OTOMATİK TRANSMİSYONLAR

Transkript

1 OTOMATİK TRANSMİSYONLAR Taşıtın hızına, gaz kelebeği pozisyonuna yük ve yol şartlarına bağlı olarak viteslerin otomatik olarak değişmelerine imkan veren bir sistemdir. Otomatik transmisyonla,mekanik ve hidrolik olmak üzere ve fakat birbirleriyle bağlantılı olarak çalışan iki ayrı yapıdan oluşur. 1-Mekanik Devre: İki veya üç gurup planet dişli sisteminden ve çok diskli kavramalardan oluşmaktadır. Gerek kavramalar,gerekse kavramaların dışında kalan bazı frenleme bantları planet dişli gurupları üzerinden hareketin ve momentin iletimini sağlar. (Şekil-1 ve Şekil-2) Şekil-1 Şekil-2 2- Hidrolik devre: Hidrolik sistemi oluşturan bir takım supaplar hidrolik basıncıyla uyumlu çalışmak suretiyle vites durumuna göre lüzumlu bantların çalışmasını sağlar. Hidrolik devre ;devreyi dolaşan sıvı, yağ kanal boruları ile sıvının istenilen şekilde kullanılmasını ve kontrol altına alınmasını sağlamak üzere bir seri supap dan meydana gelir. (Şekil-3 yanda görülmektedir.) Çalışma sistemi: Bant ve çok diskli kavramaya herhangi bir hidrolik basınç uygulanmadığında yani bant ve kavrama boşta iken taşıyıcılar tekerleklere sabit durumdadır. Har yörünge dişlisinden gelir ve güneş dişlisini döndürür. Taşıyıcı sabit olduğundan ve taşıyıcı dişlilerinin üzerindeki planet dişlileri kendi ekseni etrafında döndüklerinden sistem boştadır.

2 Hidrolik basınç bant üzerine tatbik edildiği durumda bant kampananın üzerine baskı yaparak kampanayı sabitler. Kampana da güneş dişlisiyle irtibatlı olduğundan güneş dişlisi de sabitleşecektir. Hareket yörünge dişlisinden gelir ve taşıyıcı dişlileri hareketi iletir. Taşıyıcı dişlilerin milleri tekerleğe bağlı olduğundan hareket direk taşıyıcı dişliden tekerleklere iletilir. (Şekil-4) Hidrolik basınç çok diskli kavramaya tatbik edildiği durumda (bant serbest) hem güneş dişlisi hem de taşıyıcı dişliler sabitleşir. Güneş dişlisi ve taşıyıcı dişliler tekbir dişli gibi davranır hareket yörünge dişlisinden gelir, hem taşıyıcı hem de güneş dişlisi birbiriyle alakalı olduğundan hareket 1/1 oranında tekerleklere iletilir. (Şekil-5) Şekil-4 Şekil-5 VİTES KADRANLARI Vites kadranlarındaki harflerin anlamları şöyledir; P(park durumu): bu durumda transmisyon mekanik olarak kilitlenerek aracın ileri-geri hareketi engellenmiş olur. R (geri durumu): Aracın geri hareketini temin eder. N (nötr (boş) durum): Motorun ilk harekete geçirilmesini sağlar. D (ileri hareket): Normal yol şartlarında, aracın kullanılması (D) durumunda yapılır. Otomatik olarak ileri vites durumları büyüyerek veya küçülerek sağlanır. L (düşük vites): Yokuş tırmanma ve olumsuz yol şartlarında ve yokuş inişlerinde motor freninden istifade etmek için kullanılır. Şekil-6 PLANET DİŞLİ SİSTEMİ Üstünlükleri: 1)- Sessiz çalışırlar. 2)- Bir planet dişli sistemi ile çeşitli hareketler sağlanır. 3)- Yüksek moment artışı sağlar. 4)- Kapladıkları yer küçüktür. 5)- Sürücüye kolaylık sağlar. 6)- Aynı viteste, değişik hız ve momentte hareketini sağlar. 7)- Hızlı gitmek için gaz pedalına sonuna kadar basmaya gerek yoktur. 8)- Gaz pedalına fazla basılmadığından yakıtta ekonomiklik sağlar. PLANET DİŞLİ SİSTEMİNİN OTOMOBİLDE UYGULANMASI Otomobillerde uygulanmasına başlanan planet dişli düzenlerinin tertibatı sekil -7 de gösterilmiştir. Bu dişli düzenlerinde merkezde bulunan dişli güneş dişlisi, çevresindeki içten dişli olan dişli yörünge dişlisi, içten dişli ile kavraşmış bulunan ve güneş dişli ile hareket iletimi sağlayan dişlilere planet dişlisi ve bu dişlinin üzerinde bulunduğu sisteme de planet taşıyıcısı denir Şekil-7 Yanda görülmektedir.

3 Otomobillerde uygulanmasına başlanan planet dişli düzenlerinin tertibatı Şekil-7 de gösterilmiştir. Bu dişli düzenlerinde merkezde bulunan dişli güneş dişlisi, çevresindeki içten dişli olan dişli yörünge dişlisi, içten dişli ile kavraşmış bulunan ve güneş dişli ile hareket iletimi sağlayan dişlilere planet dişlisi ve bu dişlinin üzerinde bulunduğu sisteme de planet taşıyıcısı denir. Dişli tertibatını oluşturan her dişli ile taşıyıcı, sıra ile sabit tutularak altı değişik hareket sağlanır. Bu planet dişli grubuna standart üç elemanlı dişli grubu denilebilir. Bunlar planet dişlisi, yörünge dişlisi, planet taşıyıcısı ve yörünge dişlisidir. Değişik hareketlerin sağlana bilmesi için üç elamandan birinin sabit tutulması, birinden hareketin verilmesi serbest kalan diğerinden hareketin alınması gerekir. Tümü sabit tutulursa veya iki dişliye aynı anda hareket verilirse sistem kilitleneceği için direkt bir hareket alınır. Tümü serbest bırakılırsa sistemde hareket iletimi olmaz, nötr (boş) viteste olduğu gibi. Sabitlemeler için ise frenleme bantları veya çok diskli kavramalar kullanılır. PLANET DİŞLİ SİSTEMİ HAREKET GEÇİŞ ŞEKİLLERİ 1.DURUM: Güneş dişli sabit, taşıcı motor tarafından döndürülüyor olsun. Yörünge dişlisi planet dişli tarafından aynı yönde döndürülecektir. Yörünge dişlisi kendisine hareket veren dişliden daha yüksek devirde döner. Moment azalır. hız artar. (Şekil-8) Şekil-8 Yanda görülmektedir. 2. DURUM: Güneş dişli sabit, hareket yörünge dişlisinden verilip taşıyıcıdan alınırsa 1. durumdaki hareketin tersi bir durum ortaya çıkar. Dönüş yönleri aynıdır, alınan devir verilen devirden düşük olur. Bu eğer bir vites olarak kabul edilirse vites küçültülmüş olur. Moment artar, hız azalır. (Şekil-9) Şekil-9 Yanda görülmektedir. 3. DURUM: Yörünge dişlisi sabit, hareket güneş dişliden verilip taşıyıcıdan alınırsa, taşıyıcının yönü ile güneş dişlinin yönü aynı kalır. Vites olarak düşünülürse ileri vites durumu sağlanır. Hız azalır, moment artar.(şekil-10) Şekil-10 Yanda görülmektedir.

4 4. DURUM: Yörünge dişlisi sabit, hareket taşıyıcıdan verilip, güneş dişliden alınırsa güneş dişlinin yönü taşıyıcının yönü ile aynı olacaktır. Bu nedenle yine ileri bir vites sağlanmış olur. Hareket iletim oranı ise birinci durumun tam tersidir. Hız artar, moment azalır. (Şekil-11) Şekil-11 Yanda görülmektedir. 5.DURUM: Taşıyıcı sabit tutulup hareket güneş dişliden verilir, yörüngeden alınır. Yönü güneş dişlinin yönüne terstir. Yani alınan hareket ters yöndedir. Vites olarak geri vites durumudur. Hız azalır, moment artar. (Şekil- 12) Şekil-12 Yanda görülmektedir. 6.DURUM: Taşıyıcı sabit tutulup hareket yörüngeden verilir ve güneş dişliden alınırsa; yön olarak giriş milinin tersine bir hareket oluşur. Devir olarak ise 5. durumun tersi bir durumdur. Moment azalır, hız artar. Hareketin yönü değiştirilerek ileri vites olarak kullanılacağı gibi aracın geri geri hızlı gitmesini de sağlar. (Şekil-13) Şekil-13 Yanda görülmektedir. PLANET DİŞLİ SİSTEMİNİN VİTES KUTUSUNDA KULLANIMI Yandaki şekil-14 de iki planet dişli sistemi kullanılmış bir sistem görülmektedir. Bu sistemde iki planet dişli sistemine hareket iletimine katılır. Hareket (INPUT SHAFT)giriş milinden sisteme girerek (REAR CLUTCH AUED)çok diskli kavramalar ile yörünge dişli döndürülmeye çalışılır burada taşıyıcı çıkışa giden mile bağlı olduğunda sabit tutulmuş olur. Hareket güneş dişliden diğer planet sistemine geçer. İkinci planet sistemine hareket güneşten girer. (L- R BANT APPUED)sağ,sol hareketlerden birine izin veren frenleme bandı tatbik etmiş

5 durumdadır. Frenleme bandı taşıyıcıyı sabit tutar. Hareket yörünge dişlisinden (OUTPUT SHAFT) çıkış miline hareket iletilmiş olur. (Şekil 14) Şekil-15 de (INPUT SHAFT) giriş milinden hareket girerek, birinci planet sisteminin çok diskli kavramasından yörüngeye iletilir. (KICKDOWN BAND APPLIED) frenleme bandı tatbik etmiş durumda olduğundan buna bağlı güneş dişli sabit tutulmuş olur. Hareket taşıyıcıdan (OUT PUT SHAFT) çıkış miline iletilir. Şekil-15 Şekil-16 de sisteme, hareket (INPUT SHAFT)giriş milinden, çok diskli kavramalarla birinci planet dişli sisteminin güneş dişlisine ve yörünge dişlisine hareket iletilir. Önceden de bahsettiğimiz gibi bir sistemde iki veya daha fazla dişliye hareket iletmeye çalışırsa sistem kilitlenir, tek parça halinde döner. Kayıplar göz önüne alınmaz ise 1/1 oranında hareket iletimi olur. Şekil-16 Yanda görülen şekil-17 de ise bir geri vites durumu vardır (INPUT SAHFT) giriş milinden hareket girmiş ve (FRONT CULUDCH APPUED) çok diskli kavramalarından frenleme bandı tatbik etmediğinden güneş dişliye iletilir. Güneş dişliden hareket ikinci planet sisteminin güneş dişliden geçer. İkinci planet sisteminin (LOW-REVERSE BAND APPUED)frenleme bandı tatbik ettiğinde ikinci planet sisteminin taşıyıcısı sabit tutulur. Böylece hareket güneşten girip yörünge dişlisinden çıkar. Hareketin yönü giriş miline göre ters yöndedir. OTOMATİK TRANSMİSYONLARDA ROKETLEME SİSTEMİ Gerektiği durumlarda vites iki veya üç deyken çalışır gerekli anlarda gaz pedalına sonuna kadar basılır ve gaz pedalının altında bulunan düğmeye hareket verilir. araç üst vitesten alt vitese geçer. Belli bir müddet motorun devrini arttırdıktan sonra vites bir üste geçerek hızlanmış olur (burada motorun devrini arttırarak üst vitese geçildiğinde ani bir hız sağlamaktır). Roketleme genelde araç geçerken kullanılır. Geri dönüş