5 0,078 0, 5,5 Ek-4:Ç-7 e m için: eticari 0,05 mm< esınır 0,...0,078 uygun Ek-4:Ç-8 en 5700 0,0596 kn/m bulunur; D.5.b en P 400 9, v 4,4
Dinamik Yük: v (b + ) 4,4 (0,0 96000+ 9,) + 9, + 40 N? v+ b + 4,4+ 0,0 96000+ 9, w 40+ 80 Ek-4:Ç.9 en öküm-öküm (HN70: 60-80 arası) : K 60 kn/m şınma yükü: p b K Zeş 0,06 0,0 60000 8,9 w 0,75 0,75 86< 40 N cosγ Z + Z cos 4+ 8,9 eş eş aşınmaya ayanmaz Statik yük (Eğilme) kontrolü (uckingham): σk L b 00 b 0 b y π m 0,088 π 405 L b > 40 N ayanmaz evap- Düşey üzlem yz: e eksenel kuvvetin eğilme momenti: M 50,57 4 860 Nmm M 0 + 0,4 40 57,5 + 70 R R Dy +4,6 y 0 + Ry + 0,4 57,5 + RDy Yatay üzlem xz: R y 4,5 N N Dy M 0 09 40 58+ 70 R Dx x R Dx +09 x N 0 + R 09 58 + R R x +58 N Dx + } 860 M Moment grafiklerine mile en fazla zorlanan yerin oluğu görülür. Emn. gerilmeler: D.66 σak 900 σ em S S S D.6 için Ek-5:Ç. Ky0,65 σ Ky K b σ em S Kç Ek 64748 0,5 00 0,65 σ S {, kamalı 5:Ç., em 00 S yz üşey (ön) üzlem Ry -57,5 M RDy D (-4,5) +0,4 5,9 +445-54 -4,5-48 -4,6-54 5 + 68 760 0 + S 00 900 8,4 fazla π S S +806 8 mm 0 r 57,5 Ø60 t 09 Ø50,57 +5 r 0,4 t 58 D xz yatay (üst) üzlem Rx RDx 8 mm 0 D (+4,6) (58) 09-58 (+09) 58 D e 4 +896 +896 49 +7-70 D -09 +68 D Myz üşey eğilme momenti (Nmm) Mxz yatay eğilme momenti Ø5 z x D y D
evap-4 rulmanına gelen rayal kuvvet: 4,5 + 58 r 58, N Şekile konik çarkın eksenel kuvveti rulmanını etkiler: e 4 Ek-6: Ç.5 en: 0 mm. çaplı E 0 numaralı rulman için:,5 kn Eşeğer kuvveti bulmak için gerekli olan X,Y eğerleri Ek-5:Ç.4 en; E tipi rulmanlara e0, e 4 0,5 > e 0, : eksenel yük önemli X0,5;Y,5 r 58, P X + Y 0,5 58, +,5 4 64 N eş r e L L h P eş L 0 n 60 D 50 L 64 6 85 85 milyon 0 80 6 60 evir 094 saat ÖRNEK İNL SORU ve ÇÖZÜMLERİ : Motor:P W n /ak Motor:P W n. /ak D D D 0 Motor:P.W n /ak Örnek: Örnek: Örnek: Örnek Problem- : P000 W n800 evir/ak Mil ve pinyonlar çelik, çarklar öküm: Çelik : σ K 4 σ ak 00 N/mm HN75 Konik işliler : m4,5 Z 4 Z 0 γ 65 üz işli ler: m4,5 Z 4 Z 0 α0 Örnek için 4 4 D4 veya Örnek - için 4 4 D4 Mil :, kama K ç,;,d çentiksiz; mil yüzeyi torna Tkp 0 TD 95 Nmm nd 07 / Düz işli: t 696 r 5 N Konik: v 9,4 m/s b 4 mm o mm t 87 r 59,5 e 8 N Soru:- (0 puan) Konik pinyonun mukavemetini kontrol einiz. Soru:- (55 puan) mm çaplı D mili (torna) emniyetini bulunuz. Soru:- (5 puan) Konik arkasınaki E numaralı rulmanın saat olarak ömrünü bulunuz.
Örnek Problem- : EVPLR - σ 0 / 4,5 ² 4 π 0,099 4./ 5,45?< 4 / 6/ (6 + 9,4 ) 57 eğilmeye ayanır. ehassas 0,08?< esınır 0,04.. 0,057 uygun 7900 0,08 4 + 9,4 ( 4 + 87 )/( 9,4 +( 4 + 87 )½) 44 w0,75 0,06 0,04 555000 /cos 5 70,99 /( 5,45 + 70,99 ) 95?> 44 yüzey aşınır o 4 / 4 0,099 4,5 / 0 < 44 ayanmaz -üşey üzleme : R,R: -6,5 0 grafik momentleri: - 707 880 880 yatay üzleme : R,R:-68-455 grafik momentleri: -879-90 (örneğe göre yer ve işaret eğişir) σem0,5 4 0,85 0,99 / S, 6 /S ³.S/π ( 047² / 6² + 95² / 00² )½ S0,76 ayanmaz - r(-6,5 ² +-68 ²)½ 68 e 8 -> e/r 8 / 68 0,08 > e 0, eks.yük önemli. Peş 0,5 68 +,5 8 64 L( 700 / 64 )³ > 77, E+06 / 07.60 985 saat 4 Örnek Problem-: P000 W n800 evir/ak Mil ve pinyonlar çelik, çarklar öküm: Çelik : σ K 40 σ ak 00 N/mm HN5 Konik işliler : m5,5 Z 7 Z 68 γ 76 üz işli : m5,5 Z 7 Z 68 α0 Örnek için 6 5 D48 veya Örnek - için 48 5 D6 Mil :, kama K ç,;,d çentiksiz; mil yüzeyi taşlanmış Tkp 0 TD 4098 Nmm nd 700 / Düz işli: t 875 r 9 N Konik: v,7 m/s b 64 mm o mm t 6 r, e 9,5 N Soru:- (0 puan) Konik pinyonun mukavemetini kontrol einiz. Soru:- (55 puan) mm çaplı D mili (taşlanmış ) emniyetini bulunuz. Soru:- (5 puan) Konik arkasınaki E numaralı rulmanın saat olarak ömrünü bulunuz. Örnek Problem- : EVPLR - σ 0 / 5,5 ² 64 π 0,09704 7./,05?< 40 / 6/ (6 +,7 ) 44 eğilmeye ayanır e çokhassas 0,047?< e sınır 0,07.. 0,04 uygun 7900 0,047 7 9 +,7 ( 64 7 + 6 )/(,7 +( 64 7 + 6 )½) 64 w0,75 0,095 0,064 000 /cos 4 8,08 /( 7,5 + 8,08 ) 87 < 64 yüzey aşınır. o 40 / 64 0,09704 π 5,5 / 054 >64 ayanır - üşey üzleme : R,R : -, 08 grafik momentleri: -94 4 4784 4784 yatay üzleme: R,R: -588-549 grafik momentleri:-9408-65 (örneğe göre yer ve işaret eğişir) σ em0,5 40 0,88 0,97 / S, 4 /S ³.S/π( 05² / 4² +4098² / 00² )½ S0,85 ayanmaz - r(-, ² +-588 ²)½ 588 e 9,5 -> e/r 9,5 / 588 0,57 < e 0, eks.yük önemsiz. Peş 588 + 0 9,5 588 L( 700 / 588 )³ > 96,8 E+06 / 700.60 05 saat
Çizelge- İşletme aktörü Ki (Kayış, Zincir vb. Sistemler) ( güne 8 saatten fazla çalışma urumuna arttırın) Dönürülen Makinalar Dönüren Makinalar Elektrik, Türbin İçYanmalıçok silinirli İçYanmalıtek silinirli Düzgün ( Vantilatör, santrifuj pompalar),00,5,5 Orta arbeli (antlıkonveyor,kompresör,sansörvb),5,50,75 ğır Darbeli (EksantrikPres, TaşKırma, Hae vb),75,00,5 Ek- Çizelge- Kayış Gerirme aktörü Kg ivata ile gerirme Kısaltarak (üz, Kayış) gerirme Keninen 0,8 gerirme Çizelge- V Kayış için Kayış sayısı aktörü Kvz ir aet V-Kayış için iren fazla,5 V-Kayış için Çizelge-4 Çalışma aktörü Kş Sıcaklık ve Rutubet Normal Sıcaklık ve Rutubet Normal Dışı, Tozlu ve Yağ uharı vb. gibi Çok eğişik çevre kosulları,5 Sıcaklık ve Rutubet Çok Yüksek,4 Çizelge-5 Konum aktörü Kko Yatay,Normal 45 Eğik, Kayış Dikey,5 Kasnak yatay, Yarı Çapraz,5 Çizelge-6 Kayış Sarılma çısı aktörü K θ Düz -- --,6,,6,,8,,,06,0 0,98 0,96 0,94 0,9 kayış Sonsuz,7,59,47,7,8,,6,,09,05,0 -- -- -- -- V kayış Sonlu -- -- -- -- --,,,5,05,05,0 -- -- -- -- V kayış θ 70 80 90 00 0 0 0 40 50 60 70 80 90 00 0 0 Dönüren kasnağın evir hızı ev / ak Şekil- Normal Kayışta Profil Seçimi - Kayışın ilettiği güç : Ki P kw
Çizelge 7 : Sonsuz Normal V kayış için Profillere göre tavsiye eilen minimum kasnak çapları (DIN 5) Ek- Profil No: 5 6 8 0 7 0 5 40 50 mm Minimum kasnak çapı: min 45 6 90 5 80 50 55 500 70 mm Çizelge-8 Stanart kasnak çapları: mm,,6,40,45,50,56,6,7,80,90,00,,5,40,60,80,00, 4,50,80,5,55,400,450,500,560,60,70,800,900,000, 0,50,400,600,800,000,500,40,500,800,50 Kayış Hızı Sonsuz Normal V kayış Profil No: ( kayış üst genişliği mm ) (DIN 5) v m/s 5 6 8 0 7 0 5 40 50 mm 0,0 0,065 0,055 0,04 0,94 0,88 0,55 0,8,,0,0kW 4 0,08 0,055 0,04 0,0 0,40 0,76,04,65,58 4,07 6,58 kw 6 0,07 0,08 0,49 0,98 0,604,04,54,4,85 6,04 9,9 kw 8 0,05 0,04 0,09 0,95 0,768,7,0, 5,06 7,68,7 kw 0 0,055 0,4 0,9 0,477 0,940,70,47,80 6, 9, 5, kw 0,060 0,4 0,6 0,55,0,9,86 4,40 7,0,0 7,6 kw 4 0,060 0,4 0,8 0,604,,9,8 4,95 7,5, 9, kw 6 0,060 0,49 0,98 0,656,7,6,47 5,9 8,65,,4 kw 8 0,055 0,4 0,06 0,656,4,54,68 5,7 9,0 4,, kw 0 0,07 0,4 0,98 0,709,49,6,80 5,89 9,40 4,9,6 kw 0,065 0, 0,69 0,656,49,6,85 6,00 9,55 4,9 4, kw 4-0,08 0, 0,604,4,58,7 5,67 9, 4,,6 kw 6-0,044 0,64 0,55,7,47,58 5,56 8,87,7,5 kw 8 - - 0,097 0,48,7,,9 5, 8,,7 0, kw 0 - - - -,0,9,80 4,40 7,,0 7,6 kw Çizelge-9 Sonsuz Normal V kayışta ir Kayışın iletebileceği Güç P kw Not: Seçilen çap : < min ise yukaraki P eğerlerini seçilenmin ile çarparak eğiştiriniz. Çizelge-0 Zincir mekanizmaları için iş sayısı faktörü "KZ Z 5 7 9 5 KZ,7,46,7,,0 0,9 0,8 0,76 Çizelge- Zincir mekanizmalarına iletim oranı faktörü KİO i 5 7 K İO,8,08 0,9 0,86 Çizelge- Zincir mekanizmaları için eksenler arası mesafe E faktörü KE E / aım 0 40 60 80 60 K E,8 0,9 0,87 0,69 Çizelge- Zincir mekanizmaları için yağlama faktörü KY İyi eğil Zincirin çevresel hızı v (m/s) Yağlama şekli v<4 4<v<7 v>7 Mükemmel Temiz ortam,4,5 Tozlu ortam,5 4 Yağlama yok 5 K Y Kullanılması tavsiye eilmez